(322) - ـ به نقل از: السقیفة و فدک، ص 4؛ شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج 1، ص 219 .
(323) - ـ مصطفی دلشاد تهرانی: میراث ربوده، ص 73 .
(324) - ـ به نقل از: الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 12 .
(325) - ـ به نقل از: تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 222 .
(326) - ـ سیّد حسن فاطمی: مقاله مندرج در دانشنامه امام علی‌علیه‌السّلام، ج 8، ص 433 .
(327) - ـ [وی از افراد مورد احترام خزرج بود.]
(328) - ـ به نقل از: تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 210 .
(329) - ـ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه، ج 1، ص 174 .
(330) - ـ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه، ج 1، ص 174 .
(331) - ـ به نقل از: تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 210؛ تاریخ الخمیس، ج 2، ص 187 و 188؛ مسند احمد، ج 1، ص 56؛ السیرة الحلبیّه، ج 3، ص 396 .
(332) - ـ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه، ج 6، ص 40 .
(333) - ـ به نقل از: مسند احمد، ج 1، ص 56؛ تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 210؛ الامامة و السیاسه، ج 1، ص 10 .
(334) - ـ به نقل از: العقد الفرید، ج 2، ص 253؛ تاریخ ابی‌الفداء، ج 1، ص 156 .
(335) - ـ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه، ج 1، ص 219 .
(336) - ـ یوسف غلامی: پس از غروب، ص 85 ـ 86 .
(337) - ـ [احادیثی که دلالت بر عدم أعْرابی بودن قبیله اَسْـلَم و پیوستنشان به مَدَنیّت دارند، برای آن ساخته شدند تا قبیله اَسْـلَم را که اوّلین دسته از بیعت‌کنندگان از غیر مهاجر و انصار بودند، تقدیس نموده و با کسب اعتبار برای بیعتشان، راه را بر سخنانِ معارضان، در باب خلافت ابوبکر ببندند.]
(338) - ـ مصطفی دلشاد تهرانی: میراث ربوده، ص 74؛ به نقل از: الجمل، ص 119 .
(339) - ـ ویلفرد مادلونگ: جانشینی حضرت محمّدصلّی‌الله‌علیه‌وآله (پژوهشی پیرامون خلافت نخستین)، ص 55 .
(340) - ـ مصطفی اسکندری: بازخوانی اندیشه تقریب، ص 221 .
(341) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 56 .
(342) - ـ همان منبع، ج 2، ص 61 .
(343) - ـ همان منبع، ج 1، ص 338؛ جهت مطالعه بررسی و نقد این جنگ‌ها؛ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 27 ـ 82 .
(344) - ـ همان منبع، ج 2، ص 47 .
(345) - ـ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 39 ـ 46 .
(346) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 46 ـ 47.
[بنابراین «نه جریان فرستادن مرتدین عده‌ای را به مدینه، پایه و اساسی دارد و نه انتخاب نمودن ابوبکر عدّه‌ای [از جمله حضرت علی‌علیه‌السّلام] را برای گذرگاه‌های مدینه راست است.» (همان منبع، ج 2، ص 46) از این رو، استناد بدان جهت القای حُسن روابط امیرالمؤمنین‌علیه‌السّلام با خلیفه اوّل نیز خطا بوده و مستند تاریخی ندارد.]
(347) - ـ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 43 ـ 47 .
(348) - ـ همان منبع، ج 2، ص 56؛ به بخش‌های اصلی این واقعه در همین کتاب اشاره نموده‌ایم.
(349) - ـ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 63 ـ 77 .
(350) - ـ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 56 و ص 61 .
(351) - ـ «در تاریخ اسلام، جنگ‌هایی دیگر به نام فتوح اسلامی منتشر گردیده که آن‌ها نیز همانند جنگ‌های ردّه، هیچ اصل و پایه‌ای نداشته‌اند، مانند: جنگ سلاسل و یا فتح ابله، واقعه مذار، فتح ولجه، فتح الیس، فتح امغیشیا، فتح فرات بادقلی، جنگ حصید، جنگ مصیخ، جنگ ثنی، جنگ زمیل، جنگ فراض.»
(علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 1، ص 339)
[جهت مطالعه بررسی‌ و نقد این ‌جنگ‌ها که به‌زعم پیروان مکتب‌ خلافت، مجموعه‌ای از افتخارات را برای خالدبن ولید ـ فرمانده لشکر ابوبکر ـ به ارمغان آورده است؛ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 83 ـ 113.]
(352) - ـ [جهت آشنایی با بخش‌های واقعی فتوحات فوق که جعلیّات پُرحادثه سیف‌بن عمر بر مبنای آن موارد مختصر و اندک ساخته شده است؛ ر.ک: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 88؛ ص 91؛ ص 100 ـ 101؛ ص 112 ـ 113.
مطالعه این صفحات به روشنی ثابت می‌کند که آنچه ذیل حوادثِ این فتوحات در کتب تاریخی اهل سنّت ثبت گردیده است، چیزی جز فضیلت‌تراشی ـ در قالب رفتارهای غیرانسانی ـ برای خالدبن ولید نمی‌باشد و بررسی و نقد این حوادثِ پُرماجرا که در اصل به چند حادثه جزئی ختم می‌شود و هیچ مشابهتی با خیال‌پردازی‌های سیف ندارد، تمامی افتخارات ساختگی خالد ـ فرمانده لشکر ابوبکر ـ را بر باد می‌دهد؛ همچنین درباره انگیزه‌های این فتوحات، توجّه شما را به این سند تاریخی جلب می‌نماییم:
«بلاذری در فتوح‌البلدان آورده است:
... چون ابوبکر از اهل ردّه فارغ شد چنان دید که سپاهیانش را به شام گسیل کند. پس به اهل مکّه وطائف و یمن و همه اعراب نجد و حجاز نامه نوشت، و آن‌ها را به جهاد و غنیمت‌های روم فراخواند و ترغیب کرد. مردم در هیئت دو دسته مؤمن به جهاد و مُطامع غنایم، به دعوتش پاسخ گفتند و از هر نقطه به سوی مدینه رهسپار شدند.»
