يكى از پرسش هاى مهم در زمينه استغفار ، اين است كه چگونه استغفار كنيم؟ و چه استغفارى مجرب تر است ، و ما را در دست يافتن به آثار و بركات استغفار زودتر به مقصد مى رساند؟

پاسخ اين سؤال به صورت پراكنده در الهامات پيامبر و اهل بيت پاكش (عليهم السلام) آمده است ، و با توجّه به موارد گوناگونى كه ، به تلاوت نسخه هاى متفاوت استغفار سفارش شده ، به ميزان فهم و ظرفيّت اشخاص ، براى هر نوع استغفار ، آثار خاصّى ذكر گرديده است . و هر يك جايگاه ويژه اى دارد و اثر خاصّى را ايفا مى كند . و در اكثر موارد آثار مشتركى نيز دارند .

اين بدان خاطر است كه همانگونه كه بدن انسان ، به غذاها ، ميوه ها ، سبزى ها و نوشيدنى هاى مختلف احتياج دارد ; تا انواع ويتامين هاى لازم بدن تأمين شود . و اكتفا كردن به يك نوع خوردنى يا نوشيدنى ، باعث نارسايى ها و كمبودهايى در بدن گشته و سلامت جسم او را به خطر مى اندازد ; روح بشر نيز محتاج به انواع عبادات ، اذكار و ادعيه است ; كه هر نوعى از آن ها مكمّل نوع ديگر است و از تأثير آن ها در شادابى و سبكبالى روح انسان ، نبايد غافل گشت .

در مورد استغفار نيز ، اين مسأله رعايت شده است. از آن جا كه گناهان انواع مختلفى دارند ، هر گناهى استغفارى مخصوص لازم دارد ; در تعاليم نورانى قرآن و اهل بيت (عليهم السلام) به تلاوت استغفارهاى گوناگونى سفارش شده است .

در نسخه هاى استغفار كه از معصومين (عليهم السلام) رسيده است ، به مناسبت هاى گوناگون نوع خاصّى از استغفار ذكر گرديده است كه بايد قرائت شود . همچنين در بسيارى از موارد ، زمان و تعداد آن نيز
مشخص شده است . پس شايسته است ، انسانى كه شيفته كمال و در جستجوى گل هاى هدايت است ، در گلستان استغفار قدم گذارده و از هر شاخه اى گلى چيده و مشام جانش را به انواع عطرهاى دل انگيز آن ها ، معطّر سازد.

در اين بخشِ كتاب ، ما ابتدا به نمونه هاى مختلف استغفار و آثار پربار آن اشاره مى كنيم تا آن دسته از راهيان كوى دوست ، كه تشنه شربت گواراى بزرگى و كرامت ، و دلباخته پرواز در آسمان معنويّت ، و شيفته صعود بر قله هاى بلند كمال و فضيلت هستند ; با توجّه به فرازهاى متفاوت اين ذكر پر بار و تلاوت انواع گوناگونش ، هستى خويش را از زندان تاريك گناهان رهانيده و دل و جان خود را به انوار سخنان نورانى معصومين (عليهم السلام) ، روشن سازند .

البتّه در لابلاى بحث ، به استغفارهاى مجرّب نيز ، اشاره اى خواهيم داشت .

استغفارى براى نوشته نشدن گناه در نامه عمل

يكى از انواع استغفار ، استغفارى است كه با عبارات مختلف در روايات ذكر شده است و كمترين اثر آن جلوگيرى از نوشته شدن گناه در نامه عمل انسان است.

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند:

كسى كه مرتكب گناهى مى گردد ، هفت ساعت به او مهلت داده مى شود ، اگر سه مرتبه گفت :

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ».

« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست زنده اى ازلى و ابدى و سرپرستى بى همتا است » ;

آن گناه در نامه عملش نوشته نمى شود. (1)

در حديث ديگر ، امام صادق (عليه السلام) همين پاداش را براى اين نوع
استغفار ، با مختصر اضافه اى ، بيان مى كنند ، متن استغفار در اين روايت چنين است :

أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ . (2)

« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا و صاحب جلالت و جوانمردى است به سوى او توبه مى كنم » .

اين اثر در روايتى ، براى استغفار ديگرى نيز بيان گرديده است ، با توجّه به اين كه از نكات ارزنده و زيبايى برخوردار است تمام حديث را ذكر مى كنيم .

