عجز شيخ از تشخيص موضوع در حركت كميه
بحثی دارند درباره حركت در " كم " ، درباب حركت در " كم " حكما دچار يك مشكل علمی هستند . بعضی از مسائل از نظر حسی واضح است ولی پای تحليل فلسفی كه بميان میآيد به اشكال برخورد میكند ، يكی از حركات محسوس ، حركت كمی است ، يعنی اينكه يك شیء ابعادش تغيير كند لااقل از نظر قدما خيلی واضح بود ، هر چند از نظر امروزيها قدری مشكل شده است و رشد كند مثل گياه و حيوان ، يا آنچه كه قدما آنرا تخلخل و تكاثف میناميدند مثلا هوا در اثر تخلخل بر ابعادش افزوده شود يا بر اثر تكاثف حجمش كم شود ، اين هم حركت كمی است . حكما در تصوير حركت كمی دچار اشكال هستند ، بعضی ها حركت كمی را انكار كردند . مثل شيخ اشراق و گفتند هر چه كه حركت كمی بنظر میآيد در واقع حركت كمی نيست هم چنانكه به حسابهای امروز هم بعضی از حركات كمی قدما را حركت كمی نمی دانند ، مثلا قدما جنين را متصل واحد میدانستند و میگفتند بر حجمش افزوده میشود ، ولی امروز كه مسأله سلولها پيدا شده و معلوم شده ازدياد حجم عبارت است از ازدياد سلولها ، در واقع اين حركت كمی نيست بلكه اضافه شدن شیء از خارج است ، نه اضافه شدن بر ابعاد شیء از درون خودش . شيخ الرئيس سخت دچار اشكال شده است و گفته ما حركات كمی نباتات و حيوانات را چگونه توجيه بكنيم ، و در جواب بعضی از شاگردهايش [ بهمنيار ] اظهار عجز كرده است و گفته من در كتاب " اصول المشرقيه " خوض عظيمی در اين مسأله