(صادق آئینه‌وند: مقاله مندرج در فصلنامه تاریخ اسلام، شماره 2، ص 39؛ به نقل از: فتوح البلدان، ص 149)]
(353) - ـ ر.ک: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 46؛ ص 79 و ج 1، ص 338 .
(354) - ـ مصطفی اسکندری: بازخوانی اندیشه تقریب، ص 217 .
(355) - ـ ر.ک: علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 1، ص 339 .
(356) - ـ مصطفی اسکندری: بازخوانی اندیشه تقریب، ص 218 .
(357) - ـ همان منبع، ص 221 .
(358) - ـ ر.ک: علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 215 ـ 216 .
(359) - ـ عبدالقادر دهقان سراوانی: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 10، تابستان 81، ص 19 .
(360) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 1، ص 188 .
(361) - ـ برای آشنایی با گونه‌های ارتداد از دیدگاه مورّخان معاصر؛ ر.ک: علی غلامی دهقی: جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله، ص 97 ـ 102. مؤلّف این اثر پس از اتمام این نقل‌ها می‌نویسد: «مورّخان و نویسندگانی که نظرهای آن‌ها نقل شد، لابه‌لای سخنانشان ادّعاهای بی‌اساس نیز وجود دارد. نگارنده فقط برای اثبات این که شورشیان چند گروه بوده و انگیزه‌های متفاوتی داشتند، به سخنان مورّخان مذکور اشاره کرده است و آوردن سخنان آنان، به معنای تأیید همه آن‌ها نیست.»
(362) - ـ به نقل از: البدایة و النهایه، ج 6، ص 311. (و منهم من امتنع من اداء الزکاة الی الصدیق)
(363) - ـ به نقل از: تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 128. (و امتنع قوم من دفع الزکاة الی ابی‌بکر)
(364) - ـ به نقل از: المحلّی، ج 11، ص 193. (قوم اسلموا و لم‌یکفروا بعد اسلامهم لکن منعوا الزکاة من ان یدفعوها الی ابی‌بکر)
(365) - ـ به نقل از: فرق الشیعه (ترجمه و تعلیقات: دکتر محمّد جواد مشکور)، ص 7؛ المقالات و الفرق (تصحیح و تعلیق: دکتر محمّد جواد مشکور)، ص 4. (و قد کانت فرقة اعتزلت عن ابی‌بکر فقالت لانؤدی الزکاة الیه حتی یصح عندنا لمن الامر و من استخلفه رسول الله‌صلّی‌الله‌علیه‌وآله بعده و نقسم الزکاة بین فقرائنا و اهل الحاجة منّا)
(366) - ـ به نقل از: تاریخ طبری، ج 3، ص 255. (لا و الله لانبایع اباالفَصیل ابداً)
(367) - ـ به نقل از: المجموعة الکامله، ج 1 (عبقریة ابوبکر)، ص 306 .
(368) - ـ به نقل از: نصوص الردّه فی تاریخ الطبری، ص 91 .
(369) - ـ به نقل از: الاسلام و اصول الحُکم، ص 193 ـ 197 .
(370) - ـ به نقل از: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 1، ص 141 .
(371) - ـ [کلاعی بَلَنْسِی (از علمای اندلس در قرن 6 و 7)]
(372) - ـ به نقل از: تاریخ الردّه، ص 10 .
(373) - ـ به نقل از: مجمع الامثال، ج 2، ص 65 .
(374) - ـ شایان ذکر است که او در ابتدای کتابش می‌گوید: (انّ هیهنا اخباراً لم‌نذکرها لئلا یجعلها الشیعة متمسکاً لهم)
(375) - ـ [او از خزرج و خاندان بیاض بود.]
(376) - ـ به نقل از: الفتوح، ج 1، ص 58؛ کتاب الردّه، ص 171 ـ 172 .
(377) - ـ به نقل از: الفتوح، ج 1، ص 65 ـ 66؛ کتاب الردّه، ص 186 و 188 (واقدی به جای «بنو العاقل»، «بنو العاتک» نوشته است و به جای «بنو حِمْیَر»، «بنو جَمْر»)
(378) - ـ به نقل از: الفتوح، ج 1، ص 66 ـ 87 .
(379) - ـ به نقل از: تاریخ طبری، ج 3، ص 246؛ الصواعق المحرقه، ص 86؛ الجمل، ص 118؛ الایضاح، ص 132 .
(380) - ـ به نقل از: طبقات، ج 7، ص 396 (در شرح حال خالدبن ولید)؛ الریاض النضره، ج 1، ص 100 .
(381) - ـ به نقل از: طبقات، ج 7، ص 101 ـ 102؛ الفتوح، ج 1، ص 73 ـ 74 .
(382) - ـ برای اطّلاع از شرح حال «سیف‌بن عمر» ر.ک: «خمسون و مأة صحابی مختلق» از علّامه عسکری و نیز «نصوص الردّه فی تاریخ الطبری» از شیخ محمّد حسن آل یاسین، ص 24 ـ 29 .
(383) - ـ ر.ک: نصوص الردّه فی تاریخ الطبری، ص 21.
آن چه طبری از غیر سیف (ابو مِخْنَف، هشام کلبی، ابن‌اسحاق و مدائنی) نقل می‌کند، بسیار اندک است و با این حال یا به لحاظ سند مخدوش است و یا در آن هیچ ذکری از خروج از اسلام نشده است.
