اعجاز صلوات و تأمین عافیت و تندرستی

[ 38 ] پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله همواره ، امت را به اهتمام بر صلوات تأکید می داشت. در حدیث آمده است :

قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : «من صلی علی مرة فتح اللّه علیه باب من العافیة؛ کسی که یک بار به گونه ای خالصانه و خداپسند بر من درود نثار کند پروردگار حکیم دری از تندرستی و عافیت را به روی او می گشاید».(62)

از این حدیث به دست می آید که آدمی با مشغول شدن به ذکر صلوات مورد مرحمت الهی قرار می گیرد و یکی از تجلّیات مرحمت الهی تأمین سلامتی و عافیت برای آدمی است.

اعجاز صلوات و اجابت دعا شد و تصیفیه اعمال

[ 39 ] در حدیث از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله آمده است:

«صَلَاتُکمْ عَلَی إِجَابَةٌ لِدُعَائِکمْ وَ زَکاةٌ لِأَعْمَالِکمْ؛

شاعر می گوید:

صلوات و درودهای شما مایه عزت دعای شماست

باعثِ پاکسازی کردار عامل رفعت سرای شماست

بهتر است از دعا

[ 40 ] در برخی از احادیث آمده است که صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله : افضل است بر دعای در حق خودت «

الصلاة علی النّبی افضل من الدعا لنفسه».(64)

خاتمه

حکمت تأکید صلوات

پاسخ به یک پرسش

چرا پرداختن به ذکر صلوات در فرهنگ اسلامی مورد تأکید فراوان است؟

پاسخ: اولاً صلوات درود برتر است و صلوات بهترین راه اظهار ادارت به پیشگاه اهل بیت اطهار علیهم السلام است و ازین راه متقابلاً آدمی چه در دنیا و چه در آخرت، مورد عنایت آنان قرار می گیرد.

ثانیاً: صلوات «ذکر اکبر» است و در پیشگاه الهی دارای جایگاه ویژه ای می باشد که آدمی با پرداختن به صلوات به خدا نزدیک شده و آبروی خاصی به دست می آورد.

ثالثاً: صلوات، مایه توجه کردن قلب آدمی به انسان های برتر و محبوب درگاه خداست. بدیهی است آنگاه که قلب آدمی متوجه کسی باشد در واقع آدمی نوعی ارتباط قلبی با او برقرار کرده است و این ارتباط که به نوبه خود، نوعی مجالست با آن طرف، محسوب می شود تأثیر خاصی را در قلب آدمی بر جای می نهد.

در واقع آدمی از راه صلوات، همنشین با پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله ، علی مرتضی امیرالمؤمنین علیه السلام ، فاطمه زهرا علیهاالسلام ، و امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام و سایر آل محمد صلی الله علیه و آله گشته، لحظاتی را در محضر آنان به سر می برد و دقایقی را با آنان سپری می کند که بسیار سرنوشت ساز و حیات بخش است.

رابعاً: ذکر صلوات آدمی را به دیار محبوبان درگاه خدا می برد و آدمی از این راه از چنگ احساس غربت و نیز احساس بی پشتوانگی آزاد می شود و احساس می کند که با کسانی در ارتباط است که در روز دشوار و موارد خطر، دست وی را می گیرند. بر این اساس همواره، در زندگی احساس غرور و توانمندی کرده، هنگام بروز ناملایمات دچار اضطراب و آشفتگی نمی شوند.

علامه نهاوندی در کتاب خزینة الجواهر حکمت هایی را درباب صلوات ذکر می کند. او می نویسد:

1. حکمت اول در صلوات حق تعالی بر آن حضرت آن است که به امت بفهماند که حق تعالی با وجود بی نیازی و استغنای ذاتش، بر آن حضرت صلوات می فرستد. پس مؤمنان با حاجت به شفاعت آن حضرت علیه السلام اولی هستند که صلوات بر آن جناب بفرستند.

2. حکمت دیگر صلوات این است که امت، ادای بعضی از حقوق آن حضرت را کرده باشند.

3. حکمت دیگر آن است که روح انسان به واسطه ضعف، استعداد قبول انوار الاهیة را ندارد، مگر وقتی که یک سنخیت میان خود و ارواح انبیا ایجاد کند تا انوار فایضه از عالم غیب بر ارواح انبیا منعکس بر وی شود و استحکام علاقه ایشان به روح مقدّس نبوی صلی الله علیه و آله به واسطه استفاضه انوار مقدس، موقوف به واسطه صلوات است که بر آن حضرت می فرستد. این جاست که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

«نزدیک ترین افراد به من در روز قیامت کسی است که بیش تر بر من صلوات بفرستد».

