|
تسنيم
تفسير قران كريم - جلد ۴
آية الله جوادى آملى
- پىنوشتها -
- ۵ -
1201- سوره نساء، آيه 153.
1202- تفسير برهان ، ج 1، ص 100101.
1203- تفسير صدر المتالهين ، ج 3، ص 416.
1204- سوره اعراف ، آيه 155.
1205- سوره بقره ، آيه 55.
1206- سوره نساء، آيه 153.
1207- بحار، ج 52، ص 84.
1208- سوره اعراف ، آيه 143.
1209- تفسير برهان ، ج 1، ص 100.
1210- تفسير برهان ، ج 1، ص 99 100.
1211- سوره آل عمران ، آيه 133.
1212- سوره حديد، آيه 21.
1213- بحار، ج 13، ص 236.
1214- سوره فاطر، آيه 21.
1215- سوره انسان ، آيه 14.
1216- سوره واقعه ، آيه 43.
1217- سوره مرسلات ، آيه 30.
1218- كشاف ، ج 1، ص 142.
1219- قرطبى درالجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص
380 از سدّى نقل كرده است .
1220- فرهنگ معين .
1221- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 381.
1222- نزول من در مابين الطلوعين در نقلى از
امام صادق نيز با اضافه لطيفى آمده است .آن حضرت فرمودند: منّ بعد از فجر تا طلوع
آفتاب بر بنى اسرائيل نازل مى شد و كسى كه درآن هنگام مى خوابيد نصيبى از آن نداشت
. از اين رو خوابيدن در اين زمان كراهت دارد (نورالثقلين ، ج 1،ص 82).
1223- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 382.
1224- منهج الصادقين ، ج 1، ص 277.
1225- كتاب مقدس ، سفر خروج ، باب 16، ص 109،
بند 14، و ص 11، بند 30.
1226- آلاء الرحمن ، ص 94.
1227- منهج الصادقين ، ج 1، ص 276.
1228- ر. ك الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 381.
1229- كتاب مقدس ، سفر خروج ، باب 16، ص 109.
1230- قاموس كتاب مقدس ، ماده سلوى ، ص 483
1231- ر. ك الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 383.
1232- سوره بقره ، آيه 57.
1233- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 383.
1234- سوره مائده ، آيه 24.
1235- سوره مائده ، آيه 26.
1236- ر. ك مجمع البيان ، ج 3 4، ص 281؛ الجامع
لاحكام القرآن ، ج 3، ص 86؛منهج الصادقين ،ج 3،ص 207.
1237- سوره رعد، آيه 12.
1238-1238كشف الاسرار، ج 1، ص 201209.
1239- سوره زمر، آيه 6.
1240- سوره حديد، آيه 25.
1241- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 381.
1242- نور الثقلين ، ج 1، ص 92.
1243- صاحب التحقيق ، ذيل ماده (م ن ن ) و (س ل
و).
1244- التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، (س ل
و).
1245- سوره بقره ، آيه 57.
1246- ر. ك تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 127.
1247- سوره تغابن ، آيه 6.
1248- ر. ك روح المعانى ، ج 1، ص 419.
1249- سوره فتح ، آيه 4 و 7.
1250- سوره مدثّر، آيه 31.
1251- سوره مائده ، آيه 26.
1252- سوره شعرا، آيه 189.
1253- سوره بقره ، آيه 210.
1254- تفسير طبرى ، ج 1، ص 333.
1255- مفردات ، (ظ ل ل ).
1256- المظاهر الالهية ، ص 86، پايان مظهر 4، با
تحرير اندك .
1257- سوره بقره ، آيه 279.
1258- سوره روم ، آيه 41.
1259- سوره شورى ، آيه 30.
1260- سوره اعراف ، آيه 96.
1261- سوره رعد، آيه 11.
1262- نور الثقلين ، ج 4، ص 190.
1263- منهج الصادقين ، ج 1، ص 276277؛ روح
البيان ،ج 1، ص 142؛ روح المعانى ،ج 1، ص 418.
1264- كت آب م ق ة س ، س فِ خ ِوج ،، ب آب 16،
ص 109.
1265- س وِه ب قِه ، اى ه 286.
