روحانی مصر هرگز آنقدر قدرت پيدا نخواهد كرد كه در قضيه‏ای مانند قضيه‏
تنباكو حكومت وقت را از پا درآورد . چرا ؟ چون متكی به دولت است .
ولی از طرف ديگر روحانی مصری چون زندگی و معاش و مقام خود را در دست‏
مردم نمی‏بيند و متكی به عوام نيست خود به خود حريت عقيده دارد ، مجبور
نيست به خاطر عوام حقايق را كتمان كند . بعيد به نظر می‏رسد يك زعيم‏
روحانی شيعه ، در وضع حاضر ، هر اندازه روشن ضمير و اصلاح طلب و مخلص‏
باشد بتواند فتوائی مانند فتوای دو سال پيش شيخ شلتوت كه يك طلسم هزار
ساله را شكست صادر كند و قدمی مانند قدم و بلكه خيلی كوچكتر از قدم او
بردارد .
در قرون اوليه اسلامی كه علماء دينی ايران و مصر از نظر معاش وضع‏
مشابهی داشتند روحانيين ايران از لحاظ روشن‏بينی و تأليفات متنوع در
رشته‏های مختلف و ابتكار در علوم ، از مصريها عقب نبودند ، بلكه به‏
اعتراف خود مصريها ايرانيان در همه علوم اسلامی جلو بودند . اما امروز
كار به عكس است ، روشنفكران مسلمان ايران چشمشان به دانشمندان مصر است‏
كه در مسائل اجتماعی اسلامی مورد نياز روز ، تأليف جديدی بيرون دهند ، از
روحانيين خودشان مأيوسند ، زيرا در وضع و شرايط حاضر ، از اينها جز رساله‏
علميه كه به كار عوام می‏خورد و يا تأليفات سطحی كه از حدود فكر عوام‏
تجاوز نمی‏كند نمی‏توان انتظار داشت .
تنها درسی چهل سال اخير است كه گروهی زبده و مخلص ، خود را از بودجه‏
عمومی روحانيت بريده‏اند و در زمينه نيازهای روز جامعه