بعضی‏ها تأويل بكنيم ، مثلا اگر اينجا دارد كه " بصحاف من ذهب و اكواب‏
" در ظروفی زرين و در جامهايی نوشيدنيها داده می‏شود ، بگوييم مقصود از
اين ظروف زرين و مقصود از اين جامها امور معنوی است ، نه ، امور معنوی‏
به جای خود هست ، ولی ما هيچ داعی هم نداريم كه اينها را انكار بكنيم .
بوعلی سينا كه حكيم و فيلسوف بوده است ، با برهان عقل و فلسفه خودش تا
اينجا رسيده است كه معاد روحانی قطعا وجود دارد ، يعنی انسان كه می‏ميرد
ديگر مات و فات نمی‏شود ، روح انسان بدون شك باقی می‏ماند ، و لذات و
آلام روحانی در دنيای ديگر وجود دارد . می‏گويد تا اينجا را ما با دليل علم‏
و فلسفه درك كرديم ولی چون صادق مصدق ، يعنی پيغمبر اكرم ، به ما خبر
داده است كه جسمانی هم آنجا وجود دارد ، ما به آن ايمان داريم . البته‏
ديگران بعد از او آمده‏اند بالاتر از اين گفته‏اند ، گفته‏اند نه ، ما دليل‏
هم در تأييد صادق مصدق می‏آوريم .
بنابراين جزء معتقدات ما اين است كه معاد وجود دارد و در عالم معاد ،
هم نوع لذات و آلام جسمانی وجود دارد ، هم نوع لذات و آلام روحانی ، و
نمونه هر دو نوع را هم ( عرض می‏كنم " نمونه " چون از نظر درجه قابل‏
مقايسه نيست ) ما در همين دنيا كم و بيش مشاهده می‏كنيم ، يعنی ما ، هم‏
نوع لذات و آلام جسمانی را در اين دنيا درك كرده‏ايم و هم ما اگر درك‏
نكرده باشيم ، افرادی كه حد بالاتری دارند نوع لذات و آلام روحانی و آن‏
عالی‏ترين لذات و آلام روحانی را درك می‏كنند ، و هر دوی اينها در عالم‏
معاد و در بهشت و جهنم قطعا وجود دارد ولی با اختلاف درجه خيلی شديد .
حتی همين امور جسمانی‏اش هم از نظر درجه با جسمانيهای اينجا متفاوت است‏
، يعنی مثلا آن لذتی كه ذائقه انسان از خوردن يك لقمه در آنجا می‏برد با
آن لذتی كه از يك غذای دنيايی و مادی می‏برد قابل مقايسه نيست و لهذا
افرادی كه در اين دنيا غذای