(384) - ـ مسعود پور سیّد آقایی: چشمه در بستر، ص 89 ـ 97 .
(385) - ـ ناحیه‌ای از عمان بوده است.
(386) - ـ [علّامه شرف‌الدین در کتاب دیگر خود «الفصول المهمّه فی تألیف الامّه» ـ که به نام مباحث عمیقی در جهت وحدت امّت اسلامی ترجمه گردیده ـ ، روایت دیگری را در (فصل سوم، صفحه 38) آن نقل نموده که توجّه شما را به متن حدیث و تحلیل مؤلّف‌قدّس‌سرّه جلب می‌نماییم:
«در کتاب صحیح مسلم و صحیح بخاری روایت شده که مقدادبن عمرو عرض کرد: یا رسول‌الله! اگر من با یکی از افراد کافر برخورد کردم و با او درگیر شدم، و آن شخص یک دست مرا با شمشیر قطع کرد، سپس در پناه درختی قرار گرفت و گفت اسلام آوردم؛ آیا این اقرار او را بپذیرم یا اینکه او را به قتل برسانم؟ رسول خدا فرمود: هرگز او را مَکُش، چه اینکه اگر او را کُشتی مانند این است که شخصی مانند خودت را که مرتکب قتلی نشده باشد کشته باشی.
... مقداد با آن همه سوابق درخشان... اگر دست به قتل آن گوینده لا اله ‌الّا الله زده بود، تمام اعمال نیک او از بین می‌رفت و در ردیف یکی از کفّار محارب قرار می‌گرفت و [قتل) - مقتول به منزله [قتل) - یکی از مسلمانان سابقه‌دار بزرگ، محسوب می‌شد.
این نهایت چیزی است که درباره حرمت خون اهل توحید می‌توان گفت.»]
(387) - ـ علّامه سیّد عبدالحسین شرف‌الدین: اجتهاد در مقابل نص (ترجمه علی دوانی)، ص 127 ـ 132.
(388) - ـ علّامه شرف‌الدین: اجتهاد در مقابل نص (ترجمه علی دوانی)، ص 134 ـ 135 .
(389) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 1، ص 191 .
(390) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: سقیفه (بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از رحلت پیامبر اکرم‌صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، به کوشش مهدی دشتی، ص 113 ـ 114 .
(391) - ـ به نقل از: تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 226 ـ 227 .
(392) - ـ یوسف غلامی: پس از غروب، ص 222 .
(393) - ـ همان منبع، ص 224؛ به نقل از: البدایة و النهایه، ج 6، ص 311.
[ابن‌ابی‌الحدید: شرح نهج‌البلاغه، ج 17، ص 209 : (لو منعونی عقال بعیر لجاهدتُهم علیه)]
(394) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 1، ص  ؛ به نقل از: البدایة و النهایه، ج 6، ص 311 .
(395) - ـ همان منبع، ص 227؛ به نقل از: تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 226 ـ 227 .
(396) - ـ عبدالقادر دهقان سراوانی: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 10، تابستان 81، ص 19 .
(397) - ـ صلاح عبدالفتّاح الخالدی (ترجمه عبدالعزیز سلیمی): خلفای راشدین از خلافت تا شهادت (چاپ اوّل 1382)، ص 83 .
(398) - ـ همو: خلفای راشدین از خلافت تا شهادت (چاپ اوّل 1382)، ص 82 .
(399) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: نقش ائمّه در احیاء دین، ج 14، ص 40 ـ 41 .
(400) - ـ فریدون اسلام نیا: عشره مبشره (چاپ اوّل 1380)، ص 47 .
(401) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 240 .
(402) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: سقیفه (بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از رحلت پیامبر اکرم‌صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، به کوشش مهدی دشتی، ص 65 ـ 66 .
(403) - ـ [اصطلاح امروز زکات است.]
(404) - ـ [و یا بر طبق آن چه نقل شد میان فقرای قبیله‌اش تقسیم نمود؛ علّامه شرف‌الدین در کتاب «اجتهاد در مقابل نص، ص 154» تصریح می‌کند که مالک در اظهار عواطف نسبت به یتیمان و زنان بی‌سرپرست مشهور بود و زکات جمع‌آوری شده را با توجّه به اختیاری که از جانب پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله داشت، میان فقرا تقسیم کرد.]
(405) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: سقیفه، ص 65؛ به نقل از: الاصابه، ج 3، ص 336 .
(406) - ـ [مرکز بنی‌یربوع.]
(407) - ـ [وی از صحابه پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله بود که در جنگ احد و غزوات بعدی حضور داشته است.]
(408) - ـ [بنابراین آن‌ها به راستی مسلمان بودند.]
(409) - ـ به نقل از: تاریخ طبری (چاپ اروپا)، ج 1، ص 1927 ـ 1928 .
(410) - ـ [به نظر می‌رسد که دعوت به اقامه نماز، تنها ترفندی ناجوانمردانه برای خلع سلاح آنان بود.]
(411) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: دو مکتب در اسلام، ج 2 (دیدگاه دو مکتب درباره مدارک تشریعی اسلام)، ص 123 ـ 124 .
(412) - ـ [امّ تمیم بنت مِنهال.]
(413) - ـ همان منبع، ج 2، ص 125؛ به نقل از: کنز العمّال، ج 3، ص 132 .
(414) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله بن سبا، ج 1، ص 202 ـ 203؛ به ‌نقل از: طبری، ج 2، ص 503؛ الاصابه، ج 3، ص 337؛ تاریخ ابن‌کثیر، ج 6، ص 321؛ تاریخ ابی‌الفداء، ص 158.