1266- س وِه آسِآئ، اى ه 7.
1267- آل م ن آِ، ج 1، ص 323.
1268- مفاتيح الجنان ، تعقيبات نماز عصر.
1269- سوره يونس ، آيه 31.
1270-كشف الاسرار، ج 1، ص 209.
1271-كافى ، ج 1، ص 435.
1272-الميزان ، ج 1، ص 192.
1273-سوره محمد(ص )،آيه 7.
1274-سوره بقره ، آيه 245.
1275-سوره زخرف ، آيه 55.
1276-نورالثقلين ، ج 4،ص 608.
1277-بحار، ج 13،ص 182.
1278-تفسير برهان ، ج 1،ص 101.
1279-نورالثقلين ، ج 1،ص 82.
1280-راز نام گذارى مسجد غمامه در مدينه ، به
اين نام آن است كه روزى رسول خدا(ص ) براى برگزارى نماز عيد يا غير آن از شهر خارج
شدند و چون هوا خيلى گرم بود غمام وابرى به فرمان خداوند بر سر آن حضرت و ساير
نمازگزاران سايه افكند. به احترام اين كرامت واعجاز، درآن مكان مسجدى به همين نام
بنا گرديد(ر.ك مقاييس اللغه ، ج 4، ص 377، مصباح المنير،ص 454غ
م م ).
1281-
1282-
1283-2 تا4 .تفسير برهان ، ج 1،ص 101.
1284-تفسير برهان ، ج 1، ص 101.
1285-بحار، ج 90، ص 121.
1286-تفسير برهان ،ج 1،ص 102.
1287-بحار،ج 13،ص 182.
1288- ج 1، ص 277.
1289- سوره يوسف ، آيه 100.
1290- بحار، ج 10، ص 120.
1291- چنان كه گفته مى شود:
حطّ الحمل من الدّابه ؛ يعنى بار را از روى مركب برداشت .
1292- آلاء الرحمن ، ص 95.
1293- سوره يوسف ، آيه 93.
1294- منهج الصادقين ، ج 1، ص 278.
1295- كشف الاسرار، ج 1، ص 204.
1296- راز بانى ، شرح رساله اسرار الوحى ، ص 94.
1297- سوره عنكبوت ، آيه 34.
1298- سوره انفال ، آيه 11.
1299- سوره احزاب ، آيه 33.
1300- سوره اعراف ، آيه 71.
1301-معجم مقاييس اللغه رج
ز.
1302-مفردات ر ج ز.
1303-سوره مدّثر، آيه 5.
1304-سوره مائده ، آيه 21.
1305-سوره مائده ، آيه 26.
1306-سوره اسراء، آيه 1.
1307-سفر تثنيه ، باب 34.
1308-تفسير صافى ، ج 1، ص 120.
1309-ر. ك تورات ، سفر تثنيه ، باب 32 و 33؛
صحيفه يوشع ، باب اول .
1310-آلاء الرحمن ، ص 95.
1311-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250؛ الجامع لاحكام
القرآن ، ج 1، ص 394.
1312-تفسير ابن عربى ، ج 1، ص 138، هامش .
1313-بحث از مفردات اين آيه در تسنيم ، ج 3، ص
326 327 گذشت .
1314-سوره اعراف ، آيه 161.
1315-سوره بقره ، آيه 188.
1316-تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 127.
1317-اصل نصب چنين خيمه اى از جانب حضرت موسى (ع
) از تفسير آلاءالرحمن ،ص 95.
1318-البحر المحيط، ج 1، ص 383.
1319-تفسير آلاء الحمن ، ص 95؛اءبى السعود، ج 1،
ص 127.
1320-البحر المديد، ج 1، ص 111.
1321-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 383.
1322-آلاء الرحمن ، ص 95.
1323-ر. ك المنار، ج 1، ص 324، و اءبى السعود، ج
1، ص 127.
1324-التحرير و التنوير، ج 1، ص 514.
1325-ر. ك تفسير صافى ، ج 1، ص 121.
1326-ر. ك الجامع الاحكام القرآن ، ج 1، ص 385.
1327-المنار، ج 1، ص 324.
1328-ر. ك الجامع الاحكام القرآن ، ج 1، ص 386.
