|
تفسير نمونه جلد ۱
جمعي از فضلا
- ۷ -
به اين ترتيب مسلما آدم نبايد از كار خود پشيمان شده باشد زيرا از دست دادن بهشتى
كه شرط بقاى در آن ندانستن نيك و بد است ، در برابر بدست آوردن علم و دانش تجارت پر
سودى محسوب مى گردد، چرا آدم از اين تجارت نگران و پشيمان باشد؟
بنابراين افسانه تورات درست در نقطه مقابل قرآن كه ارزش مقام انسان و سر آفرينش او
را در علم الاسماء معرفى كرده قرار دارد.
از اين گذشته در افسانه مزبور مطالب زننده عجيبى درباره خداوند و يا
مخلوقات او ديده مى شود كه هر يك از ديگرى حيرت انگيزتر است و آن عبارت است از:
1- نسبت دادن دروغ به خدا (چنانكه در جمله شماره 17 فصل دوم مى گويد: خداوند گفت از
آن درخت نخوريد كه مى ميريد در حالى كه نمى مردند بلكه دانا مى شدند).
2- نسبت بخل به خداوند ( چنانكه در جمله 22 فصل سوم مى گويد: كه خدا نمى خواست آدم
و حوا از درخت علم و حيات بخورند و دانا شوند و زندگى جاويدان پيدا كنند ).
3- امكان وجود شريك براى خداوند (چنانكه در همان جمله مى گويد: آدم پس از خوردن از
درخت نيك و بد همچون يكى از ما خدايان شده است ).
4- نسبت حسد به خداوند (چنانكه از همان جمله استفاده مى شود كه خداوند بر اين علم و
دانشى كه براى آدم پيدا شده بود رشك برد!).
5- نسبت جسم به خداوند (چنانكه از فصل سوم استفاده مى شود كه خداوند به هنگام صبح
در خيابانهاى بهشت مى خراميد)!
6- خداوند از حوادثى كه در نزديكى او مى گذرد بى خبر است ! (چنانكه در جمله 9 مى
گويد صدا زد آدم كجائى و آنها در لابلاى درختان خود را از چشم خداوند پنهان كرده
بودند).
(البته نبايد فراموش كرد كه اين افسانه هاى دروغين از نخست در تورات نبوده و بعدا
به آن افزوده شده است ).
4- مقصود از شيطان در قرآن چيست ؟
كلمه (شيطان
) از ماده (شطن
) گرفته شده ، و (شاطن
) به معنى (خبيث و پست
) آمده است و شيطان به موجود سركش و متمرد
اطلاق مى شود، اعم از انسان
و يا جن و يا جنبندگان ديگر، و به معنى روح شرير و دور از حق ، نيز آمده است ، كه
در حقيقت همه اينها به يك قدر مشترك بازگشت مى كنند.
بايد دانست كه (شيطان
) اسم عام (اسم جنس ) است ، در حالى كه ابليس اسم خاص (علم ) مى باشد، و
به عبارت ديگر شيطان به هر موجود موذى و منحرف كننده و طاغى و سركش ، خواه انسانى
يا غير انسانى مى گويند، و ابليس نام آن شيطان است كه آدم را فريب داد و اكنون هم
با لشكر و جنود خود در كمين آدميان است .
از موارد استعمال اين كلمه در قرآن نيز بر مى آيد كه شيطان به موجود موذى و مضر
گفته مى شود، موجودى كه از راه راست بر كنار بوده و در صدد آزار ديگران است ،
موجودى كه سعى مى كند ايجاد دودستگى نمايد، و اختلاف و فساد به راه اندازد، چنانكه
مى خوانيم :
(انما يريد
الشيطان ان يوقع بينكم العداوة و البغضاء، ..)
(شيطان مى خواهد بين شما دشمنى و بغض و
كينه ايجاد كند .... ).
با توجه به اينكه كلمه يريد فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد حاكى از اين
معنى است كه اين اراده ، اراده همى شگى شيطان است .
و از طرفى مى بينيم كه در قرآن نيز شيطان به موجود خاصى اطلاق نشده ، بلكه حتى به
انسانهاى شرور و مفسد نيز اطلاق گرديده است . آنجا كه مى خوانيم :
(و كذلك جعلنا لكل نبى عدوا شياطين الانس و الجن
) (بدينگونه ما براى هر
پيامبرى دشمنى از شيطانهاى انسانى و يا جن قرار داديم
).
و اينكه به ابليس هم شيطان اطلاق شده بخاطر فساد و شرارتى است كه در او وجود دارد.
علاوه بر اينها گاهى كلمه شيطان بر (ميكروبها)
نيز اطلاق شده :
به عنوان نمونه امير مؤ منان (عليه السلام ) مى فرمايد،
(لا تشربوا الماء من ثلمة الاناء و لا من عروته ، فان الشيطان يقعد على
العروة و الثلمة ):
(از قسمت شكسته و طرف دستگيره ظرف ، آب نخوريد، زيرا شيطان بر روى
دستگيره و قسمت شكسته شده ظرف مى نشيند).
و نيز امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد: (و
لا يشرب من اذن الكوز، و لا من كسره ان كان فيه فانه مشرب الشياطين
) از دستگيره و قسمت شكسته كوزه آب مخوريد كه جايگاه آشاميدن شيطانها
است .
از قول پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) مى خوانيم :
(موهاى شارب (سبيل ) خويش را بلند مگذاريد، زيرا شيطان آنرا محيط امن
براى زندگى خويش قرار مى دهد و در آنجا پنهان مى گردد)!
به اين ترتيب روشن شد كه يكى از معانى شيطان ميكروبهاى زيانبخش و مضر است .
ولى بديهى است منظور اين نيست كه : شيطان در همه جا به اين معنى باشد، بلكه منظور
اين است كه شيطان معانى مختلفى دارد، كه يكى از مصداقهاى روشن آن ابليس و لشكريان و
اعوان او است : و مصداق ديگر آن انسانهاى مفسد و منحرف كننده ، و احيانا در پاره اى
از موارد به معنى ميكروبهاى موذى آمده است (دقت كنيد).
5- خدا چرا شيطان را آفريد؟ بسيارى مى پرسند شيطان كه موجود
اغواگرى
است اصلاچرا آفريده شد و فلسفه وجود او چيست ؟! در پاسخ مى گوئيم :
اولا: خداوند شيطان را، شيطان نيافريد، به اين دليل كه سالها همنشين
فرشتگان و بر فطرت پاك بود، ولى بعد از آزادى خود سوء استفاده كرد و بناى طغيان و
سركشى گذارد، پس او در آغاز پاك آفريده شد و انحرافش بر اثر خواست خودش بود.
ثانيا: از نظر سازمان آفرينش وجود شيطان براى افراد با ايمان و آنها كه مى خواهند
راه حق را بپويند زيانبخش نيست ، بلكه وسيله پيشرفت و تكامل آنها است ، چه اينكه
پيشرفت و ترقى و تكامل ، همواره در ميان تضادها صورت مى گيرد.
به عبارت روشنتر: انسان تا در برابر دشمن نيرومندى قرار نگيرد هرگز نيروها و نبوغ
خود را بسيج نمى كند و بكار نمى اندازد، همين وجود دشمن نيرومند سبب تحرك و جنبش هر
چه بيشتر انسان و در نتيجه ترقى و تكامل او مى شود.
يكى از فلاسفه بزرگ تاريخ معاصر (تواين بى
) مى گويد: (هيچ تمدن درخشانى
در جهان پيدا نشد، مگر اين كه ، ملتى مورد هجوم يك نيروى خارجى قرار گرفت و بر اثر
اين تهاجم نبوغ و استعداد خود را بكار انداخت و آنچنان تمدن درخشانى را پى ريزى كرد).
