ب - فضايل اخلاقى و ارزش ها در قرآن

تسليم محض خدا

وَ قُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ (1) .

و مطيعانه براى خدا قيام كنيد.

إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتاً لِلَّهِ حَنِيفاً وَ لَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (2) .

ابراهيم، بزرگوار مردى كه [به تنهايى ] يك امت بود، مطيع فرمان خدا و صاحب دين حنيف و از مشركان نبود.

فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ (3) .

پس زنان شايسته، فرمانبردارند و در غيبت شوهر، عفيفند و فرمان خدا را نگاه مى دارند.

وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِينَ وَ الْقَانِتَاتِ ... لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً (4) .

مردان مؤمن و زنان مؤمن، مردان اهل طاعت و زنان اهل طاعت،... (خداوند) براى آنان آمرزش ومزدى بزرگ آماده كرده است.

أَلصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ و الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ (5) .

شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان وآنان كه در سحرگاهان آمرزش مى طلبند.

وَ مَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صَالِحاً نُؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ (6) .

هر كس از شما كه مطيع خدا و پيامبرش شود و كار شايسته كند، دوبار به او پاداش دهيم.

يَآ أَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرينَ (7) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر كه از شما از دينش باز گردد، چه باك، زود باشد كه خدا مردمى را بياورد كه دوستشان بدارد و آنان نيز خدا را دوست بدارند. آنان در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر كافران سركش.

قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ (8) .

به تحقيق مؤمنان رستگار شدند، آنان كه در نمازشان خشوع مى ورزند.

وَ الْخَاشِعِينَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَّدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ... لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً (9) .

مردان شكيبا و زنان شكيبا و مردان خدا ترس و زنان خدا ترس...، براى آنان آمرزش و پاداشى بزرگ (از سوى خدا) در نظر گرفته شده است.

إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَ خَشِىَ الرَّحْمَنَ بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَ أَجْرٍ كَرِيمٍ (10) .

تنها، تو كسى را بيم مى دهى كه از قرآن پيروى كند و از خداى رحمان در پنهانى بترسد، چنين كسى را به آمرزش و مزدى گران مژده بده.

فَلاَ تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ لاَ تَشْتَرُوا بَاياتِى ثَمَناً قَلِيلاً (11) .

از مردم نترسيد. از من بترسيد و آيات مرا به بهاى اندك مفروشيد.

فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (12) .

اگر ايمان آورده باشيد، سزاوارتر است كه از خدا بترسيد و بس.

فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِى وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِى عَلَيْكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (13) .

از ايشان مترسيد. از من بترسيد تا نعمت خويش بر شما تمام كنم، باشد كه هدايت شويد.

وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَآئِزونَ (14) .

و كسانى كه از خدا و پيامبرش اطاعت مى كنند و از خدا مى ترسند و پرهيزگارى مى كنند، از رستگارانند.

أَلَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ كَفَى بِاللَّهِ حَسِيباً (15) .

كسانى كه پيامهاى خدا را مى رسانند و از او مى ترسند و از هيچ كس ديگر نمى ترسند، خدا براى حساب كردن اعمالشان كافى است.

إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ (16) .

تنها دانشمندان از او مى ترسند و خداوند پيروزمند آمرزنده است.

رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ لِمَنْ خَشِىَ رَبَّهُ (17) .

خداوند از آنها راضى و آنها از خدا راضى اند و اين حال كسى است كه از خدا بترسد.

فداكارى

وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفِسِهمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ (18) .

و ديگران را بر خويش ترجيح مى دهند، هر چند خود نيازمند باشند.

انفاق

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِى السرَّآءِ والضرَّآءِ (19) .

كسانى كه در توانگرى و تنگدستى انفاق مى كنند.

وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لاَنْفُسِكُمْ (20) .

و به سود خود از مالتان انفاق كنيد.

فَاَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى (21) .

كسى كه بخشيد و پرهيزكارى كرد و بهترين را تصديق نمود، پس براى بهشت آماده اش مى كنيم.

لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ (22) .

نيكى را نخواهيد يافت، مگر آن كه از آنچه دوست مى داريد انفاق كنيد.

عفت و حيا

يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغنِيآءَ مِنَ التَّعَفُّفِ (23) .

آن چنان در پرده عفافند كه هر كه حال ايشان نداند، پندارد كه از توانگرانند.

مَنْ كانَ غَنِيّاً فَلْيَسْتَعْفِفْ ... (24) .

هر كه [از سرپرستان يتيم ها] توانگر است، عفت ورزد. [و از مال يتيم ارتزاق نكند]....

وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لا يَجِدُونَ نِكاحاً حَتّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ (25) .

آنان كه استطاعت زناشويى ندارند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تاخدا از كرم خويش توانگرشان سازد.

وَ اَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (26) .

و اگر پاكدامنى پيشه كنند، بر آنها بهتر است. و خدا شنوا و داناست.

... تَمْشى عَلى اسْتِحْياءٍ ... (27)

(حضرت موسى(ع)) باحيا راه مى رفت....

عفو و گذشت

فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ اِنَّ اللَّهَ يُحبُّ الُْمحْسِنينَ (28) .

از آنان درگذر (عفوشان كن) كه خداوند نيكوكاران را دوست مى دارد.

وَ اِنَّ السَّاعَةَ لَأتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ (29) .

بى ترديد قيامت فرا مى رسد، پس گذشت كن، گذشتى نيكو.

فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُوْنَ (30) .

پس از آنان درگذر و بگو در امان هستيد، آرى به زودى خواهيد دانست.

و الْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الُْمحْسِنِينَ (31) .

و كسانى كه از خطاى مردم مى گذرند، خدا نيكوكاران را دوست مى دارد.

فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ (32) .

پس كسى كه عفو كند و آشتى ورزد، مزدش با خداست.

و ليعفوا وَ ليَصفحوا ألا تُحِبّونَ أنْ يَغفِرَ اللّهُ لَكُم (33) .

و درگذرند و ببخشايند، آيا دوست نداريد كه خداوند شما را ببخشد.

فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتّى يَأْتِىَ اللَّهُ بِاَمْرِهِ (34) .

عفو كنيد و گذشت كنيد، تا خداوند فرمانش را بياورد.

حلم و بردبارى

فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلاَمٍ حَليمٍ (35) .

پس او را به فرزندى بردبار مژده داديم.

اِنَّ اِبْراهيمَ لَحَليمٌ أَوَّاهٌ منيبٌ (36) .

ابراهيم بردبار و بسيار به درگاه خدا تضرّع داشت.

وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ اِنَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (37) .

و آن كه صبر كند و از خطا درگذرد، اين از كارهاى پسنديده است.

فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ... (38)

پس صبر كن، هم چنان كه پيامبران اولوالعزم صبر كردند، و در عقوبتشان عجله مكن....

سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ (39) .

سلام بر شما، به خاطر آن همه شكيبايى كه ورزيديد، سراى آخرت چه نيكو سرايى است.

وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوةِ وَ الْعَشِىّ يُريدُونَ وَجْهَهُ (40) .

و همراه كسانى كه هر صبح و شام پروردگارشان را مى خوانند و خشنودى او را مى طلبند، خود را به صبر وادار كن.

فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ ءَانَاىِ الَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى (41) .

بر آنچه مى گويند شكيبا باش و پروردگارت را پيش از طلوع خورشيد و پيش از غروب آن به پاكى بستاى و در ساعات شب و اول و آخر روز تسبيح بگو، اميد است كه خشنود گردى.

وَ اصْبِرْ عَلى مآ اَصابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (42) .

و بر هر چه كه به تو مى رسد، صبر كن، كه اين از نشانه تدبير در كارهاست.

فَاصْبِرْ اِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ (43) .

پس صبركن كه وعده خدا حق است، مبادا آنان كه به مرحله يقين نرسيده اند تو را بى ثبات و تحقير كنند.

فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ (44) .

در برابر فرمان پروردگار صابر و استوار باش و چون صاحب ماهى (يونس) مباش.

وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلاً (45) .

و بر آنچه مى گويند صبور باش و به گونه اى پسنديده از ايشان دورى بجوى.

يآ اَيُّها الَّذِينَ ءَامَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (46) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، شكيبا باشيد و ديگران را به شكيبايى فرا خوانيد و منسجم شويد [تا در جنگهاپايدارى كنيد] و از خدا بترسيد، باشد تا رستگار شويد.

وَ اِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ (47) .

اگر از شما بيست تن باشد و در جنگ پايدارى كنند، بر دويست تن غلبه خواهند كرد.

يآ أَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلوةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ (48) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از شكيبايى و نماز مدد جوييد، كه خدا با شكيبايان است.

الصَّابِرينَ وَ الصَّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنفقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ (49) .

شكيبايان وراستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و آنان كه در سحرگاهان آمرزش مى طلبند.

وَ الصَّادِقينَ وَالصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرينَ وَالصَّابِرَاتِ ... أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً و أَجْراً عَظيماً (50) .

مردان راستگو و زنان راستگو، مردان شكيبا و زنان شكيبا... براى همه آنها خدا آمرزش و پاداش بزرگ مهيا ساخته است.

وَ كَاَيِّنْ مِنْ نَبِىٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبّيُّونَ كَثيرٌ فَما وَهَنُوا لِمآ اَصابَهُمْ فِى سَبيلِ اللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرينَ (51) .

چه بسا پيامبرانى كه خدا دوستان بسيار همراه آنان به جنگ رفتند و در راه خدا هر چه به آنها رسيد سُستى نكردند و ناتوان نشدند و سر فرود نياوردند و خدا شكيبايان را دوست دارد.

اِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ (52) .

تنها، مزد صابران بى حساب ادا مى شود.

وَ اِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَاِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (53) .

اگر شكيبايى كنيد و پرهيزگار باشيد، به راستى كه اين نشانه قدرت اراده شماست.

راستى و صداقت

وَ الَّذِى جآءَ بِالصِّدقِ وَ صَدَّقَ بِه اُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (54) .

و كسى كه سخن راست بر او آمد و تصديقش كرد، هم آنها پرهيزگارند.

وَ قُلْ رَبِّ اَدْخِلْنى مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنِى مُخْرَجَ صِدْقٍ (55) .

و بگو اى پروردگار من، مرا به راستى و صداقت داخل كن و به راستى و صداقت بيرون بر.

وَ الْقَانِتينَ وَ القَانِتَاتِ وَ الصَّادِقينَ وَ الصَّادِقَاتِ (56) .

مردان فرمانبردار و زنان فرمانبردار، مردان راستگو و زنان راستگو.

فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى (57) .

و اما كسى كه بخشايش [انفاق ] و پرهيزگارى كرد و آن بهترين را تصديق كرد، پس به راحتى براى بهشت آماده اش مى كنيم.

قالَ اللَّهُ هذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقينَ صِدْقُهُمْ (58) .

خدا فرمود: اين روزى است كه راستگويان را، راستى گفتارشان سود دهد.

لِلْفُقَرآءِ الْمُهاجِرينَ الَّذِينَ اُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ اَمْوالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضلاً مِنَ اللَّهِ وَرِضْواناً وَ يَنْصُرُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ (59) .

[غنايم ] از آن مهاجران فقيرى است كه از سرزمين و اموالشان در طلب فضل و خشنودى خدا رانده شده اند و خدا و پيامبرش را يارى مى كنند، اينان راستگويانند.

لِيَجْزِىَ اللَّهُ الصَّادِقينَ بِصِدْقِهمْ... (60)

تا خدا راستگويان را به سبب راستى گفتارشان پاداش دهد....

مهربانى و دلسوزى

لَقَدْ جآءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَءُوفٌ رِحيمٌ (61) .

البته پيامبرى از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج مى دهد، بر او گران مى آيد سخت به شما دل بسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.

ثُمَّ قَفَّيْنا عَلى ءَاثارِهِمْ بِرُسُلِنا وَ قَفَّيْنا بِعيسَى ابْن مَرْيَمَ وَ ءَاتَيْناهُ الْإِنْجِيلَ وَ جَعَلْنا فى قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً (62) .

سپس پيامبرانمان را پس از ايشان فرستاديم و عيسى بن مريم را از پى آنها روانه كرديم و به او انجيل را داديم و در دل پيروانش رأفت و رحمت نهاديم.

فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ (63) .

به سبب رحمت خداست كه تو با آنها [مردم ] اين چنين خوش خو و مهربان هستى.

فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أوْ َيَخْشى (64) .

با او به نرمى سخن گوييد. شايد پند گيرد يا بترسد.

ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذينَ ءَامَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ (65) .

و از كسانى باشند كه ايمان آورده اند و يكديگر را به صبر و مهربانى سفارش كرده اند.

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ اَشِدّآءُ عَلَى الكُفَّارِ رُحَمآءُ بَيْنَهُمْ (66) .

محمد پيامبر خداست و كسانى كه با او هستند، بر كافران سختگير و با يكديگر مهربانند.

وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ (67) .

و تو راست خُلقى عظيم [و نيكو].

اعتدال

وَ اقْصِدْ فِى مَشْيِكَ (68) .

در رفتارت راه متعادل را برگزين.

وَ اِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ فَلَمَّا نَجَّيهُمْ اِلىَ الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ....

و چون موجهاى (69) عظيم، همانند ابرها، آنها را فرو پوشد، خدا را از روى اخلاص در دين بخوانند و چون نجاتشان دهد و به خشكى برد، برخى متعادل شوند [و راه تشكر و سپاس پيش گيرند].

وَ لَوْ اَنَّهُمْ اَقامُوا التَّوْريةَ وَ الْإِنْجيلَ وَ مَآ اُنْزِلَ اِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فوقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ اَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ اُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ كَثيرٌ مِنْهُمْ سآءَ ما يَعْمَلُونَ (70) .

