پاورقی : حقيقت وحدانی ثابتی است كه جميع حالات نفسانی مظاهر وی هستند و از خواص عمومی ماده مجرد و مبرا میباشد . دكتر ارانی برای فرار از اشكال ثبات و عدم تغيير كه از خواص روح است و با خواص عمومی ماده تطبيق نمیكند و ساير اشكالات ، دچار تناقضگويی شديدی شده ، در صفحه 106 پسيكولوژی میگويد : " حال بايد ديد " من " و " خود " ثابت است يا متغير ؟ موجود زنده دائما عوض میشود ، يك دسته از سلولهای وجود او مرده يك دسته ديگر جای آنها را میگيرد ، مواد بدن به تحليل میرود و به وسيله مواد غذايی ديگر دوباره تشكيل میشود ، پس ماده بدنی موجود زنده دائما تغيير مینمايد . از طرف ديگر حالت شعور ، هوشياری و دانستن از خود نيز دائما تغيير میكند ، خود اجتماعی من در چند سال پيش با اكنون فرق دارد ، الان نيز در يك لحظه معلوم من میتوانم خود را به چند خود تقسيم كنم ، مثلا راه معلوم را دانسته و فهميده بروم و در عين حال يك مسأله رياضی يا سياسی حل كنم ، اين دو " خود " من با " خود " های ديگر من در زمانهای متوالی با يكديگر اختلاف دارند . خلاصه نه فقط ماده جسم من بلكه طرز ارتباط زمانی و مكانی اجزاء آن ماده ( حالات شعور ) نيز دائما در تغيير است . اما از طرف ديگر من همان من هستم ، مسؤول تمام امضاهای همان خودهای گذشته میباشم ، از تمام كارهايی كه خود گذشته كرده است برای خود كنونی و خود آينده متوقع جز او نتيجه هستم . اين تضاد را نيز با فكر ديالكتيك میتوان برطرف كرد : من در عين اينكه خودم هستم خودم نيستم ، من " خود " و ثابت هستم ولی متغير میباشم . بهترين مثال برای فهميدن قضيه تشبيه به رودخانه است : رودخانه جاری است ، هر لحظه آن با لحظه گذشته اختلاف دارد ، در عين حال رودخانه همان است و در ساليان دراز در همان محل قرار دارد . " ديالكتيك " قضايا را در ضمن جريان در نظر میگيرد يعنی برای ديالكتيك من مطلق وجود ندارد بلكه من به انضمام عده زيادی از قضايای خارجی وجود پيدا میكند ، پس من آن ثابتی است كه به ازای قضايای خارجی متغير میباشد " . در اينجا نويسنده خواسته است روی اصول ماترياليسم " من " و " خود " را متغير و >