آيه و ترجمه
|
فتلقى ءادم من ربه كلمت فتاب عليه انه هو التواب الرحيم
(37)
قلنا اهبطوا منها جميعا فاما ياتينكم منى هدى فمن تبع هداى فلا خوف عليهم و لا هم
يحزنون (38)
و الذين كفروا و كذبوا بايتنا اولئك اصحب النار هم فيها خلدون
(39)
|
ترجمه :
37- سپس آدم از پروردگار خود كلماتى دريافت داشت (و با آنها توبه كرد) و خداوند
توبه او را پذيرفت ، خداوند تواب و رحيم است .
38- گفتيم همگى از آن (به زمين ) فرود آئيد هرگاه هدايتى از طرف من براى شما آمد
كسانى كه از آن پيروى كنند نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين مى شوند.
39- و كسانى كه كافر شوند و آيات ما را تكذيب كنند اهل دوزخند و همى شه در آن
خواهند بود
تفسير:
بازگشت آدم به سوى خدا
بعد از ماجراى وسوسه ابليس و دستور خروج آدم از بهشت ، آدم متوجه شد راستى به
خويشتن ستم كرده ، و از آن محيط آرام و پرنعمت ، بر اثر فريب شيطان بيرون رانده شده
، و در محيط پرزحمت و مشقت بار زمين قرار خواهد گرفت ، در اينجا آدم به فكر جبران
خطاى خويش افتاد و با تمام جان و دل متوجه پروردگار شد، توجهى آميخته با كوهى از
ندامت و حسرت
لطف خدا نيز در اين موقع به يارى او شتافت و چنانكه قرآن در آيات فوق مى گويد:
(آدم از پروردگار خود كلماتى دريافت داشت
، سخنانى مؤ ثر و دگرگون كننده ، و با آن توبه كرد و خدا نيز توبه او را پذيرفت
) (فتلقى آدم من ربه كلمات فتاب عليه ).
چرا كه او تواب و رحيم است . (انه هو
التواب الرحيم )
(توبه )
در اصل به معنى بازگشت است ، و در لسان قرآن به معنى بازگشت از گناه مى آيد، اين در
صورتى است كه به شخص گنهكار نسبت داده شود، ولى گاه اين كلمه به خدا نسبت داده مى
شود، در آنجا به معنى بازگشت به رحمت است ، يعنى رحمتى را كه به خاطر ارتكاب گناه
از بنده سلب كرده بود بعد از بازگشت او به خط اطاعت و بندگى به او باز مى گرداند، و
به همين جهت در مورد خدا تعبير به تواب (بسيار بازگشت كننده به رحمت ) مى شود.
و به تعبير ديگر توبه لفظى است مشترك ، ميان خدا و بندگان ، هنگامى كه بندگان به آن
توصيف شوند مفهومش اين است كه به سوى خدا بازگشته اند زيرا هر گنهكارى در حقيقت از
پروردگارش فرار كرده ، هنگامى كه توبه مى كند به سوى او باز مى گردد.
خداوند نيز در حالت عصيان بندگان گوئى از آنها روى گردان مى شود، هنگامى كه خداوند
به توبه توصيف مى شود، مفهومش اين است كه نظر لطف و رحمت و محبتش را به آنها باز مى
گرداند.
درست است كه آدم در حقيقت كار حرامى انجام نداده بود، ولى همين ترك
اولى نسبت به او عصيان محسوب مى شد، او به سرعت متوجه وضع خود شد و به سوى
پروردگارش بازگشت .
در اينكه منظور از (كلمات
) چه بوده در پايان اين بحث سخن خواهيم گفت .
به هر حال آنچه نمى بايست بشود يا مى بايست بشود شد، و با اينكه توبه آدم پذيرفته
گرديد، ولى اثر وضعى كار او كه هبوط به زمين بود تغيير نيافت ، و چنانكه آيات فوق
مى گويد: (ما به آنها گفتيم : همگى (آدم و
حوا) به زمين فرود آئيد، هر گاه از جانب ما هدايتى براى شما آيد كسانى كه از آن
پيروى كنند، نه ترسى دارند و نه اندوهگين خواهند شد)
(قلنا اهبطوا منها جميعا فاما ياتينكم منى هدى فمن تبع هداى فلا خوف عليهم و لا هم
يحزنون ).
(ولى آنان كه كافر شوند و آيات ما را
تكذيب كنند براى همى شه در آتش دوزخ خواهند ماند (والذين كفروا و كذبوا باياتنا
اولئك اصحاب النار هم فيها خالدون ).
نكته ها
1- كلماتى كه خدا بر آدم القا كرد چه بود؟
در اينكه (كلمات
) و سخنانى را كه خدا براى توبه به آدم تعليم داد چه سخنانى بوده است در
ميان مفسران گفتگو است .
معروف اين است كه همان جملات سوره اعراف آيه 23 مى باشد: قالا ربنا ظلمنا انفسنا و
ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنكونن من الخاسرين ):
(گفتند: خداوندا ما بر خود ستم كرديم ، اگر تو ما را نبخشى و بر ما رحم
نكنى از زيانكاران
خواهيم بود).
بعضى گفته اند منظور از كلمات ، اين دعا و نيايش بوده است :
اللهم لا اله الا انت سبحانك و بحمدك رب انى ظلمت نفسى
فاغفر لى انك خير الغافرين .
اللهم لا اله الا انت سبحانك و بحمدك رب انى ظلمت نفسى
فارحمنى انك خير الراحمين .
اللهم لا اله الا انت سبحانك و بحمدك رب انى ظلمت نفسى فتب
على انك انت التو الرحيم .
پروردگارا! معبودى جز تو نيست ، پاك و منزهى ، تو را ستايش مى كنم ، من به خود ستم
كردم مرا ببخش كه بهترين بخشندگانى .
خداوندا! معبودى جز تو نيست ، پاك و منزهى ، تو را ستايش مى كنم ، من به خود ستم
كردم بر من رحم كن كه بهترين رحم كنندگانى .
بارالها! معبودى جز تو نيست ، پاك و منزهى ، تو را حمد مى گويم ، من به خويش ستم
كردم رحمتت را شامل حال من كن و توبه ام را بپذير كه تو تواب و رحيمى
).
اين موضوع در روايتى از امام باقر (عليه السلام ) نقل شده است .
نظير همين تعبيرات در آيات ديگر قرآن در مورد يونس (عليه السلام ) و موسى (عليه
السلام ) مى خوانيم ، يونس به هنگام درخواست بخشش از خدا مى گويد: سبحانك انى كنت
من الظالمين (خداوندا منزهى من از كسانى
هستم كه به خود ستم كرده ام ).
درباره حضرت موسى (عليه السلام ) مى خوانيم : قال رب انى ظلمت نفسى فاغفر لى فغفر
له : (گفت : پروردگارا من به خود ستم كردم
مرا ببخش و خدا او را بخشيد).
در روايات متعددى كه از طرق اهل بيت (عليهمالسلام ) وارد شده است مى خوانيم : كه
مقصود از كلمات تعليم اسماء بهترين مخلوق خدا يعنى محمد و على و فاطمه و حسن و حسين
(عليهماالسلام ) بوده است ، و آدم با توسل به اين كلمات از درگاه خداوند تقاضاى
بخشش نمود و خدا او را بخشيد.