4. حق تعالی چون به رسول خود صلوات فرستاد، یعنی این که بزرگان خود را فراموش نکرد «هُوَ الَّذِی یصَلِّی عَلَیکمْ وَمَلاَئِکتُهُ» تا بدانید وقتی که در دنیا به صلوات یاد کرد، فردا نیز در قیامت امید آن است که به رحمت و مغفرت نیز یاد کند و ما را به برکت آن حضرت، فرو نگذارد.(65)

نتیجه

نتیجه ای که از توجه به مطالب این نوشته و اهتمام به «ذکر برتر الهی» یعنی صلوات به دست می آید آن است که:

الف) ذکر از جمله ذکر صلوات، همواره از عوامل تقویت ایمان به خدا بوده و مایه توجه انسان به پروردگار متعال می شود.

ب) برخوردار شدن از الطاف گران سنگ الهی، روش هایی دارد که ذکر صلوات آسان ترین آن ها است.

ج) از راه توجه به ذکر صلوات است که آدمی از اعجاز مختلف ذکر صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله برخوردار می گردد.

د) پرداختن به ذکر الهی، از جمله صلوات را باید در جامعه به ویژه برای نسل جوان ترویج کنیم.

فهرست منابع

1. احتجاج، احمد بن علی بن أبی طالب طبرسی (548 ه) دار النعمان، نجف اشرف، 1386ه.

2. اختصاص، شیخ مفید (413 ه) جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1414 ه.

3. اربعین البلدانیة، ابن عساکر (571 ه) دار الفکر المعاصر، بیروت، 1411 ه.

4. اربعین، شیخ بهائی (1031 ه) دفتر نشر نوید اسلام، قم، چاپ سوم.

5. ارشاد القلوب، الحسن بن أبی الحسن دیلمی (قرن 8 هجری) دار الاسوة، تهران، چاپ اول، 1417 ه.

6. اعلام الدین، الحسن بن الحسن دیلمی (قرن 8 هجری)، مؤسسة آل البیت علیهم السلام ، قم، چاپ اول، 1408 ه.

7. اقبال الاعمال، سید ابن طاووس (664 ه) دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1414 ه.

8. الادب المفرد، محمد بن اسماعیل بخاری (256 ه) مؤسسة الکتب الثقافیة، بیروت، چال اول، 1406 ه.

9. الارشاد الی سبیل الرشاد، القاسم بن محمد بن علی (1029 ه) دار الحکمة الیمانیة صنعاء، چاپ اول، 1417 ه.

10. الأمالی، شیخ صدوق، (381 ه)، بنیاد بعثت، قم، چاپ اوّل، 1417 ه.

11. الأمالی، شیخ طوسی، (460 ه)، بنیاد بعثت، قم، چاپ أوّل، 1414 ه.

12. الأمالی، شیخ مفید، (413 ه)، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، 1403 ه.

13. بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، (1111 ه)، مؤسسة الوفاء بیروت، چاپ دوم، 1403 ه.

14. بدایة والنهایة، ابن کثیر (774 ه) دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1408 ه.

15. بشارة المصطفی، محمد بن أبی القاسم طبری (قرن 6 هجری) مؤسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1422 ه.

16. پرورش روح، سید محمد شفیعی مازندرانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

17. تاریخ الیعقوبی، احمد بن جعفر بن وهب (284 ه) دار صادر، بیروت.

18. تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر (571 ه) دار الفکر، بیروت، 1415 ه.

19. تأویل الآیات، شرف الدین حسینی استر آبادی (قرن 10 هجری)، مدرسة الامام المهدی علیه السلام ، قم، چاپ اول، 1407 ه.

20. تتمة المنتهی، شیخ عباس قمی، انتشارات بصیرتی قم.

21. تحف العقول، ابن شعبة حرّانی، (قرن 4 هجری)، موسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1404 ه.

22. تفسیر ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر دمشقی (774 ه) دار المعرفة، بیروت، 1412 ه.

23. تفسیر الاصفی، مولا محسن فیض کاشانی، (1091 ه)، سال چاپ 1353 ه.

24. تفسیر الامام العسکری، امام حسن بن علی عسکری علیه السلام ، (260 ه) مدرسة الامام المهدی، قم، چاپ اول، 1409 ه.

25. تفسیر الدر المنثور، جلال الدین سیوطی (911 ه) دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، 1365 ه.

26. تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم رازی، (327 ه)، المکتبة العصریة، بیروت، 1419 ه.