امام صادق (عليه السلام) حديثى از جدّشان رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت مى كنند كه در بخشى از آن رسول خدا (صلى الله عليه وآله) مى فرمايند :

بنده تصميم مى گيرد عمل نيكى را انجام دهد . اگر بعد از تصميم ، آن را انجام نداد ، خدا به خاطر نيّت نيكش ثواب يك حسنه برايش مى نويسد . ولى اگر براساس نيّتش عمل كرد ثواب ده حسنه براى او قرار مى دهد.

همين بنده تصميم مى گيرد گناهى را مرتكب شود ، چنانچه آن را انجام ندهد ، هيچ چيز در نامه عملش نوشته نمى شود. و اگر مرتكب آن گشت ، هفت ساعت مهلت داده مى شود، فرشته مأمورى كه كارهاى نيك را ثبت مى كند ، به فرشته مأمور كارهاى زشت ـ كه فرشته سمت چپ است ـ مى گويد: عجله نكن شايد پس از گناه ، عمل نيكى انجام دهد كه آن را از بين ببرد ، چرا كه خداوند مى فرمايد:

 إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيّئاتِ . (3)

به راستى ، اعمال نيك ، اعمال بد را از بين مى برد .

و شايد توبه و استغفار كند .

اگر اين بنده بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو ، عالمُ الْغَيْبِ والشَّهادَة ، العَزيزُ الحَكيمُ ، الغَفُورُ الرَّحيمُ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».

« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، داناى نهان و آشكار ، ارجمند و نيرومند و صاحب حكمت است ; ( نسبت به گنهكاران ) بسيار آمرزنده و ( نسبت به مؤمنان ) بسيار مهربان و صاحب جلالت و جوانمردى است . و به سوى او توبه مى كنم » ;

چيزى در نامه عملش نوشته نمى شود.

ولى اگر هفت ساعت بگذرد ، حسنه اى انجام ندهد و توبه و استغفار هم نكند ، مأمور حسنات به مأمور سيئات مى گويد:

« اُكْتُبْ عَلىَ الشَّقِىِّ المَحْرومِ ».

بنويس گناه او را كه ( بخاطر انجام ندادن عمل نيك و ترك توبه و استغفار ) شقىّ و بدبخت ، و از رحمت خدا محروم گرديد. (4)

استغفارى براى بخشش تمام گناهان

استغفار ديگرى كه امامان (عليهم السلام) بدان سفارش كرده اند ، استغفار كوتاهيست كه كمترين اثر آن ، آمرزش همه گناهان است.

امام باقر (عليه السلام) مى فرمايند:

هر كس بعد از نماز واجب و قبل از آن كه از حالت نماز خارج شود و پايش را تكان دهد ; بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ »

« از خداوند ، آمرزش مى طلبم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى و سرپرستى بى همتا و صاحب جلالت و جوانمردى است به سوى او توبه مى كنم » .

خداوند همه گناهانش را مى آمرزد ، اگر چه گناهانش به اندازه كف دريا باشد. (5)

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) اين اثر را براى استغفار ديگرى ، در ضمن سفارش هايشان به اميرالمؤمنين (عليه السلام) بيان مى فرمايند:

اى على ، هر كس هنگامى كه سوار مركب شد ، آية الكرسى را تلاوت كند و سپس بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ، اَللّهُمَّ اغْفِرْلى ذُنُوبى ، إِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاّ أَنْتَ ».

« از خداوند ، آمرزش مى طلبم ، خدائى كه معبودى جز او نيست زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا است ، و به سوى او توبه مى كنم . خدايا گناهانم را ببخش ، كه كسى جز تو گناهان را نمى بخشد ».

سيّدالكريم ( خداوند ) خطاب به ملائكه مى فرمايد:

اى فرشتگان من ، بنده من مى داند كه غير از من كسى گناهان او را نمى بخشد . شما شاهد باشيد كه من همه گناهان او را آمرزيدم . (6)

پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در سخن زيباى ديگرى ، براى استغفارى كه قبل از خواب تلاوت مى شود نيز همين اثر را ذكر مى فرمايند:

هر كس هنگامى كه براى خوابيدن به بستر مى رود ، سه مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » خداوند همه گناهان او را مى بخشد ، اگر چه گناهانش مثل كف دريا، به تعداد برگ درختان و ريگ هاى انباشته بيابان و به عدد روزهاى دنيا باشد . (7)

استغفارى براى آمرزش چهل گناه كبيره در روز

نوع ديگر استغفار ، استغفاريست كه به تلاوت آن با حال ندامت و پشيمانى ، سفارش شده است و اثرش آمرزش چهل گناه كبيره است.