1329-نورالثقلين ، ج 1، ص 181.
1330-مجمع البيان ، ج 3 4، ص 178. ممكن است ذيل
حديث به منزله تعطيل باشد،يعنى اين كه گفتم : خدا را به گونه اى عبادت كن كه گويا
او را مى بينى ، بدين علت است كه اگر چه تو او رانمى بينى او تو را مى بيند و تو در
محضر ذات اقدس خدا هستى . پس بايد به گونه اى او را عبادت كنى كه گويا او را مى
بينى ؛ چون براى عبادت خالصانه و با حضور قلب لازم نيست حتما؛معبود ديده شود، بلكه
كافى است كه عابد بداند در مشهد و محضر معبود است .
1331-ر. ك تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 127 ؛
الجامع الاحكام القران ، ج 1، ص 389،تفسير صافى ،ج 1، ص 120؛جوامع الجامع ، ج 1،
ص 53.
1332-ر. ك منهج الصادقين ، ج 1، ص 279.
1333-ابو مسلم مطابق نقل فخر رازى .
1334-سوره فتح ، آيه 15.
1335-تفسير كبير، ج 1، ص 98.
1336-آلاء الرحمن ، ص 95.
1337-تفسير صافى ، ج 1، ص 121.
1338-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 385.
1339-سوره بقره ، آيه 45.
1340-بحار، ج 91، ص 48.
1341-ر. ك المنار، ج 1، ص 324 ؛ اءبى السعود، ج
1، ص 128.
1342-از فرو فرستادن رجز بر بنى اسرائيل در آيه
مورد بحث به فانزلنا و در سوره اعراف به فاءرسناتعبير شده است . بين عنوان انزال و
ارسال تفاوت است . انزال چيزى مستلزم مدرك بودن آن شى ء نازل نيست ، هر چند منافى
آن هم نخواهد بود، ولى ارسال مستلزم مدرك بودن رسول است .درباره اشيا به نزول و
درباره اشخاص به رسول ياد مى شود. اگر درباره برخى از اشيابه عنوان رسول عبير شد،
براى آن است كه صبغه ادراكى آنها ملحوظ بوده است ورعايت همين تفاوت ايجاب مى كند كه
گاهى از تعذيب بنى اسرائيل طاغى و غاشم به انزال رجزياد شود،مانند آيه موردبحث و
زمانى از آن به ارسال رجز تعبير شود؛ مانند:(فبدّل الذين ظلموا منهم قولاغير الذى
قيل لهم فاءرسلنا عليهم رجزا من السماء بما كانوا يظلمون ) (سوره اعراف ، آيه 162).
تفاوت ديگر بين آيه مورد بحث و آيه سوره اعراف اين است كه در آيه مورد بحث به اسم
ظاهرعنايت شده و در آن آيه به ضمير. درباره آيه مورد بحث چنين گذشت كه اگر به
ضميربسنده مى شد، احتمال رجوع آن به همه بنى اسرائيل مطرح مى شد، در حالى كه محسنان
ازيهوددر خور چنين تعذيبى نبودند، ولى در آيه (اعراف ) اولا، ظالمان از ديگران
تفكيك شده اند و باكلمه تبعيض در،(منهم )، اين انفصال صورت پذيرفت و ثانيا، به ضمير
اكتفا شد؛ زيرادر اين حال ازخطر اشتباه مصون خواهد بود.
فخر رازى (متوفاى 604) تفاوت هاى ده گانه آيه مورد بحث و آيه سوره (اعراف ) را طى
سوال وجواب مطرح كرده و برخى مفسران متاءخر از وى همان پرسش ها و پاسخ را بدون
افزايش و كاهش تحليلى و نقدى ياد كرده اند، مانند ابوحيان (متوفاى 745) (البحر
المحيط، ج 1،ص 387 388) و بعضى آن را مبسوطا با نقد و تحليل نقل كرده اند؛ مانند
شهاب الدين آلوسى (متوفاى 1270)(تفسير آلوسى ، ج 1، ص 244)، ليكن صدر المتالهين
همان طور كه كطالب مباحث مشرقيه فخر رازى را گاهى بدون جرح و تعديل و زمانى با نقد
و تحليل ياد مى كند،مطالب تفسير كبير او را نيز گاهى بدون نقد و زمانى با جرح ياد
مى كند. آنچه درباره مطالب ده گانه آيه مورد بحث رخ داد، از قبيل نقل بدون نقد و
تحليل است ، هر چندمطلب دهم رااصلا نقل نكرده است (تفسير صدر المتالهين ، ج 3، ص
430 432).