27. تفسیر الکشاف، جار اللّه محمود بن عمر زمخشری (538 ه) مصطفی البابی الحلبی، مصر، 1385 ه.

28. تفسیر الکنز الدقائق، میرزا محمد مشهدی، (1125 ه) چاپخانه علمیه، قم، 1409 ه.

29. تفسیر ثعلبی، ثعلبی، (875 ه)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1418 ه.

30. تفسیر جوامع الجامع، شیخ طبرسی، (قرن 6 هجری)، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، چاپ اول، 1418 ه.

31. تفسیر صافی، مولی محسن فیض کاشانی، (1091 ه)، مؤسسة الاعلمی، بیروت، چاپ اول، 1406 ه.

32. تفسیر عیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، (320 ه)، المکتبة الاسلامیة، تهران.

33. تفسیر فخر الرازی، فخر الدین محمد بن عمر رازی، (606 ه)، المطبعة البهیة، مصر.

34. تفسیر فرات، فرات بن ابراهیم کوفی، (352 ه)، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1410 ه.

35. تفسیر قرطبی، محمد بن احمد انصاری قرطبی، (671 ه)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1405 ه.

36. تفسیر نسقی، علاء الدین علاء بغدادی، (725 ه) دار الفکر، بیروت.

37. تفسیر نور الثقلین، عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، (1112 ه) مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم، 1412 ه.

38. تفیسر تبیان، شیخ طوسی، (460 ه)، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول، 1409 ه.

39. تنبیه الغافلین عن فضائل الطالبین، ابو البدر محسن بن کرامة جشمی بیهقی، (494 ه) مرکز الغدیر، قم، 1420 ه.

40. توحید، شیخ صدوق، (381 ه)، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.

41. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی (460 ه) دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1365 ش.

42. ثاقب فی المناقب، ابن حمزة محمد بن علی طوسی، (قرن 6 هجری)، مؤسسة انصاریان، قم، چاپ اول، 1411 ه.

43. ثواب الاعمال، شیخ صدوق، (381 ه)، منشورات شریف رضی، قم، چاپ دوم، 1368 ش.

44. جامع الاحادیث الشیعه، آیت اللّه العظمی سید حسین بروجردی، المطبعة العلمیة، قم، 1399 ه.

45. جامع السعادات، محمد مهدی نراقی، (1209 ه) مؤسسة الاعلمی، بیروت، چاپ چهارم.

46. جامع الصغیر، جلال الدین سیوطی (911 ه) دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1401 ه.

47. جلاء الافهام، ابن قیم جوزیه (751 ه) القاهره، 1972 م.

48. جمال الاسبوع، سید ابن طاووس (664 ه) أختر شمال، چاپ اول، 1371 ش.

49. جواهرات السنیة، حر عاملی، (1104 ه) مطبعة النعمان، نجف اشرف، 1384 ه.

50. جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، (1266 ه) دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1365 ش.

51. خزینة الجواهر، علامه نهاوندی از انتشارات طوس

52. خصائص الائمة، شریف رضی، (406 ه)، مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد، 1406 ه.

53. خصال، شیخ صدوق، (381 ه)، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1403 ه.

54. دعائم الاسلام، النعمان بن محمد بن منصور تمیمی مغربی، (363 ه)، دار المعارف، مصر، 1383 ه.

55. دلائل الامامة، محمد بن جریر طبری، (قرن 4 هجری)، بنیاد بعثت، قم، چاپ اول، 1413 ه.

56. ذخائر العقبی، محب الدین طبری، (694 ه) مکتبة القدسی، القاهره، 1356 ه.

57. رجال الکشی، شیخ طوسی، (460 ه) مؤسسة آل البیت علیهم السلام ، قم، 1404 ه.

58. روضة الواعظین، محمد بن الفتّال نیسابوری، (508 ه)، منشورات شریف رضی، قم، 1396 ه.

59. روضة، شاذان بن جبرئیل قمی، (660 ه) مکتبة الامین، قم، چاپ اول، 1423 ه.

60. سراج القلوب، ابو علی زین الدین بن علی معیری.

61. سعد السعود، سید ابن طاووس، (664 ه)، انتشارات شریف رضی، قم، 1363 ش.

62. سفینة البحار، شیخ عباس قمی، (1359 ه)، کتابخانه سنائی، تهران.

63. سنن الترمذی، محمد بن عیسی بن سوره ترمذی، (279 ه)، دار الفکر، بیروت، 1403 ه.

64. سنن الکبری، أحمد بن الحسین بن علی بیهقی (458 ه) دارالفکر، بیروت.

65. سنن أبی داود، سلیمان بن الاشعث سجستانی، (275 ه)، دار الفکر، بیروت، چاپ اول، 1410 ه.