و اگر تورات و انجيل را و آنچه را كه از جانب خدا بر آنها نازل كرده ايم بر پا دارند، از بالا و زير پاهايشان روزى بخورند، بعضى از ايشان مردمى متعادل هستند و بسيارشان بدكردارند.

فَاَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ اَقْسِطُوا اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ (71) .

ميانشان صلحى عادلانه برقرار كنيد و عدالت ورزيد كه خدا عادلان را دوست دارد.

اِعْدِلُوا هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقْوى (72) .

عدالت ورزيد كه به تقوا نزديكتر است.

شجاعت

قَالَ لا تَخافَآ اِنَّنى مَعَكُمَآ اَسْمَعُ وَ أَرى (73) .

گفت مترسيد، من با شما هستم، مى شنوم و مى بينم.

يا مُوسى أَقْبِلْ وَ لَا تَخَفْ إِنَّكَ مِنَ الْأَمِنِينَ (74) .

اى موسى پيش آى و مترس؛ تو در امان هستى.

... يُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَ لاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ (75) .

[مؤمنان ] در راه خدا جهاد مى كنند و از ملامت هيچ ملامتگرى نمى هراسند.

إِنَّمَا ذلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَآءَهُ فَلاَ تَخَافُوهُمْ وَ خَافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (76) .

آن شيطان است كه در دل دوستان خود بيم مى افكند. اگر ايمان آورده ايد از ايشان مترسيد، از من بترسيد.

فَمَنْ تَبِعَ هُدَاىَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ (77) .

بر آنها كه از راهنمايى من پيروى كنند، بيمى نخواهدبود و خود اندوهناك نمى شوند.

إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ (78) .

هر آينه آنان كه گفتند پروردگار ما اللَّه است و سپس پايدارى كردند، بيمى بر آنها نيست و اندوهگين نمى شوند.

أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (79) .

آيا از آنها مى ترسيد و حال آن كه اگر ايمان داشته باشيد، سزاوارتر است كه از خدا بترسيد.

إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْأَخِرِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَى الزَّكَوةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ (80) .

مساجد را كسانى آباد مى كنند كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده اند و نماز مى گذارند و زكات مى دهند و جز از خدا نمى ترسند.

أَلَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالاَتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ كَفَى بِاللَّهِ حَسِيباً (81) .

كسانى كه پيامهاى خدا را مى رسانند و از او مى ترسند و از هيچ كس جز او نمى ترسند، خدا براى حساب كردن اعمالشان كافى است.

آنچه كه نمى داند مى پرسد

فَسْئَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ (82) .

اگر خود نمى دانيد، از اهل كتاب بپرسيد.

وَ إِذَا جَآءَهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلَى أُوْلِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَنَ إِلَّا قَلِيلاً (83) .

و چون خبرى، چه ايمنى و چه ترس به آنها رسد، آن را همه جا فاش مى كنند، و حال آن كه اگر به پيامبر و الوالامرشان رجوع مى كردند، حقيقت امر را از آنان در مى يافتند. و اگر فضل و رحمت خدا نبود، جز اندكى همگى از شيطان پيروى مى كردند.

جهاد و تلاش

وَ الَّذِينَ جَهَدُواْ فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَاوَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الُْمحْسِنِينَ (84) .

كسانى را كه در راه ما مجاهدت كنند، به راههاى خويش هدايتشان مى كنيم، و خدا با نيكوكاران است.

لَّيْسَ لِلإِنسَنِ إِلَّا مَا سَعَى (85) .

براى مردم پاداشى جز آنچه خود تلاش كرده اند نيست.

وفاى به عهد

وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَهَدواْ (86) .

چون عهدى مى بندند، بدان وفا مى كنند.

الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنقُضُونَ الْمِيثقَ (87) .

كسانى كه به عهد خدا وفا مى كنند و خود پيمان نمى شكنند.

پايدارى در برابر مشكلات

وَ الصَّبِرينَ فِى الْبَأْسَآءِ وَ الضَّرَّآءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُواْ وَ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ (88) .

و آنان كه در بينوايى و بيمارى و به هنگام جنگ صبر مى كنند، اينان راستگويان و پرهيزگاران هستند.

انديشيدن در پديده هاى الهى

أَوَلَمْ يَتَفَكَّرُواْ فِى أَنفُسِهِم مَّا خَلَقَ اللَّهُ السَّموتِ وَ الْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَآ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُّسَمّىً وَ إِنَّ كَثِيراً مِّنَ النَّاسِ بِلِقَآىِ رَبِّهِمْ لَكَفِرُونَ (89) .

آيا با خود نمى انديشند كه خدا آسمانها و زمين و هر چه را ميان آنهاست، جز به حق و تا مدتى محدود، نيافريده است؟ و بسيارى از مردم به ديدار پروردگارشان ايمان ندارند.

أَوَلَمْ يَنظُرُواْ فِى مَلَكُوتِ السَّموتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِن شَىْ ءٍ وَ عَسَى أَن يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَىِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ (90) .

آيا در ملكوت آسمانها و زمين و چيزهائى كه خدا آفريده است نمى انديشند؟ و شايد كه مرگشان نزديك باشد و بعد از قرآن كدام سخن را باور دارند؟

كِتبٌ أَنزَلْنهُ إِلَيْكَ مُبَرَكٌ لِّيَدَّبَّرُواْ ءَايَتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ (91) .

[قرآن ] كتابى مبارك است كه آن را بر تو نازل كرده ايم، تا در آياتش بينديشند و خردمندان از آن پند گيرند.

سپاسگزارى

اللَّهُ أَخْرَجَكُم مِّن بُطُونِ أُمَّهَتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَرَ وَ الْأَفِْدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (92) .

خدا شما را از بطن مادرانتان بيرون آورد و هيچ نمى دانستيد و برايتان چشم و گوش و دل بيافريد، شايد سپاس گوييد.

وَ مِن رَّحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ لِتَسْكُنُواْ فِيهِ وَ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (93) .

و از رحمت او اين است كه براى شما شب و روز را پديد آورد تا در آن بياساييد و در اين به طلب روزى برخيزيد، باشد كه سپاس گوييد.

لَوْ نَشَآءُ جَعَلْنَهُ أُجَاجاً فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ (94) .

اگر مى خواستيم آن (آب) را تلخ مى گردانيديم. پس چرا سپاس نمى گوييد؟

رعايت تقوا

وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (95) .

هر آينه خدا شما را در بدر يارى كرد و حال آن كه ناتوان بوديد. پس از خداى بترسيد كه سپاسگزار شويد.

وَ لَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى (96) .

خوبى و نيكويى از آن كسى است كه پايبند تقوا باشد.

اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقيكُمْ (97) .

به راستى كه گرامى ترين شما در پيشگاه خدا با تقواترين شماست.

فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ لآإِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ (98) .

اگر باز گردند بگو: خدا براى من كافى است، خدايى جز او نيست، بر او توكل كردم و اوست پروردگار عرش بزرگ.

