سهگونه دشمن برای انسان
نفس انسان كه دشمن انسان است ، چگونه دشمنی است ؟ آيا دشمنبودن نفس انسان با انسان به معنی اين است كه احساسات كينهتوزانه با انسان دارد ، يا فقط میخواهد به هوا و ميل خودش رفتار كند ، ولی همينكه میخواهد به هوا و ميل خودش رفتار كند ، نتيجهاش رفتاری دشمنانه خواهد بود ؟ دومی صحيح است . اين است كه میفرمايد : " فاحذروهم " بترسيد و احتياط كنيد از دشمنی اين دشمنها . آن دشمنی كه با چهره دشمنانه با انسان روبرو میشود خطرش كمتر است از دشمنی كه با چهره دشمنانه روبرو نمیشود و حتی با قصد دشمنی هم روبرو نمیشود . از اينجا معلوم میشود كه انسان سهگونه دشمن میتواند داشته باشد : دسته اول دشمنانی هستند كه با قصد دشمنی و با چهره دشمنی با انسان روبرو میشوند كه دشمنهای آشكار و علنی هستند . دسته دوم دشمنانی هستند كه با قصد دشمنی و با چهره دوستی با انسان روبرو میشوند . مسلما خطر دوستان منافق برای انسان از خطر دشمنان صريح بيشتر است . دسته سوم كسانی هستند كه با چهره دوستی میآيند و با قصد دوستی هم میآيند ولی رفتارشان و تقاضاهايشان به گونهای است كه از تيرباران كردن يك دشمن ، بيشتر و بالاتر است . گاهی مادر انسان ضررش برای انسان از هر دشمنی بيشتر و بالاتر است . مادر با چهره دوستی و با قصد دوستی ، با فرزندش رفتاری میكند كه دشمن آنگونه رفتار نمیكند . يك امر كوچك را به عنوان مثال عرض میكنم : در بينالطلوعين