1343-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 248.
1344-ر. ك المنار، ج 1، ص 325، به نقل از عده اى
از مفسران .
1345-تفسير اءبى السعود، ج 1، ص 128.
1346-منهج الصادقين ، ج 1، ص 279.
1347-الكاشف ، ج 1، ص 110.
1348-ر. ك اءبى السعود، ج 1، ص 128.
1349-ر. ك اءبى السعود، ج 1، ص 128.
1350-سوره اعراف ، آيه 162.
1351-سوره انبياء، آيه 71.
1352-سوره مائده ، آيه 21.
1353-سوره انبياء، آيه 81.
1354-سوره اسراء، آيه 1.
1355-سوره يونس ، آيه 93.
1356-وعد صدق آن است كه به آن وفا شود. لسان صدق
كه ابراهيم خليل (ع ) از خدا آن را طلب مى كرد.(واجعل لى لسان صدق فى الاخرين )
(سوره شعراء، آيه 84) به حق سخن گفتن است ؛يعنى ابراهيم (ع ) از خداوند خواسته بود
كه مردم درباره او به حقيقت و صداقت سخن بگويند،وقدم صدق آن است كه در پيشگاه خدا
نلرزد:(ان لهم قدم صدق عندربّهم )(سوره يونس ، آيه 2) و جايگاه صدق (مقعد صدق ) آن
است كه از نعمت هاى بهشتى برخوردار است :(ان المتّقين فى جنّات و نهر فى مقعد صدقٍ
عند مليكٍمقتدر).(سوره قمر، آيه 54 55) كسى كه از قدم صدق برخوردار است طبعاجايگاه
صادقانه اى نيز در نزد پروردگار خواهد داشت .
1357-(مبوّاء صدق ) به معناى مسكن صدق است و بى
ترديد مراد از مسكن ، مسكن مادى است .پس آنچه در ابتدا از (مبّوا صدق ) به نظر مى
رسد، برخوردارى از امكانات مادى است و شمول آن نسبت به نعمت هاى معنوى قرينه و شاهد
مى خواهد، نه اين كه شمول اين عنوان نسبت به نعمت هاى معنوى متقين باشد و براى شمول
آن نسبت به نعمت هاى مادى وظاهرى ، نياز به استشهاد به ادامه آيه (ورزقناهم من
الطيّبات ) داشته باشيم .
(مبوّا) و مسكنى موصوف به وصف (صدق ) مى شود كه همه آنچه را انسان از مسكن وسكنا
گزينى انتظار دارد، مانند آب و هواى مناسب و فراوانى نعمت ها، سر سبزى و طراوت
وحاصل خيزى ووجود گياهان و ميوه هاى مختلف ، در آن جا حاصل باشد، كه با اين بيان
جمله (ورزقناهم من الطيبات ) به منزله شرح و تفسيرى براى (مبوّا صدق ) خواهد
بود.البته براى انسان موحد، مسكنى وسيله سكون و آرامش است كه از نعمت هاى معنوى
نيزبرخوردار باشدومعبد صدق و مشهد صدق و مزار صدق و نظير آن نيز باشد.
1358-سوره مائده ، آيه 22.
1359-سوره مائده ، آيه 24.
1360-مجمع البيان ، ج 3 - 4، ص 178.
1361-سوره ابراهيم ، آيات 24 25.
1362-سورا ذاريات ، آيات 16 19.
1363-سوره احزاب ، آيات 28 29.
1364-سوره زمر، آيات 33 34.
1365-سوره لقمان ، آيات 2 - 4.
1366-سوره عنكبوت ، آيه 69.
1367-سوره توبه ، آيه 120.
1368-سوره يوسف ، آيه 90.
1369-سوره يوسف ، آيه 78.
