يا بزرگی و عز و نعمت و جاه
يا چو مردانت مرگ روياروی
از وقتی اين شعر را خواندم با خود گفتم يا بايد به عزو نعمت و جاه‏
برسم و يا بايد بميرم ، و اين شوق آنچنان در من نفوذ كرد كه با تمام‏
قدرتم بكوشش و تلاش پرداختم تا اينكه به اينجا رسيدم اين حالت يك‏
انقلاب است ، اما انقلابی فردی نمونه ديگری از انقلابهای فردی عشق است كه‏
قبل از هر چيز از نظر كشف ماهيتش ، مورد نظر فلاسفه است بوعلی در باب‏
عشق رساله‏ای دارد ملاصدرا فصل مشبعی را به عشق و بيان ماهيت و اقسام آن‏
اختصاص داده است با همه نظرات مختلفی كه در باب عشق وجود دارد ، همه‏
قبول دارند كه اين امر نوعی انقلاب درونی و فردی است نوع ديگری از
انقلاب فردی كه شايسته است از نظر روان شناسی و فلسفی و اجتماعی و
انسانشناسی مورد مطالعه قرار بگيرد ، توبه است توبه قيام فرد است عليه‏
خودش قيام مظلوم است عليه ظالم قيام مقامات عالی و درجات عالی انسانی‏
عليه مقامات دانی خودش است ، انقلاب انسان بماهو انسان عليه انسان‏
بماهو حيوان است اينكه انسان گاهی به مرحله‏ای ميرسد كه خود عليه خود بپا
ميخيزد ، از خود مطالبه حقوق می‏كند ، از خود انتقام ميگيرد ، خود را
مجازات می‏كند ، مسئله ايست قابل بررسی و از اين جهت توبه درست مثل‏
انقلابات اجتماعی است در انقلابات اجتماعی هم يك اكثريت مظلوم عليه‏
يك اقليت ظالم قيام ميكنند و از آنها انتقام ميگيرند و آنها را مجازات‏
ميكنند توبه نشاندهنده نوعی تركيب قوا و غرايز در وجود انسان است كه در
حيوان نظيرش وجود ندارد ( 1 ) .

پاورقی :
1 - حضرت علی ( ع ) توبه را به نحو جامعی تفسير فرموده است . مردی به‏
خدمت علی ( ع ) آمد و صيغه استغفار را انشا كرد :
استغفر الله ربی و اتوب اليه >