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند:

هر مؤمنى كه شبانه روز چهل گناه كبيره انجام دهد و با حالت ندامت و پشيمانى ( از كردار زشت خويش ) بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ بَديعُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ ، وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد و آلِ مُحَمَّد  وَ اَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ » .

« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا ، پديد آورنده آسمان ها و زمين و صاحب جلالت و جوانمردى است . از او مى خواهم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستد و توبه مرا بپذيرد » .

خداوند همه گناهان او را مى بخشد و كسى كه در روز بيش از چهل گناه كبيره انجام دهد خيرى در او نيست . (8)

دو فرشته مأمور ، نامه اعمال زشت را پاره مى كنند

زيباترين استغفار از نظر پاداش ، استغفارى است كه بعد از نماز عصر خواندنش مطلوب است . و اگر هر روز تلاوت گردد، فرشتگان مأمور انسان موظّف مى شوند ، نامه اعمال زشت استغفار كننده را پاره كنند.

رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمايند :

هر كس بعد از نماز عصر هر روز ، روزى يك بار بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ، الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ ، وَ أَسْأَلُهُ اَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبد ذَليل خاضِع فَقير بائِس مِسْكين ( مُسْتَكين ) مُسْتَجير لايَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لاضَرّاً وَ لا مَوْتاً وَ لا حَياةً وَ لانُشُوراً ».

« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، بخشنده و مهربان ، صاحب جلالت و جوانمردى است . و از او مى خواهم كه توبه مرا بپذيرد ، بسان ( پذيرش ) توبه بنده خوارى كه فروتن و تهيدست ، نيازمند و درمانده ، و حقير و پناهنده گشته ، و مالك هيچ سود و زيان ، مرگ و حيات و دوباره زنده شدنى نيست » .

خداوند به دو ملك مأمور او دستور مى دهد كه نامه كردار زشت او را ، هر چه هست ، پاره كنند . (9)

استغفارى براى دست يافتن به گنج علم يا مال

يكى از انواع استغفار كه تلاوت آن به تعداد خاصّى براى حلّ مشكلات اقتصادى يا علمى به تجربه رسيده است ، استغفارى است كه خواندن آن به مدّت دو ماه ، روزى چهارصد مرتبه سفارش شده است.

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند:

هر كس تا دو ماه روزى چهارصد بار پى در پى بگويد:

« أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ، الْحَىُّ الْقَيُّومُ ، بَديعُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ ، مِنْ جَِميعِ ظُلْمى وَ جُرْمى و إِسْرافى عَلى نَفْسى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ. »

« از خداوند ، طلب آمرزش مى كنم ، خدائى كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا و پديد آورنده آسمان ها و زمين است . از همه ستمى كه به خود كرده و جرمى كه مرتكب گشته ام و اسراف و زياده روى كه بر نَفْس خويش روا داشته ام ( آمرزش طلبيده ) و به سوى او باز مى گردم » ;

يا گنجى از علم و دانش به او داده مى شود ، يا گنجى از مال و ثروت روزيش مى گردد. (10)

استغفارى براى ثبت در « مُسْتَغْفِرينَ بِالأَسْحارِ »

استغفار ديگرى كه ذكر پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) در سحر و در هر روز عمرشان بوده است ، استغفارى است كه مداومت بر آن ، به مدّت يك سال ، باعث مى شود نام انسان در شمار استغفار كنندگان در سحرها نوشته شود ، و عامل مهمى براى ورود شيعيان و دوستان اميرالمؤمنين (عليه السلام) به بهشت است.

