ترجمه :
عـبـيـد بـن زراره گـويـد: از حـضـرت صـادق عـليـه السـلام از تـفـسـيـر گـفـتـار خـداى عـزوجـل پـرسـيـدم كه فرمايد: (((و آنكه كفر ورزد بايمان همانا كردارش تباه شده است ؟ (سـوره مـائده آيـه 5) فـرمـود: مـقـصود آنكسى استكه كرداريكه بآن اقرار و اعتراف كرده ترك كند، عرض كردم ، مرتبه ترك آن عمل چيست ؟ همه آن را وانهد؟ فرمود از آنست كسيكه عمدا نماز را ترك كند بدون اينكه مست باشد و يا علتى داشته باشد،

ترجمه :
ابـو مـسـروق گـويـد: حـضـرت عـليـه السـلام از مـن دربـاره اهـل بـصـره پـرسـيـد و فرمود: بر چه (مذهبى ) هستند؟ عرض كردم : مرجئه ، و قدريه ، و حروريه ، فرمود: خدا لعنت كند اين ملتهاى كافر مشرك را كه بهيچوجه خدا پرست نيستند.

ترجمه :
فضيل گويد: وارد شدم بر حضرت باقر (عليه السلام ) و نزدش مردى بود، پس چون من نـشـسـتـم آن مـرد: بـرخـاسـت و بـيـرون رفـت ، حـضـرت بـمـن فـرمـود اى فـضيل اين كه بود نزد تو؟ گفتم كه بود؟ فرمود: حرورى بود (و مذهب حروريه را داشت ) عرض كردم : او كافر است : فرمود: آرى بخدا سوگند مشرك است .

ترجمه :
مـحـمـد بن مسلم گويد: شنيدم از امام محمد باقر عليه السلام مى فرمود: هر چه را اقرار و تسليم بياورد ايمان است و هر چه را انكار و حجود بياورد آن كفر است .

ترجمه :
ابـو حـمـزه گـويـد: شـنـديـدم از امـام باقر عليه السلام كه مى فرمود: همانا على (عليه السـلام ) درى اسـت كـه خـداونـد (بـروى مـردمـان ) گـشـود، هـر كـه داخل آن گردد مؤ من است ، و هر كه از آن بيرون رود كافر است .

ترجمه :
رسـولخـدا (ص ) فـرمـود: طـاعـت عـلى (عـليـه السـلام ) ذلت و خـوارى اسـت ، و مـعـصـيت و نـافـرمـانـى او سـبـب كـفـر بـخـداسـت ، عـرض شـد: اى رسول خدا چگونه طاعت على ذلت و نافرمانيش كفر بخداست ؟ فرمود: هر آينه على (عليه السـلام ) شـمـا را بـحـق وا مـيدارد، پس اگر او را فرمان بريد (در دنيا) و در نظر مردمان خـوار بـاشـيـد، و اگـر نـافـرمـانـيـش كـنـيـد بـخـداى عزوجل كافر شويد.

ترجمه :
ابـراهـيم بن ابى بكر گويد: شنيدم از حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هر آينه على عليه السلام درى است از درهاى هدايت ، پس هر كه آندر وارد شود مؤ من است و هر كـه از آن بـيـرون رود كـافـر اسـت ، و هـر كـه وارد آن نشود و بيرون نرود در آن طبقه اى باشد كه كارشان با خدا است (و هر چه خواهد درباره آنان انجام دهد).

ترجمه :
حضرت صادق عليه السلام فرمود: اگر بندگان در هنگاميكه نميدانستند توقف ميكردند و انكار نميكردند كافر نمى شدند.

ترجمه :
حـضـرت باقر (عليه السلام ) فرمود: خداى عزوجل على عليه السلام را ميان خود و خلقش بـراى رهـبـرى منصوب فرموده ، پس هر كه او را بشناسد مؤ من است ، و هر كس او را انكار كـنـد كـافـر اسـت و هر كه درباره او توقف كند (و منكر نشود) گمراه است ، و هر كه با او ديگرى را همراه كند مشرك است ، و هر كه با دوستى او آيد ببهشت رود، و هر كه با دشمنى او آيد بدوزخ رود.

ترجمه :
حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام فرمود: بدرستيكه على عليه السلام درى از درهاى بـهـشت است هر كس از اين در در آيد مؤ من است ، و هر كه از آن بيرون رود كافر است ، و هر كـه نـه در آيـد و نـه بـيـرون رود در آن طـبقه اى باشد كه كارشان با خدا است (و هر چه خواهد درباره آنان همان كند).

