انسانيت انسانهاست ، مسئله محترم شمردن پيمان و قرارداد است . انسان ،
انسان است نه به اينكه حرف بزند ، بلكه به اينكه در حالی كه می‏تواند
دروغ بگويد راست بگويد . انسان ، انسان است به اينكه به اختيار خودش‏
پيمان ببندد و در حالی كه برايش ممكن است خيانت بكند ، روی پيمانش‏
بايستد ولو به ضرر خودش باشد . البته نمی‏گويم منحصر به اينهاست ، اينها
از نشانه‏های انسانيت است .
اين است كه قرآن وقتی می‏خواهد بگويد اينها از هر جنبنده‏ای پست‏تر
هستند و از آن شرافتی كه برای انسان هست كه « و لقد كرمنا بنی آدم و
حملناهم فی البر و البحر »( 1 ) در اينها وجود ندارد ، اينها از اسب و
شتر و الاغ پائين‏ترند ، از حشرات پائين‏ترند ، مظاهر ضد انسانی آنها را
ذكر می‏كند . می‏گويد انسانی كه آن اوليات انسانيت را كه راستگويی و
امانت و وفای به عهد است واجد نباشد ، او فقط يك حيوان است و بيش از
يك حيوان احترام ندارد ، بلكه بودن او در جامعه انسانيت اگر قابل اصلاح‏
نباشد جز زيان بر انسانيت چيزی نيست . اين است كه اين آيات ، مقدمه‏
آيات جهاد است . می‏خواهد بگويد ما اگر اجازه جهاد می‏دهيم ، در زمينه‏
انسانهايی است كه در واقع انسان نيستند . اول اين مقدمه را ذكر می‏كنم كه‏
اينها از هر جنبنده‏ای پست‏تر هستند ، پس اگر كشتن عقرب جايز است ،
كشتن اينها هم جايز می‏باشد . به چه دليل ؟ به دليل اينكه پيمان در

پاورقی :
1 - سوره اسراء ، آيه . 70 [ و ما فرزندان آدم را بسيار گرامی داشتيم و
آنها را به مركب خشكی و دريا سوار كرديم ] .