اين تفسيرهاى سه گانه هيچگونه منافاتى با هم ندارد، چرا كه ممكن است مجموع اين
كلمات به آدم ، تعليم شده باشد تا با توجه به حقيقت و عمق باطن آنها انقلاب روحى
تمام عيار، براى او حاصل گرديده و خدا او را مشمول لطف و هدايتش قرار دهد.
2- چرا جمله اهبطوا تكرار شده است ؟
در آيات مورد بحث ، و آيات پيش از آن خوانديم كه قبل از توبه و بعد از توبه به آدم
و همسرش حوا خطاب شده به زمين فرود آئيد، در اينكه اين تكرار براى تاءكيد است يا
اشاره به دو مطلب ديگر در ميان مفسران گفتگو است ، ولى ظاهر اين است كه جمله دوم
اشاره به اين واقعيت باشد كه آدم گمان نكند با پذيرش توبه او هبوط به زمين منتفى
شده است ، بلكه او اين راه را بايد برود! يا به اين جهت كه از اول براى اين هدف
آفريده شده بود، و يا به خاطر اينكه اين هبوط اثر وضعى عمل او بوده است ، اين اثر
وضعى با توبه دگرگون نمى شود.
3- مخاطب در اهبطوا كيست ؟
(اهبطوا)
به صيغه جمع آمده است در حالى كه آدم و حوا كه مخاطب اصلى اين سخن بودند دو نفر
بيشتر نبودند و بايد صيغه تثنيه آورده شود، اما به خاطر اينكه هبوط آدم و حوا به
زمين نتيجه اش اين بود كه فرزندان و نسلهاى آنها نيز در زمين ساكن خواهند شد، به
صورت صيغه جمع آمده است .
آيه و ترجمه
|
يابنى اسرائيل اذكروا نعمتى التى انعمت عليكم و اوفوا بعهدى اوف بعهدكم و ايى
فارهبون
(40)
|
ترجمه :
40- اى فرزندان اسرائيل نعمتهائى را كه به شما ارزانى داشتم به خاطر بياوريد، و به
پيمانى كه با من بسته ايد وفا كنيد، تا من نيز به پيمان شما وفا كنم ، (و در راه
انجام وظيفه و عمل به پيمانها) تنها از من بترسيد.
تفسير:
ياد نعمت هاى خدا
داستان خلافت آدم در زمين و بزرگداشت او از سوى فرشتگان ، و سپس فراموش كردن پيمان
الهى و خارج شدن او از بهشت و همچنين توبه او را در آيات گذشته شنيديم ، و از اين
ماجرا اين اصل اساسى روشن شد كه در اين جهان ، همواره دو نيروى مختلف حق و باطل در
برابر هم قرار دارند و مشغول مبارزه اند، آنكس كه تابع شيطان شود، راه باطل را
انتخاب كند، سرانجامش دور شدن از بهشت و سعادت و گرفتارى در رنج و درد است ، و به
دنبال آن پشيمانى .
به عكس ، آنها كه خط فرمان پروردگار را بدون اعتنا به وسوسه هاى شياطين و
باطلگرايان ادامه دهند، پاك و آسوده از درد و رنج خواهند زيست .
و از آنجا كه داستان نجات بنى اسرائيل از چنگال فرعونيان و خلافت آنها در زمين ،
سپس فراموش كردن پيمان الهى و گرفتار شدن آنها در چنگال رنج و بدبختى ، شباهت زيادى
به داستان آدم دارد، بلكه فرعى از آن اصل كلى محسوب مى شود خداوند در آيه مورد بحث
و ده ها آيه بعد از آن ، فرازهاى مختلفى از زندگى بنى اسرائيل و سرنوشت آنها را
بيان مى كند، تا آن درس تربيتى كه با ذكر سرنوشت آدم ، آغاز شد در اين مباحث تكميل
گردد.
روى سخن را به بنى اسرائيل كرده چنين مى گويد: اى بنى اسرائيل به خاطر بياوريد
نعمتهاى مرا كه به شما بخشيدم ، و به عهد من وفا كنيد تا من نيز به عهد شما وفا كنم
، و تنها از من بترسيد (يا بنى اسرائيل اذكروا نعمتى التى انعمت عليكم و اوفوا
بعهدى اوف بعهدكم و اياى فارهبون )
در حقيقت اين سه دستور (يادآورى نعمتهاى بزرگ خدا، وفاى به عهد پروردگار، و ترس از
نافرمانى او) اساس تمام برنامه هاى الهى را تشكيل مى دهد.
ياد نعمتهاى او انسان را به معرفت او دعوت مى كند، و حس شكرگزارى را در انسان بر مى
انگيزد، سپس توجه به اين نكته كه اين نعمتها بى قيد و شرط نيست و در كنار آن خدا
عهد و پيمانى گرفته ، انسان را متوجه تكاليف و مسئوليتهايش مى كند، و بعد از آن
نترسيدن از هيچكس و هيچ مقام در راه انجام وظيفه سبب مى شود كه انسان همه موانع را
در اين راه از پيش پاى خود بر دارد و به مسئوليتها و تعهدهايش وفا كند، چرا كه يكى
از موانع مهم اين راه ترسهاى بى دليل از اين و آن است ، به خصوص در مورد بنى
اسرائيل ، كه سالها زير سيطره فرعونيان قرار داشتند و ترس جزء بافت وجود آنها شده
بود.
نكته ها
1- يهود در مدينه
جالب اينكه طبق تصريح بعضى از مورخان قرآن ، سوره بقره نخستين سوره اى است كه در
مدينه نازل شد، و قسمت مهمى از آن درباره يهود بحث مى كند، زيرا يهود در آنجا
معروفترين جمعيت پيروان اهل كتاب بودند، و قبل از ظهور پيامبر (صلى اللّه عليه و
آله و سلم ) طبق كتب مذهبى خود انتظار چنين ظهورى را داشتند و ديگران را به آن
بشارت مى دادند، از نظر اقتصادى نيز وضع آنها بسيار خوب بود، و روى هم رفته ، نفوذ
عميقى در مدينه داشتند.
اما با ظهور اسلام ، اسلامى كه راه هاى منافع نامشروع آنها را مى بست و جلو
انحرافات و خودكامگيهاى آنهاى را مى گرفت ، نه تنها غالبا دعوت اسلام را نپذيرفتند،
بلكه در آشكار و نهان بر ضد اسلام قيام كردند، همان مبارزه اى كه هنوز هم بعد از
چهارده قرن ادامه دارد.
آيه فوق و آيات بعد نازل شد و آنها را زير شديدترين رگبار سرزنشهاى خود گرفت ، و
آنچنان با ذكر دقيق قسمتهاى حساس تاريخشان آنها را تكان داد كه هر كس كمترين روح
حقجوئى داشت بيدار گشت به سوى اسلام آمد، بعلاوه درس آموزندهاى بود براى همه
مسلمانها.
در آيات آينده به خواست خدا فرازهائى از قبيل نجاتشان از چنگال فرعون ، شكافتن دريا
و غرق شدن فرعونيان ، ميعادگاه موسى در كوه طور، گوساله پرستى بنى اسرائيل در غيبت
موسى ، دستور توبه خونين و نازل شدن نعمتهاى ويژه خدا بر آنها، و مانند آن خواهيم
خواند كه هر كدام درس يا درسهاى آموزندهاى در بر دارد.
2- دوازده پيمان خدا با يهود چه بود؟
آن گونه كه از آيات قرآن استفاده اين پيمان همانپرستش خداوند يگانه ، نيكى به پدر و
مادر، بستگان ، يتيمان ، و مستمندان ، وخوشرفتارى با مردم ، بر پاداشتن نماز، اداى
زكات ، دورى از اذيت و آزار، و خونريزىبوده است .
