اين نوع از تكامل از جنبه احتمالی و غير يقينی بودن مسائل علوم طبيعی‏
ناشی می‏شود .

. 6 چرا علوم تجربی يقينی نيست ؟

علت يقينی نبودن علومی كه صرفا مستند به تجربه هستند اين است كه‏
فرضياتی كه در علوم ساخته می‏شود دليل و گواهی غير از انطباق با عمل و
نتيجه عملی دادن ندارد و نتيجه عملی دادن دليل بر صحت يك فرضيه و
مطابقت آن با واقع نمی‏شود زيرا ممكن است يك فرضيه صد در صد غلط باشد
ولی در عين حال بتوان از آن عملا نتيجه گرفت چنانكه هيئت بطلميوس كه‏
زمين را مركز عالم و افلاك و خورشيد و همه ستارگان را متحرك به دور زمين‏
می‏دانست غلط بود ولی در عين حال از همين فرضيه غلط درباره خسوف و كسوف‏
و غيره نتيجه عملی می‏گرفتند . طب قديم كه براساس طبايع چهارگانه (
حرارت ، برودت ، رطوبت ، يبوست ) قضاوت می‏كرد غلط بود ولی در عين‏
حال عملا صدها هزار مريض را معالجه كرده است .
ممكن است اين پرسش برای بعضی پيش آيد كه چگونه ممكن است يك غلط و
موهوم نتيجه صحيح و موجود بدهد ؟
پاسخ اين سئوال اين است كه گاهی دو چيز يا بيشتر يك خاصيت دارند و
به يك نحو نتيجه می‏دهند . حالا اگر در موردی يكی از آن دو چيز وجود داشت‏
و ما آن ديگری را كه موجود نيست فرض كرديم و روی او حساب كرديم قهرا
چون حساب هر دو به يك نتيجه می‏رسد عملا از حساب خود نتيجه می‏گيريم .
مثلا چه خورشيد به دور زمين بچرخد و چه زمين به دور خورشيد ، لازمه‏اش اين‏
است كه در فلان روز معين ماه بين ايندو حائل شود و كسوف محقق گردد . ما
چه آنكه روی حركت خورشيد حساب كنيم و چه روی حركت زمين بالاخره نتيجه‏
حساب ما اين است كه در فلان روز معين و در ساعت و دقيقه معين كسوف‏
محقق شود .
برای غير يقينی بودن علوم تجربی دليل ديگری هم می‏توان آورد و آن اينكه‏
علوم تجربی بالاخره منتهی به محسوسات می‏باشند و حس هم خطا می‏كند .
فليسين شاله در متدولوژی درباب قطعيت علوم فيزيكی و شيميايی می‏گويد :