1370-سوره مائده ، آيه 13.
1371-سوره بقره ، آيه 236.
1372-سوره اعراف ، آيه 56.
1373-سوره مائده ، آيات 82 85.
1374-سوره آل عمران ، آيات 146 148.
1375-سوره آل عمران ، آيه 134.
1376-تفسير برهان ، ج 1، ص 103.
1377-بحار، ج 24، ص 202 - 203.
1378-سوره بقره ، آيه 189.
1379-بحار، ج 40، ص 205.
1380-بحار، ج 23، ص 122 123.
1381-نورالثقلين ، ج 1، ص 82.
1382-همان ، ص 82 83.
1383-4 تا6. همان ، ص 83.
1384-
1385-
1386-بحار، ج 77، ص 75.
1387-تفسير برهان ، ج 1، ص 102.
1388-همان ، ص 104.
1389-بحار، ج 13، ص 178.
1390-درّ المنثور، ج 1، ص 173.
1391-سوره مائده ، آيه 26.
1392-اصول كافى ، ج 1، ص 423.
1393-تفسير برهان ، ج 1، ص 103.
1394-بحار، ج 9، ص 185.
1395-درّ المنثور، ج 1، ص 175.
1396-تفسير تبيان ، ج 1، ص 270.
1397-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250.
1398-ر. ك تفسير صافى ، ج 1، ص 121.
1399-ر. ك تفسير صافى ، ج 1، ص 122.
1400-ر.ك مجمع البيان ، ج 1 2؛ ص 25.
1401-گفتنى است ، منهج الصادقين دو خصوصيت اخير
را نيز به دو روايت نسبت مى دهد(ج 1، ص 280) كه ممكن است از اين نقل استفاده شود كه
منابع روايى ديگرى در اختياركاشانى مولف اين تفسير ارزشمند بوده و به دست ما نرسيده
است ؛ زيرا اين دو روايت در جوامع روايى تفسيرى موجود نيامده است .
1402-سوره اعراف ، آيه 160.
1403-ر. ك تبيان ، ج 1، ص 269؛ تفسير كبير،ج 4
3، ص 96.
1404-تفسير ابى السعود، ج 1، ص 129.
1405-تفسير كبير، ج 43، ص 96، با تحرير اندك .
1406-آلاء الرحمن ، ص 96.
1407-مجمع البيان ، ج 2 1، ص 251.
1408-الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 394.
1409-روح المعانى ، ج 1، ص 431.
1410-آنچه در صحاح اللغه و مفردات راغب و مجمع
البيان ذكر شده :عثا يعثو بروزن نَصَرينصر و
عثى يعثى بر وزن علم يعلم است ، نه عثا يعثا بر
وزن منع يمنع .
1411-تفسير تبيان ، ج 1، ص 271.
1412-مفردات ، ع ث ى
.
1413-تفسير ابن عربى ، ج 1، ص 139، هامش .
1414-تورات جديد، سفر خروج ، باب هفدهم .
1415-آيات 160 161.
1416-و آنچه در بعضى از كلمات آمده ، كه سنگ
محدود و كوچكى بود كه حضرت موسى آن را باخود حمل مى كرد و هر جا فرود مى آمدند
عصايش را بر آن مى زد و دوازده چشمه ازآن مى جوشيدوهنگام حركت قافله ، آب آن از
جوشش مى ايستاد، و اين قضيه در هرمنزلى تكرارمى شد، دليل معتبرى ندارد و با ظاهر
آنچه از تورات نقل شد نيز مخالف است . ازاين رو درعبارتى كه از تورات نقل شد به
صخره تعبير شده است .
1417-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250؛ الجامع لاحكام
القرآن ، ج 1، ص 394.
1418-زيرا ششصد هزار نفر به دوازده گروه پنجاه
هزار نفرى تقسيم مى شوند.
1419-تفسير كبير، ج 3 4، ص 95.
1420-آيات 160 161.
1421-ر. ك اءبى السعود، ج 1، ص 128، با تحرير
اندك .
1422-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250؛ منهج الصادقين
، ج 1، ص 280.
1423-تفسير كبير، ج 4 - 3، ص 96.
1424-ر. ك المنار، ج 1، ص 327.
