اسلام خواسته است مسلمانان به صورت واحد مستقلى زندگى كنند , نظامى مرتبط و اجتماعى پيوسته داشته باشند , هر فردى خود را عضو يك پيكر كه همان جامعه اسلامى است بداند , تا جامعه اسلامى قوى و نيرومند گردد , كه قرآن مى خواهد جامعه مسلمانان برتر از ديگران باشد :
و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان كنتم مؤمنين ( 1 ) .
سست نشويد و اندوهگين نباشيد كه اگر به حقيقت مؤمن باشيد شما برتريد. ايمان , ملاك برترى قرار گرفته است . مگر ايمان چه مى كند ؟ ايمان ملاك وحدت و ركن شخصيت و تكيه گاه استقلال و موتور حركت جامعه اسلامى است . در جاى ديگر مى فرمايد :
و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ريحكم ( 2 ) .
با يكديگر نزاع نكنيد و اختلاف نداشته باشيد كه سست و ضعيف خواهيد شد و بو و خاصيت خود را از دست خواهيد داد .
جدال و اختلاف , كيان و شخصيت جامعه اسلامى را منهدم مى كند ايمان اساس دوستى و وداد و ولاء مؤمنان است . قرآن كريم مى فرمايد :
و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر ( 3 ) .
مردان مؤمن و زنان مؤمنه بعضى ولى بعضى ديگرند , به معروف امر مى كنند و از منكر باز مى دارند .
مؤمنان نزديك به يكديگرند و به موجب اينكه با يكديگر نزديك اند , حامى و دوست و ناصر يكديگرند و به سرنوشت هم علاقه مندند و در حقيقت به سرنوشت خود كه يك واحد را تشكيل مى دهند علاقه مى ورزند و لذا امر به معروف مى كنند و يكديگر را از منكر و زشتيها باز مى دارند .
اين دو عمل ( امر به معروف و نهى از منكر ) ناشى از وداد ايمانى است و لذا اين دو جمله - يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر
- بلافاصله به دنبال بيان ولاء ايمانى مسلمانان واقع شده است .
علاقه به سرنوشت اشخاص از علاقه به خود آنها سرچشمه مى گيرد پدرى كه به فرزندان خويش علاقه دارد قهرا نسبت به سرنوشت و رفتار آنان نيز احساس علاقه مى كند , اما ممكن است نسبت به فرزندان ديگران در خود احساسى نكند , چون نسبت به خود آنها علاقه اى ندارد تا به سرنوشتشان نيز علاقه مند باشد و كار نيكشان در او احساس اثباتى به وجود آورد و كار بدشان احساس نفيى .
امر به معروف در اثر همان احساس اثباتى است و نهى از منكر در اثر احساس نفيى , و تا دوستى و محبت نباشد اين احساسها در نهاد انسانى جوشش نمى كند .
اگر انسان نسبت به افرادى بى علاقه باشد , در مقابل اعمال و رفتار آنها بى تفاوت است , اما آنجا كه علاقه مند است , محبتها و مودتها او را آرام نمى گذارند و لذا در آيه شريفه با كيفيت خاصى , امر به معروف و نهى از منكر را به مساله ولاء ارتباط داده است و سپس به عنوان ثمرات امر به معروف و نهى از منكر , دو مطلب را ذكر كرده است :
يقيمون الصلاة و يؤتون الزكاة .
نماز را به پا مى دارند و زكات را مى دهند .
نماز نمونه اى است از رابطه خلق و خالق , و زكات نمونه اى است از حسن روابط مسلمانان با يكديگر كه در اثر تعاطف و تراحم اسلامى از يكديگر حمايت مى كنند و به هم تعاون و كمك مى كنند . و سپس بر آن متفرع كرده است :
اولئك سيرحمهم الله ان الله عزيز حكيم ( 4 ) .
آن وقت است كه انواع رحمتهاى الهى و سعادتها بر اين جامعه فرود مىآيد . خداوند عزيز و حكيم است .
بعدا درباره اين آيه توضيحاتى خواهيم داد كه اين آيه و برخى آيات ديگر كه ولاء اثباتى عام را ذكر مى كنند , تنها ناظر به محبت و وداد قلبى نمى باشند , نوعى تعهد و مسؤليت براى مسلمين در زمينه حسن روابط مسلمين با يكديگر اثبات مى كنند پيغمبر اكرم ( صلى الله عليه و آله و سلم ) در حديث معروف و مشهور فرمود :
مثل المؤمنين فى تواددهم و تراحمهم كمثل الجسد اذا اشتكى بعض تداعى له سائر اعضاء جسده بالحمى و السهر ( 5 ) .
داستان اهل ايمان در پيوند مهربانى و در عواطف متبادل ميان خودشان , داستان پيكر زنده است كه چو عضوى به درد آيد , ساير اعضاء با تب و بى خوابى با او همراهى مى كنند .
قرآن كريم درباره رسول اكرم و كسانى كه با اويند و تربيت اسلامى يافته اند مى فرمايد :
محمد رسول الله و الذين معه اشداء على الكفار , رحماء بينهم (6) .