قُلْ حَسْبِىَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ (99) .

بگو: خدا براى من بس است. توكل كنندگان به او توكل مى كنند.

عشق به خدا

يَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ (100) .

خدا مردمى را بياورد كه دوستشان بدارد و دوستش بدارند.

وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا أَشَدُّ حُبّاً لِلَّه (101) .

آنان كه ايمان آورده اند خدا را بيشتر دوست مى دارند.

قُلْ اِنْ كُنْتُم تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌرَحيمٌ (102) .

بگو: اگرخدا را دوست مى داريد، از من پيروى كنيد تا او نيز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بيامرزد، كه آمرزنده و مهربان است.

حكمت و دانش

يُؤتى الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَ مُنْ يُؤتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْراً كَثِيراً وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُوْلُواْ الْأَلْببِ (103) .

به هر كه خواهد حكمت عطا كند و به هر كه حكمت عطا شده، نيكى فراوان داده شده و جز خردمندان پند نپذيرند.

به ياد نعمتهاى الهى بودن

وَ اللَّهُ يَدْعُواْ إِلَى الْجنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ يُبَيِّنُ ءَايتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ (104) .

خدا دعوت مى كند به جانب بهشت و آمرزش و نيز آيات خود را آشكار بيان مى كند، باشد كه يادآور [نعمت هاى الهى ] شوند.

استوارى در گفتار

فَلْيَتَّقُواْ اللَّهَ وَلْيَقُولُواْ قَوْلاً سَدِيداً (105) .

بايد كه از خداى بترسند و سخن درست و قاطع گويند.

رضايت الهى

وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْولَهُمُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّهٍ بِرَبْوَةٍ اَصابَها وابِلٌ فََاتَتْ اُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ (106) .

و مثل كسانى كه اموال خويش را براى طلب رضاى خدا از روى يقين و اعتقاد، انفاق مى كنند،مثل بوستانى است بر تپه اى، كه بارانى تند، بر آن بارد و دو چندان ميوه دهد، و اگر نه بارانى تند، كه نرم بارانى بر آن بارد [باز به ثمر رسد] خدا به كارهاى شما بيناست.

توبه

وَ مَن تَابَ وَ عَمِلَ صلِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً (107) .

و هر كه توبه و كار شايسته كند، به شايستگى نزد خدا باز گردد.

حسن معاشرت

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُواْ فِى الَْمجَلِسِ فَافْسَحُواْ يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انشُزُواْ فَانشُزُواْ يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَتٍ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (108) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون شما را گويند: در مجالس جاى باز كنيد، جاى باز كنيد،تا خدا در كار شما گشايش دهد و چون گويند كه برخيزيد، برخيزيد. خدا آنهايى را كه ايمان آورده اند و كسانى را كه دانش يافته اند به درجاتى بر افرازد، و خدا به كارهايى كه مى كنيد آگاه است.

گفتار آرام

لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَن ظُلِمَ وَ كَانَ اللَّهُ سَمِيعاً عَلِيماً (109) .

خدا بلند كردن صدا را به بدگويى دوست ندارد، مگر از آن كس كه به او ستمى شده باشد، و خدا شنوا و داناست.

تواضع در برابر مؤمنان

أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكفِرِينَ (110) .

در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر كافران سركش.

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ اَشِدّآءُ عَلَى الكُفَّار رُحَمآءُ بَيْنَهُمْ (111) .

محمد(ص) پيامبر خداست و كسانى كه با او هستند بر كافران سخت گير و با يكديگر مهربانند.

پُشتكار

وَ لَا تَهِنُواْ فِى ابْتِغَآءِ الْقَوْمِ إِن تَكُونُواْ تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَاَ لايَرْجُونَ وَ كَانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً (112) .

در دست يافتن به آن قوم سستى مكنيد. اگر شما آزار مى بينيد آنان نيز چون شما آزار مى بينند، ولى شما از خدا چيزى را اميد داريد كه آنان اميد ندارند و خدا دانا و حكيم است.

نظافت و پاكيزگى

وَ ثِيَابَكَ فَطَهِّرْ * وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ (113) .

و جامه ات را پاكيزه دار و از پليدى دورى گزين.

احسان به فقرا و نزديكان

وَ ءَاتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبَى وَ اليتامى وَ الْمَسَكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ السَّآئِلِينَ وَ فِى الرِّقَابِ (114) .

و مال خود را به خاطر آن كه دوستش دارد، به خويشاوندان و يتيمان و درماندگان و مسافران و گدايان و دربند ماندگان مى بخشند.

وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابنَ السَّبِيلِ وَ لاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيراً (115) .

حق خويشاوندان و مسكينان و در راه ماندگان را ادا كن و هيچ اسرافكارى مكن.

وَ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَ لَا تُشْرِكُواْ بِهِ شَيئًا وَبِالْوَلِدَيْنِ إِحْسَناً وَ بِذِى الْقُرْبَى وَ الْيَتَمَى وَالْمَسَكِينِ وَ الْجَارِ ذِى الْقُرْبَى وَ الْجَارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَنُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً (116) .

خداى را بپرستيد و هيچ چيزى را شريك او مسازيد و با پدر و مادر و خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و همسايه خويشاوند و همسايه بيگانه و يار مصاحب و مسافر رهگذر و بردگان خود نيكى كنيد. هر آينه، خدا متكبران و فخر فروشان را دوست ندارد.

إِنَّمَا الصَّدَقَتُ لِلْفُقَرَآءِ وَ الْمَسَكِينِ وَ الْعَمِلِينَ عَلَيْهَا وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِى الرِّقَابِ وَ الْغَرِمِينَ وَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (117) .

صدقات براى فقيران است و مسكينان و كارگزاران جمع آورى آن و نيز براى به دست آوردن دل مخالفان و آزاد كردن بندگان و قرضداران و انفاق در راه خدا و مسافران نيازمند. و آن فريضه اى است از جانب خدا، و خدا دانا و حكيم است.

يَسْئَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلْ مَآ أَنْفَقْتُمْ مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَلِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتَمَى وَالْمَسَكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ مَاتَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ (118) .

از تو مى پرسند كه چه انفاق كنند؟ بگو آنچه از مال خود انفاق مى كنيد، براى پدر و مادر و خويشاوندان و يتيمان و مساكين و رهگذران باشد و هر كار نيكى كه مى كنيد خدا به آن آگاه است.

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَنِ وَ إِيتَآىِ ذِى الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنْكَرِ وَالْبَغْىِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (119) .

خدا به عدل و احسان و بخشش به خويشاوندان فرمان مى دهد و از فحشا و زشتكارى و ستم نهى مى كند. شما را پند مى دهد، باشد كه پذيراى پند شويد.

احسان به والدين

وَ بِالْوَلِدَيْنِ إِحْسَناً (120) .

و به پدر و مادر نيكى كنيد.

وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِى صَغِيراً (121) .

در برابر آن دو [والدين ] از روى مهربانى سر تواضع فرود آر و بگو: اى پروردگار من، همچنان كه مرا در خردى پرورش دادند، بر آنها رحمت آر.

وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسَنَ بِوَلِدَيْهِ حُسْناً وَإِن جَهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِى مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلاَ تُطِعْهُمَآ إِلَىَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ (122) .

به آدمى سفارش كرديم كه به پدر و مادر خود نيكى كند و اگر آن دو بكوشند كه تو چيزى را كه بدان آگاه نيستى شريك من قرار دهى، اطاعتشان مكن. بازگشت همه شما به سوى من است و شما را به كارهايى كه مى كرده ايد آگاه مى كنم.

رفتار نيكو با همسر

وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً (123) .

و با آنان [همسران ] به نيكويى رفتار كنيد و اگر شما را از زنان خوش نيامد، [بدانيد] چه بسا چيزها كه شما را از آن خوش نمى آيد، در حالى كه خير كثيرى در آن نهاده شده است.

الطَّلَقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَنٍ (124) .

اين طلاق دوبار است و از آن پس يا به نيكو وجهى نگه داشتن اوست، يا به نيكو وجهى رها ساختنش.

تبادل نظر با همسر

فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَ تَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا (125) .

و اگر پدر و مادر بخواهند با رضايت و مشورت يكديگر فرزندشان را از شير باز گيرند، مرتكب گناهى نشده اند.

بدى را به نيكى پاسخ دادن

وَ الَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَآءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقَامُوا الصَّلَوةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقنَاهُمْ سِرَّاً وَ عَلاَنِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُوْلَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ (126) .

آنان كه به طلب ثواب پروردگار خويش صبر پيشه كردند، و نماز گزاردند و در نهان و آشكار از آنچه به آنها روزى داده ايم انفاق كردند و بدى را به نيكى دفع مى كنند. سراى آخرت خاص آنان است.

ادْفَعْ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ (127) .

سخن بد آنان را به هر چه نيكوتر مى آيد پاسخ گوى. ما به سخن آنان آگاه تر هستيم.

اداى امانت

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَ إِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نعما يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعاً بَصِيراً (128) .

خدا به شما فرمان مى دهد كه امانتها را به صاحبانشان باز گردانيد و چون در ميان مردم به داورى نشينيد به عدل داورى كنيد. خدا شما را چه نيكو پند مى دهد هر آينه او شنوا و بيناست.

وَ الَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَعُونَ (129) .

و كسانى كه امانتها و عهدهاى خود را رعايت مى كنند.

رفق و مدارا

خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عِنِ الْجَهِلِينَ (130) .

عفو پيشه كن و به نيكى فرمان ده و از جاهلان اعراض كن.

وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَلاَ تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ (131) .

بايد ببخشند و ببخشايند. آيا نمى خواهيد كه خدا شما را بيامرزد؟ و خداست آمرزنده مهربان.

وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَهِلُونَ قَالُوا سَلَماً (132) .

بندگان خداى رحمان كسانى هستند كه در روى زمين به فروتنى راه مى روند و چون جاهلان آنان را مخاطب سازند، به ملايمت سخن گويند.

تأمل در آيات الهى

وَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بَِايَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِّرُّوا عَلَيْهَا صُمًّا وَ عُمْيَاناً (133) .

و آنان كه چون به آيات پروردگارشان اندرزشان دهند، در برابر آن چون كران و كوران نباشند.

دعاى خانواده و فرزند

وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّيَّتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَاماً (134) .

و آنان كه مى گويند: اى پروردگار ما، از همسران و فرزندانمان دلهاى ما را شاد دار، و ما را پيشواى پرهيزگاران گردان.

صله رحم

وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ مَآ أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ يَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ (135) .

آنان كه، خداوند به پيوستن آن فرمان داده، پيوند مى دهند و از پروردگارشان مى ترسند واز سختى بازخواست خداوند بيمناكند.

روش نيكو در برخورد

ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جَدِلْهُمْ بِالَّتِى هِىَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ (136) .

مردم را با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت بخوان و با بهترين شيوه با آنان مجادله كن. زيرا پروردگار تو به كسانى كه از راه او منحرف شده اند، آگاه تر است و هدايت يافتگان را بهتر مى شناسد.

روحيه جمعى

وَ الَّذِينَ تَبَوَّءُو الدَّارَ وَ الْإِيمَنَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لَا يَجِدُونَ فِى صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّآ أُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ (137) .

و كسانى كه پيش از آمدن مهاجران در ديار خود بوده اند و ايمان آورده اند، آنهايى را كه به سويشان مهاجرت كرده اند دوست مى دارند و از آنچه مهاجران را داده مى شود در دل احساس حسد نمى كنند، و ديگران را بر خويشتن ترجيح مى دهند، هر چند خود نيازمند باشند.

روحيه برادرى ودوستى

وَ الَّذِينَ جَآءُو مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَنِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَنِ وَ لَاتَجْعَلْ فِى قُلُوبِنَا غِلاًّ لِّلَّذِينَ ءَامَنُوا رَبَّنَآ إِنَّكَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ (138) .

كسانى كه بعد از ايشان آمده اند، مى گويند: اى پروردگار ما، ما و برادران ما را كه پيش از ما ايمان آورده اند، بيامرز و كينه كسانى را كه ايمان آورده اند، در دل ما جاى مده. اى پروردگار ما، تو دلسوز و مهربان هستى.

وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيآءُ بَعْضٍ (139) .

مردان مؤمن و زنان مؤمن دوستان يكديگرند.

صلح بين مردم

مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَحٍ بَيْنَ النَّاسِ وَ مَن يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً (140) .

آنان كه به صدقه دادن يا نيكى كردن و يا آشتى بين مردم فرمان مى دهند و آن كس را كه براى خشنودى خدا چنين كند، مزد بزرگى خواهيم داد.

قضاوت عادلانه

وَ إِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ (141) .

و چون در ميان مردم به داورى نشينيد به عدل داورى كنيد.

اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى (142) .

عدالت ورزيد كه به تقوا نزديكتر است.

فرو خوردن خشم

وَ الْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الُْمحْسِنِينَ (143) .

و خشم خويش فرو مى خورند و از خطاى مردم در مى گذرند. خدا نيكوكاران را دوست دارد.

وَ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَئِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَوَحِشَ وَ إِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ (144) .

و آن كسان كه از گناهان بزرگ و زشتيها اجتناب مى كنند و چون در خشم شوند، خطاها را مى بخشايند.

دورى جستن از بيهودگى

وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ (145) .

و آنان كه از [چيزهاى ] بيهوده اعراض مى كنند.

روحيه سخاوت و بزرگوارى

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِى السَّرَّآءِ وَ الضَّرَّآءِ (146) .

آن كسان كه در توانگرى و تنگدستى انفاق مى كنند.

وَ إِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَاماً (147) .

و چون با ناپسندى روبه رو شوند، بزرگوارانه از آن در مى گذرند.