امام صادق (عليه السلام) در حديث زيبايى مى فرمايند:

هر كس در نماز وتر ( يك ركعت آخر نماز شب ، هنگام قنوت ) هفتاد مرتبه بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » و مدّت يك سال هر شب بر آن مداومت نمايد ، خداوند در نزد خويش او را از استغفار گويان در سحرها ، مى نويسد، و آمرزش ومغفرت خدا برايش واجب مى شود . (11)

استغفار پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در نماز شب همين استغفار بوده است . علاوه بر اين ، حضرتش روزى هفتاد مرتبه مى فرمودند: « أَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَأَتُوبُ إِلَيْهِ » و اهل بيت آن حضرت (عليهم السلام) و صالحين از اصحابشان نيز به همين روش عمل مى كردند. (12)

استغفارى براى آمرزش هفت صد گناه

كوتاهترين استغفارى كه در روايات ، بدان اشاره شده است ، استغفارى است كه ذكر پيامبر (صلى الله عليه وآله) نيز بوده است و باعث آمرزش هفت صد گناه انسان در روز مى گردد . اين نوع استغفار براى همه افراد با فرصت هاى شغلى مختلفى كه دارند ، قابل استفاده است . به گونه اى كه در مسير رفت و آمد و ساير فرصت هاى بيكارى خويش ، مى توانند آن را تلاوت كنند و از بركات آن بهره مند شوند.

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند :

هر كسى روزى هفتاد بار بگويد : « أَسْتَغْفِرُ اللهَ » خداوند هفت صد گناه او را مى آمرزد . و در بنده اى كه روزى هفت صد گناه مى كند ، خيرى نيست . (13)

در اهميّت و شرافت اين ذكر همين بس كه امام صادق (عليه السلام)مى فرمايند:

برنامه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) چنين بود كه روزى هفتاد بار استغفار كرده و هفتاد مرتبه به سوى خدا توبه مى كردند .

حارث مى گويد: من گفتم : يعنى هفتاد مرتبه مى گفتند: أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ؟

امام صادق (عليه السلام) فرمودند :

روش آن حضرت چنين بود كه هفتاد مرتبه (به درگاه خدا) عرضه مى داشتند : «أَسْتَغْفِرُ اللهَ ، أَسْتَغْفِرُ اللهَ ... » و هفتاد مرتبه مى گفتند: « وَ أَتُوبُ إِلَى اللهَ ، وَ أَتُوبُ إِلَى اللهَ ... ». (14)

استغفارى براى ثروت بى گمان

گفتن استغفار همراه با اذكار ديگر ، بار معنوى آن را بيشتر مى كند ، به همين خاطر امامان (عليهم السلام) براى حلّ مشكلات دوستان و شيعيانشان ، گاهى تلاوت استغفار را همراه با اذكار ديگر سفارش مى نمودند، كه اين خود يكى از انواع استغفار به شمار مى آيد و نقش به سزايى در رواساختن خواسته هاى انسان دارد.

ابى جعفر شامى گويد: در شام مردى به نام هلقام بود ، او اين حديث را برايم نقل كرد :

خدمت مولايم موسى بن جعفر (عليهما السلام) رفتم و عرض كردم : به من دعايى تعليم نماييد كه جامع دنيا و آخرت باشد و مختصر هم باشد .

امام (عليه السلام) فرمودند :

بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب اين ذكر را بگو:

« سُبْحانَ اللهِ العَظيمِ وَبِحَمْدِهِ ،  أَسْتَغْفِرُ اللهَ ، وَأَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ »

« منزّه است خدائى كه با عظمت است و به حمد و ستايش او مشغولم ، از خداوند آمرزش مى طلبم و از فضل و عنايتش سؤال مى كنم ».

هلقام گفت: وضعيّت من در ميان خاندانم از همه بدتر بود، نمى دانم چه شد كه ( بعد از تلاوت اين ذكر شريف ) ناگهان ارثى از طرف شخصى به من رسيد كه فكر نمى كردم بين او و من پيوند خويشاوندى باشد ، به حدّى وضع مالى و اقتصاديم رونق يافت كه امروز توانگرترين فرد در ميان بستگان خود هستم ، اين بركات نبود مگر به خاطر آنچه بنده صالح خدا ، مولايم حضرت موسى بن جعفر (عليهما السلام) به من آموخت . (15)

استغفارى براى محبوبيّت نزد خدا و استجابت دعا

نمونه ديگر طلب آمرزش از خداوند كه در روايات متعدّدى بدان سفارش شده است و فضايل زيادى برايش نقل گرديده است ، گفتن « أَتُوبُ إِلَى اللهِ » است ، كه آثار و بركات فراوانى را براى انسان به ارمغان مى آورد. پيامبر و امامان معصوم (عليهم السلام) مواظبت تامّى بر تلاوت اين ذكر داشته اند.

