تقدم بالحقيقه و بالماهيه
4 - نوع ديگر از تقدم ، تقدم بالحقيقه و ماهيت است . اين اصطلاحی است كه ظاهرا مرحوم آخوند آن را جعل كرده است و قبل از ايشان بوعلی و امثال بوعلی كه انحاء تقدم را بيان كرده اند اسمی از تقدم بالحقيقه نبرده اند . معنای اين تقدم اينست كه يك شیء در حقيقت بودن و تحقق بر شیء ديگر تقدم دارد . مثلا ماهيت حقيقت دارد و وجود هم حقيقت دارد ولی ماهيت به تبع وجود حقيقت دارد و نه مستقل از وجود . پس وجود بر ماهيت تقدم بالحقيقه دارد . فصل و جنس هم همين طور هر دو حقيقت دارند ولی جنس متقوم به فصل است و فصل در حقيقت بودن احق است نسبت به جنس و همچنين است ماده و صورت و قوه و فعليت ، يعنی فعليت احق به تحقق است از قوه ، بلكه قوه در اصل تحققش هزاران حرف است كه آيا اصلا تحقق دارد يا يك امر عدمی محض است . پس فعليت بر ماده انحائی از تقدم را دارد و ماده فقط تقدم بالزمان دارد بر فعليت . پس بطور مطلق نمی شود گفت قوه بر فعل مقدم است . البته مرحوم آخوند در اول فصل بطور اجمال اشاره كردند كه در ميان قدما كسانی بوده اند كه برای قوه نسبت به فعليت تقدم مطلق قائل هستند البته بطور تفصيل وارد اين بحث نشده چون جايش اينجا نيست و طبعا برای ماده هم تقدم مطلق بر صورت قائلند . سپس نظريات ماديين قديم را ذكر كردند كه عده ای گفته اند