شاهد اين سخن آيه 83 و 84 همين سوره است :
و اذا اخذنا ميثاق بنى اسرائيل لا تعبدون الا الله و
بالوالدين احسانا و ذى القربى و اليتامى و المساكين و قولوا
للن حسنا و اقيموا الصلوة و آتوا الزكوة ... و اذ اخذنا ميثاقكم لا تسفكون
دمائكم و لا تخرجون انفسكم من دياركم اقررتم و انتم
تشهدون .
در حقيقت اين دو آيه اشاره به ده پيمان مختلف است كه خدا از يهود گرفته
بود، و با ضميمه كردن آيه 12 سوره مائده (و لقد اخذ الله ميثاق بنى اسرائيل ... و
قال الله انى معكم لان اقمتم الصلوة و آتيتم الزكاة و آمنتم برسلى و عزرتموهم ...)
كه دو پيمان ديگر دائر به ايمان به انبياء و تقويت آنان از آن استفاده مى شود، روشن
مى گردد كه آنها در برابر آن نعمتهاى بزرگ الهى و تعهدهاى فراوانى كرده بودند و به
آنها وعده داده شده بود كه اگر به اينها وفادار بمانيد در باغهائى از بهشت جاى
خواهيد گرفت كه نهرها از زير قصرها و درختانش جارى است (لادخلنكم جنات تجرى من
تحتها الانهار) اما متاءسفانه آنها سر انجام همه اين پيمانها را زير پا گذاردند كه
هنوز هم به پيمان شكنى خويش ادامه مى دهند، در نتيجه پراكنده و دربدر شدند و تا اين
پيمانشكنيها ادامه دارد، اين وضع نيز ادامه خواهد يافت ، و اگر مى بينيم چند روزى
در پناه ديگران سر و صدائى دارند هرگز دليل بر پيروزيشان نيست ، و ما به خوبى مى
بينيم روزى را كه فرزندان غيور اسلام ، دور از گرايشهاى نژادى و قومى تنها در سايه
قرآن بپاخيزند و به اين سر و صداها خاتمه دهند.
4- خدا نيز به عهدش وفا مى كند نعمتهاى خدا هيچگاه بى قيد و
شرط نيست ، در
كنار هرنعمتى مسئوليتى قرار دارد و شرطى نهفته است .
در روايتى از امام صادق (عليه السلام ) مى خوانيم كه منظور از
(اوف بعهدكم ) اين است كه من
به عهد خودم وفا خواهم كرد و شما را به بهشت خواهم برد.
و اگر در قسمتى از اين حديث ايمان به ولايت على (عليه السلام ) بخشى از اين پيمان
ذكر شده جاى تعجب نيست ، زيرا يكى از مواد پيمان بنى اسرائيل قبول رسالت پيامبران
الهى و تقويت آنها بود، و مى دانيم قبول جانشينان آنها نيز دنباله همان مساءله
رهبرى و ولايت است كه در هر زمان متناسب با آن عصر بايد تحقق يابد،
در زمان موسى عهده دار اين منصب او بود و در عصر پيامبر، پيامبر و در زمانهاى بعد
على (عليه السلام ).
ضمنا جمله (اياى فارهبون
) (تنها از مجازات من بترسيد) تاءكيدى است بر اين مطلب كه در راه وفاى
به عهدهاى الهى و اطاعت فرمانش از هيچ چيز و هيچكس نبايد ترس و وحشت داشت ، اين
انحصار را از كلمه (اياى
) كه مقدم بر جمله (فارهبون
) است استفاده مى كنيم .
5- چرا يهوديان را بنى اسرائيل مى گويند ؟
(اسرائيل )
يكى از نامهاى يعقوب ، پدر يوسف مى باشد، در علت نامگذارى يعقوب به اين نام مورخان
غير مسلمان مطالبى گفته اند كه با خرافات آميخته است .
چنانكه (قاموس كتاب مقدس
) مى نويسد: (اسرائيل به معنى
كسى است كه بر خدا مظفر گشت )! وى اضافه
مى كند كه اين كلمه لقب يعقوب بن اسحاق است كه در هنگام مصارعه (كشتى گرفتن ) با
فرشته خدا به آن ملقب گرديد)!
همين نويسنده در ذيل كلمه (يعقوب
)مى نويسد: ثبات و استقامت و ايمان خود را ظاهر ساخت ، در اين حال
خداوند اسم وى را تغيير داده اسرائيل ناميد، و وعده داد كه پدر جمهور طوائف خواهد
شد ... و ... بالاخره در كمال پيرى درگذشت ، و مثل يكى از سلاطين دنيا مدفون گشت !
و اسم يعقوب و اسرائيل بر تمام قومش اطلاق مى شود).
همچنين او در ذيل كلمه (اسرائيل
) مى نويسد: (و اين اسم را
موارد بسيار است چنانكه گاهى قصد از نسل اسرائيل و نسل يعقوب است .)
ولى دانشمندان ما مانند مفسر معروف طبرسى در (مجمع
البيان ) دراين باره
چنين مى نويسد: (اسرائيل همان يعقوب فرزند
اسحاق پسر ابراهيم (عليهماالسلام ) است
) ... او مى گويد،
(اسر) به معنى
(عبد)
وئيل (به معنى الله ) است ، و اين كلمه مجموعا معنى عبدالله را مى بخشد.
بديهى است داستان كشتى گرفتن اسرائيل با فرشته خداوند و يا با خود خداوند كه در
تورات تحريف يافته كنونى ديده مى شود يك داستان ساختگى و كودكانه است كه از شاءن يك
كتاب آسمانى به كلى دور است و اين خود يكى از مدارك تحريف تورات كنونى است .
آيه و ترجمه
|
و ءامنوا بما انزلت مصدقا لما معكم و لا تكونوا اول كافر به و لا تشتروا بايتى ثمنا
قليلا و ايى فاتقون (41)
و لا تلبسوا الحق بالبطل و تكتموا الحق و انتم تعلمون
(42)
و اقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و اركعوا مع الركعين
(43)
|
ترجمه :
41- و به آنچه نازل كرده ام (قرآن ) ايمان بياوريد كه نشانه هاى آن با آنچه در
كتابهاى شما است كاملا مطابقت دارد، و نخستين كافر به آن نباشيد، و آيات مرا به
بهاى ناچيزى نفروشيد (به خاطر در آمد مختصرى نشانه هاى قرآن و پيامبر اسلام را كه
در كتب شما موجود است پنهان نكنيد) و تنها از من (و مخالفت دستور من ) بترسيد (نه
از مردم ).
42- و حق را با باطل نياميزيد، و حقيقت را با اينكه مى دانيد كتمان نكنيد.
43- و نماز را بپا داريد و زكات را ادا كنيد، و همراه ركوع كنندگان ركوع نمائيد (و
نماز را با جماعت بگذاريد).
شان نزول
بعضى از مفسران بزرگ از امام باقر (عليه السلام ) در شاءن نزول نخستين آيات مورد
بحث چنين نقل كرده اند كه : (حيى بن اخطب
، و كعب بن اشرف ، و جمعى ديگر از يهود، هر سال مجلس ميهمانى (پر زرق و برقى ) از
طرف يهوديان براى آنها ترتيب داده مى شد، آنها حتى راضى نبودند كه اين منفعت كوچك
به خاطر قيام پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) از ميان برود، به اين
دليل (و دلائل ديگر) آيات تورات را كه در زمينه اوصاف پيامبر (صلى اللّه عليه و آله
و سلم ) بود تحريف كردند، اين همان (ثمن
قليل ) و بهاى
كم است كه قرآن در اين آيه به آن اشاره مى كند.