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايند :

خدا مؤمنى را دوست دارد كه زيرك باشد و زياد توبه كند . آن گاه فرمودند : رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)بدون آن كه گناهى كرده باشند ، روزى هفتاد بار توبه مى كردند.

حارث گويد: به امام صادق (عليه السلام) گفتم آيا پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) ( ذكر توبه را چنين ) مى فرمودند: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » ؟

فرمودند : رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) مى فرمودند : «  أَتُوبُ إِلَى اللهِ ». (16)

بى جهت نيست كه در شب عيد فطر ـ كه شب نتيجه گيرى از عبادات و روزه هاى ماه مبارك رمضان است ـ گفتن اين ذكر صد مرتبه سفارش شده است و اثر آن ، استجابت دعا و روا گشتن حاجت ، ذكر گرديده است .

حارث اعور گويد: عادت مولايم اميرالمؤمنين (عليه السلام) اين بود كه شب عيد فطر ، دو ركعت نماز مى خواندند ، در ركعت اوّل بعد از حمد هزار مرتبه سوره توحيد و در ركعت دوم بعد از حمد يك مرتبه آن را تلاوت مى فرمودند، سپس به ركوع مى رفتند و پس از آن سجده مى كردند و بعد از سلام نماز به سجده مى رفتند و صد بار مى گفتند :
« أَتُوبُ إِلَى اللهِ » سپس مى فرمودند: « يا ذَالمَنِّ وَ الجُودِ ، يا ذَا المَنِّ وَ الطَّوْلِ ، يا مُصْطَفِىَ مُحَمَّد ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بى كَذا و كَذا » « اى خدائى كه صاحب منّت و سخاوتى ، اى خدائى كه صاحب انعام و برترى هستى ، اى برانگيزنده محمّد ، بر محمّد و آلش درود فرست و با من چنين و چنان كن ( حاجتم را برآور ».

و چون سر از سجده بر مى داشتند ، چهره نورانيشان را به طرف ما برگردانده و مى فرمودند:

« وَالَّذى نَفْسى بِيَدِهِ لا يَفْعَلُها أَحَدٌ يَسْأَلُ اللهَ تَعالى شَيْئاً إِلاّ أَعْطاهُ ، فَلَوْ أَتاهُ مِنَ الذُّنُوبِ بِعَدَدِ رَمْل عالِج ، غَفَرَاللهُ تَعالى لَهُ. »

سوگند به آن كس كه جان من در دست اوست ، هيچ كس اين عمل را انجام نمى دهد و از خدا حاجتى نمى خواهد مگر اين كه خدا حاجتش را به او عطا مى فرمايد. اگر كسى با كوله بارى از گناه به تعداد ريگ هاى روى هم انباشته شده ، به درگاه او روى آورد ( و اين ذكر را بگويد ) ، خدا او را مى آمرزد. (17)

مهمتر اين كه ، يكى از اعمال شب قدر ، گفتن اين ذكر شريف در حال سجده است كه استجابت دعا را براى انسان به ارمغان مى آورد .

حسن بن راشد حديثى را از امام صادق (عليه السلام) نقل مى كند كه بعضى از اعمال شب قدر را در آن بيان مى كنند ، در بخشى از آن مى فرمايند:

وقتى نماز مغرب و عشايت را خواندى ، دستهايت را بلند كن و بگو:

« يا ذَالمَنِّ يا ذَا الطَّوْلِ  ( والطَّوْلِ ) يا ذَالجُودِ يا مُصْطَفَِى مُحَمَّد وَ ناصِرَهُ ، صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ اغْفِرْلى كُلَّ ذَنْب اَحْصَيْتَه وَ هُوَ عِنْدَكَ فى كِتاب مُبين. »

« اى خدائى كه صاحب نعمت هستى و بر بندگانت منّت دارى ، اى كسى كه صاحب برترى هستى ، اى كسى كه صاحب جود و سخاوتى ، اى برانگيزنده محمّد و ياور او ، بر محمّد و آلش درود فرست و هر گناهى ( كه از من سر زده و ) تو آن را شماره كرده اى و در نزد تو در كتاب مبين ثبت گرديده است ، ببخشاى ».

