گفته می‏شود كه اگر امكان ذاتی شی‏ء برای تحققش كافی نباشد نحوه وجودش‏
وجود تعلقی است يعنی چيزی است كه حالت شی‏ء ديگر است ، اين حالت شی‏ء
ديگر و وابستگی به شی‏ء ديگر ذاتی اوست و اين معنای قابليت داشتن آن شی‏ء
است [ و از اين طريق ماده اثبات می‏گردد ] . سپس از همينجا كه هر
ماده‏ای برای هر صورتی قابل نيست و رابطه خاصی ميان ماده و صورت بعدی‏
وجود دارد ، حالت خاص و اضافه خاصی اثبات می‏شود كه به امكان استعدادی‏
نامگذاری می‏شود ( 1 ) .
مثلا صورت زيد ، نفس زيد ، كه حتما موجود ممكن‏الوجود است والا وجود
پيدا نمی كرد ، صرف امكان ذاتيش كافی نيست برای موجود شدن زيرا اگر
كافی بود از ازل موجود می‏بود . پس نحوه وجودش نحوه وجود تعلقی است كه‏
به يك شی‏ء خاص تعلق و اضافه دارد پس شی‏ای قبلا وجود داشته كه آن شی‏ء
قبلی قابل اوست و در آن شی‏ء قبلی امكان تبدل به اين شی‏ء وجود داشته است‏
. اين اضافه يك رابطه دارد با گذشته و يك رابطه دارد با آينده . از آن‏
جهت كه با آينده رابطه دارد به آن امكان استعدادی می‏گويند . يعنی اين‏
صورت ، امكان وجود در اين ماده را دارد و از آن جهت كه به ماده نسبت‏
داده می‏شود می‏گويند " استعداد " و در واقع يكی هستند ( 2 ) .

پاورقی :
1 - امكان استعدادی كه از آن به اضافه تعبير می‏كنيم ، در حقيقت تعبير
اضافه تعبير جامعی است زيرا جنس الاجناس است ، جوهر و ماهيت خاصی را
مشخص نمی كند ، ولی ما بيش از اين راهی برای تعيين نداريم . لذا بايد
بگوئيم در اينجا اسم عامی است برای اضافات مجهولة الاسامی يعنی برای‏
انواعی از اضافه‏ها كه نمی توانيم آنها را تعيين كنيم .
2 - پرسش : بنابراين كلمه امكان استعدادی يك كلمه ساختگی است ؟
استاد : بله ساختگی است و معنای ساختگی بودنش همين است كه مرحوم‏
آخوند گاهی می‏گويد اين امكان همان امكان ذاتی است و گاهی می‏گويد امكان‏
فقط در لفظ امكان است وگرنه جز اضافه و نسبت چيز ديگری نيست . نسبتی‏
ميان اين شی‏ء و آن شی‏ء است كه اين نسبت را از آن جهت كه با آينده‏
نسبت دارد امكان استعدادی می‏ناميم و هيچ وجه اشتراكی با امكان ذاتی‏
ندارد .