آيا تكامل از خود بی خود شدن است ؟
اكنون میتوانيم به سخن اول خود برگرديم آيا حركت و تكامل مستلزم از خود بیخود شدن است ؟ آيا هر موجودی يا بايد خودش خودش بماند و يا بايد راه تكامل پيش گيرد ؟ پس انسان يا بايد انسان بماند و يا متحول و متكامل گردد و تبديل به غير انسان گردد ؟ پاسخ اينست كه حركت و تكامل واقعی يعنی حركت شیء به سوی غايت و كمال طبيعی خود ، و به تعبير ديگر حركت از راه مستقيم طبيعت و خلقت به هيچوجه مستلزم اين نيست كه خود واقعی آن موجود تبديل به خود ديگر گردد . آنچه خود واقعی يك موجود را تشكيل میدهد " وجود " او است نه ماهيتش ، تغيير ماهيت و نوعيت به هيچ وجه مستلزم تبديل خود به ناخود نيست ، صدرالمتالهين كه قهرمان اين مساله است تصريح میكند كه انسان نوعيت مشخص ندارد و مدعی است كه هر موجود متكامل ، در مراتب تكامل ، " انواع " است نه نوع ، رابطه يك وجود ناقص با غايت و كمال طبيعی خود ، رابطه يك