1425-ر.ك اءبى السعود، ج 1، ص 129.
1426-مجمع البيان ، ج 1 - 2، ص 251.
1427-ر.ك اءبى السعود، ج 1، ص 129.
1428-فخر رازى در تفسير كبير، ج 3 - 4، ص 98.
1429-آيات 80 - 81.
1430- المناز، ج 1، ص 327.
1431- سوره اعراف ، آيه 160.
1432- الهيات شفا، ص 439.
1433- سوره شعرا، آيه 79.
1434- سوره اعراف ، آيه 143.
1435- قصيده تائيه ابن فارض ، مشارق الداراى ، ص
113.
1436- بحار، ج 18، ص 51.
1437- سوره بقره ، آيه 183.
1438- تسنيم ، ج 2، ص 355389.
1439- كشاف ، ج 1، ص 144.
1440-سوره مريم ، آيه 25.
1441-تفسير صدر المتاءلهين ، ج 3، ص 438.
1442-نظير آنچه در بعضى از روايات در ذيل آيه
(فاءرسلنا عليهم الطوفان و الجراد...والدم ...)(سوره اعراف ، آيه 133) وارد شده كه
آب نيل به خون تبديل مى شد؛ يعنى همان آبى كه بنى اسرائيل از نيل بر مى داشتند و به
صورت آب آن را مصرف مى كردند در دست آل فرعون به خون مبدّل مى گشت (نور الثقلين ، ج
2، ص 59).
1443-سوره زمر، آيه 21.
1444-صحيفه سجاديه ، دعاى هفتم .
1445-براى توضيح بيشتر ر. ك تبيان ، ج 1، ص 270؛
مجمع البيان ، ج 1 2، ص 251؛ج 34، ص 96.
1446-سوره زمر، آيه 21.
1447-سوره شعراء، آيه 79.
1448-سوره جن ، آيه 16.
1449-سوره اعراف ، آيه 96.
1450-سوره روم ،آيه 41.
1451-سوره طه ، آيه 77.
1452-سوره يونس ، آيه 93.
1453-آيه 93.
1454-سوره طه ، آيه 81.
1455-سوره جاثيه ، آيات 16 17.
1456-سوره آل عمران ، آيه 21.
1457-امين الاسلام از برخى تفاسير نقل مى كند كه
وقتى مولودى در ميان بنى اسرائيل متولد مى شدلباسى ب تن داشت كه همانند پوست بدن آن
مولود، به همراه رشد قدّ او، طول وعرض آن افزايش مى يافت (مجمع البيان ، ج 2 1، ص
244) و در تفسير قرطبى ، نقل شده است : لباس آنان چركين و كهنه نمى شد و همراه نموّ
صبيان ، رشد مى يافت (ج 1، ص 381).
1458-بحار، ج 69، ص 29.
1459-سوره مائده ،آيه 21.
1460-سوره مائده ، آيه 22.
1461-سوره بقره ، آيه 93.
1462-سوره اعراف ، آيه 138.
1463-سوره مائده ، آيه 24.
1464-
1465-نور الثقلين ، ج 1، 83.
1466-1 تا 3 نورالثقلين ، ج 1، 84.
1467-
1468-
1469-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 250.
1470-بحار، ج 91، ص 8؛ تفسير برهان ، ج 1، ص
103.
1471-بحار، ج 36، ص 265.
1472-مجمع البيان ، ج 1 2، ص 252.
1473-جامع البيان ، ج 1، ص 246.
1474-التحقيق فى كلمات القرآن الكريم ، ج 9، ص
161.
1475-غرائب القرآن ، ج 1 2، ص 300.
1476-سوره محمد(ص )، آيه 38.
1477-سوره بقره ، آيه 59.
1478-سوره بقره ، آيه 108.
1479-سوره ابراهيم ، آيه 48.
1480-سوره فرقان ، آيه 70.
1481-نهج البلاغه ، خطبه 29، بند 3.
1482-تفسير كبير، ج 3 4، ص 98.