66. سنن دارمی، عبداللّه بن بهرام دارمی، (255 ه)، مطبعة الاعتدال، دمشق، 1349 ه.

67. سیدة فاطمة الزهرا، محمد بیومی، چاپخانه سفیر، اصفهان، چاپ دوم، 1418 ه.

68. شرح الاخبار، ابو حنیفة نعمان بن محمد تمیمی، (363 ه) مؤسسة النشر الاسلامی، قم.

69. شرح نهج البلاغه، ابن أبی الحدید معتزلی، 656 ه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اوّل، 1378 ه.

70. صحیح ابن حبان، علاء الدین علی بن بلبان فارسی، (739 ه)، مؤسسة الرسالة، بیروت، چاپ دوم، 1414 ه.

71. صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، (256 ه)، دار الفکر، بیروت، 1401 ه.

72. صحیح مسلم، مسلم بن الحجاج نیسابوری، (261 ه)، دار الفکر، بیروت.

73. صفات الشیعه، شیخ صدوق، (381 ه)، کانون انتشارات عابدی، تهران.

74. صواعق المحرقه، ابن حجر هیثمی، چاپ مصر.

75. عدّة الداعی، أحمد بن فهد حلی، (841 ه)، مکتبة الوجدانی، قم.

76. عقد النضید، محمد بن الحسن قمی، (قرن 7 هجری)، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1423 ه.

77. علل الشرایع، شیخ صدوق، (381 ه)، المکتبة الحیدریه فی النجف الاشرف، 1386 ه.

78. عوالی اللئالی، ابن ابی جمهور احسائی، (880 ه)، مطبعة سید الشهداء علیه السلام ، قم، چاپ اول، 1403 ه.

79. عیون اخبار الرضا علیه السلام ، شیخ صدوق (381 ه) مؤسسه الاعلمی، بیروت، چاپ اول، 1404 ه.

80. عیون اخبار الرضا علیه السلام ، شیخ صدوق، (381 ه)، مؤسسة الاعلمی، بیروت، چاپ اول، 1404 ه.

81. عیون الحکم و المواعظ، علی بن محمد اللیثی الواسطی، (قرن 6 هجری)، دار الحدیث، قم، چاپ اول، 1376 ش.

82. غابة المرام، سید هاشم بحرانی، (1107 ه)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1421 ه.

83. غیبة، محمد بن ابراهیم نعمانی، (360 ه)، انتشارات انوار الهدی، قم، چاپ اول، 1422 ه.

84. فصول المهمة، حر عاملی، (1104 ه)، مؤسسة معارف اسلامی امام رضا علیه السلام ، قم، چاپ اول، 1418 ه.

85. فضائل الشیعه، شیخ صدوق، (381 ه)، انتشارات عابدی، تهران.

86. فضائل، شاذان بن جبرئیل قمی، (660 ه)، انتشارات زائر، قم، چاپ اول، 1381 ش.

87. فضایل صلوات

88. فلاح السائل، سید ابن طاووس، (664 ه).

89. قرب الاسناد، عبداللّه بن جعفر حمیری قمی، (300 ه)، مؤسسة آل البیت علیهم السلام ، قم، چاپ اول، 1413 ه.

90. قصص الانبیاء، سید نعمة اللّه الجزائری، (1112 ه)، انتشارات هاد، تهران، چاپ سوم، 1377 ه.

91. قصص الانبیاء، قطب الدین راوندی، (573 ه)، مؤسسة الهادی، قم، چاپ اول، 1418 ه.

92. کافی، محمد بن یعقوب کلینی رازی، (329 ه)، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ سوم، 1388 ه.

93. کامل الزیارات، ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی، (368 ه)، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1417 ه.

94. کتاب المؤمن، حسین بن سعید اهوازی، (قرن 3 هجری)، مدرسة الامام المهدی علیه السلام ، قم، چاپ اول، 1404 ه.

95. کشف الخفاء، اسماعیل بن محمد عجلونی، (1162 ه)، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ سوم، 1408 ه.

96. کشف الغمه، علی بن عیسی اربلی، (687 ه)، دارالکتاب الاسلامی، بیروت، چاپ اول، 1401 ه.

97. کشف الیقین، علامه حلی، (726 ه)، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، قم، چاپ اول، 1413 ه.

98. کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، (381 ه) مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1405 ه.

99. کنز العمال، متقی هندی، (975 ه)، مؤسسة الرسالة، بیروت، چاپ دوازدهم، 1409 ه.