تفسير:
سود پرستى يهود
به دنبال پيمانى كه خداوند از يهود گرفته بود، و از جمله آن پيمان ، ايمان به
پيامبران الهى و اطاعت فرمانهاى او بود، در سه آيه مورد بحث به نه بخش از دستوراتى
كه به يهود داده شده اشاره مى كند.
نخست مى فرمايد به آياتى كه بر پيامبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) نازل
شده ايمان بياوريد، آياتى كه هماهنگ با اوصافى است كه در تورات شما آمده است (و
آمنوا بما انزلت مصدقا لما معكم ).
قرآن مصدق كتابى است كه نزد خود شما است ، يعنى بشاراتى را كه تورات و پيامبران
پيشين به پيروان خود دادند كه بعد از ما پيامبرى با چنين اوصاف ظهور خواهد كرد و
كتاب آسمانيش داراى اين ويژگيها است اكنون كه مى بينيد صفات اين پيامبر و ويژگيهاى
قرآن كاملا منطبق بر بشاراتى است كه در كتب شما آمده و هماهنگى همه جانبه با آن
دارد چرا به آن ايمان نمى آوريد؟!.
سپس مى گويد: شما نخستين كسى نباشيد كه به اين كتاب آسمانى كفر مى ورزيد و آن را
انكار مى كنيد (و لا تكونوا اول كافر به ).
يعنى اگر مشركان و بت پرستان عرب ، كافر شوند زياد عجيب نيست عجيب كفر و انكار شما
است ، آنهم به عنوان پيشگامان و نخستين مخالفان ، چرا كه هم از آنها بااطلاعتريد، و
اهل كتابيد و در كتب آسمانى شما اين همه بشارات درباره ظهور چنين پيامبرى داده شده
، و به همين دليل قبل از ظهورش شما نخستين مناديان او بوديد، چه شد كه بعد از اين
ظهور بجاى اينكه نخستين مؤ منان باشيد نخستين كافران شديد؟.
آرى بسيار از يهوديان اصولا مردمى لجوجند، و اگر اين لجاجت نبود بايد آنها خيلى
زودتر از ديگران ايمان آورده باشند.
در سومين جمله مى گويد: شما آيات مرا به بهاى اندكى نفروشيد و آن را با يك ميهمانى
ساليانه معاوضه نكنيد (ولا تشتروا باياتى ثمنا قليلا).
بدون شك آيات خدا را با هيچ بهائى نبايد معاوضه كرد، چه كم باشد و چه بسيار، ولى
اين جمله در حقيقت اشاره به دون همتى اين دسته از يهود است كه به خاطر منافع اندكى
همه چيز را بدست فراموشى مى سپردند، و آنها كه تا آن روز از مبشران قيام پيامبر
اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) و كتاب آسمانى او بودند، هنگامى كه منافع خويش
را در خطر ديدند اين بشارتها را انكار كردند و آيات تورات را تحريف نمودند، چرا
كه در صورت آشنائى مردم به حقيقت ، كاخ رياست آنها فرو مى ريخت .
اصولا اگر تمام اين جهان را به كسى بدهند تا يكى از آيات الهى را انكار كند به
راستى بهاى كم و اندكى است ، زيرا اين زندگى سرانجام نابود شدنى است و سراى آخرت
ابدى و جاودانى است تا چه رسد كه انسان بخواهد، اين آيات الهى را فداى منافع ناچيزى
كند.
و در چهارمين دستور مى گويد: تنها از من بپرهيزيد (و اياى فاتقون ) از اين نترسيد
كه روزى شما قطع شود و از اين نترسيد كه جمعى از متعصبان يهود بر ضد شما سران قيام
كنند، تنها از من يعنى از مخالفت فرمان من بترسيد.
در پنجمين دستور مى فرمايد: (حق را با
باطل نياميزيد) تا مردم به اشتباه بيفتند
(و لا تلبسوا الحق بالباطل ).
و در ششمين دستور از كتمان حق نهى كرده مى گويد: (حق
را مكتوم نداريد در حالى كه شما مى دانيد و آگاهيد)
(و تكتموا الحق و انتم تعلمون ).
هم كتمان حق ، جرم و گناه است ، و هم آميختن حق و باطل كه هر دو از
نظر نتيجه ، يكسان مى باشند، حق را بگوئيد هر چند به زيان شما باشد، و باطل را با
آن نياميزيد هر چند منافع زودگذرتان به خطر بيفتد.
و بالاخره هفتمين و هشتمين و نهمين دستور را به اين صورت بازگو مى كند:
(نماز را بپا داريد زكات را ادا كنيد، و (عبادت دستجمعى را فراموش
ننمائيد) با ركوع كنندگان ركوع نمائيد (و اقيموا الصلوة و آتوا الزكاة و اركعوا مع
الراكعين ).
با اينكه دستور اخير اشاره به مساءله نماز جماعت است ، ولى از ميان تمام افعال نماز
تنها ركوع را بيان كرده و مى گويد: با ركوع كنندگان ركوع كنيد اين تعبير شايد به
خاطر آن باشد كه نماز يهود مطلقا داراى ركوع نبود، اين نماز مسلمانان است كه يكى از
اركان اصلى آن ، ركوع محسوب مى شود.
جالب اينكه نمى گويد: نماز بخوانيد، بلكه مى گويد اقيموا الصلوة (نماز را بپا
داريد) يعنى تنها خودتان نماز خوان نباشيد بلكه چنان كنيد كه آئين نماز در جامعه
انسانى برپا شود، و مردم با عشق و علاقه به سوى آن بيايند.
بعضى از مفسران گفته اند تعبير به (اقيموا)
اشاره به اين است كه نماز شما تنها اذكار و اوراد نباشد بلكه آن را بطور كامل بپا
داريد كه مهمترين ركن آن توجه قلبى و حضور دل در پيشگاه خدا و تاءثير نماز در روح و
جان آدمى است .
در حقيقت در اين سه دستور اخير، نخست پيوند فرد با خالق (نماز) بيان شده ، و سپس
پيوند با مخلوق (زكات ) و سر انجام پيوند دستجمعى همه مردم با هم در راه خدا!.
نكته ها
آيا قرآن مندرجات تورات و انجيل راتصديق كرده ؟
در آيات متعددى از قرآن مجيد، اين تعبير به چشم مى خورد كه : قرآن مفاد كتب پيشين
را تصديق مى كند).
از جمله در آيات مورد بحث خوانديم : (مصدقا
لما معكم ) و در آيات 89 و 101 سوره بقره
مى خوانيم (مصدق لما)
معهم .
و در آيه 48 مائده مى فرمايد: و انزلنا اليك الكتاب بالحق مصدقا لما بين يديه من
الكتاب : (ما اين كتاب را به حق بر تو
نازل كرديم در حالى اين كتاب كتب آسمانى پيشين را تصديق مى كند).
همين امر سبب شده كه جمعى از مبلغان يهود و مسيحى ، اين آيات را سندى بر عدم تحريف
تورات و انجيل بگيرند، و بگويند: تورات و انجيل در عصر پيامبر اسلام مسلما با تورات
و انجيل امروز تفاوتى پيدا نكرده ، و اگر تحريفى در تورات و انجيلها رخ داده باشد،
مسلما مربوط به قبل از آن است ، و چون قرآن صحت تورات و انجيل موجود عصر پيامبر
اسلام را تصديق نموده پس مسلمانان بايد اين كتب را به عنوان كتب آسمانى دست نخورده
به رسميت بشناسند.
