انسانی ) طبق يك حوادثی است كه آن حوادث تخلف ناپذير است . يعنی هر
حادثهای در اين دنيا علت دارد و بدون علت به وجود نمیآيد . آيا میشود
در دنيا حادثهای به وجود بيايد كه علت نداشته باشد ؟ نه ، اين از محالات
عقلی است كه حادثهای بدون علت به وجود بيايد . اين را هر فيلسوفی خواه
مادی و خواه الهی پذيرفته است . ما خودمان اثبات صانع را از همين راه
میكنيم ، میگوئيم حوادثی دردنيا به وجود میآيد كه نبوده است و علت
میخواهد و در عالم هستی بايد حقيقتی وجود داشته باشد كه آن حقيقت حادث
و حادثه نباشد . قانون علت و معلول به دنبال خود ضرورت و اجتناب
ناپذيری به وجود میآورد . از جمله خواص قانون علت و معلول اجتناب
ناپذيری است . چطور ؟
هر حادثهای اگر علتش وجود داشته باشد محال است كه وجود پيدا نكند و
اگر علتش وجود نداشته باشد محال است كه وجود پيدا بكند . حكمای قديم
قاعدهای دارند ، میگويند : الممكن محفوف بالضرورتين و بالا متناعين حالا
همه اين جمله را نمیخواهم تفسير بكنم . اجمال يك قسمت از اين جمله همين
است كه هر حادثهای در ذات خودش ممكن الوجود است ، يا دو تا ضرورت او
را فرا گرفته است يا دو تا امتناع . اگر وجود پيدا بكند در وقتی است كه
دو تا ضرورت يعنی دو تا اجتناب ناپذيری آن را احاطه كرده است ، و اگر
وجود پيدا نكند در وقتی است كه دو تا امتناع ( ناشدنی ) آن را احاطه
كرده است . اين ضرورت و اجتناب ناپذيری حتما وقت را هم تعيين میكند (
به اصطلاح ضرورت وقتی ) يعنی هر حادثهای در زمانی كه وجود پيدا میكند
|