محمد پيامبر خدا و كسانى كه با اويند , بر كافران سخت اند و با يكديگر مهربان .
در اين آيه , هم به ولاء نفيى اشارت رفته و هم به ولاء اثباتى عام , و همچنانكه قبلا گفتيم آيات كريمه قرآن ما را متوجه مى كنند كه دشمنان اسلام در هر زمان سعى دارند ولاء منفى را تبديل به اثباتى و ولاء اثباتى را تبديل به منفى نمايند , يعنى همه سعى شان اين است كه روابط مسلمين با غير مسلمين روابط صميمانه , و روابط خود مسلمانان به بهانه هاى مختلف – از آن جمله اختلافات فرقه اى - روابط خصمانه باشد در عصر خود ما به وسيله اجانب در اين راه فعاليتهاى فراوان صورت مى گيرد , بودجه هاى كلان مصرف مى گردد , و متاسفانه در ميان مسلمانان عناصرى به وجود آورده اند كه كارى جز اين ندارند كه ولاء نفيى اسلامى را تبديل به اثباتى و ولاء اثباتى اسلامى را تبديل به نفيى نمايند اين بزرگترين ضربتى است كه اين نابكاران بر پيغمبر اكرم ( ص ) وارد مى سازند .
امروز اگر بر مصيبتى از مصيبتهاى اسلام بايد گريست , و اگر بر فاجعه اى از فاجعه هاى اسلام بايست خون باريد , اين مصيبت و اين فاجعه است .
اميرالمؤمنين على ( ع ) مى فرمايد :
فيا عجبا , عجبا ! و الله يميت القلب و يجلب الهم من اجتماع
هؤلاء القوم على باطلهم و تفرقكم عن حقكم ( 7 ) .
شگفتا , شگفتا ! به خدا قسم تعجب و حيرت از اجتماع دشمنان بر گرد باطل , و تفرق و تشتت شما از اطراف حقيقتى كه در ميان شماست , دل را مى ميراند و اندوه را مى كشاند .
خدايا ! اسلام و مسلمين را از شر اين نابكاران محفوظ و مصون بدار , بحق محمد و آله الطاهرين .
اللهم انا نشكوا اليك فقد نبينا صلواتك عليه و آله و غيبة ولينا و كثرة عدونا و قلة عددنا و شدة الفتن بنا و تظاهر الزمان علينا فصل على محمد و آله و اعنا على ذلك بفتح منك تعجله و نصر تعزه و سلطان حق تظهره و رحمة منك تجللناها و عافية منك تلبسناها ( 8 ) .

ولاء اثباتى خاص

ولاء اثباتى خاص , ولاء اهل البيت ( عليهم السلام ) است . در اينكه پيغمبر اكرم مسلمانان را به نوعى ولاء نسبت به خاندان پاك خود خوانده و توصيه نموده است جاى بحث نيست , يعنى حتى علماى اهل تسنن در آن بحثى ندارند آيه ذوى القربى ( قل لا اسئلكم عليه اجرا ) ( 9 ) ولاء خاص را بيان مى كند آنچه در حديث معروف و مسلم غدير نيز آمده است كه با اين عبارت است : ( من كنت مولاه فهذا على مولاه ( خود بيان نوعى از ولاء است كه بعدا توضيح داده مى شود .
آيه كريمه : ( انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة و يؤتون الزكاة و هم راكعون) ( 10 ) .
( ولى تان خداست و فرستاده اش و آنان كه ايمان آورده اند كه نماز را به پا مى دارند و زكات را در حال ركوع ادا مى كنند ) به اتفاق فريقين در مورد على ( ع ) نازل گشته طبرى روايات متعددى را در اين باره نقل مى كند ( 11 ) و زمخشرى كه از اكابر علماى اهل تسنن است به طور جزم مى گويد :
( اين آيه در شأن على نازل شده و سر اينكه لفظ جمع آمده با اينكه مورد نزول آن يك مرد بيش نبوده اين است كه مردم را به اينچنين فعلى ترغيب كند و بيان دارد كه مؤمنان بايد اينچنين سيرت و سجيه اى را كسب كنند و اينچنين بر خير و احسان و دستگيرى از فقيران ساعى و حريص باشند و حتى با نمازى نيز تأخير نيندازند ( يعنى با اينكه در نمازند و موضوع زكات پيدا مى شود تأخير نكرده و در حال نماز انجام وظيفه مى كنند( ( 12 ) .
فخر رازى نيز كه همچون زمخشرى از اكابر اهل سنت و جماعت است مى گويد :
( اين آيه در شأن على نازل گشته و علما نيز اتفاق كرده اند كه اداى زكات در حال ركوع واقع نشده جز از على( ( 13 ) .
منتها در معناى ( ولى) مناقشاتى دارد و در آينده در مورد مقصود آيه بحث خواهيم كرد
على بن حماد عدوى بصرى بغدادى معروف به ابن حماد , از اكابر شعراى اماميه در قرن چهارم هجرى است , در اشعار ذيل به اين معنى اشاره مى كند :