آيا چيز ديگری نبود كه بيايند به شتر رام و راهوار تشبيه كنند ؟ . . . (
1 ) خداست كه اين زمين را برای شما يك مركب سائر و در حال حركت قرار
داد ، اما رام و هموار ، مثل يك قطار ( البته در مقايسه با مركوبهای‏
ديگر خودمان ) كه در حالی كه دارد حركت می‏كند ، شما در آن حركت می‏كنيد
. يك هواپيما در يك شرايط خاصی ، وقتی كه روی خط افقی حركت می‏كند ،
انسان حس نمی‏كند كه اصلا حركت می‏كند ، شما در آن حركت می‏كنيد در حالی‏
كه آن هم حركت خودش را دارد انجام می‏دهد . گفته‏اند اين ( تشبيه زمين به‏
ذلول ) اشاره به حركت زمين است . « امنتم من فی السماء ان يخسف بكم‏
الارض فاذا هی تمور. ام امنتم من فی السماء ان يرسل عليكم حاصبا فستعلمون‏
كيف نذير ».

نيروی حيات ، حاكم بر قوانين عالم

بعضی‏ها خيال می‏كنند كه وضع موجود در طبيعت ، يك وضع صددرصد مكانيكی و
صددرصد رياضی است ، يعنی يك امری است كه خلاف آنچه الان وجود دارد ممكن‏
نيست و محال است ، همين‏طور كه " پنج پنج تا بيست و پنج تا " و فرض‏
اينكه پنج پنج‏تا بيست و شش تا يا بيست و چهارتا باشد ، فرض يك امر
محال است .
ولی اين فلسفه يك فلسفه مردودی است . خير ، عوامل مكانيكی بر جهان‏
حكمفرما هست ولی عوامل ديگری هم بر جهان حكومت می‏كند . مثل اين است كه‏
بر بدن ما عواملی كه با فرمول رياضی

پاورقی :
. 1 [ چند ثانيه‏ای از سخنان استاد روی نوار ضبط نشده است . ]