پاورقی : . 1 [ رحمت خدا بر غضبش پيشی گرفته است ] .
متوقع باشد كه يك گندم كه كاشت يك گندم در آيد . ولی اگر كار خوب كند
، آن هفتصد تا هم ده برابر يعنی هفت هزار دانه گندم میشود .
استاد : تا اندازهای تعبير همين طور است . [ قرآن میگويد ] وقتی كه ما
مسأله عينيت را میگوييم ، ما داريم عمل خودت را به تو میدهيم ، ما زائد
بر عمل تو را كه به تو ندادهايم . اگر يك چيز ديگر از پيش خودمان به تو
بدهيم ، تو میگويی من اين كار را كردم ، چرا بيشتر [ تحويل میگيرم ؟ ] ما
میگوييم خود عملت را داريم به تو تحويل میدهيم ، اين ديگر زيادتر از
خودش نيست ، هيچ چيزی [ خودش ] از خودش زيادتر نيست .
اگر ما مسأله مجازات اخروی را از نوع مجازات قراردادی و اعتباری دنيا
بدانيم ، اشكال وارد است ، يعنی در قراردادهای دنيا بايد تناسبی باشد .
اما اينكه قرآن از نظام عالم خبر میدهد ، در خبر دادن از نظام عالم ،
ديگر اين حسابها نيست . همان طور كه در مجازات مشروبخوار و در مجازات
بچه خيره سری كه لب حوض میرود ، فرض تناسب به آن معنا غلط است ، در
مجازات اخروی هم در نظر گرفتن اين جور تناسبها غلط است . قرآن خبر
میدهد كه اين عمل بد الی الا بد با تو باقی میماند . البته هميشه " ²
سبقت رحمته غضبه » " ( 1 ) هميشه جانب خير در عالم میچربد . انسان
وقتی كار خوب بكند ، بيش از مقداری كه كرده است ، برو ثمر میدهد : "
« فله عشر امثالها »" . كار بدن چون بر خلاف نظام عالم است ، يك تخم
را كاشته همان يك تخم را بر میدارد نه بيشتر . ولی به هر حال چه كار
خوب چه كار بد ، آنچه باقی میماند نفس عمل است و خدا و پيامبران هم
اخبار كننده از واقعيتی در نظام عالم هستند . عدل الهی هم ايجاب میكند
كه هر موجودی به آنچه كه استحقاق آن را دارد [ برسد ] ، يعنی هر چه امكان
وجود دارد ، در عالم وجود پيدا میكند . اگر موجودی استحقاق يك نحو وجودی
را دارد ، جلوی وجودش هرگز گرفته نمیشود [ با اين توجيه ] كه بعد او را
آزار میدهد . خوب ، آزار دهد ! اين حسابهايی كه ما روی عاطفه میكنيم كه
دلمان میسوزد به حال آدمی كه او را عذاب كنيم ، پس خدا هم دلش بسوزد ،
خدا دل ندارد كه بسوزد ! مسائل دلسوزی و عاطفی كه ابزارهای ما برای اين
زندگی دنياست ، در ساخت ربوبی دخالتی ندارد . او رحمت دارد ، رحيم و
رئوف است و رحمت وجودش به هر موجودی به
پاورقی : . 1 [ رحمت خدا بر غضبش پيشی گرفته است ] . |