ترجمه :
ابـو عـمـر زبـيـرى گـويـد: بـه حـضرت صادق عليه السلام عرضكردم : مرا آگاه فرما بـايـنـكه كفر در كتاب خداى عزوجل (قرآن ) بچند وجه است ؟ فرمود: كفر در كتاب خدا بر پنج وجه است :
كـفر حجود (و انكار ربوبيت ) و ان بر دو قسم است ، و كفر بترك كردن آنچه خداوند بآن فرمان داده ، و كفر برائت (و بيزارى جستن ) و كفر نعمتها.
امـا كـفـر حـجـود: پـس همان انكار بربوبيت است ، و آن گفتار كسى است كه مى گويد: نه پروردگارى است و نه بهشتى و نه دوزخى ، اينها دو دسته از زنديقان هستند كه بايشان دهـريـه گـويـنـد، و آنـهـايـنـد كـسـانـيكه گويند: (((و هلاك نكند ما را جز دهر))) (و خداوند گـفـتـارشـان را در قرآن مجيد در سوره جاثيه آيه 24 حكايت كند) و آن دينى استكه براى خـداى بـسـليـقـه و نـظـر خودشان ساخته اند، بدون اينكه بررسى و تحقيق و كاوشى در اطـراف آنـچـه مـيـگـويـنـد بـكـنند، خداى عزوجل دنبال آن فرمايد: (((نيستند جز اينكه پندار كـنـنـد))) (يـعـنـى پـنـدارنـد) مـطلب همانطور است كه آنها گويند، و نيز فرمايد: (((همانا آنـانـكـه كـافـرنـد يـكسان است بر ايشان بترسانيشان يا نترسانيشان ايمان نياروند))) (سوره بقره آيه 6) يعنى بتوحيد خداوند (كافر شدند) پس اين يكى از وجوه كفر.
و اما وجه ديگر: آن انكار با معرفت است ، و آن اينست كه منكر با اينكه ميداند مطلب حق است انـكـار كـنـد، و بـا ايـنـكـه مـطـلب نـزد او ثـابـت شـده ، و خـداى عـزوجـل در ايـن بـاره فـرمـوده است : (((و انكار كردند آنها را در حاليكه يقين بدانها داشت دلهـاى ايـشـان ، از روى سـتـمـگـرى و سـركـشـى ، (سـوره نمل آيه 14) و نيز خداى عزوجل فرموده است : (((وبدند (يهود مدينه ) كه از پيش (از آمدن پـيـغـمـبـر (ص ) پـيـروزى مـى جـسـتند بر آنانكه كفر ورزيدند، و چون آمد ايشان را آنچه شـنـاخـتـه بـودنـد، بدان كافر شدند، پس لعنت خدا بر كافرين باد))) (سوره بقره آيه 89) اين بود تفسير دو وجه (كفر) جحود و انكار.
و وجـه سـوم از وجوه كفر: كفر بنعمت (يعنى كفران نعمت ) است و اينست گفتار خداى تعالى كـه از سـليـمـان حـكـايـت كـنـد كـه (فـرمـود): (((ايـن از فـضـل پـروردگـارم بـاشـد تـا مرا بيازمايد كه آيا شكرم بكنم يا كفران ورزم ، و آنكه شكر كند جز اين نيست كه براى خويشتن سپاسگزارى ، و آنكه كفران كند همانا پروردگار مـن بـى نـياز و گرامى است ))) (سوره نمل آيه 40) و نيز فرمايد: (((اگر شكر گزاريد بـيـفـزايـم شـما را و اگر كفر ورزيد همانا عذاب من سخت است ))) (سوره ابراهيم آيه 7) و نـيـز فـرمـايـد: (((پـس يـاد كـنيد مرا تا ياد كنم شما را و مرا شكر كنيد و كفر نورزيد))) (سوره بقره آيه 152).
و وجـه چـهـارم از وجـوه كـفـر: تـرك آن چـيـز اسـت كـه خـداى عـزوجـل بـدان فـرمـان داده ، و ايـنـسـت گـفـتـار خـداى عـزوجـل (((و هـنـگـاميكه گرفتيم پيمان شما را كه نريزيد خونهاى خود را و بيرون نكنيد همديگر را از ديار خويش پس اقرار كرديد و شما بر آن گواه بوديد، سپس اينكه شمائيد كـه مـيـكـشيد همديگر را و بيرون مى كنيد گروهى را از خانه هايشان پشتيبانى جوئيد بر ايـشـان بـگـنـاه و سـتـم و اگـر بـا سـيـرى آنها را نزد شما آورند فديه از ايشان دهيد در حاليكه حرام است بر شما بيرون راندن ايشان آيا ايمان آوريد ببعضى از كتاب (تورات ) و كـافر شويد ببعضى از آن ؟ چيست كيفر آنكه از شما اين كار را بكند؟))) (سوره بقره آيـه 84 85) پـس خداوند اينها را بسبب ترك آنچه باو فرمان داده كافر دانسته ، و نسبت ايـمـان بـآنـا داده ولى از آنها نپذيرفته و آن ايمان نزد خداوند براى ايشان سودى ندهد، پـس فرموده : (((پس چيست كيفر آنكه از شما اين كار را بكند جز خوارى در زندگانى دنيا و روز رسـتـاخـيـز بـر گـردانـده شـود بـسـوى سـخـت تـريـن عـذاب و خـدا غافل نيست از آنچه شما ميكنيد))).
وجـه پـنـجـم از وجـوه كـفـر: كـفـر (بـمـعـنـاى ) بـيـزارى اسـت ، و ايـنـسـت گـفـتـار خـداى عـزوجـل كـه (در سـوره مـمتحنه آيه 4) از حضرت ابراهيم (عليه السلام ) حكايت كند (بقوم خـود فـرمـود:) (((مـا كفر ورزيديم بشما و پديدار شد ميان ما و شما دشمنى و كينه براى هميشه تا آنگاه كه شما ايمان بخداى يگانه آوريد))) يعنى ما از شما بيزاريم ، و خداوند در آنجا كه (داستان ) شيطان و بيزارى جستن او را از دوستانش از آدميزاده در قيامت ياد ميكند فرمايد: (((جز اين نيست كه شما بر گرفتيد بتانى را بجز خدا بدوستى ميان خويش در زنـدگـانـى دنيا پس روز قيامت كفر ورزد برخى از شما ببرخى و لعن كند برخى از شما برخى را، (سوره عنكبوت آيه 25) يعنى بيزارى جويد برخى از شما از برخى .

