نكته ديگر اين است كه مسئلهای در كتب ادبی مطرح است كه میگويند چرا
خدا میگويد : « ان الله ليس بظلام للعبيد ». ( ظلام ) صيغه مبالغه است ،
و اين جمله يعنی خدا بسيار ظلم كننده نيست . پس آيا معنايش اين است
كه كم ظلم كننده هست ؟ ! معمولا جواب میدهند كه در اينجا مقصود از ظلام ،
ظالم است . « ليس بظلام للعبيد »يعنی ظالم نيست . " فعال " به معنی
" فاعل " هم استعمال شده است . ولی وجه صحيحش همان است كه علامه
طباطبايی دامت بركاته در تفسير " الميزان " میفرمايند كه برای خداوند
ظالم بودن فرض نمیشود . اگر خدا ظالم باشد ، ظلام است و اگر ظالم نباشد
[ عادل است . به عبارت ديگر ] خدا يا عادل است يا ظلام . يعنی خدا عادل
است همانطوری كه هست ، اگر بنا بشود خدا ظالم باشد ، ظلام يعنی بسيار
ظلم كن است . چون اگر العياذ بالله قانون عالم بنايش بر ظلم باشد ،
ديگر شامل يك فرد بالخصوص وی كار بالخصوص نيست ، شامل همه چيز است .
كار خدا شامل همه چيز است ، يا عدالت مطلق است همين طوری كه هست و يا
فرضا اين عدالت نباشد ظلم كامل و مطلق و حد اعلای ظلم است . پس آنچه
درباره خدا میتوان مطرح كرد در ارتباط با نظام كلی عالم كه آيا اين نظام
عادلانه است يا ظالمانه ، اين است كه آيا خدا ظلام است يا عادل ؟ كه
مقصود از عادل [ بر پا دارنده ] كمال عدالت است .
« كدأب آل فرعون و الذين من قبلهم كفروا بايات الله فاخذهم الله
بذنوبهم ان الله قوی شديد العقاب » وضع اينها و عادت و روش اينها از
اين جهت عينا مانند دأب و روش آل فرعون
|