اين فرهنگ سبب شد پس از آشنائی با فرهنگ جديد اروپائی كه ظاهرا در
هند اين آشنائی پيدا شده ، خود باخته نشود و جذب آن فرهنگ نگردد .
دومين امتياز سيد آشنائی او با جهان و زمان خود بود . او اولا زبانهای
متعدد بيگانه از قبيل انگليسی و فرانسه و حتی روسی را ( طبق نقل آثار
العجم ) میدانست ، به آسيا و اروپا و قسمتی از افريقا مسافرت كرده و با
شخصيتهای مهم علمی و سياسی جهان برخورد و مذاكره كرده بود و اينها به او
ديد وسيعی بخشيده بود .
سومين امتياز سيد اين بود كه جهان اسلامی را كه در راه نجات و رهائی آن
كوشش میكرد از نزديك میشناخت . به غالب آن كشورها مسافرت كرده و با
مردم آنجا از نزديك تماس پيدا كرده بود . به حجاز و مصر و هند و ايران
و تركيه و افغانستان رفته و در هر كدام مدتی اقامت كرده بود ، و لهذا به
ماهيت حركتها و نهضتها و شخصيتهائی كه در آن زمان در كشورهای اسلامی وجود
داشت پی برده بود و از اشتباهاتی از نوع اشتباهاتی كه برخی مصلحان ديگر
دچار شدهاند مصون ماند .
چهارمين امتيازش اطلاعات وسيعش درباره اوضاع سياسی و اقتصادی و
جغرافيائی كشورهای اسلامی بود . از نامهای كه به مرحوم زعيم بزرگ حاج
ميرزا حسن شيرازی نوشته است روشن میشود كه تا چه حد اين مرد از اوضاع
عمومی ايران و از جريانهای پشت پرده سياست و از نيرنگهای استعمار آگاه
بوده است .
|