(انّ مالک‌بن نویره کان کثیرَ شَعرِ الرأس فلما قُتل أمر خالد برأسه فنُصب اثفیة لِقدْر فنضج ما فیها قبل ان یُخلص النار الی شئون رأسه)
(415) - ـ جهت کسب اطّلاعات بیشتر در این زمینه؛ ر.ک: علی غلامی دهقی: جنگ‌های ارتداد و بحران جانشینی پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله، فصل 6 (مالک‌بن نویره)؛ در جست و جوی جانشین پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله، ص 81 ـ 91 .
(416) - ـ مؤلّف‌قدّس‌سرّه می‌نویسد: «این حدیث را احمدبن حنبل از ابو سعید خدری در ص 4 از جزء سوم «مسند» خود نیز آورده است.»
(417) - ـ علّامه شرف‌الدین: اجتهاد در مقابل نص (ترجمه علی دوانی)، ص 130 ـ 131 .
(418) - ـ علّامه سیّد مرتضی ‌عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های ‌تاریخی، ج 1، ص 204 ـ 205 .
(419) - ـ [دوگانگی رفتار عمر در مواجهه با جنایات خالد و مُغیره ـ که به آن اشاره شد ـ نشانگر تلاش عمر جهت حذف خالدبن ولید از صحنه قدرت سیاسی بوده و از تسویه حساب‌های شخصی میان او ـ که از بنی‌عدی بود ـ و خالد ـ که از بنی‌مخزوم بود ـ ، حکایت دارد.]
(420) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: دو مکتب در اسلام، ج 2 (دیدگاه دو مکتب درباره مدارک تشریعی اسلام)، ص 127 ـ 128؛ به نقل از: کنز العمّال، ج 3، ص 132، ح 228؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 67؛ تاریخ ابی‌الفداء، ص 158 .
(421) - ـ احمد اسدنژاد: وصیّ پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله کیست؟ ، ص 30؛ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه، ج 1، ص 179 .
(422) - ـ ر.ک: نجاح عطا الطائی: نظریات الخلیفتین، ج 2، ص 189؛ به نقل از: تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 138؛ تاریخ طبری، ج 2، ص 617 .
(423) - ـ ر.ک: همان منبع، ج 2، ص 189؛ به نقل از: تاریخ طبری، ج 2، ص 603 .
(424) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 56 ـ 57 .
(425) - ـ یوسف قرضاوی (ترجمه جلیل بهرامی‌نیا): ویژگی‌های کلّی اسلام (چاپ اوّل 1379)، ص 373 ـ 374 .
(426) - ـ به نقل از: حقّی: تفسیر روح‌البیان، ذیل آیه 54 سوره مائده.
(427) - ـ احمد اسدنژاد: وصیّ پیامبرصلّی‌الله‌علیه‌وآله کیست؟ ، ص 34 ـ 35 .
(428) - ـ همان منبع، ص 32 .
(429) - ـ ویلفرد مادلونگ: جانشینی حضرت محمّدصلّی‌الله‌علیه‌وآله (پژوهشی پیرامون خلافت نخستین)، ص 75 ـ 76 .
(430) - ـ [او پسرعموی سعدبن عُباده و اوّلین بیعت‌کننده با ابوبکر بود.]
(431) - ـ به نقل از: تاریخ طبری، ج 3، ص 459؛ تاریخ ابن‌اثیر، ج 2، ص 126 .
(432) - ـ [جز موارد مذکور، هیچ‌گونه ابراز مخالفت دیگری از سعد بروز ننمود، با این حال وی را ترور کردند و تاب این اندازه از عدم همراهی مخالفین سیاسی خود را هم نداشتند(؟!)]
(433) - ـ به نقل از: الریاض النضره، ج 1، ص 168 .
(434) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: سقیفه (بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از رحلت پیامبر اکرم‌صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، به کوشش مهدی دشتی، ص 63 ـ 64 .
(435) - ـ [با توجّه به این که از یک سو خالدبن ولید در همان روزهای نخستین خلافت عمر از سمت خود در شام برکنار شد و اندکی بعد از آن هم به طرز مشکوکی مُرد و از سوی دیگر، تاریخ نشان می‌دهد که خالد نیز در قتل سعد مشارکت جسته است؛ تبعید سعدبن عُبادَه باید در همان روزهای اوّلِ خلافت عمر یا در زمان خلافت ابوبکر به وقوع پیوسته باشد.]
(436) - ـ به نقل از: طبقات، ج 2، ص 145؛ تاریخ ابن‌عساکر، ج 6، ص 90 .
(437) - ـ به نقل از: انساب الاشراف، ج 1، ص 589؛ العقد الفرید، ج 3، ص 64 ـ 65 .
(438) - ـ [نام او در شمار مهاجمان به بیت حضرت علی و فاطمه‌علیهماالسّلام ثبت شده است. (تاریخ طبری، ج 2، ص 443 ـ 444)]
(439) - ـ [نام او در شمار مهاجمان به بیت حضرت علی و فاطمه‌علیهماالسّلام ثبت شده است. (تاریخ طبری، ج 2، ص 443 ـ 444)]
(440) - ـ به نقل از: تبصرة العوام، ص 32 .
(441) - ـ به نقل از: العقد الفرید، ج 3، ص 64 ـ 65 .
(442) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: سقیفه (بررسی نحوه شکل‌گیری حکومت پس از رحلت پیامبر اکرم‌صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، به کوشش مهدی دشتی، ص 70 ـ 72 .
(443) - ـ [زنی از انصار.]
(444) - ـ محمّد باقر انصاری: ژرفای غدیر، ص 177؛ به نقل از: الثاقب فی المناقب، ص 226 .
(445) - ـ [ایاس‌بن عبدالله.]