ترجمه :
امـيـرالمـؤ منين (عليه السلام ) فرمود: كفر بر چهار پايه استوار شده : فسق ، غلو. شك ، شبهه . و فسق (نيز) بر چهار شعبه است : جف ، كورى ، غفلت ، سركشى .
پس هر كه جفا كن حق را كوچك شمرده ، و فقهاء را دشمن داشته ، و بر گناه بزرگ اصرار كـرده اسـت ، و هـر كـه كـور دل شـود ذكـر (حـق ) را فـرامـوش كـنـد، و (در اصـول ديـن يـا در تـمـام احـكـام آن ) پـيـروى از گمان كند، و با آفريننده خود جنگ كند، و شـيطان بر او چيره گردد، و بدون توبه (و پشيمانى از كرده خويش ) و (همچنين ) بدون زارى (در طلب آمرزش ) و بدون غفلت نبودن از گناه (از خدا) آمرزش خواهد.
و هـر كـه غـفـلت كـنـد بـرخـود خـيـانـت كرده (و خود را بهلاكت افكنده ، و از دين خود) بپشت برگشته ، و گمراهى خود را رشد و صلاح پنداشته ، آرزوها (و وعده هاى دروغين شيطان ) او را فـريـب دهـد (و سـرگـرم كـنـد) و حسرت و پشيمانى در هنگاميكه كار از كار بگذرد و پـرده بـرداشـتـه شـود او را فرا گيرد، و برايش آشكار گردد كه آنطور كه او ميپنداشت نـبـوده . و هـر كـه از فـرمـان خـدا سركشى كن بشك افتاده ، و هر كه بشك افتد خدا بر او بـزرگـى (و عـضـب ) كـنـد، و او را بـسـلطـنـت (و قـدرت ) خـود خوار سازد، و (نزد خلايق ) بوسيله جلال (و عظمت ) خود او را كوچك كند چنانچه بپروردگار كريم خود فريفته شده و مغرور شود (و كرم او را دستاويز كرده ) و در فرمان او كوتاهى كند.
(مجلسى (ره ) از برخى از افاضل نـقـل كـنـد كـه گـفـتـه است (((از مغرورين آنانند كه حشر و نشر را منكر شوند، و از آنجمله هستند:
كسانى كه پندارند تهديد پيغمبران از براى بيم دادنست و كيفرى در آخرت نيست .
و كسانى كه گويند لذتهاى دنيا يقيتى است و كيفر آخرت مشكوك و يقين را بخاطر شك رها نكنند.
و كسانى كه نافرمانى كنند و گويند خداوند غفور و رحيم است .
و كسانى كه پندارند دنيا نقد است و آخرت نسيه و نقد از نسيه بهتر است .
و كـسـانـى كـه بـخـودشـان و كـردارشـان مـغـرور و از آفـات آن غافل باشند.
و كـسـانـى كـه بـعـلم خـود مـغـرور شـونـد، آنـكـه پـنـدارد كـه بـحـد كمال رسيده و مانندش كسى نيست گويا آنچه درباره دانشمندان مغرور بدانش رسيده نشنيده .
و كسانى كه بعلم و عمل اكتفا كرده و از شستشوى باطن از اخلاق زشت غفلت نموده و پندارد كه بهمان اندازه مستحق ثواب شايان است .
و آنـانـكـه بـخـود دانـش فـريـفـتـه شـده و بـعـلوم دنـيـائى پـرداخـتـه و از تحصيل علم آخرت باز مانده .
و كسانى كه بعبادت فريفته شده .
و آنـانـكـه بـمـال و مـنـال مـغرور گشته . يا باولاد و انصار فريفته شده . يا بجاه و مقام گول خورده . و غير اينها از اسباب بزرگ منشى كه در شماره نيايد))).