وَ إِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قَالُوا لَنَآ أَعْمَلُنَا وَ لَكُمْ أَعْمَلُكُمْ سَلَمٌ عَلَيْكُمْ لاَنَبْتَغِى الْجَهِلِينَ (148) .

و چون سخن لغوى بشنوند، از آن اعراض كنند و گويند، كردارهاى ما از آنِ ما و كردارهاى شما از آنِ شما. به سلامت بمانيد. ما خواستار جاهلان نيستيم.

سرعت در كارهاى خير

فَاسْتَبَقُوا الْخَيْرَتِ (149) .

پس در نيكى كردن بر يكديگر سبقت گيريد.

إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِى الْخَيْرَاتِ (150) .

آنان (ذكريا و همسرش) در انجام كارهاى خير شتاب مى ورزيدند.

أُوْلَئِكَ يُسَارِعُونَ فِى الْخَيْرَاتِ وَ هُمْ لَهَا سَابِقُونَ (151) .

آنان [مؤمنان ] در كارهاى خير شتاب كرده و در آن سبقت مى جويند.

وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَيْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ (152) .

برخى از آنان به اذن خدا در كارهاى خير سبقت مى جويند، آن است فضل بزرگ.

وَ السَّابِقُونَ السَّابُقُونَ * أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ (153) .

سبقت جويندگان، كه پيشى گرفته اند. هم اينها مقربان پيشگاه خداوندند.

دقت در كسب اطلاع

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا (154) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون براى جهاد رهسپار شويد، نيك تفحص كنيد.

حسن استماع

الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَيهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الْاَلْباب (155) .

آن كسانى كه به سخن گوش مى دهند و از بهترين آن پيروى مى كنند، ايشانند كسانى كه خداهدايتشان كرده و اينان خردمندانند.

سرمشق گرفتن

لَّقَدْ كَانَ لكُم فِى رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَنْ كَانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْأَخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً (156) .

براى شما -اگر به خدا و روز قيامت اميد داريد و خدا را فراوان ياد مى كنيد- شخص رسول اللَّه مقتداى پسنديده اى است.

دورى جستن از ستمگران

وَ إِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِى ءَايَتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَنُ فَلاَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّلِمِينَ (157) .

و چون بينى كه در آيات ما از روى عناد گفت و گو مى كنند، از آنها رويگردان شو، تا به سخنى جز آن پردازند و اگر شيطان تو را به فراموشى افكند، چون يادت آمد با آن مردم ستمكار منشين.

وفاى به سوگند

وَ احْفَظُوا أَيْمَنَكُمْ (158) .

به قسمهاى خود وفا كنيد.

مداومت در ذكر

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً * وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً (159) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خدا را فراوان ياد كنيد و هر بامداد و شبانگاه تسبيح گوييد.

فَاذْكُرُونِى أَذْكُرْكُمْ (160) .

ياد كنيد مرا تا به ياد شما باشم.

دوست داشتن مردم

لَقَدْ جَآءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ (161) .

هر آينه پيامبرى از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج مى دهد، بر او گران مى آيد. سخت به شما دلبسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.

رضا به قضاى الهى

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَىْ ءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَلِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الَّثمَرَتِ وَ بَشِّرِ الصَّبِرِينَ الَّذِينَ إِذَآ أَصَبَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَيْهِ رَجِعُونَ أُوْلَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ (162) .

البته شما را به اندكى ترس و گرسنگى و بينوايى و بيمارى و نقصان در محصول مى آزماييم و شكيبايان را بشارت ده. كسانى كه چون مصيبتى به آنها رسيد گفتند: ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مى گرديم. صلوات و رحمت پروردگارشان بر آنان باد، كه هدايت يافتگانند.

حفظ حدود

وَ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَئَانُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أن تَعْتَدُوا (163) .

و دشمنى با قومى كه مى خواهند شما را از مسجدالحرام باز دارند وادارتان نسازد كه از حدخويش تجاوز كنيد.

شفاعت امر خير

مَّن يَشْفَعْ شَفَعَةً حَسَنَةً يَكُن لَّهُ نِصِيبٌ مِّنْهَا (164) .

هر كس در كارى نيك، ميانجى شود او را از آن نصيبى است.

بازگو كردن نعمت هاى الهى

وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ (165) .

و از نعمتهاى پروردگارت سخن بگوى.

بهترين را در راه خدا انفاق كنيد

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامِنُوا أَنفِقُوا مِن طَيِّبَتِ مَا كَسَبْتُمْ وَ مِمَّآ أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِّنَ الْأَرْضِ وَ لَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بَِاخِذِ يهِ إِلَّآ أَن تُغْمِضُوا فِيهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ حَمِيدٌ (166) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از اندوخته هاى نيكوى خويش و از آنچه برايتان از زمين رويانيده ام انفاق كنيد، نه از چيزهاى ناپاك و بد، كه خود، آنها را جز از روى اغماض نمى ستانيد و بدانيد كه خدا بى نياز و ستودنى است.

مخفيانه انفاق كردن

إِن تُبْدُوا الصَّدَقَتِ فَنِعِمَّا هِىَ وَ إِن تُخْفُوهَا وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَرَآءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَ يُكَفِّرُ عَنكُمْ مِّن سَيِّئَاتِكُمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (167) .

اگر آشكارا صدقه دهيد كارى نيكوست و اگر در نهان به بينوايان صدقه دهيد نيكوتر است و گناهان شما را مى زدايد و خدا به كارهايى كه مى كنيد آگاه است.

حفظ حريم ديگران

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لَا تَدْخُلوُا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُواعَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ * فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِيهَآ أَحَداً فَلَاتَدْخُلُوهَا حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَإِن قِيلَ لَكُمْ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكَى لَكُمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ (168) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خانه اى غير از خانه خود، بى آن كه اجازت طلبيده و بر ساكنانش سلام كرده باشيد، داخل مشويد. اين براى شما بهتر است. باشد كه پند گيريد و اگر در خانه كسى را نيافتيد داخل مشويد. تا شما را رخصت دهند و اگر گويند: باز گرديد، باز گرديد، اين برايتان بهتر است و خدا به هر كارى كه مى كنيد آگاه است.

سلام و درود

فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَرَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْأَيَتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (169) .

و چون به خانه اى داخل شويد، بر يكديگر سلام كنيد. اين تحيتى است مبارك و پاكيزه از جانب خدا. خدا آيات را براى شما اين چنين بيان مى كند، باشد كه تعقل كنيد.

وَ إِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بَأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَآ (170) .

چون شما را به سلامى نواختند، به سلامى بهتر از آن يا همانند آن پاسخ گوييد.

حفظ حريم اولياى دين

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَىِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ* يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِىِّ وَ لَا تَجْهَرُواْ لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْملُكُمْ وَ أَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ* إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ (171) .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، بر خدا و پيامبر او پيشى مگيريد و از خدا بترسيد، زيرا خدا شنوا و داناست. اى كسانى كه ايمان آورده ايد، صداى خود را از صداى پيامبر بلندتر مكنيد و همچنان كه با يكديگر بلند سخن مى گوييد، با او به آواز بلند سخن مگوييد، كه اعمالتان ناچيزشود، درحالى كه نمى دانيد.كسانى كه در نزد پيامبر خدا صدايشان را پايين مى آورند، همانهايند كه خدا دلهايشان را به تقوا آزموده است. براى آنان آمرزش و مزد بسيار است.