(446) - ـ [«او از جانب ابوبکر به سرکوب مرتدان پرداخته و سرانجام مأموریت خود را در نجد به راهزنی درآمیخت.» (یوسف غلامی: پس از غروب، ص 227)]
(447) - ـ سیّد محمّد حسن جواهری: ابوبکر، ص 64؛ به نقل از: تاریخ طبری، ج 2، ص 266 (حوادث سنه 11)؛ کامل ابن‌اثیر، ج 2، ص 211؛ الاصابه، ج 2، ص 322 .
(448) - ـ [این همان شیوه‌ای بود که زیادبن لَبید، عِکرمة‌بن ابی‌جهل و خالدبن ولید مطابق آن با مخالفان ابوبکر برخورد می‌کردند. بنابراین با توجّه به این نکته و نیز ادّعای فُجائه مبنی بر این که از طرف ابوبکر مأموریّت دارد؛ ماجرای فُجائه، حقیقت عملکرد او و سرّ برخورد ابوبکر با او، در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد؛ لذا هر چند نمی‌توان او را در زمره مخالفین سیاسی ابوبکر به شمار آورد؛ ولی به دلیل همین ابهام، از نحوه مواجهه با او، در انتهای این گفتار سخن راندیم.]
(449) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: دو مکتب در اسلام، ج 2 (دیدگاه دو مکتب درباره مدارک تشریعی اسلام)، ص 118 ـ 119؛ به نقل از: تاریخ ابن‌کثیر، ج 9، ص 319؛ تاریخ طبری (چاپ اوّل)، ج 3، ص 234 ـ 235؛ تاریخ ابن‌اثیر، ج 2، ص 146 .
(450) - ـ [نامش زیاد بن لَبید بود؛ در شمار مهاجمان به بیت حضرت علی و فاطمه‌علیهماالسّلام از او یاد شده است. (تاریخ طبری، ج 2، ص 443 ـ 444)]
(451) - ـ [منظور زکات فقهی است.]
(452) - ـ [نامش حارثة‌بن سُراقه بود.]
(453) - ـ [شگفت‌انگیز است که با وجود این سند تاریخی ادّعا شده:
«قبل از هجوم نظامی، حضرت ابوبکر هجوم صلحی را شروع کرده بود.»! (فریدون اسلام‌نیا: عشره مبشره، ص 35)]
(454) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: نقش ائمّه در احیاء دین، ج 14، ص 40 ـ 41 و سقیفه (به کوشش مهدی دشتی)، ص 68 ـ 69؛ به نقل از: الفتوح، ج 1، ص 49 ـ 61. مشروح این واقعه را در کتاب دیگر ایشان به نام «عبدالله‌بن سبا»، ج 1، ص 185 ـ 237 و ج 2، ص 51 ـ 77 مطالعه فرمایید.
(455) - ـ از این گفتار چنین استفاده می‌شود که زیاد این قبائل را به اسلام دعوت نمی‌کرده است زیرا که آنان مسلمان بودند و به نماز و زکات اعتراف داشتند، تنها این که خلافت ابوبکر را انکار کرده و از دادن زکات به وی امتناع می‌ورزیدند.
(456) - ـ علّامه سیّد مرتضی ‌عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های ‌تاریخی، ج 2، ص 218 ـ 223 .
(457) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 224 ـ 229.
(458) - ـ [این حادثه تنها بخش حقیقی از داستان ساختگی ارتداد مردم عمان و مهره است.]
(459) - ـ [در متن سند کلمه مسلمانان به کار رفته است تا به طور ضمنی گروه مقابل را مرتد معرّفی نماید.]
(460) - ـ [زیرا از یک سو تعصّب نژادی او چنین اجازه‌ای را نمی‌داد و از سوی دیگر اشعث‌بن قیس کندی از هواداران او به حساب می‌آمد.]
(461) - ـ همان منبع، ج 2، ص 69 .
(462) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: عبدالله‌بن سبا و دیگر افسانه‌های تاریخی، ج 2، ص 236 ـ 237.
(463) - ـ همان منبع، ج 2، ص 250 .
(464) - ـ سیّد ابوالحسن ندوی (ترجمه محمّد قاسم قاسمی): یقین مردان خدا (چاپ سوم 1381)، ص 36.
(465) - ـ صلاح عبدالفتّاح الخالدی (ترجمه عبدالعزیز سلیمی): خلفای راشدین از خلافت تا شهادت (چاپ اوّل 1382)، ص 80 .
(466) - ـ سیّد عبدالرحیم خطیب: شیخین (چاپ ششم 1382)، ص 52 .
(467) - ـ [او در شعری که سروده بود به جوانی به نام نصربن حجاج ابراز علاقه کرده بود.]
(468) - ـ [عمر نظیر این حکم را درباره پسرعموی نصربن حجاج نیز صادر کرد. (ر.ک: طبقات ابن‌سعد، ج 3، ص 385)]
(469) - ـ سیّد عبدالحسین شرف‌الدین: اجتهاد در مقابل نص (ترجمه علی دوانی)، ص 355 ـ 356؛ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج 3، ص 122 .
(470) - ـ کمال روحانی: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 8، (تیراژ: 7000 نسخه)، زمستان 80، ص 58 .
(471) - ـ همو: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 8، زمستان 80، ص 59 .
(472) - ـ به نقل از: المحلّی، ج 8، ص 279 ـ 280؛ کنز العمّال، ج 11، ص 28 .
(473) - ـ به نقل از: تاریخ عمربن الخطّاب، ص 126 .
(474) - ـ علی محمّد میر جلیلی: امام علی‌علیه‌السّلام و زمامداران، ص 110 .
(475) - ـ علّامه جعفر مرتضی عاملی: تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی‌علیه‌السّلام، ص 124؛ به نقل از: المصنّف، ج 2، ص 433 .
(476) - ـ [تازیانه.]
(477) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 66؛ به نقل از: المعرفة و التاریخ، ج 1، ص 364 ـ 365 .