(و بـهـر صـورت امـيـرالمؤ منين (عليه السلام ) دنباله حديث فرمود: و غلو بر چهار شعبه اسـت : بـر تـعـمق در راءى (و دقت بسيار نمودن ). تنازع در راءى . كجى (و اغراق از حق ). شقاق (و دشمنى كردن با حق پرستان )،
پـس هـر كـه بسيار دقت (خرده بينى ) كند بحق نگرايد، و جز غرق شدن در امواج خروشان (شـبـهـات و ابـاطـيـل ) نـيـفزايد، فتنه از او دور نشود (و گروهى از عقدهاى اعتقادى او باز نـشـود) جـز ايـنـكه فتنه ديگرى (و مشكل تازه اى ) گريبانگيرش ‍ شود و پرده دينش (با قـيـچـى فـتـنـه ) بـدرد، پـس در كـار درهـم و بـرهـمـى فـرو افـتـد (و حـق و بـاطـل بـر او مـخـتـلط گـردد). و هـر كـه در راءى نـزاع و ستيزه كند بحماقت (يابسستى و بـزدلى ) شـهـره گـردد (و ايـن ) بـخـاطـر لجـبـازى دنـبـاله دار (اواسـت ). و هـر كـه كـج دل شـد خوبى در نزد او زشت گردد، و بدى در نظر او زيبا گردد. و هر كه شقاق كند (و بـا حـق پـرسـتان دشمنى و نزاع كند) راههاى زندگى بر او تيره و تاريك گردد، و كار بر او دشوار شود، و بتنگنائى دچار گردد كه راه خلاصى از آن بسته شود، زيرا از راه مؤ منين پيروى نكرده است .
و شـك داراى چـهـار شـعـبـه اسـت : مـريـه (يـعـنـى تـرديـد. شـك و جـدل )، هـوى و تـردد، اسـتـسـلام (يـعـنـى تـن دادن و گـردن نـهـادن ) و ايـنست گفتار خداى عزوجل : (((پس بكدام نعمتهاى پروردگارت ستيزه جوئى ، (سوره نجم آيه 55)
و در روايـت ديـگـر اسـت (كـه فـرمـود: شـك ): بـرمـريـه اسـت ، و هراس از حق ، و تردد، و اسـتـسـلام در بـرابـر نـادانـى و اهـل آن ،. پس هر كه از آنچه در پيش او است (از حق و رغبت بـسـوى آخـرت ) بـهـراسـد بـپـشـت سـر (يـعـنـى بـسـوى باطل و دنيا) برگردد، و هر كه در دين ستيزه كند در شك بچرخد، و همرديفان او از مؤ منين از روى پيشى گرفته (چون شك ندارند) و باز ماندگان (در ايمان كه پس از او بودند) او را دريابند، و لگد مال شياطين گردد، و هر كه بهلاكت دنيا و آخرت تن دهد در اين ميان (نـيـز) بـهـلاكـت رسـد و هـر كـه از آن رهـائى يـابـد از فضل يقين است ، و خدا چيزى كمتر از يقين نيافريده است .
و شبهه بر چهار شعبه است : شادمان شدن بزينت (دنيا يا راءيهاى فاسده اى كه نزد خود زينت داده )، و خود آرائى (به اءباطيل )، و باز گرداندن كج (را براست بنظر خويشتن )، و در آمـيـخـتـن مـايـه افـتـادن در شـهـوت اسـت ، و كـجـى صـاحب خود را بانحراف بزرگى بـكشاند، و آميختن حق بباطلى تاريكيهائى است كه رويهم انباشته . اينست كفر و ستونها و شعبه هاى آن .