پاسخ
آيات مختلفى از قرآن گواهى مى دهد كه نشانه هاى پيامبر اسلام و آئين او در همان
كتابهاى محرف كه در دست يهود و نصارى در آن زمان بوده وجود داشته است ، زيرا مسلم
است كه منظور از تحريف اين كتب آسمانى اين نيست كه تمام كتابهاى موجود باطل و بر
خلاف واقع مى باشد، بلكه قسمتى از تورات و انجيل واقعى در لابلاى همين كتب وجود
داشته و دارد، و نشانه هاى پيامبر اسلام ، در همين كتب و يا سائر كتابهاى مذهبى كه
در دست يهود و نصارى بوده ، وجود داشته است
(و الان هم بشاراتى در آنها هست ).
به اين ترتيب ظهور پيغمبر اسلام (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) و كتاب آسمانى او
عملا تمام آن نشانه ها را تصديق مى نموده زيرا با آن مطابقت داشته است .
بنابراين معنى تصديق قرآن نسبت به تورات و انجيل اين است كه صفات و ويژگيهاى پيغمبر
(صلى اللّه عليه و آله و سلم ) و قرآن با نشانه هائى كه در تورات و انجيل آمده
مطابقت كامل دارد.
استعمال واژه تصديق در معنى مطابقت در آيات ديگر قرآن نيز مشاهده مى شود، از جمله
در آيه 105 سوره صافات به ابراهيم (عليه السلام ) مى گويد: قد صدقت الرويا (تو
تصديق خواب خود نمودى ) يعنى عمل تو مطابق خوابى است كه ديده اى ، و در آيه 157
سوره اعراف چنين مى خوانيم .
الذين يتبعون الرسول النبى الامى الذى يجدونه مكتوبا عندهم فى التوراة و الانجيل
... اين معنى صريحا بيان شده ، يعنى اوصافى كه در او مى بينند مطابق است با آنچه در
تورات يافته اند.
در هر حال آيات فوق چيزى جز تصديق كردن عملى قرآن و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و
سلم ) نسبت به نشانه هاى حقانيت او كه در كتب گذشته بوده است نيست ، و دلالتى بر
تصديق تمام مندرجات تورات و انجيل ندارد بعلاوه آيات متعددى از قرآن حكايت از اين
مى كند كه آنها آيات تورات و انجيل را تحريف نمودند، اين خود شاهد زنده اى است بر
گفتار بالا.
شاهد زنده ديگر:
(فخر الاسلام
) مؤ لف كتاب (انيس الاعلام
) كه خود يكى از كشيشان بنام مسيحى بوده ، و تحصيلات خود را نزد كشيشان
مسيحى به پايان رسانيده است و به مقام ارجمندى از نظر آنان نائل آمده در مقدمه اين
كتاب ماجراى عجيب اسلام آوردن خود را چنين شرح مى دهد: ..
(...بعد از تجسس بسيار و زحمات فوق العاده
و گردش در شهرها خدمت
كشيش والا مقامى رسيدم ، كه از نظر زهد و تقوا ممتاز بود، فرقه كاتوليك از سلاطين و
غيره سؤ الات دينى خود را به او مراجعه مى كردند، من نزد او مدتى مذاهب مختلفه
نصارا را فرا مى گرفتم ، او شاگردان فراوانى داشت ، ولى در ميان همه به من علاقه
خاصى داشت . كليدهاى منزل ... همه در دست من بود فقط كليد يكى از صندوقخانه ها را
پيش خود نگاه داشته بود ...
در اين بين روزى كشيش مزبور را عارضه اى رخ داد به من گفت به شاگردها بگو: حال
تدريس ندارم . وقتى نزد شاگردان آمدم ديدم مشغول بحثند، اين بحث منجر به معنى لفظ
(فارقليطا) در سريانى و
(پريكلتوس )
به زبان يونانى ... جدال آنها به طول انجاميد، هر كسى راءيى داشت ...
پس از بازگشت ، استاد پرسيد: امروز چه مباحثه كرديد؟! من اختلاف آنها را در لفظ
(فارقليطا)
از براى او تقرير كردم ...گفت : تو كداميك از اقوال را انتخاب كرده اى ؟
گفتم مختار فلان مفسر را اختيار كرده ام .
كشيش گفت : تقصير نكرده اى ، و لكن حق و واقع خلاف همه اين اقوال است ، زيرا حقيقت
اين را نمى دانند مگر راسخان فى العلم ، از آنها هم تعداد كمى با آن حقيقت آشنا
هستند، من اصرار كردم كه معنى آن را برايم بگوئيد، وى سخت گريست و گفت : هيچ چيز را
از تو مضايقه نمى كنم ... در فرا گرفتن معنى اسم اثر بزرگى است ، ولى به مجرد
انتشار، من و تو را خواهند كشت ! چنانچه عهد كنى به كسى نگوئى اين معنى را اظهار مى
كنم ... من به تمام مقدسات قسم خوردم كه نام او را فاش نكنم ، پس گفت : اين اسم از
اسماء پيامبر مسلمين است و به معنى (احمد)
و (محمد)
است .
پس از آن كليد آن اطاق كوچك را به من داد و گفت : در فلان صندوق را باز كن و فلان و
فلان كتاب را بياور، كتابها را نزد او آوردم ، اين دو كتاب به خط
يونانى و سريانى پيش از ظهور پيامبر اسلام بر پوست نوشته شده بود
در هر دو كتاب لفظ (فارقليطا)
را به معنى ، احمد و محمد، ترجمه نموده بودند سپس استاد اضافه كرد: علماء نصارا قبل
از ظهور او اختلافى نداشتند كه (فارقليطا)
به معنى (احمد و محمد)
است ، ولى بعد از ظهور محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) براى بقاى رياست خود و
استفاده مادى ، آن را تاءويل كردند و معنى ديگر براى آن اختراع نمودند و آن معنى
قطعا منظور صاحب انجيل نبوده است .
سؤ ال كردم درباره دين نصارا چه مى گوئى ؟ گفت با آمدن دين اسلام منسوخ است ، اين
لفظ را سه بار تكرار نمود پس گفتم :
در اين زمان طريقه نجات و صراط مستقيم ... كدام است ؟ گفت :
منحصر است در متابعت محمد (صلى اللّه عل آله و سلم ).
گفتم : آيا تابعان او از اهل نجاتند؟ گفت : اى و الله (سه بار تكرار كرد) ... سپس
استاد گريه كرد و من بسيار گريستم گفت : اگر آخرت و
نجات مى خواهى البته بايد دين حق را قبول نمائى ... و من
همى شه تو را د مى كنم ، به شرط اينكه در روز قيامت شاهد باشى كه در باطن مسلمان و
از تابعان حضرت محمد (صلى اللّه عليه آ سلم ) هستم ،
... هيچ شكى نيست كه امروز بر روى زمين دين اسلام دين
خداست ...(ص )
چنانكه ملاحظه مى كنيد طبق اين سند علماى اهل كتاب پس از ظهور پيامبر اسلام (صلى
اللّه عليه و آله و سلم ) به خاطر منافع شخصى خود، نام و نشانه هاى او را طور ديگرى
تفسير و توجيه كردند.
