پاورقی : . 1 يعنی بايد گفت يك مرد دهاتی ، گرچه دهاتيهای ما امروز آنجورها امی نيستند . الان هر دهی از دهات خودمان را در نظر بگيريم فرهنگ و تمدنش از مكه آنوقت بيشتر است . پيغمبر از نظر محيط زندگی از يك دهاتی خيلی پايينتر است .
است [ آزمايش میكند و میبيند ] ، چون تمام اعمال انسان از نظر قرآن
پيش فرستادههاست ، يعنی عمل انسان قبل از خود انسان میرود به دنيايی
ديگر ، بعد خود انسان واقعا میرود و به عمل خودش ملحق میشود . "
« هنالك تبلوا كل نفس ما اسلفت »" هر نفسی هر چه را كه پيش فرستاده
است آنجا به آن میرسد و آزمايش میكند يعنی حقيقت عمل خودش را آنجا
درمیيابد " « و ردوا الی الله موليهم الحق »" ( قابل توصيف نيست كه
اين كلمه " موليهم الحق " درباره خدا چه تعبير عجيبی است ! )
بازگردانده میشوند به سوی خدا آن مولای حقيقی خودشان ، مولای راستين خودشان
. نه اينكه انسان هر چيزی را در دنيا كه دنبالش میرود او را پرستش
میكند او را مولای خودش گرفته است و او را اطاعت میكند ؟ حداقل اين
است كه انسان شهوت خودش را اطاعت میكند ، غضب خودش را اطاعت میكند
. هر چه انسان در دنيا آزاد باشد بالاخره از چيزی اطاعت میكند ولو آن چيز
يك غريزه از غرائز خودش باشد . در آنجا قرآن میگويد كه انسان میفهمد
تمام اين مولاها پوچ و بيهوده بوده ، به سوی مولای حقيقی و واقعی بازگشت
میكند ( اين تعبيراتی كه من میكنم اصلا نمیتواند اين را برساند ) . " « و
ردوا الی الله موليهم الحق و ضل عنهم ما كانوا يفترون »" آنچنان مجسم
میكند كه هرچه كه انسان در دنيا غير از خدا میديده است همه اوهام بوده ،
همه پوچ بوده ، همه افترا بوده ، همه دروغ بوده است ، انسان به يك "
راست " میرسد كه میفهمد هرچه كه قبلا میديده درست مثل خواب بوده .
غرضم اين جهت است كه اصلا خود اين لفظ قطع نظر از معنايش [ نمیتواند
ساخته يك مرد امی باشد ] . يك مرد امی ( 1 ) بیسواد بیخبر بی اطلاع كه
بايد در خرافهها و اوهامی بسر برد كه اسباب مضحكه برای ما باشد ،
میبينيم يكی از منطقهايی كه در كتابش به كار برده اين است : هر كسی هر
عملی كه انجام میدهد نفس آن عمل باقی است . اصلا قرآن هميشه میگويد خود
عمل باقی است ، بعد علماء كه آمدند چون نمیتوانستند اين را هضم كنند كه
خود عمل باقی است يعنی چه من كه امروز نماز میخوانم نماز من باقی است ،
آدم نمیتواند باور كند گفتند پس مقصود اين است كه
پاورقی : . 1 يعنی بايد گفت يك مرد دهاتی ، گرچه دهاتيهای ما امروز آنجورها امی نيستند . الان هر دهی از دهات خودمان را در نظر بگيريم فرهنگ و تمدنش از مكه آنوقت بيشتر است . پيغمبر از نظر محيط زندگی از يك دهاتی خيلی پايينتر است . |