سعه نظريات اصلاحی مسلمين در گذشته
نكته ديگر اينكه مطالعه تاريخ حسبه و احتساب معلوم میكند كه در سابق شعاع ديد مسلمين امتداد بيشتری داشته و امر به معروف و نهی از منكر را محدود نكرده بودند به چهار تا مسئله عبادات ، بلكه اين اصل را عملا ضامن همه اصلاحات اخلاقی و اجتماعی خود میدانستهاند .توصيه و تأكيد اسلام
انسان وقتی كه رجوع میكند به توصيهها و بيانهائی كه در آثار مقدس دينی راجع به امر به معروف و نهی از منكر رسيده و آنهمه فوائد و آثاری كه برای اين اصل مقدس ذكر شده ، مثلا میبيند در قرآن كريم میفرمايد : « و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلاه و يؤتون الزكاه و يطيعون الله و رسوله اولئك سيرحمهم الله ان الله عزيز حكيم »( 1 ) . يعنی مردان مؤمن و زنان مؤمنه دوستان يكديگرند و بين آنها رابطه و صله مودت و عواطف محبتآميز حكمفرما است ، امر به معروف و نهی از منكر میكنند ، نماز را بپا میدارند ، زكات را ادا مینمايند ، خدا و پيغمبر را اطاعت میكنند . اينها هستند كه البته رحمت الهی شامل حالشان میشود . خداوند غالب و حكيم است . در اين آيه كريمه قسمتهائی به طور علت و معلول و سبب و مسبب مترتب بر يكديگر ذكر شده است : لازمه ايمان حقيقی و واقعی - نه ايمان تقليدی و تلقينی - رابطه وداد و علاقه به سرنوشت يكديگر است . و لازمهپاورقی : 1 - سوره توبه ، آيه . 71