آيه و ترجمه
|
ا تامرون الناس بالبر و تنسون انفسكم و انتم تتلون الكتب ا فلا تعقلون
(44)
و استعينوا بالصبر و الصلوة و انها لكبيرة الا على الخشعين
(45)
الذين يظنون انهم ملقوا ربهم و انهم اليه رجعون (46)
|
ترجمه :
44- آيا مردم را به نيكى (و ايمان به پيامبرى كه صفات او آشكارا در تورات آمده )
دعوت مى كنيد، اما خودتان را فراموش مى نمائيد با اينكه شما خودتان كتاب (آسمانى )
را مى خوانيد، آيا هيچ فكر نمى كنيد؟
45- از صبر و نماز يارى جوئيد (و با استقامت و كنترل هوسهاى درونى و توجه به
پروردگار نيرو بگيريد) و اين كار جز براى خاشعان گران است .
46- آنها كه ايمان دارند خداى خود را ملاقات مى كنند و به سوى او باز مى گردند.
تفسير:
به ديگران توصيه مى كنيد اما خودتان چرا؟
گر چه روى سخن در آيات فوق همچون آيات قبل و بعد، به بنى اسرائيل است ، ولى مسلما
مفهوم آن گسترده است و ديگران را نيز شامل مى شود.
به گفته مفسر معروف (طبرسى
) در (مجمع البيان
) علما و دانشمندان يهود قبل از بعثت محمد (صلى اللّه عليه و آله و سلم
) مردم را به ايمان به وى دعوت مى كردند و بشارت ظهورش را مى دادند ولى خود هنگام
ظهور آن حضرت از ايمان آوردن خوددارى كردند.
و نيز همان مفسر بزرگ نقل مى كند كه بعضى از علماى يهود به بستگان خود كه اسلام
آورده بودند توصيه مى كردند به ايمان خويش باقى و ثابت بمانند ولى خودشان ايمان نمى
آورند.
لذا نخستين آيه مورد بحث آنها را بر اين كار مذمت كرده مى گويد(آيا
مردم را به نيكى دعوت مى كنيد ولى خودتان را فراموش مى نمائيد)(اتامرون
الناس بالبر و تنسون انفسكم ).
با اينكه كتاب آسمانى را مى خوانيد آيا هيچ فكر نمى كنيد(و انتم تتلون الكتاب افلا
تعقلون )
اصولا يك برنامه اساسى مخصوصا براى علماء و مبلغين و داعيان راه حق اين است كه بيش
از سخن ، مردم را با عمل خود تبليغ كنند همانگونه كه در حديث معروف از امام صادق
(عليه السلام ) مى خوانيم : (كونوا دعاة
الناس باعمالكم و لا تكونوا دعاة بالسنتكم )
(مردم را با عمل خود به نيكيها دعوت كنيد
نه با زبان خود.)
تاءثير عميق (دعوت عملى
) از اينجا سرچشمه مى گيرد كه هرگاه شنونده بداند گوينده از دل سخن مى
گويد و به گفته خويش صد در صد ايمان دارد گوش جان خود را به روى سخنانش مى گشايد و
سخن كه از دل برخيزد بر دل مى نشيند، و در جان اثر مى گذارد، و بهترين نشانه ايمان
گوينده به سخنش اين است كه خود قبل از ديگران عمل كند، همانگونه كه على (عليه
السلام ) مى فرمايد.
ايها الناس انى و الله ما احثكم على طاعة الا و اسبقكم اليها، و لا انها كم عن
معصية الا و اتناهى قبلكم عنها: (اى مردم
به خدا سوگند شما را به هيچ طاعتى تشويق نمى كنم مگر قبلا خودم آنرا انجام مى دهم و
از هيچ كار خلافى باز نمى دارم مگر اينكه پيش از شما از آن دورى جسته ام
).
در حديثى از امام صادق (عليه السلام ) مى خوانيم من اشد الناس عذابا يوم القيامة من
وصف عدلا و عمل بغيره (از كسانى كه در روز
قيامت عذابشان از همه شديدتر است كسى است كه سخن حقى بگويد و خود به غير آن عمل كند).
علماى يهود از اين مى ترسيدند كه اگر به رسالت پيامبر اسلام اعتراف كنند كاخ
رياستشان فرو ريزد و عوام يهود به آنها اعتنا نكنند، لذا صفات پيامبر اسلام را كه
در تورات آمده بود دگرگون جلوه دادند.
قرآن براى اينكه انسان بتواند بر اميال و خواسته هاى دل پيروز گردد و حب جاه و مقام
را از سر بيرون كند در آيه بعد چنين مى گويد: از صبر و نماز يارى جوئيد و با
استقامت و كنترل خويشتن بر هوسهاى درونى پيروز شويد (و استعينوا بالصبر و الصلوة ).
سپس اضافه مى كند اين كار جز براى خاشعان سنگين و گران است (و انها لكبيرة الا على
الخاشعين ).
در آخرين آيه مورد بحث خاشعان را چنين معرفى مى كند (همانها
كه مى دانند پروردگار خود را ملاقات خواهند كرد و به سوى او باز مى گردند)
(الذين يظنون انهم ملاقوا ربهم و انهم اليه راجعون ).
(يظنون )
از ماده (ظن
) گاه به معنى گمان و گاه به معنى يقين مى آيد و در اينجا مسلما به معنى
ايمان و يقين قطعى است ، زيرا ايمان به لقاء الله و باز گشت به سوى او حالت خشوع و
خداترسى و احساس مسئوليت را در دل انسان زنده مى كند و اين يكى از آثار تربيتى
ايمان به معاد است كه همه جا در برابر انسان صحنه آن دادگاه بزرگ را مجسم مى سازد و
به انجام مسئوليتها و حق و عدالت دعوت مى كند.
اين احتمال نيز وجود دارد كه (ظن
) در اينجا به معنى گمان باشد، و اين در حقيقت يك نوع مبالغه و تاءكيد
است كه اگر انسان فرضا به آن دادگاه بزرگ
ايمان نداشته باشد و فقط گمان كند، كافى است كه از هر گونه خلافكارى خوددارى نمايد
و در واقع سرزنش به علماء يهود است كه اگر ايمان شما حتى به درجه ظن و گمان برسد
باز بايد احساس مسئوليت كنيد و دست از اينگونه تحريفات برداريد.
نكته ها
1- (لقاء الله
) چيست ؟
تعبير به (لقاء الله
) در قرآن مجيد كرارا آمده است ، و همه به معنى حضور در صحنه
(قيامت مى باشد، بديهى است منظور از
(لقاء) و ملاقات خداوند ملاقات
حسى ، مانند ملاقات افراد بشر با يكديگر نيست ، چه اينكه خداوند نه جسم است و نه
رنگ و مكان دارد كه با چشم ظاهر ديده شود، بلكه منظور يا مشاهده آثار قدرت او در
صحنه قيامت و پاداشها و كيفرها و نعمتها و عذابهاى او است ، چنانكه گروهى از مفسران
گفته اند.
يا به معنى يك نوع شهود باطنى و قلبى است ، زيرا انسان گاه به جائى مى رسد كه گوئى
خدا را با چشم دل در برابر خود مشاهده مى كند، به طورى كه هيچگونه شك و ترديدى براى
او باقى نمى ماند.
اين حالت ممكن است بر اثر پاكى و تقوا و عبادت و تهذيب نفس در اين دنيا براى گروهى
پيدا شود، چنانكه در نهج البلاغه مى خوانيم : يكى از دوستان دانشمند على (عليه
السلام ) به نام (ذعلب يمانى
) از امام (عليه السلام ) پرسيد
(هل رايت ربك
): (آيا خداى خود را ديدهاى
) ؟!
امام (عليه السلام ) فرمود افاءعبد ما لا ارى آيا خدائى را كه نبينم پرستش كنم ؟! و
هنگامى كه او توضيح بيشتر خواست امام اضافه كرد: لا تدركه العيون بمشاهدة العيان و
لكن تدركه القلوب بحقائق الايمان )
(چشمهاى ظاهر هرگز او را مشاهده نكنند، بلكه قلبها بوسيله نور ايمان او
را درك مى نمايند).