اخلاص

وَ ما اُمِرُوا اِلّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الّدين (172) .

انسانها جز به اين كه خدا را با اخلاص [در دين و اعتقاد] عبادت كنند، امر نشده اند.

وَ ادْعُوهُ مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ (173) .

خدا را به گونه اى كه اعتقاد خود را به او خالص ساخته ايد، عبادت كنيد.

فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ اَجْمَعينَ اِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الُْمخْلَصينَ (174) .

به عزت و جلال تو سوگند كه همه انسانها را جز بندگان مخلص تو را گمراه خواهم كرد.

وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ اَجْمَعينَ اِلاَّ عِبادَكَ مِنهُمُ الُْمخْلَصينَ (175) .

به عزت و جلال تو سوگند كه همه انسانها را جز بندگان مُخلص تو گمراه خواهم كرد.

احسان

اِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الإِحْسَانِ (176) .

البته خداوند به عدل و نيكى فرمان مى دهد.

وَ اَحْسِنْ كَما اَحْسَنَ اللَّهُ اِلَيْكَ (177) .

نيكى كن، همان طور كه خدا به تو نيكى كرده است.

ادب و خوش لحنى

وَ قُلْ لِعبادى يَقُولُوا الَّتى هِىَ اَحْسَنُ اِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ اِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلإنسَانِ عَدُوّاً مُبيناً (178) .

بگو به بندگان من كه بهترين سخن را بگويند، شيطان در ميان آنها فساد مى كند، شيطان براى انسان دشمن آشكارى است.

وَ اِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ اَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا اَعْمالُنا وَ لَكُمْ اَعْمالُكُمْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لانَبْتَغِى الْجاهِلينَ (179) .

هرگاه سخن لغو شنيدند از آن رو گردان شده و مى گويند: اعمال شما از آن شما و اعمال ما از آن ما باشد، سلامتى بر شما باد، ما طالب (همنشينى و همكارى با) جاهلان نيستيم.

اكرام به يتيمان

وَ اَمَّا اذا مَاابْتَليهُ فَقَدَر عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبّى اَهانَنِ* كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ اليتيم ... (180) .

و هرگاه خداوند انسان را بيازمايد (به فقر و نيازمندى) و روزى او را تنگ كند، مى گويد:پروردگارم مرا خوار ساخت. نه اين طور نيست، بلكه يتيم را اكرام نمى كنيد و يكديگر را بر اطعام مسكين و بينوا تشويق نمى كنيد....

وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يتيماً وَ اسيراً (181) .

به جهت دوستى خدا به مسكين و يتيم و اسير اطعام مى كنند....

حفظ اتحاد مسلمين

وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَميعاً وَ لا تَفَرَّقُوا (182) .

به ريسمان (دستاويز) خدا چنگ زنيد و متفرق نشويد.

وَ أَطِيعُوا اللَّه وَ رَسُولَهُ وَ لاتَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيْحُكُمْ (183) .

خدا و پيامبر او را اطاعت كنيد و با هم نزاع نكنيد كه [در نتيجه ] قدرت و نيروى شما از بين برود.

وَ لا تَكونُوا كَالَّذينَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ البَيِّناتُ وَ اُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ (184) .

و همانند كسانى مباشيد كه پراكنده شدند و اختلاف كردند، پس از آن كه دلايل روشن برايشان آمده بود. و براى آنان عذابى است بزرگ.

تضرّع و زارى به درگاه خدا

اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْتَّوّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ (185) .

به تحقيق، خدا بسيار توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست دارد.

يَهْدِى إلِيهِ مَنْ أَنَابَ (186) .

خدا كسى را كه توبه كند، به سوى خود هدايت مى كند.

يَهْدِى إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ (187) .

خدا كسى را كه توبه كند هدايت مى كند.

نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ (188) .

چه بنده نيكويى است (سليمان) او بسيار زارى كننده (و توبه كننده) است.

أُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ (189) .

خداى خود را به تضرع در پنهانى بخوانيد. به يقين خدا ستمكاران را دوست ندارد.

پناه بردن به خدا از شر شيطان

وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ (190) .

و اگر از جانب شيطان در تو وسوسه اى پديد آمد، به خدا پناه ببر، زيرا او شنوا و داناست. كسانى كه پرهيزگارى مى كنند، هر گاه از شيطان وسوسه اى به آنها برسد، خدا را ياد مى كنند، زيرا مردمى صاحب بصيرتند.

وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (191) .

و اگر از جانب شيطان در تو وسوسه اى پديد آمد به خدا پناه ببر، كه او شنوا و داناست.

وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ * وَ أَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَنْ يَحْضُرُونِ (192) .

بگو: اى پروردگار من، از وسوسه هاى شيطان به تو پناه مى آورم و به تو پناه مى برم، اى پروردگار من، اگر نزد من حاضر شوند.

گفتن ان شاءالله (در كارها)

وَ لَا تَقُولَنَّ لِشَىْ ءٍ إِنِّى فَاعِلٌ ذَلِكَ غَداً إِلَّا أَنْ يَشَآءَ اللَّه (193) .

هرگز مگوى: فردا چنين مى كنم مگر (اين كه بگويى) ان شاءالله.

قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِى نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ (194) .

بگو من مالك سود و زيان خود نيستم، مگر آنچه خدا بخواهد (ان شاءاللَّه).

دورى از غافلان

وَ لا تُطِعْ مَنْ اَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنا وَ اتَّبَعَ هَويهُ وَ كانَ اَمْرُهُ فُرُطاً (195) .

و از آن كسى كه دلش را از ذكر خدا بى خبر ساخته ايم، و از پى هواى نفس خود مى رود و در كارهايش اسراف مى ورزد، پيروى مكن.

فَاَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلّى عَنْ ذِكْرِنا وَ لَمْ يُرِدْ اِلَّا الْحَيَوةَ الدُّنْيا (196) .

پس تونيز از كسى كه از (سخن) ما رويگردان مى شود و جز زندگانى دنيا را نمى جويد، اعراض كن.

آباد كردن مساجد

اِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ اَقامَ الصَّلوةَ وَ آتَى الزَّكوةَ وَ لَمْ يَخْشَ اِلَّا اللَّهَ فَعَسى اُولئِكَ اَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدينَ (197) .

به يقين، مساجد خدا را مردمانى آباد مى كنند كه به خدا و روز قيامت ايمان داشته و نماز بر پا مى دارند و زكات مى دهند و جز خدا از كسى نمى هراسند، اميد است كه از هدايت يافتگان باشند.

