" فصل 24 " تحقيق در وقوع حركت در پنج مقوله : أين ، وضع ، كيف ،
كم ، جوهر ( 2 )
مرحوم آخوند در اينجا وارد مطلبی میشود كه ظاهرا طرح آن مقدمه ای است برای دفع اشكالاتی كه مثل شيخ بر حركت جوهريه كرده اند . مطلبی است كه در دو فصل پيش هم به مناسبتی آنرا ذكر كرده بودند و به نحوی تكرار آن بحث بشمار میآيد ، و آن مطلب اينست : میگويند : حركت نفس خروج از قوه به فعل است ، نه چيزی كه شیء به سبب آن از قوه به فعل خارج میشود . يك وقت هست ما حركت را اينجور تعبير میكنيم كه حركت سبب خروج شیء از قوه به فعليت میشود ، مثلا در حركت مكانی میگوييم وقتی شیء حركت میكند اين حركت سبب میشود كه اين جسم " أين " های بالقوه اش تبديل به " أين " های بالفعل بشود ، حركت سبب خروج جسم است از " أين " بالقوه به " أين " بالفعل يا حركت سبب خروج مقوله مثلا " أين " است از مرحله قوه به مرحله فعليت ، اين حرف غلط است . زيرا ما دو چيز نداريم يكی حركت يكی خروج تدريجی جسم از قوه به فعليت كه حركت را سبب خروج بدانيم و خروج را مسبب ، بلكه حركت نفس خروج