محترم بشمارد . پس آن جنبه‏هائی كه علم و عقل در عرفان يا لااقل در سخنان‏
بعضی از عرفا تحقير می‏شود ، مورد تأييد اسلام نيست . انسان كامل قرآن ،
انسانی است كه كمال عقلی هم پيدا كرده است ، كمال عقلی هم جزء [
كمالاتش ] است .
. 2 درون گرائی مطلق
مسئله ديگری كه در انسان كامل عرفان وجود دارد و اسلام آن را تأييد
نمی‏كند ، اين است كه در عرفان ، فقط درون گرائی [ مطرح ] است ، يعنی‏
برون گرائی خيلی تحت الشعاع قرار گرفته است . جنبه فردی در آن زياد
است و جنبه اجتماعی محو شده يا بگوئيم كمرنگ شده است . انسان كامل‏
عرفان ، انسان اجتماعی نيست ، انسانی است كه فقط سر در گريبان خودش‏
دارد و بس . ولی اسلام ضمن تأييد همه آنچه كه در مورد دل و عشق و سير و
سلوك و علم افاضی و علم معنوی و تهذيب نفس گفته می‏شود ، انسان كاملش‏
، انسان جامع است ، برون گرا هم هست ، جامعه گرا هم هست ، هميشه سر در
گريبان خودش فرو نبرده است . اگر شب سر در گريبان خود فرو می‏برد و
دنيا و مافيها را فراموش می‏كند ، روز در متن جامعه قرار گرفته است .
چنانكه گفتيم درباره اصحاب حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه كه نمونه‏هايی‏
از مسلمان كامل هستند مكرر در مكرر در اخبار آمده است كه : « رهبان‏
بالليل ، ليوث بالنهار » اگر در شب سراغشان بروی ، گوئی سراغ يك عده‏
راهب رفته‏ای ، سراغ عده‏ای رفته‏ای كه در دامنه يك كوه در غاری زندگی‏
می‏كنند و جز عبادت چيز ديگری سرشان نمی‏شود ولی در روز ، شيران