معلول هم عليتی نسبت به علت قائل شديم ، ممكن است كسی بگويد به همان
اندازه كه علت اصل است و معلول فرع ، باز معلول چون علت است اصل است
و علت فرع . پس هيچكدام زيربنا و هيچكدام هم روبنا نيستند ، مگر اينكه
بياييم به شكل ديگری توجيه كنيم ، به اين شكل كه بگوييم در علت و
معلولهای مادی علت زمانا تقدم دارد بر معلول . (رتبتا كه حتما چنين است
. حالا آنها چنين حرفهايی نمیزنند ، ما با اصول خودمان چنين حرفی میزنيم .
)علت به هر حال مقامی دارد مقدم بر مقام معلول . اگر میگوييم تاثير
متقابل ، نه مقصود اين است كه در همان حدی كه علت روی معلول اثر
میگذارد معلول هم روی علت اثر میگذارد ، میخواهيم نفی مطلق بودن كرده
باشيم ، يعنی شما يك علت را علت مطلق و يك معلول را هم معلول مطلق در
نظر نگيريد . مثلا پدری را نسبت به فرزند در نظر بگيريد . پدر مسلم علت
است برای فرزند نه فرزند علت برای پدر . ولی همين فرزند در همان حالی
كه پديدهای است ناشی از وجود پدر و به اين معنا كه او ناشی از وجود پدر
است پدر ناشی از وجود او نيست ، به وجود آمدنش روی پدر اثر میگذارد ،
همين چيزی كه ما میگوييم كه انسان اگر پدر بشود تغيير كيفيت و تغيير
ماهيت میدهد . يك آدم پخته و پير به يك آدم جوان میگويد آقا ، پدر
نشدهای تا ببينی وضع چيست و يك پختگی پيدا كنی ، يعنی داشتن فرزند هم
به نوبه خود يك سلسله آثار روی پدر میگذارد . نه اين است كه وجود فرزند
كه معلول اوست هيچ اثری روی او نگذارد .
پس اين نفی مطلق بودن علت است نه اينكه تاثيری متساوی در اينجا قائل
باشيم . خودشان به اين شكل توجيه نكردهاند ، ما ناچاريم كه حرف اينها را
به اين معنا توجيه كنيم . البته اين بستگی دارد به اينكه ما آن اصلی را
كه به نام " اصل تاثير متقابل " میگويند بررسی كنيم ببينيم آنها در اصل
تاثير متقابل آيا همين حرف را میزنند ، يعنی در اصل تاثير متقابل
میخواهند نفی مطلق بودن اصل عليت را كرده باشند يا بگويند نه ، اصلا
عليت هميشه چنين است [ كه علت و معلول به طور يكسان روی هم اثر
میگذارند ؟ ] غرضم اين است كه يك مفری و يك توجيهی اجمالا دارد .
پس تعديلی كه اينها كردند ما فعلا به همين توجيه صحيحش قبول میكنيم ،
میگوييم اين تعديل همين است كه اگرچه اقتصاد علت است و مناسبات حقوقی
و اجتماعی همه اينها معلول هستند و يك نوع تقدمی برای اين علت نسبت به
معلول هست ، اما چون هر علتی علت مطلق نيست و به نوبه خود از معلول
خودش تاثيرپذير
|