سپس به سجده رفته و صد بار در حال سجده مى گويى: « أَتُوبُ إِلَى اللهِ ».

بعد حاجتت را مى خواهى انشاءالله برآورده مى شود . (18)

چقدر مناسب و بجاست كه منتظران و دلباختگان امام زمان (عليه السلام) بعد از انجام اين عمل در شب عيد فطر و شبهاى قدر ، كه وعده استجابت داده شده است ، تعجيل ظهور مولاى مظلوم خويش را از خدا بخواهند و اين دعا را ورد زبان خويش ساخته و بگويند :

« اَللّهُمَّ عَجِّلْ لِوَلِيّكَ الْفَرَج »

به اين اميد كه آن يار سفر كرده كه در اين شبها ، بعد از مناجات با خداى خويش ، دست به دعا برمى دارد ، دعا كنندگان براى ظهورش را نيز از دعاى پر بارش بهره مند ساخته ; آن ها را از خاطر عاطرش دور نگرداند و براى گناهانشان استغفار كند.

استغفارى براى نجات از سختى هاى قيامت

* نامه برائت از آتش به انسان داده مى شود

* مجوز عبور از صراط برايش نوشته مى شود

* در دارالقرار ساكن مى گردد

گرچه هر نوع استغفار ، در هر زمان ، محبوب خدا است، و آثار پربارى براى انسان دارد. ولى گفتن بعضى از اذكار در برخى اوقات ، از پاداش و بهره بيشترى برخوردار است. از جمله نسخه هاى استغفار كه به آن سفارش شده است ، گفتن : « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبةَ » است.

تلاوت كردن اين نوع استغفار در هر روز ماه شعبان ، روزى هفتاد بار ، موجب نجات يافتن از سختى هاى قيامت است.

ريّان بن صلت گويد: از مولايم على بن موسى الرّضا (عليه السلام) شنيدم كه مى فرمودند:

هر كس در هر روز ماه شعبان ، هفتاد بار بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَأَسْأَلُهُ التَّوبَةَ » خداوند نامه اى به عنوان برائت از آتش برايش مى نويسد و مجوّزى براى عبور از صراط براى او صادر مى كند و او را در دارالقرار ( بهشت ) ساكن مى نمايد . (19)

گفتن اين استغفار ، اگر در ماه شعبان باشد هزار برابر استغفار در ماه هاى ديگر است . و برترين عمل در اين ماه شمرده شده است .

ابراهيم بن ميمون گويد: از امام صادق (عليه السلام) سؤال كردم : برترين دعا در ماه شعبان چيست؟

فرمودند: « استغفار » . آن گاه فرمودند:

هر كس در ماه شعبان روزى هفتاد بار استغفار بگويد مثل كسى است كه در ماه هاى ديگر غير از ماه شعبان هفتاد هزار بار استغفار گفته است.

من گفتم : چگونه در اين ماه استغفار كنم؟

فرمودند : بگو « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوبَةَ ». (20)

استغفار امام رضا (عليه السلام) در قنوت نماز وتر ، همين استغفار بوده است . (21)

استغفارى عجيب و مشكل گشا

* باعث آمرزش گناه گذشته انسان مى شود

* از گناه در آينده محفوظ مى ماند

* اگر گناهى نداشته باشد ، خدا پدر و مادرش را مى آمرزد

يكى از انواع استغفار كه در موارد متعددى به قرائت آن سفارش شده است و آثار مادّى و بركات معنوى فراوانى برايش ذكر گرديده است ، و نتيجه بخش بودن آن هم به تجربه ثابت شده است ; ذكر شريف « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » است.

يكى از اوقات ، عصر روز جمعه است كه در فضيلت استغفار در اين ساعت امام صادق (عليه السلام)مى فرمايند:

هر كس بعد از عصر روز جمعه هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».

