" فصل 24 " تحقيق در وقوع حركت در پنج مقوله : أين ، وضع ، كيف ،

كم ، جوهر ( 2 )

مرحوم آخوند در اينجا وارد مطلبی می‏شود كه ظاهرا طرح آن مقدمه ای است‏
برای دفع اشكالاتی كه مثل شيخ بر حركت جوهريه كرده اند . مطلبی است كه‏
در دو فصل پيش هم به مناسبتی آنرا ذكر كرده بودند و به نحوی تكرار آن‏
بحث بشمار می‏آيد ، و آن مطلب اينست :
می‏گويند : حركت نفس خروج از قوه به فعل است ، نه چيزی كه شی‏ء به‏
سبب آن از قوه به فعل خارج می‏شود . يك وقت هست ما حركت را اينجور
تعبير می‏كنيم كه حركت سبب خروج شی‏ء از قوه به فعليت می‏شود ، مثلا در
حركت مكانی می‏گوييم وقتی شی‏ء حركت می‏كند اين حركت سبب می‏شود كه اين‏
جسم " أين " های بالقوه اش تبديل به " أين " های بالفعل بشود ،
حركت سبب خروج جسم است از " أين " بالقوه به " أين " بالفعل يا
حركت سبب خروج مقوله مثلا " أين " است از مرحله قوه به مرحله فعليت‏
، اين حرف غلط است . زيرا ما دو چيز نداريم يكی حركت يكی خروج تدريجی‏
جسم از قوه به فعليت كه حركت را سبب خروج بدانيم و خروج را مسبب ،
بلكه حركت نفس خروج