ولى اين حالت شهود باطنى در قيامت براى همگان پيدا مى شود، چرا كه آثار عظمت و قدرت
خدا در آنجا آنچنان آشكار است كه هر كوردلى هم ايمان قطعى پيدا مى كند.
2- راه پيروزى بر مشكلات
براى پيشرفت و پيروزى بر مشكلات دو ركن اساسى لازم است ، يكى پايگاه نيرومند درونى
و ديگر تكيه گاه محكم برونى ، در آيات فوق به اين دو ركن اساسى با تعبير
(صبر)
و (صلوة )
اشاره شده است : صبر آن حالت استقامت و شكيبائى و ايستادگى در جبهه مشكلات است ، و
نماز پيوندى است با خدا و وسيله ارتباطى است با اين تكيه گاه محكم .
گر چه كلمه صبر در روايات فراوانى به روزه تفسير شده است ولى مسلما منحصر به روزه
نيست ، بلكه ذكر روزه به عنوان يك مصداق بارز و روشن آن است ، زيرا انسان در پرتو
اين عبادت بزرگ ارادهاى نيرومند و ايمانى استوار پيدا مى كند و حاكميت عقلش بر
هوسهايش مسلم مى گردد.
مفسران بزرگ در تفسير اين آيه نقل كرده اند كه رسول گرامى اسلام هر گاه با مشكلى
روبرو مى شد كه او را ناراحت مى كرد از نماز و روزه مدد مى گرفت .
و نيز از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمود:
(هنگامى كه با غمى از غمهاى دنيا روبرو مى شويد وضو گرفته ، به مسجد
برويد، نماز بخوانيد و دعا كنيد، زيرا خداوند دستور داده
(و استعينوا بالصبر و الصلوة ).
توجه به نماز و راز و نياز با پروردگار نيروى تازهاى در انسان ايجاد مى كند و او را
براى روياروئى با مشكلات نيرو مى بخشد.
در كتاب كافى از امام صادق (عليه السلام ) مى خوانيم
(كان على (عليه السلام ) اذا اهاله امر فزع قام الى الصلوة ثم تلا هذه
الاية و استعينوا بالصبر و الصلوة )
هنگامى كه مشكل مهمى براى على (عليه السلام ) پيش مى آمد به نماز بر مى خاست سپس
اين آيه را تلاوت مى فرمود (و استعينوا
بالصبر و الصلوة ).
آرى نماز انسان را به قدرت لايزالى پيوند مى دهد كه همه مشكلات براى او سهل و آسان
است و همين احساس سبب مى شود كه انسان در برابر حوادث نيرومند و خونسرد باشد.
آيه و ترجمه
|
يبنى اسرءيل اذكروا نعمتى التى انعمت عليكم و انى فضلتكم على العلمين
(47)
و اتقوا يوما لا تجزى نفس عن نفس شيا و لا يقبل منها شفعة و لا يؤ خذ منها عدل و لا
هم ينصرون (48)
|
ترجمه :
47- اى بنى اسرائيل نعمتهائى را كه به شما ارزانى داشتيم به خاطر بياوريد و نيز به
ياد بياوريد كه من شما را بر جهانيان برترى بخشيدم .
48- و از آن روز بترسيد كه كسى به جاى ديگرى مجازات نمى شود، و نه شفاعت پذيرفته مى
شود و نه غرامت و بدل قبول خواهد شد و نه يارى مى شوند.
تفسير:
خيالهاى باطل يهود
در اين آيات بار ديگر خداوند روى سخن را به بنى اسرائيل كرده و نعمتهاى خدا را به
آنها يادآور مى شود و مى گويد: اى بنى اسرائيل نعمتهائى را كه به شما دادم بخاطر
بياوريد: (يا بنى اسرائيل اذكروا نعمتى التى انعمت عليكم ).
اين نعمتها دامنه گسترده اى دارد، از نعمت هدايت و ايمان گرفته تا رهائى از چنگال
فرعونيان و باز يافتن عظمت و استقلال همه را شامل مى شود .
سپس از ميان اين نعمتها به نعمت فضيلت و برترى يافتن بر مردم زمان خود كه تركيبى از
نعمتهاى مختلف است اشاره كرده مى گويد: من شما را بر جهانيان برترى بخشيدم (و انى
فضلتكم على العالمين ).
شايد بعضى تصور كنند كه منظور از (فضلتكم
على العالمين ) اين باشد كه آنها را بر
تمام جهانيان در تمام ادوار برترى بخشيده است .
ولى با توجه به ساير آيات قرآن روشن مى شود كه مقصود برترى آنها نسبت به افراد محيط
و عصر خودشان است زيرا در قرآن مى خوانيم كنتم خير امة اخرجت للناس ... شما
(مسلمانان ) بهترين امتى بوديد كه براى نفع انسانها آفريده شده ايد (آل عمران آيه
110).
در جاى ديگر درباره بنى اسرائيل مى خوانيم (و
اورثنا القوم الذين كانوا يستضعفون مشارق الارض و مغاربها)
ما اين مستضعفان را وارث مشرق و مغرب زمين كرديم (سوره اعراف آيه 137) روشن است كه
بنى اسرائيل در آنزمان وارث تمام جهان نشدند پس مقصود اين است كه وارث شرق و غرب
منطقه خودشان گشتند بنابر اين فضيلت آنها بر جهانيان نيز برترى نسبت به افراد همان
محيط است .
در آيه بعد قرآن خط بطلانى بر خيالهاى باطل يهود مى كشد، زيرا آنها معتقد بودند كه
چون نياكان و اجدادشان پيامبران خدا بودند آنها را شفاعت خواهند كرد، و يا گمان مى
كردند مى توان براى گناهان فديه و بدل تهيه نمود، همانگونه كه در اين جهان متوسل به
رشوه مى شدند.
قرآن مى گويد: (از آنروز بترسيد كه هيچكس
بجاى ديگرى جزا داده نمى شود) (و اتقوا
يوما لا تجزى نفس عن نفس شيئا).
(و نه شفاعتى (بى اذن پروردگار) پذيرفته
مى شود) (و لا يقبل منها شفاعة ).
(و نه غرامت و بدلى قبول خواهد شد)
(و لا يؤ خذ منها عدل ).
(و نه كسى براى يارى انسان به پا مى خيزد)
(و لا هم ينصرون ).
خلاصه حاكم و قاضى آن صحنه كسى است كه جز عمل پاك را قبول نمى كند چنانكه در آيه 88
و 89 شعراء مى خوانيم : يوم لا ينفع مال و لا بنون الا من اتى الله بقلب سليم
(روزى كه نه مال به درد ميخورد و نه فرزندان ، مگر آنها كه
داراى روح سالم و پاك و با ايمان هستند.)
در حقيقت آيه فوق اشاره به اين است كه در اين دنيا چنين معمول است كه براى نجات
مجرمان از مجازات از طرق مختلفى وارد مى شوند: گاه يك نفر جريمه ديگرى را پذيرا مى
شود و آنرا اداء مى كند.
اگر اين معنى ممكن نشد متوسل به شفاعت مى گردد و اشخاصى را بر مى انگيزد كه از او
شفاعت كنند.
باز اگر اينهم نشد سعى مى كنند كه با پرداختن غرامت خود را آزاد سازند.
و اگر دسترسى به اين كار هم نداشت از دوستان و ياران كمك مى گيرد تا از او دفاع
كنند تا گرفتار چنگال مجازات نشود.
| 
