نهضتهاي اسلامي در صد ساله اخير

متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری

- پى‏نوشت‏ها -


1- رجـوع شـود به سوره بقره / 11 و 220 و اعراف / 56 و 85 و 170 و هود / 88 و 111 و قصص / 19.
2- ده گفتار، مقاله احياء فكر دينى .
3- حجرات / 13.
4- البته نهضت غزالى از بعضى جهات پيشرو بوده و از بعضى جهات ديگر نه . كتاب محجه البيضاء مرحوم فيض هر دو جنبه كار غزالى را آشكار مى كند.
5- رجـوع شـود بـه كـتـاب ((نـقـش روحانيت پيشرو در جنبش مشروطيت ايران )) تاءليف حامد الگار، ترجمه ابوالقاسم سرى .
6- نقش سيد جمال الدين در بيدارى مشرق زمين ، صفحه 39 ـ 40
7- نقش سيد جمال الدين در بيدارى مشرق زمين ، صفحه 52
8- دكتر حميد عنايت ، سيرى در انديشه سياسى عرب ، ص 86
9- تولدش در سال 1254 قمرى و وفاتش (شهادتش ) در 1314 بوده است .
10- جلد اول ، صفحه 190
11- رجوع شود به كتاب ((انسان و سرنوشت )) تاءليف مرتضى مطهرى .
12- هـمـان مـدرك ، و كـتـاب ((سيد جمال الدين حسينى ، پايه گذار نهضت هاى اسلامى )) تاءليف آقاى صدر واثقى .
13- رجـوع شـود بـه رسـاله ((اسـلام و عـلم )) نـوشـتـه آقـاى سـيـد هـادى خسروشاهى .
14- اين لغت به همان معنى است كه در بالا گفته شد، هر چند عربى نما است ، در لغت نشانه اى از آن پيدا نكرديم .
15- اسـتـاد مـحـيـط طـبـاطـبـائى در كـتـاب ((نـقـش سـيـد جمال الدين در بيدارى مشرق زمين )) بحث جالبى در اين زمينه و نادر راپشقدم دانسته اند.
16- رجـوع شـود بـه مـقـاله ((الغدير و وحدت اسلامى )) در كتاب ((يادنامه علامه امينى )) (يا كتاب ((شش مقاله )) اثر استاد شهيد) و بحثهاى آقاى محيط طباطبائى در كتاب ((نقش سيد جمال الدين در بيدارى مشرق زمين )) صفحات 77 ـ 128.
17- همان كارى كه انگلستان به موجب اعلاميه بالفور در مورد فلسطين و به سود صيهونيستها انجام داد.
18- سيرى در انديشه هاى سياسى عرب ، صفحات 101 ـ102
19- اين بدون شك خود سيد بود.
20- ((سـيـرى در انـديـشـه هـاى سـيـاسـى عـرب )) صـفـحـات 99 ـ100 نقل از عروة الوثقى صفحات 223 ـ 224.
21- يـعـنـى احـسـاس ايـنـكه آنچه امروز به نام اسلام در دست مسلمانان است عين اسلام حقيقى نيست ، صورت تحريف شده و مسخ شده آن است .
22- يـعـنـى احساس اينكه طرز شناخت مسلمين از اسلام طبق دستور بايد منطقى و تـواءم بـا تـعـقـل بـاشـد، نـه بـه صـورت پـيروى كور كورانه از عادات موروثى ، تا بـتـوانـد تحرك منطقى لازم را داشته باشد. و بر عكس شناخت امروز مسلمين از اسلام شناخت كور كورانه است نه منطقى و علمى .
23-گـويـنـد: سـيـد مـى گفت مسلمانان تنها درباره يك چيز اتفاق و وحدت نظر دارنـد و آن ايـنـكـه دربـاره هـيچ چيز اتفاق و وحدت نظر نداشته باشند. (اتفقوا على ان لا يتفقوا).
24- ((سيرى در انديشه هاى سياسى عرب )) صفحه 156
25- ((نقش سيد جمال الدين در بيدارى مشرق زمين )) صفحه 112 و 114
26- مانند سحر بيان سيد جمال .
27- بـهـتـر بـود كـه كـواكـبـى بـه جـاى حـسـان دعـبـل را مـى آورد كـه بـه قـول خـودش پنجاه سال دار خويش را بر دوش مى كشيد. به هر حال مقصود كواكبى شاعرهاى انقلابى است .
28- ((سيرى در انديشه سياسى عرب )) صفحه 169.
29- ((احياى فكر دينى )) صفحه 204
30- در تـرجـمـه فـارسـى كـتـاب ((احـيـاء فـكـر دينى )) بنابر ملاحظاتى بعضى قسمتها حذف شده است ، به ترجمه عربى اين كتاب رجوع شود.
31- رجوع شود به كتاب ((ده گفتار)) نوشته مرتضى مطهرى ، گفتار دهم .
32- اين مقاله در كتاب تكامل اجتماعى انسان ، به ضميمه ...)) به چاپ رسيده است .
33- شـنـيـده ام اخـيـرا آنـچه در آن جلسه گفته شده ، تكثير و پخش شده است و نمى دانم كم وكسر و حذف و اصلاحى به عمل آمده يا خير؟
34- نهج البلاغه ، خطبه 101.
35- ((اقبال ، معمار تجديد بناى اسلام )) صفحه 82
36- سوره حديد /10
37- هود /88
38- مائده /3
39- رعد /16
40- نهج البلاغه ، كلمات قصار، حكمت 107.
41- نهج البلاغه ، خطبه 11
42- نهج البلاغه ، كلمات قصار، حكمت 171