(478) - ـ ر.ک: احمد البکری: من حیاة الخلیفه، ص 375 ـ 377 .
(479) - ـ [از خوشه خشک خرما که مثل بوته خار بود، به جای جارو و غیره استفاده می‌کردند.]
(480) - ـ علّامه سیّد مرتضی عسکری: نقش ائمّه در احیاء دین، ج 14، ص 50 ـ 51؛ به نقل از: سنن دارمی، ج 1، ص 54 ـ 55؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج 4، ص 232؛ اتقان سیوطی، ج 2، ص 4؛ تفسیر قرطبی، ج 18، ص 29 .
(481) - ـ سَلَب: چیزهایی مانند زره و شمشیر که شخص در جنگِ تن به تن از حریف مغلوب خود به غنیمت می‌گیرد.
(482) - ـ استاد علی کورانی: تدوین قرآن، ص 119؛ به نقل از: الدرّ المنثور، ج 3، ص 161 .
(483) - ـ همان منبع، ص 118؛ به نقل از: سنن دارمی، ج 1، ص 54 .
(484) - ـ همان منبع، ص 121؛ به نقل از: الدرّ المنثور، ج 6، ص 317 .
(485) - ـ همان منبع، ص 122؛ به نقل از: الدرّ المنثور، ج 2، ص 227 .
(486) - ـ نجاح عطا الطائی: نظریات الخلیفتین، ج 2، ص 477؛ به نقل از: مختصر تاریخ ابن‌عساکر، ج 3، ص 11 .
(487) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 65؛ به نقل از: تاریخ طبری، ج 4، ص 209؛ تاریخ الخلفاء، ص 137؛ طبقات الکبری، ج 3، ص 282 .
(488) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 66؛ به نقل از: تاریخ المدینة المنورّه، ج 2، ص 858 .
(489) - ـ علی طنطاوی (ترجمه ابوبکر حسن‌زاده): داستان زندگانی عمر (چاپ اوّل و دوم 1380)، ص 78.
(490) - ـ مؤلّف مقاله، حاضرین جلسه را جمعیّت انبوهی از مهاجر و انصار می‌داند که مسجد از آن‌ها مملوّ گردیده بود!
(491) - ـ عبدالقادر دهقان سراوانی: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 14، تابستان 82، ص 16 .
(492) - ـ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج 1، ص 183 .
(493) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 65 .
(494) - ـ همان منبع، ص 67؛ به نقل از: طبقات الکبری، ج 1، ص 265؛ الفتوح، ج 2، ص 302 ـ 304 .
(495) - ـ سیّد عبدالحسین شرف‌الدین: اجتهاد در مقابل نص (ترجمه علی دوانی)، ص 346 ـ 347؛ به نقل از: العقد الفرید، ج 1، ص 187 .
(496) - ـ علّامه جعفر مرتضی ‌عاملی: تحلیلی ‌از زندگانی ‌سیاسی امام حسن‌ مجتبی علیه‌السّلام، ص 123 ـ 124؛ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج 12، ص 83 .
(497) - ـ همان منبع، ص 117؛ به نقل از: حیاة الصحابه، ج 3، ص 260 .
(498) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 69؛ به نقل از: نثر الدر، ج 4، ص 34 .
(499) - ـ شهید مرتضی مطهری: سیری در نهج‌البلاغه، ص 160 .
(500) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 66؛ به نقل از: المصنّف، ج 4، ص 343 ـ 344 .
(501) - ـ علی محمّد میرجلیلی: امام علی‌علیه‌السّلام و زمامداران، ص 111؛ به نقل از: شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ج 1، ص 183؛ تاریخ عمربن الخطّاب، ص 125 .
(502) - ـ احمد نصیب (ترجمه سیّد سعدالدین شیخ احمدی): محبّت پیامبر در قلب یارانش (چاپ اوّل1380)، ص 85 ـ 86 .
(503) - ـ به نقل از: نثر الدر، ج 2، ص 35؛ عیون الاخبار، ج 1، ص 12 .
(504) - ـ به نقل از: حیاة الحیوان، ج 1، ص 49 .
(505) - ـ به نقل از: نثر الدر، ج 4، ص 34 ـ 35 .
(506) - ـ رسول جعفریان: تاریخ خلفا، ص 67 .
(507) - ـ مهدی جعفری: مستوره آفتاب سرمد، ص 190 ـ 194؛ به نقل از: ابن‌طیفور: بلاغات النساء، ص 32؛ جوهری: السقیفة و فدک، ص 117؛ ابن‌ابی‌الحدید: شرح نهج‌البلاغه، ج 16، ص 233؛ عمر رضا کحّاله: اعلام النساء، ج 3، ص 1219 .
(508) - ـ عبدالقادر دهقان سراوانی: مقاله مندرج در فصلنامه ندای اسلام، شماره 14، تابستان 82، ص 16 .
(509) - ـ فصلنامه ندای اسلام، شماره پیاپی 22 ـ 23، تابستان و پاییز 1384، صفحه 6؛ تیراژ: ده هزار نسخه.
(510) - ـ [در فرهنگِ نام‌های عربی، «عایشه» از اسامی متعارف و متداول محسوب می‌گردد. به گزارش ابن‌حَجَر عَسقلانی در کتاب «الإصابه، جلد 4، صفحه 348 به بعد» 7 نفر از زنانِ صحابی، "عایشه" نام داشته‌اند.]
(511) - ـ تردیدی نیست که عایشه در قیام علیه عثمان، در نظر داشت تا خلافت را به خاندانِ خویش (=قبیله تَیْم)، بازگرداند و برای این پُست، طلحه، پسر عموی خود را در نظر گرفته بود .
