اما امكان استقبالی : امكان استقبالی از همه امكان های ديگر اخص است
. توضيح اينكه هر امكانی در مقابل يك ضرورت است . امكان عام در مقابل
ضرورت عدم ( امتناع ذاتی ) و امكان خاص در مقابل ضرورت وجود و ضرورت
عدم ( ضرورت ذاتی امتناع ذاتی ) ، و امكان اخص در مقابل ضرورت وصفی .
اما امكان استقبالی در مقابل ضرورت به شرط محمول است . يعنی چيزی كه نه
ضرورت ذاتی دارد و نه امتناع ذاتی و نه ضرورت وصفی بلكه اگر مربوط به
زمان حال يا گذشته باشد از يك نوع ضرورت ديگر برخوردار است كه آن
ضرورت به شرط محمول است زيرا محمول وجودا يا عدما تعين يافته است و
انقلاب شیء عما هو عليه امكان ناپذير است . ولی اگر مربوط به زمان آينده
( زمان مستقبل ) باشد قهرا هيچ يك از وجود و عدم درباره او تعين نيافته
است امكان هر دو طرف در او هست . پس از نظر تفاوتی كه ميان گذشته و
حال از يك طرف و استقبال از طرف ديگر هست نوعی ديگر امكان برای امور
استقبالی هست كه در امور گذشته و حال نيست بلكه به جای آن ضرورت است
( 1 ) .
پاورقی :
> عام و امكان خاص و امكان اخص اقسام امكانند يا نوعی اشتراك لفظی
است ، روشن شد . معلوم شد اشتراك لفظی است زيرا تقسيم يك معنی به يك
عده معانی كه بعضی اعم از ديگری است معنی ندارد . مثل اين است كه
بخواهيم حيوان را تقسيم كنيم به انسان و ايرانی و تهرانی . انسان و
ايرانی و تهرانی سه قسم از حيوان نيستند ، زيرا شرط تقسيم اين است كه
اقسام در برابر يكديگر قرار گيرند . انسان و ايرانی و تهرانی در برابر
يكديگر نيست بلكه انسان شامل ايرانی و ايرانی شامل تهرانی است . امكان
نيز چنين است امكان عام ، شامل امكان خاص ، و امكان خاص ، شامل امكان
اخص است . هر چند اندك تفاوتی در كار است كه اكنون مجال بحث آن
نيست .
1 - امكان به اين معنی را كه بازگشتش به تفاوت ميان گذشته و حال با
استقبال است بوعلی متعرض شده ولی برخی متاخران به آن ايراد كردهاند .
حاجی سبزواری در >