زحمات هشتصد ساله محققين بزرگی است كه هر يك از آنها در جلو بردن‏
فلسفه سهيم هستند . با همه اين احوال مطابق گواهی خاورشناسان متأسفانه تا
الان كه تقريبا چهار قرن از بدو پيدايش اين فلسفه می‏گذرد هنوز در اروپا
يك معرفی صحيحی ولو اجمالا از آن نشده است .
پروفسور ادوارد برون ( 1 ) مستشرق معروف انگليسی متوفی در سال 1304
هجری شمسی كه عمر خويش را صرف مطالعه درباره ايران و تاريخ ايران كرده‏
است ، در جلد چهارم تاريخ ادبيات ايران می‏گويد :
" با وجود شهرت و رواج فلسفه ملاصدرا در ايران فقط دو خلاصه سطحی و
ناقص از طريقه فلسفی او در السنه اروپايی ديده‏ام " .
كنت گوبينو ( 2 ) چند صفحه راجع به عقايد ملاصدرا نگاشته اما معلومات‏
او ظاهرا بالتمام از درس شفاهی معلمينش ( در ايران ) مأخوذ بوده و
معلمين هم علی الظاهر اطلاع كاملی نسبت به آن عقايد نداشته‏اند . گوبينو
در پايان شرحی كه راجع به ملاصدرا نوشته می‏گويد :
" طريقه حقيقی ملاصدرا عينا متخذ از ابوعلی سيناست ، در صورتی كه‏
صاحب روضات الجنات راجع به ملاصدرا می‏نويسد : " كان . . . منقحا اساس‏
الاشراق بما لا مزيد عليه و مفتحا ابواب الفضيحة علی طريقة المشاء و
الرواق " . تعريف مختصرتر ولی جدی‏تر و صحيح‏تر كه از مذهب ملاصدرا
نموده‏اند آن است كه شيخ محمد اقبال ( دكتر اقبال پاكستانی ) كرده است‏
" .
ايضا ادوارد برون در همان كتاب می‏نويسد :
" مشهورترين كتب ملاصدرا اسفار اربعه و شواهد الربوبيه است " .
و در پاورقی تذكر می‏دهد كه :
" كنت گوبينو در معنای " اسفار " كه جمع " سفر " يعنی كتاب است‏
اشتباه كرده و آن را

پاورقی :
1 . Edward Brawn
2 . Cont Gobino