خداوند گناه گذشته او را مى آمرزد و در باقى مانده عمرش او را از گناه حفظ مى كند و چنانچه گناهى نداشته باشد ، گناهان پدر و مادرش را مى بخشد . (22)

* وجوب آمرزش خداوند را در پى دارد

* نام انسان در شمار استغفار گويان در سحرها نوشته مى شود

* بهشت برايش واجب مى شود

امام صادق (عليه السلام) براى تلاوت اين نوع استغفار ، در صورتى كه در نماز وتر ( ركعت آخر نماز شب ) باشد ، اثر ديگرى بيان كرده اند:

كسى كه در آخر ( قنوت ) نماز وتر در سحر ، هفتاد بار بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » آمرزش ( خداوند ) براى او واجب مى شود . (23)

و نيز در سخن زيباى ديگرى مى فرمايند:

اگر اين ذكر را هفتاد بار در حال ايستاده در ( قنوت ) نماز وترش بگويد، و يك سال بر آن مواظبت كند ، ( نام او ) نزد خداوند در شمار استغفارگويان در سحرها نوشته مى شود و بهشت برايش واجب مى گردد . (24)

و در حديث سوّمى همين اثر ، براى گفتن اين نوع استغفار ، چهل شب در نماز وتر ، بدون عبارت «بهشت برايش واجب مى گردد» ذكر شده است. (25)

براى گشايش در امور و حلّ مشكلات سخت

گفتن اين استغفار در حلّ معضلات سخت زندگى به تجربه رسيده است و گره هاى كور بسيارى از افراد ، با همين ذكر باز شده است ! آنچه مهم به نظر مى رسد تعداد آن است كه در حديث پر بارى سى هزار بار ذكر شده است و اشخاص متعددى با تلاوت آن به اين تعداد ، به حوايج خود دست يافته اند.

پيغمبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) در حديث زيبايى مى فرمايند :

هر كس مشكلى طاقت فرسا پيدا كرد ، يا مصيبتى سخت بر او وارد شد ، يا در زندگى به تنگنا افتاد ، سى هزار بار بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » در اين صورت خداوند گره از كارش مى گشايد و گشايشى در زندگى او قرار مى دهد . (26)

و چگونه چنين اثر پر بارى نداشته باشد ، در حالى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)در سخن نورانى ديگرى اثر گفتن اين نوع استغفار را چنين بيان مى فرمايند:

چهار چيز است كه در هر كس باشد در نور اعظم خدا وارد گشته است :

1 ـ كسى كه نگه دار كارش شهادت به اين باشد كه معبودى در عالم جز خداى يكتا نيست . و من رسول خدايم.

2 ـ كسى كه هر گاه مصيبتى به او رسد بگويد: « إِنّا للهِِ وَ إِنّا إِلَيْهِ راجِعُونَ » .

3 ـ كسى كه هر گاه به خيرى دست يافت بگويد: « اَلْحَمْدُللهِِ ».

4 ـ كسى كه هر گاه گناهى مرتكب شد بگويد: « أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ ». (27)

ترديدى نيست كه اگر كسى با گفتن اين اذكار ، در نور اعظم خدا داخل شود، قطعاً از ظلمت گناه و انحراف و ساير تاريكى ها نيز بيرون رفته است . وگرنه محال است داخل در نور حق گردد ، بى ترديد كسى كه از اين ظلمت ها خارج شود و در نور خدا داخل گردد ، ذات بى مثال حق عهده دار امورش مى شود و او را از رنج ها و تنگناهاى زندگى نجات مى دهد و زندان تاريك دنيا را برايش بهشت روشنِ آرامش ، معنويّت و اُنس با خدا مى سازد و در همه مشكلات و ناملايمات ، فرج و گشايشى برايش قرار مى دهد .

چه زيبا است ! كه شيعه گنهكارى ، به نيّت بر طرف شدن موانع فرج مولاى عزيزش ـ كه گناه شيعيان يكى از آن ها است ـ همين استغفار را به تعداد مذكور ـ سى هزار بار ـ در اوقات استجابت دعا ، تلاوت كند ; تا هم گناهش ريخته و غمى از دل مولاى غريبش برداشته شود و هم مقدّمات خلاصى يوسف زندانى فاطمه (عليها السلام) را از زندان غيبت فراهم كرده باشد ! و در ضمن خداوند گره از كارش بگشايد .

خانه اى در بهشت براى گوينده استغفار

نمونه ديگر استغفار كه بعد از نافله صبح روز جمعه ، تلاوت مى شود، ذكر « أَسْتَغْفِرُ رَبِّى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » است ، كه همراه با تسبيح و سپاس خداوند تلاوت مى شود و سبب دست يافتن به منازل بهشتى است.