100. لسان العرب، ابن حجر عسقلانی، (852 ه)، مؤسسة الاعلمی، بیروت، چاپ دوم، 1390 ه.

101. لمعات الانوار

102. مأة منقبه، ابن شاذان محمد بن أحمد قمی، (413 ه)، مدرسة الامام المهدی علیه السلام ، قم، چاپ اول، 1407 ه.

103. مجموعة ورام، ورام بن ابی فراس مالکی اشتری، (605 ه)، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1388 ش.

104. محاسبة النفس، ابراهیم بن علی کفعمی، (قرن 9 هجری)، مؤسسة قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ، قم، چاپ اول، 1413 ه.

105. محاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، (274 ه)، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1370 ه.

106. محتضر، حسن بن سلیمان بن محمد حلّی، (قرن 8 هجری)، المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، 1498 ه.

107. مدینة المعاجز، سید هاشم بحرانی، (1107 ه) بنیاد معارف اسلامی، قم، چاپ اول، 1413 ه.

108. مزار، محمد بن محمد بن النعمان بغدادی، (413 ه) دار المفید، بیروت، چاپ دوم، 1414 ه.

109. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیسابوری، (405 ه)، دار المعرفة، بیروت.

110. مستدرک وسائل الشیعه، محقق میرزا حسین نوری طبرسی، (1320 ه)، مؤسسه آل البیت علیهم السلام ، قم، چاپ اوّل، 1408 ه.

111. مسند ابن المبارک، عبداللّه بن المبارک، (181 ه)، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1411 ه.

112. مسند أحمد، احمد بن حنبل، (241 ه)، دار صادر، بیروت.

113. مسند زید بن علی، الامام الشهید زید بن علی بن الحسین علیه السلام ، دار مکتبة الحیاة، بیروت.

114. مشکاة الانوار، ابوالفضل علی طبرسی، (قرن 7 هجری)، دار الکتب الاسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1385 ه.

115. مصابیح الدجی

116. مصادقة الاخوان، شیخ صدوق، (381 ه)، مکتبة الامام صاحب الزمان علیه السلام ، العامه، کاظیمه، عراق، 1402 ه.

117. مصباح الشریعه، منسوب به امام صادق علیه السلام ، مؤسسة الاعلمی، بیروت، چاپ اول، 1400 ه.

118. مصباح المتهجد، شیخ صدوق، (381 ه)، مکتبة الامام صاحب الزمان علیه السلام ، عامة، کاظمین، عراق.

119. معارج الوصول، محمد بن یوسف زرندی، (750 ه).

120. معانی الاخبار، شیخ صدوق، (381 ه)، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، 1361 ش.

121. معجم الاوسط، ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی، (360 ه)، دار الحرمین، 1415 ه.

122. معجم الکبیر، سلیمان بن أحمد لخمی طبرانی (360 ه) دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1404 ه.

123. مقنع، شیخ صدوق، (381 ه)، مؤسسة الهادی، قم، چاپ اول، 1415 ه.

124. مقنعه، شیخ مفید (413 ه) جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410 ه.

125. مکارم الاخلاق، رضی الدین الحسن بن الفضل طبرسی، (قرن 6 هجری)، انتشارات شریف رضی، قم، چاپ ششم، 1392 ه.

126. مناقب ابن شهر آشوب، محمد بن علی بن شهر آشوب، (588 ه)، المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، 1376 ه.

127. مناقب الامام امیرالمؤمنین علیه السلام ، محمد بن سلیمان کوفی، (300 ه)، مجمع اخیاء الثقافة الاسلامیة، قم، چاپ اول، 1412 ه.

128. مناقب، موفق بن أحمد بن محمد بن مکی خوارزمی (568 ه) مؤسسه النشر الاسلامی، قم، چاپ دوم، 1411 ه.

129. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، (381 ه)، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1404 ه.

130. میزان الاعتدال، محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، (748 ه) دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، 1382 ه.

131. نظم درر السمطین، محمد بن یوسف زرندی، (750 ه)، مکتبة الامام أمیر المؤمنین علیه السلام ، اصفهان، چاپ اول، 1377 ه.

132. نهج البلاغه، شرح محمد عبده.

133. نهج الفصاحه، ترجمه ابو القاسم پاینده، انتشارات جاویدان، تهران.

134. وسائل الشیعه، محمد بن الحسن حرّ عاملی، (1104 ه)، مؤسسه آل البیت علیهم السلام ، قم، چاپ دوم، 1414 ه.

135. ینابیع المودة، سلیمان بن ابراهیم حنفی قندوزی (1294 ه) دار اسوه، قم، چاپ اول، 1416 ه.