پست‏ترين حيوانات و جنبنده‏ها می‏خوانيم كه اينها دارای اين مميزات و
خصوصيات هستند . يكی از خصوصياتشان اين است كه با ديگران پيمان می‏بندند
( پيمان بستن به اصطلاح قول شرف دادن است ، شرف انسانيت را گرو گذاشتن‏
است ) ولی اين پيمانشان دسيسه‏ای بيش نيست ، آن را نقض می‏كنند . نه‏
اينكه فقط يك بار نقض بكنند بلكه هر پيمانی كه می‏بندند نقض می‏كنند .
ما در امور دينی می‏گوئيم هيچكس معصوم نيست ، امكان خطا ، لغزش و گناه‏
برای همه هست ، اما فرق است ميان كسی كه پايبند به تقوا است و احيانا
گناهی از او سر می‏زند و اين سر زدن گناه ، برای او يك امر غير عادی است‏
و لهذا بعد پشيمان می‏شود ، خودش را ملامت می‏كند و تصميم می‏گيرد كه ديگر
چنين كاری نكند ، و ميان كسی كه اساسا گناه برای او مفهومی ندارد ، پشت‏
سر يكديگر مرتكب می‏شود و اين نشان می‏دهد كه آن معنايی كه ما به آن‏
می‏گوييم " تقوا " اصلا در اين شخص وجود ندارد . قرآن درباره اين‏
پست‏ترين حيوانها كه جز عده‏ای از انسانها نيستند ، نمی‏گويد اينها يك بار
نقض عهد كردند ، چون ممكن است گفته شود لغزشی از اينها سر زده است .
می‏گويد : " آنها كه هر وقت پيمان می‏بندند پيمان خويش را نقض می‏كنند
" . و عرض كرديم كه مسئله وفای به عهد و پيمان يك مسئله انسانی است ،
مسئله‏ای است كه وجدان هر انسانی به آن حكم می‏كند و اعم است از اينكه‏
آنكه پيمان می‏بندد مسلمان باشد يا نباشد ، اساسا خداشناس باشد يا نباشد
، به ماوراء الطبيعه معتقد باشد يا نباشد . از آن چيزهايی است كه وجدان‏
انسانی هر كسی به آن حكم می‏كند . پس آن آدمی كه هيچگاه پايبند به وفای‏