است . اينها ديگر جمود است . اين حساب ، حساب آداب است . پس آيا
اخلاق با مقتضيات زمان عوض می‏شود ؟ خير . آيا مقتضيات زمان ، آداب را
عوض می‏كند ؟ بله .
از جمله آداب يكی هم رسوم ميان مردم است . اينها را نه می‏شود گفت‏
خوب است و نه می‏شود گفت بد است . مثلا هر مردمی برای مجالس عروسی يك‏
رسم مخصوصی دارند ، در مجالس ميهمانی يك رسم بالخصوصی دارند . جمله‏
ديگری را هم در ديوانی كه منسوب به اميرالمؤمنين است ، به ايشان نسبت‏
داده‏اند و آن اين است : « بنی اذا كنت فی بلده غريبه فعاشر بادابها »
يعنی بچه جان ! اگر در شهری غريب بودی ، به آداب آن شهر معاشرت بكن .
اينجا صحبت آداب است . مثلا اگر در يك جا رفتی ديدی جمعيتی ايستاده‏
غذا می‏خورند ، تو هم آنجا بايست غذا بخور . اگر شما در ميان عربها برويد
، می‏بينيد وقتی می‏خواهند چيزی را تعارف بكنند ، آن را پرت می‏كنند . در
اينجا اگر كسی بخواهد ميهمانی بدهد بايد حتما به اندازه تعداد ميهمانان‏
جا داشته باشد ولی آنجا اينطور نيست ، ممكن است جمعيت زيادی را دعوت‏
بكنند در خانه كوچكی ، فقط تا ميهمان می‏آيد فورا غذای او را می‏دهند و
می‏رود . ميهمان ديگر می‏آيد همينطور . اما در ايران بايد حتما تمام‏
ميهمانها جمع بشوند ، آنوقت به آنها غذا بدهند . حالا ما اگر به آنجا
رفتيم بايد مطابق آداب آنها عمل بكنيم ، ديگر آدم نبايد تنگ نظری داشته‏
باشد و بگويد من می‏خواهم فقط به آداب خودمان عمل بكنم .