(512) - ـ جَمَل در عربی به معنای شتر است. این جنگ، از آن جهت «جَمَل» نامیده شد که عایشه در آن، بر شتری زره‌پوش سوار شده و فرمان‌دهی کلّ سپاه مخالفین را در جنگ علیه علی بن ابی‌طالب‌علیه‌السّلام بر عهده گرفته بود.
(513) - ـ جهت آشنایی تفصیلی با دروغ‌پردازی‌های عایشه، به جلد چهارم از نوشتار علّامه عسکری که با نام «نقش عایشه در احادیث اسلام» منتشر شده است، مراجعه فرمایید.
(514) - ـ سِیَر اعلام النُبَلاء 2 / 136 .
(515) - ـ در آن زمان، مروان مدینه را ترک گفته بود .
(516) - ـ مُسند احمد 6/147 .
(517) - ـ مُسند احمد 6/151 .
(518) - ـ مُسند احمد 6/58 ، 6/201 .
(519) - ـ مُسند احمد 6/221 .
(520) - ـ مُسند احمد 6/115 .
(521) - ـ مُسند احمد 6/76 و 111 .
(522) - ـ به صحیح مُسلم، باب الغیره، مراجعه کنید .
(523) - ـ مُسند احمد 6/111 .
(524) - ـ مُسند احمد 6/227 و 144 .
(525) - ـ صَفیّه، دختر «حَیّ بن اَخْطَب» از سُلاله هارون بود.
(526) - ـ طبقات ابن سَعد 8/127 .
(527) - ـ سُنَن تِرْمِذی به موجب روایات زَرْکِشی در الإجابه 73 .
(528) - ـ مستدرک حاکم 4/29 .
(529) - ـ عایشه از قبیله تَیْم و حَفْصه از قبیله عَدی، از قُرَیْش بوده‌اند .
(530) - ـ احزاب 50 ـ 51 .
(531) - ـ صحیح بُخاری 3/118 ، صحیح مُسلم 4/374 .
(532) - ـ طبقات ابن سَعد 8/154 ـ 156 .
(533) - ـ الإصابه 4/362 و 784 و 1347 .
(534) - ـ مُسند احمد 6/134 و 198 و 261 .
(535) - ـ صحیح مُسلم 3/164 .
(536) - ـ طبقات ابن سَعد 8/148 .
(537) - ـ طبقات ابن سَعد 8/145 .
(538) - ـ الإستیعاب 2/703 .
(539) - ـ مُقَوْقِس لقب فرمان‌روایان اسکندریّه بود.
(540) - ـ قسمت‌های بالای مدینه را "عالیه" می‌گفتند؛ در آن قسمت، خانه‌هایی از قبیله بنی‌نَضیر قرار داشت که به رسول خداصلّی‌الله‌علیه‌وآله رسیده بود .
(541) - ـ سَلْمی، کنیز صَفیّه همسر رسول خداصلّی‌الله‌علیه‌وآله بود. او در جنگ خیبر حضور داشت و قابلگی فاطمه دختر رسول خداصلّی‌الله‌علیه‌وآله را نیز عهده‌دار بود؛ و هم او بود که در مراسم غسل فاطمه‌علیهاالسّلام شرکت کرد.
[در این که نام «سَلْمی» در اکثر نقل‌های مربوط به حوادث زندگانی حضرت فاطمه‌علیهاالسّلام به «اَسماء» تصحیف شده است، تردیدی نیست؛ امّا بین پژوهش‌گران در خصوص این مطلب که «سَلْمی» کیست، اختلاف نظرهایی وجود دارد و دیدگاه‌های متفاوتی در این زمینه ابراز شده است که البتّه با توجّه به تعدّد حوادث و رویدادهایی که نام «اَسماء» در آن‌ها به چشم می‌خورد، می‌توانند قابل جمع با یکدیگر نیز باشند.]
(542) - ـ طبقات ابن سَعد 1/134 .
(543) - ـ طبقات ابن سَعد 8/212 .
(544) - ـ طبقات ابن سَعد 1/37 .
(545) - ـ جهت آشنایی بیش‌تر با ماجرای نزول سوره تحریم به جلد چهارم از تألیف علّامه عسکری که با نام «نقش عایشه در احادیث اسلام» منتشر گردیده است، مراجعه فرمایید.
(546) - ـ صحیح بُخاری 2/277 .
(547) - ـ صحیح بُخاری 2/210 .
(548) - ـ مُسند احمد 6/150 و 154 .
(549) - ـ مُسند احمد 6/117 .
(550) - ـ مجمع الزوائد 9/202 .
(551) - ـ مُسند احمد 4/275 .
(552) - ـ نهج‌ البلاغه (صُبحی صالح) خطبه 156 .
(553) - ـ شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید 9/194 .
(554) - ـ عایشه در خانه رسول خداصلّی‌الله‌علیه‌وآله، حزبی تشکیل داده بود؛ و چنان که خود در این باره می‌گوید، زنان پیامبر، به دو حزب تقسیم می‌شدند:
حزبی که به عایشه، حَفْصه و سوده مربوط بود و حزب دیگر، که به اُمّ‌سَلَمه و سایر زنان رسول خدا تعلّق داشت.
از ادامه سخن عایشه چنین برمی‌آید که فاطمه دختر رسول خداصلّی‌الله‌علیه‌وآله، در حزب مخالفِ او قرار داشته است. (به صحیح بُخاری 2/60 مراجعه فرمایید)
(555) - ـ طبقات ابن سَعد 8/275 .
(556) - ـ طبقات ابن سَعد 8/67 .
(557) - ـ سِیَر اعلام النُبَلاء 2/133 .
(558) - ـ جالب است بدانید: ابوعُبَیْده در سال 18 هجری، در زمان خلافت عمر، به مرض طاعون درگذشت. (الإصابه 2/245)
شاید بتوان از این سخن عایشه چنین حدس زد که از جمله تصمیمات پشت پرده حزب حاکم، خلافت عمر، پس از مرگ ابوبکر و خلافت ابوعُبَیْده، پس از مرگ عمر بوده است.