1483-مراد از واحد بودن طعام (با آن كه منّ و
سلوى دو چيز بود) وحدت عددى نيست ،بلكه وحدت سنخى و يك نواخت بودن طعام است ، يا آن
كه مجموع من و سلوى به منزله نان ونان خورشت محسوب مى شده و از اين رو د حكم طعام
واحد بوده است .
1484- سوره اعراف ، آيه 128.
1485- سوره بقره ، آيه 55.
1486- سوره زخرف ، آيه 77.
1487- سوره نساء، آيه 153.
1488- سوره واقعه ، آيه 64.
1489- سوره بقره ، آيه 59.
1490- سوره بقره ، آيه 108.
1491- الجامع لاحكام القرآن ، ج 1، ص 426.
1492- سوره انبياء، آيه 35.
1493- سوره اسراء، آيه 16.
1494- مجموع اين چهار احتمال در تفاسير قرطبى ،
ج 1، ص 400، المنار،ج 1،ص 331.الكاشف ،ج 1،ص 115، و كاشف ، ج 1، ص 99 مطرح است .
1495- سوره آل عمران ، آيه 64.
1496- سوره اسراء، آيه 50.
1497- فى ضلال القرآن ، ج 1، ص 74.
1498-فى ظلال القرآن ، ج 1، ص 74.
1499-همان ، ص 75.
1500-البحر المحيط، ج 1، 235.
1501-جامع البيان ، ج 1، ص 349.
1502-سوره انسان ، آيه 15.
1503-تفسير تبيان ، ج 1، ص 277.
1504-ر. ك آلاء الحمن ، ص 97؛ غرائب القرآن ، ج
1، ص 300؛ تفسير ابولفتوح ، ج 1،ص 131.
1505-سوره مائده ، آيه 21.
1506-سوره اعراف ، آيه 176.
1507-سوره جمعه ، آيه 5.
1508-پرتوى از قرآن ، ص 178.
1509-ر.ك روح المعانى ، ج 1، ص 436.
1510-بلاغى مى گويد: اين مساله به روشنى از
بررسى تاريخ آنها و انحلال حكومتشان در سامره و به اسارت رفتنشان در بابل به دست مى
آيد(آلاء الرحمن ، ص 97).
1511-بحار، ج 75 ص 366.
1512-سوره بقره ، آيه 81.
1513-سوره بقره ، آيه 90.
1514-سوره طه ، آيه 81.
1515-اسناد آيات به اسم ظاهر، يعنى كلمه
اللّه نشان اهتمام به آن است .
1516-سوره آل عمران ، آيه 112.
1517-تفسير صافى ، ج 1، ص 123.
1518-آلاء الرحمن ، ص 97.
1519-سوره مائده ، آيه 32.
1520-سوره بقره ، آيه 91.
1521-سوره بقره ، آيه 118.
1522-سوره اعراف ، آيه 150.
1523-سوره غافر، آيه 51.
1524-سوره صافات ، آيه 173.
1525-سوره مجادله ، آيه 21.
1526-تفسير صافى ، ج 1، ص 123.
1527-سوره آل عمران ، آيه 112.
1528-سوره نساء، آيه 155.
1529-سوره مائده ، آيه 70.
1530-آيه 157.
1531-سوره مومنون ، آيه 117.
1532-ر. ك الكاشف ، ج 1، ص 116.
1533-ر.ك ابى السعود، ج 1، ص 131.
1534-1 تا 3 سوره آل عمران ، آيه 26.
1535-
1536-
1537-ممكن است اشكال شود كه (بيدك الخير) بدين
معناست كه آنچه او مى دهد حتى ذلّت خيراست . ذلّت براى فرد ذليل خير نيست زيرا خير
و شر دو مفهوم است درباره كسى كه چيزى به اوداده مى شود. چيزى كه به انسان داده مى
شود اگر برايش نافع باشد و سبب رشد وكمال وى شودبه آن خير اطلاق مى گردد و اگر
مايه ملال او باشد نه سبب كمال وى نسبت به وى شر محسوب مى شود. البته حق و عدل بر
ذلّت اطلاق مى شود يعنى ذلّتى كه خدا مى هدعدل است وحق ولى روشن است كه مفهوم خير
از دو مفهوم عدل و حق است . بنابراين معناى آيه مزبورنمى تواند اين باشد كه هر چه
تو مى دهى خير است بلكه بدين معناست كه آنچه خير است دردست توست و بدون ترديد فرق
است بين اين كه گفته شود: (آنچه در دست توست خيراست )و گفته شود: آنچه خير است در
دست توست ) و مسلما جمله دوم معناى آيه است و اين مفهوم تنها بر عزّت صادق است و
محتواى آيه اين است : شما كه طالب خيرهايى چون ملك وعزّت هستيد بدانيد كه اين دو
تنها نزد خداست . پس تنها از او بخواهيد و بر او تكيه كنيد و نيزبدانيدكه كسى نمى
تواند ملك و عزّتى را كه او داده از شما سلب كند چون نزع ملك وعزّت تنها داختيار
خداست .
