مگر پس از آنكه آنها خودشان در آنچه كه مربوط به شخصيت و اخلاق و عادات‏
خودشان است دگرگونی به وجود آورند ، فاسد گردند . كلمه « لم يك »افاده‏
حتميت و ضرورت می‏كند ، يعنی خداوند هرگز چنين نبوده است كه بی جهت‏
نعمتی را از قومی سلب كند ، لازمه خدائی خدا اينست كه اينچنين نباشد .
هرگاه تعبيری به اين شكل در قرآن آمده است ، علما قطعيت و ابديت و
عموميت را از آن استفاده می‏كنند ، مثل آن آيه‏ای كه علماء علم اصول به آن‏
استناد می‏كنند : « ما كنا معذبين حتی نبعث رسولا » ( 1 ) ما چنين‏
نبوده‏ايم كه قومی را عذاب كنيم قبل از اينكه پيغمبری در ميان آنها
بفرستيم و اتمام حجت به طور كافی شده باشد ، يعنی ما هيچ ملتی و فردی را
قبل از اينكه به او اتمام حجت شده باشد و حقيقت برای او بيان و روشن‏
شده باشد معذب نخواهيم كرد . علمای اصول می‏گويند اين آيه تأييد می‏كند
قاعده [ ( قبح عقاب بلابيان ) ] را . ببينيد ، اگر در اين آيه اينطور
آمده بود كه : « ما عذبناهم قبل ان نبعث رسولا »، فقط حكايت می‏كرد كه‏
ما در گذشته قبل از اينكه پيغمبری را مبعوث بكنيم قومی را عذاب نكرديم‏
. در آنوقت می‏گفتيم كه خدا از گذشته خبر داده است و نمی‏گويد كه در
آينده اينچنين است ، نمی‏گويد ما هميشه اين جور هستيم . ولی وقتی كه با
اين تعبير بيان می‏كند كه : « ما كنا معذبين حتی نبعث رسولا »هرگز چنين‏
نبوده‏ايم ، يعنی خلاف مقام الوهيت و ربوبيت است كه قومی را معذب بكند
قبل از آنكه اتمام حجت كافی به آن قوم شده باشد .
اين آيه هم كه می‏فرمايد : ²" ذلك بان الله لم يك مغيرا نعمة انعمها

پاورقی :
. 1 سوره اسراء ، آيه . 15