چگونه خارج شود دخالت دارد ، و به تعبير ديگر گرفتاريهای اخلاقی و
اجتماعی .
پس در اينجا دو مسئله پيش می‏آيد : يكی تأثير تقوا در نجات انسان از
گرفتاريهای نوع اول و ديگر تأثير تقوا در نجات از گرفتاريهای نوع دوم .
اما در قسمت اول من الان نمی‏توانم اظهار نظر كنم كه بيان قرآن شامل‏
نجات از اين نوع گرفتاريها هم هست يا نيست . البته هيچ مانعی نيست كه‏
يك همچو ناموسی در جهان باشد و يك نوع ضمانت الهی بوده باشد ، نظير
استجابت دعا ، ولی جمله‏ای هست در نهج‏البلاغه كه می‏توان آن را به منزله‏
تفسير اين مطلب تلقی كرد كه منظور ، نجات از گرفتاريهای نوع دوم است .
در خطبه 181 می‏فرمايد : « و اعلموا انه من يتق الله يجعل له مخرجا من‏
الفتن ، و نورا من الظلم » . بدانيد كه هر كه تقوای الهی داشته باشد
خداوند برای او راه بيرون شدن از فتنه‏ها ، و نوری به جای تاريكی قرار
می‏دهد . فتنه‏ها همان ابتلائات سوء و گرفتاريهای اخلاقی و اجتماعی است .
گرفتاريهای نوع اول نادرالوجود است . عمده گرفتاريها و شدائد و مضايقی‏
كه برای انسان پيش می‏آيد و زندگی را تلخ و شقاوت آلود می‏كند و هرگونه‏
سعادت دنيوی و اخروی را از انسان سلب می‏كند همين فتنه‏ها و ابتلائات سوء
و گرفتاريهای اخلاقی و اجتماعی است .
با توجه به اينكه منشأ بيشتر گرفتاريهای هر كسی خود او است و هر كسی‏
خودش بالاترين دشمنان خودش است - « اعدی عدوك نفسك التی بين جنبيك »
هر كسی خودش سرنوشت خود را تعيين می‏كند ، غالب رفتارهای هر كسی با
خودش خصمانه است .