. 6 چرا علوم تجربی يقينی نيست ؟
علت يقينی نبودن علومی كه صرفا مستند به تجربه هستند اين است كه فرضياتی كه در علوم ساخته میشود دليل و گواهی غير از انطباق با عمل و نتيجه عملی دادن ندارد و نتيجه عملی دادن دليل بر صحت يك فرضيه و مطابقت آن با واقع نمیشود زيرا ممكن است يك فرضيه صد در صد غلط باشد ولی در عين حال بتوان از آن عملا نتيجه گرفت چنانكه هيئت بطلميوس كه زمين را مركز عالم و افلاك و خورشيد و همه ستارگان را متحرك به دور زمين میدانست غلط بود ولی در عين حال از همين فرضيه غلط درباره خسوف و كسوف و غيره نتيجه عملی میگرفتند . طب قديم كه براساس طبايع چهارگانه ( حرارت ، برودت ، رطوبت ، يبوست ) قضاوت میكرد غلط بود ولی در عين حال عملا صدها هزار مريض را معالجه كرده است . ممكن است اين پرسش برای بعضی پيش آيد كه چگونه ممكن است يك غلط و موهوم نتيجه صحيح و موجود بدهد ؟ پاسخ اين سئوال اين است كه گاهی دو چيز يا بيشتر يك خاصيت دارند و به يك نحو نتيجه میدهند . حالا اگر در موردی يكی از آن دو چيز وجود داشت و ما آن ديگری را كه موجود نيست فرض كرديم و روی او حساب كرديم قهرا چون حساب هر دو به يك نتيجه میرسد عملا از حساب خود نتيجه میگيريم . مثلا چه خورشيد به دور زمين بچرخد و چه زمين به دور خورشيد ، لازمهاش اين است كه در فلان روز معين ماه بين ايندو حائل شود و كسوف محقق گردد . ما چه آنكه روی حركت خورشيد حساب كنيم و چه روی حركت زمين بالاخره نتيجه حساب ما اين است كه در فلان روز معين و در ساعت و دقيقه معين كسوف محقق شود . برای غير يقينی بودن علوم تجربی دليل ديگری هم میتوان آورد و آن اينكه علوم تجربی بالاخره منتهی به محسوسات میباشند و حس هم خطا میكند . فليسين شاله در متدولوژی درباب قطعيت علوم فيزيكی و شيميايی میگويد :