ابى حمزه گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم مى فرمودند:

كسى كه بعد از دو ركعت نافله صبح قبل نماز واجب روز جمعه ، صد بار بگويد: « سُبْحانَ رَبّى وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » خداوند منزلى در بهشت برايش بنا مى كند. (28)

استغفارى پر بركت

* همه گناهان آمرزيده مى شود

* گوينده آن هيچ گاه فقير نمى شود.

* به تعداد آنچه در آسمان و زمين است ، برايش حسنات نوشته مى شود.

* اگر در شب يا روزى كه آن را تلاوت كرده بميرد وارد بهشت مى گردد.

نسخه ديگرى از استغفار ، كه به تلاوت آن بعد از نافله صبح در طول هفته ، سفارش شده است ، و امام سجاد (عليه السلام) بر قرائت آن در اين ساعت مواظبت مى كردند ; استغفارى است كه بركات فراوانى براى آن نقل شده و قرائت آن ، آثار پر بارى را براى دين و دنياى انسان به ارمغان مى آورد.

رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) در فضيلت اين استغفار مى فرمايند :

خداوند گناهان صاحب اين استغفار را مى آمرزد ، اگر چه گناهان او آسمان ها و زمين هاى هفتگانه را پر كرده باشد ، به سنگينى كوه ها و عدد قطرات باران ، و به تعداد آنچه در بيابان و دريا است ; باشد . و به همين اندازه براى كسى كه اين استغفار را تلاوت كند ، حسنات نوشته مى شود . و چنانچه بنده اى ، در شب يا روزى كه اين استغفار را قرائت مى نمايد ، بميرد ، داخل بهشت مى شود و هيچ گاه فقير نمى گردد . (29)

متن اين استغفار چنين است :

« اَللّهُمَّ اِنّى اَسْتَغْفِرُكَ مِمّا تُبْتُ اِلَيْكَ مِنْهُ ثُمَّ عُدْتُ فيهِ ، وَ اَسْتَغْفِرُكَ لِما اَرَدْتُ بِهِ وَجْهَكَ فَخالَطَنى فيهِ ما لَيْسَ لَكَ ، وَ اَسْتَغْفِرُكَ لِلنِّعَمِ الَّتى مَنَنْتَ بِها عَلَىَّ فَقَوِيْتُ بِها عَلى مَعاصيك .

 أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الحَىُّ الْقَيُّومُ، عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ ، لِكُلِّ ذَنْب اَذْنَبْتُهُ وَ لِكُلِّ مَعْصِيَة ارْتَكَبْتُها.

اَللّهُمَّ ارْزُقْنى عَقْلاً كامِلاً ، وَ عَزْماً ثابِتاً ، (30) وَ لُبّاً راجِحاً ، وَ قَلْبًا زَكِيّاً ، (31) وَ عِلْماً كَثيراً ، وَ اَدْباً بارِعاً ، وَاجْعَلْ ذلكَ كُلَّهُ لى ، وَ لا تَجْعَلْهُ عَلَىَّ بِرَحْمَتِكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ » .

« خداوندا ، از گناهى آمرزش مى طلبم كه از آن به سوى تو توبه كردم ، سپس به سوى آن باز گشتم ، از تو آمرزش مى جويم براى عملى كه در انجامش تو را اراده نمودم سپس در نيّت من چيزى راه يافت كه براى تو نبود ، از تو آمرزش مى خواهم براى نعمتهايى كه آن ها را بر من منّت نهادى ولى من از آن ها براى نافرمانى هاى تو نيرو گرفتم .

از خدائى طلب آمرزش مى كنم كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى ، سرپرستى بى همتا ، دانايى به پنهان و آشكار و بخشنده اى مهربان است . از او براى هر گناهى كه انجامش داده و هر معصيتى كه مرتكبش شده ام ، آمرزش مى طلبم .

« خدايا به من عقل كامل ، اراده پا بر جا ، عقل برتر ، قلب پاكيزه ، علم فراوان و ادب نيكو عطا فرما ، و همه اين نعمت ها را به سود من قرار ده و بر ضرر من قرار مده ، به رحمت خودت اى مهربان ترين مهربانان ».

سپس پنج مرتبه مى گويى:

« أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ » . (32)

« از خدائى آمرزش مى طلبم كه معبودى جز او نيست ، زنده اى ازلى و ابدى و سر پرستى بى همتا است و به سوى او باز مى گردم ».