طرح علمی مسأله تضاد :
اما اگر مسأله را با بيان فلسفی مطرح نكنند ، بلكه از راه تجربی و علمی پيش بيايند ،پاورقی : > ميرسد و قاعده عقلی نياز به علت در اينجا نقض شده است ؟ يا اينكه نه ، استعداد و امكان تنها استعداد و امكان است ، و به فعليت رسيدن امكان نياز به علت دارد ، هر مرتبهای صرفا قوه و امكان مرتبه ديگر است ، دروازه برای وجود مرتبه ديگر است . سؤال كننده : بالاخره همين قوه است كه تبديل به فعليت ميشود ضرورش . جواب : بله : همين قوه است كه تبديل به فعليت ميشود ، ولی با چه " كنش " و حرف ما اينستكه اين " پذيرش " نياز به " كنش " هم دارد. سؤال كننده : خود مرحوم ملاصدرا ميگويد : جاعل جوهر را متحرك آفريده است آيا بعد از اين فرض كه جوهر متحرك آفريده شده است ، آيا بازهم بايد لحظه به لحظه دستش را بالای سر او داشته باشد ؟ جواب : شما وقتی میگوييد كه او را متحرك آفريده است پس علتش را بالا سرش گرفتهايد و وقتی علتش را بال سرش گرفتهايد قهرا حركتی ضروری خواهد بود ، چون حركت را با رابطه با جاعل در نظر گرفتهايد اما يك وقت ذات حركت را در نظر ميگيريم بدون رابطهاش با جاعل و میخواهيم ببينيم آيا ذات مرتبه قبلی جاعل مرتبه بعدی است ، يا فقط امكان جعل مرتبه بعدی است ؟ سخن در همين فرض است اين فرض است كه ما ميگوييم مرتبه قبلی امكان مرتبه بعدی است . بعضيها همينطور بی توجه ميگويند : حركت ذاتی فلان شيئی است بدون اينكه معنای حركت را بدرستی تعقل كنند . حركت كه يك امر انتزاعی عقلی مانند زوجيت برای اربعه نيست كه هرگاه ما اربعه را در ذهنمان تصور كنيم زوجيت نيز بالضرورش برايش انتزاع شود .