در پاسخ مى توان گفت : همان طور كه اشيا در نزد بشر محكوم به زوال است و نزدخداوند
محكوم به بقا:(ما عندكم ينفد و ما عند اللّه باق ) (سوره نحل ، آيه 96) اشيا نزد
بشر گاهى خير است وگاهى شر و از همين منظر نازل شده اسا:(ونبلوكم بالشر و الخير
فتنة ) (سوره انبياء، آيه 35) و همه آنهااز آن لحاظ كه از ناحيه خداى حكيم است جز
خير نخواهد بود. يعنى خداوندهماره كار خيرمى كند كه چنين خيرى با حق و عدل همراه
است نظير آنچه درباره معناى احسان گذشت كه احسان گاهى به معناى كار نيك كردن و
زمانى به معناى به ديگرى نيكى كردن است .طبق معناى اول تنبيه متجاوز و تاديب معتدى
احسان است هر چند نسبت به كسى كه تعقيب شد احسان نباشد. بنابراين مى توان گفت :
تمام خير نزد خداست و همه آنچه نزد خداست خير است زيرامجالى براى شر در موجود عند
اللّهى نيست چنان كه هر آنچه نزد خداست و از اوظهور مى كندحق و عدل است هر چند نسبت
به كسى كه ملك از او نزع و ذليل شده تلخ وناگوار باشد.
1538-سوره مجادله ، آيه 20.
1539-1 و 2 سوره فاطر، آيه 10.
1540-
1541-3 و 4. سوره منافقون ، آيه 8.
1542-
1543-سوره اعراف ، آيه 152.
1544-سوره مجادله ، آيه 20.
1545-بحار، ج 74، ص 400.
1546-همان ، ج 44، ص 138.
1547-سوره انعام ، آيه 124.
1548-سوره اعراف ، آيه 13.
1549-سوره توبه ، آيه 29.
1550-سوره بقره ، آيه 206.
1551-سوره بقره ، آيه 206.
1552-سوره شعراء، آيه 44.
1553-سوره هاى قصص و ذاريات ، آيه 40.
1554-سوره توبه ، آيه 26.
1555-سوره توبه ، آيه 103.
1556-سوره بلد، آيه 16.
1557-سوره آل عمران ، آيه 139.
1558-فناء يعنى
آستان و درگاه به آستانه خانه فناء الدار گفته مى شود.
ومعناى (و على الارواح التى حلت بفنائك ) اين است : سلام بر آن ارواحى كه بر آستان
تو سرساييدند. اين واژه به كسر فاء تلفظ مى شود. و يا فناء
به فتح فا كه به معناى فانى شدن و هلاك شدن است تفاوت دارد.
1559-بحار، ج 46، ص 76.
1560-شرح غرر الحكم ، ج 6، ص 371.
1561-همان ، ص 370.
1562-سوره محمد(ص )، آيه 4.
1563-سوره ال عمران ، آيه 112.
1564-سوره روم ، آيه 10.
1565-سوره بقره ، آيه 93.
1566-تفسير صافى ، ج 1، ص 123، با تحرير و تبيين
اندك .
1567- سوره يونس ، آيه 35.
1568- بحار ،ج 10، ص 137.
1569- نور الثقلين ،ج 1، ص 84؛ بحار ،ج 72، ص
86.
1570- تفسير صافى ، ج 1، ص 123.
1571- تفسير برهان ، ج 1، ص 104؛ بحار، ج 13، ص
184.
| 
