فصل 20 اثبات طبيعت برای هر متحركی و اينكه طبيعت مبدأ قريب هر

حركتی است خواه آن حركت طبيعی باشد يا قسری و يا ارادی ( 2 )

در فصلی كه تحت عنوان " حكمة مشرقيه " بود ، اثبات شد كه " علة
المتغير متغير " و چون اين [ علل ] نمی تواند تا بی نهايت ادامه پيدا
كند ، ناچار بايد همه متغيرات و متجددات منتهی شوند به يك متغير
بالذات . و نيز گفتيم چون علت تغييراتی كه در طبيعت هست ، خود طبيعت‏
می‏باشد نه چيز ديگر ، برای اينكه حركتها يا قسری يا طبيعی و يا نفسانی‏
است ، حركتهای طبيعی طبق برهانی كه اقامه شده است ، معلل هستند به نيرو
و قوه ای كه در خود شی‏ء هست كه به آن طبيعت می‏گويند ، قسرها هم گفتيم‏
كه به طبيعت منتهی می‏شود ، حركتهای نفسانی هم توأم با استخدام طبيعت‏
است ، نتيجه اينكه : فاعل مباشر در حركتها خود طبيعت است ، پس جوهر
طبيعی بايد متجدد بالذات باشد .

تعبير و توضيح " علةالمتغير متغير " در فلسفه بوعلی

سپس مرحوم آخوند فرمود : اينكه علت متغير بايد متغير باشد و نيز علت‏
حركتهای طبيعی خود طبيعت است ، اينها را منكران حركت جوهری مثل بوعلی‏
قبول دارند ، ولی آنها مطلب را به شكل ديگری ، نه به شكل حركت در جوهر
، توجيه می‏كنند كه قبلا حرف آنها گذشت و خلاصه اش اينكه طبيعت‏