را ] نداشته باشد ؟ نه ممكن نيست ، زيرا اين وسط كه هم معلول است و هم
علت بايد طرفی داشته باشد كه آن علت باشد و طرفی هم داشته باشد كه
معلول باشد . اين مطلب در موارد كم واسطه خيلی روشن است ، حالا اگر ما
به جای يك واسطه ده و صد و هزار بلكه ميليارد واسطه داشته باشيم ، باز
مطلب همين است و همه در خاصيت وسطيت مانند يكی هستند ، چون قاعده "
معلول المعلول معلول " همه اين وسطها را معلول علت اول ( ج ) میكند .
در اينجا مرحوم آخوند حرفش اينستكه نه دو سلسله بلكه اگر هزار سلسله
هم فرض بكنيم بالاخره بايد منتهی شود به متغير بالذات ، همين طور كه در
برهان وسط و طرف يك واسطه با هزار واسطه فرق نمی كند . اين سلسله ای كه
شما میآييد فرض میكنيد ، دو سلسله فرض میكنيد و میخواهيد حركات را با
سلسله ديگر توجيه بكنيد ، چون حكم سلسله حركت در آن سلسله ديگر هم جاری
است ، مانند سلسله حركت میشود ، و اگر به جای دو سلسله هزار سلسله هم
فرض بكنيد باز همه معلول طبيعتند ، و در حكم سلسله واحد هستند ، همه چون
متغير هستند طبيعت هم بايد متغير باشد .
اعتراض مرحوم جلوه بر توجيه ربط متغير به ثابت در فلسفه آخوند :
در اينجا يكی از دشوارترين مباحث اسفار ، يعنی مبحث ربط متغير به
ثابت مطرح میشود . در اين مبحث ، بعضی از فلاسفه ای كه بعد از آخوند
آمدند اساسا حرف ايشان را قبول نكردند و بسياری هم سكوت كردند ، و بعضی
ها هم كه دفاع كردند ، شايد دفاعشان خالی از خدشه و مناقشه نباشد ، و عده
ای هم خواستند اساسا حرف مرحوم آخوند را در اينجا رد بكنند . يكی از
كسانی كه در فلسفه تابع بوعلی است و نظر خوبی به فلسفه ملاصدرا نداشته
است ، مرحوم ميرزا ابوالحسن جلوه ( 1 ) است . ايشان بيشتر به فلسفه شيخ
اعتقاد داشته است و كوشش
پاورقی :
1 - در حدود اوائل اين قرن در تهران بوده و استاد اساتيد فلاسفه معاصر
بشمار >