(559) - ـ صحیح مُسلم 7/110 .
(560) - ـ عایشه، در دوران طغیان علیه امیرالمؤمنین علی‌علیه‌السّلام نیز احادیثی را در فضایل عثمان جعل کرده که در اکثر آن‌ها، از کشته شدن عثمان نیز یاد شده است.
(561) - ـ تاریخ یعقوبی 2/132 .
(562) - ـ تاریخ طبری 5/172 .
(563) - ـ انساب الأشراف 5/68 .
(564) - ـ بنابر آن چه مفسّرین نوشته‌اند، اساس نزول آیات سوره تحریم، در نتیجه اقدامات عایشه و حَفْصه بوده و این آیات در مذمّت آن دو نازل گردیده است.
عثمان نیز در مقام معارضه با عایشه، آیه دهم از سوره مزبور را به رخ او می‌کشد.
(565) - ـ تاریخ ابن اَعْثَم 1/155 .
(566) - ـ تاریخ طبری 4/477 ، تاریخ ابن اَعْثَم 1/155 .
(567) - ـ در مورد لغت نَعْـثَل به کتاب‌های: قاموس، تاج العروس، لسان العرب مراجعه فرمایید .
(568) - ـ انساب الأشراف 5/81 و 103 .
(569) - ـ انساب الأشراف 5/81 و 103 .
(570) - ـ تاریخ طبری 5/117 .
(571) - ـ انساب الأشراف 5/81 و 90 .
(572) - ـ شرح نهج‌ البلاغه ابن ابی‌الحدید 5/404 .
(573) - ـ تاریخ طبری 5/122 .
(574) - ـ انساب الأشراف 5/91 .
(575) - ـ زیرا طلحه، عموزاده خلیفه اوّل بود و به نظر عایشه، این قوم و خویشی، او را به خلافت نزدیک می‌کرد؛ ولی عایشه، درباره علی‌علیه‌السّلام که عموزاده رسول خداصلّی‌الله‌علیه‌وآله و داماد وی بود، چنین نظری را نداشت!!
(576) - ـ تاریخ طبری 5/172 ، طبقات ابن سَعد 4/88 .
(577) - ـ انساب الأشراف 5/91 .
(578) - ـ تاریخ یعقوبی 2/127 .
(579) - ـ این دو، با عایشه، نسبت فامیلی نیز داشتند؛ طلحه، عموزاده عایشه و زُبَیر، شوهرخواهرش بود.
(580) - ـ تاریخ طبری 5/167 .
(581) - ـ تاریخ طبری 5/167 .
(582) - ـ مقصود، آیات سوره تحریم است که عایشه و حَفْصه را مورد نکوهش قرار داده است.
(583) - ـ شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید 2/157 .
(584) - ـ تاریخ طبری 5/178 .
(585) - ـ شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید 2/81.
ابن ابی‌الحدید، شتر عایشه را پرچم لشکر می‌شمارد؛ ولی ابن اَعْثَم، خودِ عایشه را پرچم، و شتر وی را پرچم‌دار می‌نامد .
(586) - ـ تاریخ طبری 5/199 .
(587) - ـ تاریخ یعقوبی 2/157 ـ 160 .
(588) - ـ الإمامة و السیاسه 65 .
(589) - ـ العِقد الفَرید 4/314 .
(590) - ـ تاریخ طبری 5/205 .
(591) - ـ الأغانی 16/127 .
(592) - ـ مُرُوج الذَهَب 5/185 .
(593) - ـ مُصَنّفات الشیخ المفید 1/341 ـ 342 .
(594) - ـ حِلیة الأولیاء 2/48 .
(595) - ـ حِلیة الأولیاء 2/47 .
(596) - ـ سِیَر اعلام النُبَلاء 2/131 .
(597) - ـ طبقات ابن سَعد 5/18 .
(598) - ـ سِیَر اعلام النُبَلاء 2/131 .
(599) - ـ مُسند احمد 6/77 و 259 .
(600) - ـ سِیَر اعلام النُبَلاء 2/136 .
(601) - ـ شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید 3/126 .
(602) - ـ تاریخ طبری 5/183 ـ 184 .
(603) - ـ تاریخ ابن عَساکِر 2/379 ، تاریخ طبری 6/160 .
(604) - ـ تاریخ طبری 7/88 ، طبقات ابن سَعد 3/40 ، تاریخ ابن اَثیر 3/157 .
(605) - ـ طبقات ابن سَعد 8/73 .
(606) - ـ ابوحَنیفه و مالک، هر دو از پیشوایان چهارگانه اهل سنّت می‌باشند.
(607) - ـ طبقات ابن سَعد 8/73 .
(608) - ـ تاریخ یعقوبی 2/200 .
(609) - ـ درازگوش، قاطر.
(610) - ـ تاریخ یعقوبی 2/200 .
(611) - ـ العِقد الفَرید 3/102 .
(612) - ـ در متن تاریخ، «خز» آمده است. خز را نیز به «حریر» تفسیر کرده‌اند؛ امّا برخی، خز را حریری مخلوط به پشم دانسته‌اند .
(613) - ـ سِیَر اعلام النُبَلاء 2/132 .
(614) - ـ روایاتی که نقل شد، همه در کتاب‌های طبقات ابن سَعد و سِیَر اعلام النُبَلاء، در شرح حال عایشه موجود است .
(615) - ـ صحیح بُخاری 1/195 .
(616) - ـ صحیح مُسلم 4/168 ـ 170 .
(617) - ـ صحیح مُسلم با شرح نَوَوی 10/29 ـ 30 .
(618) - ـ العِقد الفَرید 4/14 ـ 15 .