بهره بردارى از دنيا براى آخرت

وَ ابْتَغ فيما ءَاتَيكَ اللَّهُ الدّار الأَخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا وَ اَحْسِنْ كَما اَحْسَنَ اللَّهُ اِلَيْكَ وَ لَا تَبْغِ الْفَسادَ فِى الْأَرْضِ اِنَّ اللَّهَ لَا يُحبُّ الْمُفْسِدينَ (198) .

در آنچه خدا به تو داده خانه آخرت را طلب كن، و بهره خود را از دنيا فراموش مكن. (به ديگران) نيكى كن، همان طور كه خدا به تو نيكى كرده است. در زمين به دنبال فساد نباش،همانا خدا فساد كنندگان را دوست ندارد.

بهره مند ساختن از ارث

وَ اِذا حَضَرَ القِسْمَةَ اُولُوا الْقُرْبى وَ الْيَتامَى وَ الْمَساكينُ فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ (199) .

هنگامى كه به تقسيم ارث مى پردازيد، اگر از خويشاوندان و يتيمان و بينوايان حضور دارند، به آنان نيز نصيبى بدهيد.

تهجّد

وَ مِنَ الَّيلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى اَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً (200) .

پاسى از شب را به خواندن نماز نافله بيدار باش، اميد است كه پروردگارت تو را به مقام ستوده اى برساند.

هميارى در كارهاى خير

تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لَا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوَانِ (201) .

در نيكوكارى و پرهيزگارى يكديگر راكمك كنيد، نه در گناه و تجاوز.

در نيايش بودن

وَ اذا سَأَلَكَ عِبادى عنّى فَانِّى قَريبٌ اُجيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ اِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لِى وَلْيُؤْمِنُوا بى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ (202) .

هرگاه بندگان من، مرا از تو پرسيدند (آنان را آگاه كن) كه من به آنان نزديكم و دعاى آن كس را كه مرا بخواند، اجابت مى كنم. پس مرا اجابت كنند و به من ايمان آورند تا شايد رشد يابند.

اَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ (203) .

چه كسى درمانده را آن گاه كه او را بخواند اجابت مى كند و بدحالى اش را برطرف مى سازد؟

و قالَ رَبُّكُمْ اُدْعُونى اَسْتَجِبْ لَكُمْ اِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ (204) .

پروردگار شما فرموده است: مرا بخوانيد تا اجابت كنم شما را، آنان كه از عبادت من تكبّر ورزند، به زودى با خوارى به جهنم درآيند.

وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها (205) .

براى خدا نامهاى نيكوست، او را با آنها بخوانيد.

اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً (206) .

پروردگار خود را با (حالت) تضرّع و در پنهانى بخوانيد.

وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فى نَفْسِكَ تَضَرُّعَاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْأَصالِ وَ لاتَكُنْ مِنَ الْغافِلينَ (207) .

پروردگارت را در دل خود به تضرّع و ترس، بى آن كه صداى خويش را بلند كنى، هر صبح و شام ياد كن و از غافلان مباش.

معاشرت با نيكان

وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَوةِ وَ الْعَشِىِّ يُريدُونَ وَجْهَهُ وَ لَاتَعْدُ عَيْناكَ عَنْهُمْ تُريدُ زينَةَ الحَيوةِ الدُّنْيا (208) .

همراه با كسانى باش كه هر صبح و شام پروردگارشان را مى خوانند و خشنودى او را طلب مى كنند و نبايد به خاطر پيرايه هاى زندگى دنيا چشمان تو از آنان منصرف شود.

(تربيت برتر) برخورد نيكو

وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً (209) .

با مردم نيكو سخن بگوييد.

اِدْفَعْ بالَّتى هِىَ اَحْسَنُ السَّيِّئَةَ (210) .

بدى را به آنچه بهترين است پاسخ ده (دفع كن).

سعى و تلاش

يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ ما سَعى (211) .

روزى كه انسان سعى خود را به ياد مى آورد.

و اَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ اِلاَّ ما سَعى * وَ أنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى * ثُمَّ يُجْزيهُ الْجَزَاءَ الْأَوفى (212) .

نيست براى انسان، جز سعى و تلاشش، نتيجه سعى او در آينده به وى نمايانده خواهد شد،كاملترين پاداش را (در برابر آن) دريافت خواهد كرد.

اِنَّ السَّاعَةَ ءاتِيَةٌ اَكادُ اُخْفيهَا لِتُجزَى كُلُّ نَفْسٍ بِما تَسْعى (213) .

روزقيامت خواهدآمد، اراده كرده ام كه آن راپنهان دارم تا هركسى به جزاى سعى وتلاش خود برسد.

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناعِمَةٌ لِسَعْيِها راضِيَةٌ فى جَنَّةٍ عالِيَةٍ (214) .

چهره هايى در آن روز (روز قيامت) شاداب خواهند بود و از سعى و كوشش خود (كه در دنيا در راه خدا مبذول داشته اند) راضى خواهند شد.

ايثار در راه خدا

وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَشْرى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ (215) .

و بعضى از مردم، كسانى هستند كه جان خويش را در برابر دست يابى به رضايت و خشنودى خدا مى فروشند.

مواظبت از مال يتيم

وَ لا تَقْرَبُوا مال الْيَتيمِ اِلاَّ بِالَّتى هِىَ اَحْسَنُ حَتّى يَبْلُغَ اَشُدَّهُ (216) .

به مال يتيم -تا آن گاه كه بالغ شود- نزديك نشويد، جز به نيكوترين وجه.

انتخاب بهترين دوست و سرپرست

وَ اللَّهُ وَلِىُّ الْمُتَّقينَ (217) .

خدا ولى پرهيزكاران است.

اَلنَّبِىُّ اَوْلى بِالْمُؤْمنينَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ (218) .

پيامبر بر مؤمنان از جانهاى آنها مقدم است.

اِنْ اَوْلِياؤهُ اِلَّا الْمُتَّقُونَ (219) .

براستى كه دوستان خدا جز پرهيزكاران نيستند.

مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِياءَ كَمَثل عنكبوت اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَ إنَّ أَوْهَنَ البُيُوتِ لَبَيْتُ عنكبوت لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ (220) .

مثل كسانى كه به غير از خدا براى خود اوليا (دوست) و سرپرست انتخاب كرده اند، همانند عنكبوت است، كه براى خود خانه اى ساخته، همانا سست ترين خانه ها خانه عنكبوت است، اگر مى دانستند.

وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ اَوْلِياءُ بعْضٍ (221) .

مردان و زنان مؤمن بعضى از آنها سرپرست بعضى ديگرند.

گريستن از خوف الهى

وَ مِمَّنْ هَدَيْنا وَ اجْتَبَيْنا اِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ ءَاياتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُكِيّاً (222) .

از كسانى كه هدايت كرديم و برگزيديم (گروهى هستند كه) هرگاه آيات خدا بر آنان خوانده شود، به حالت سجده و گريه به روى مى افتند.

اِنَّ الَّذينَ اُوتوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ اِذا يُتْلى عَلَيْهِمْ يَخِرُّون لِلْأَذْقانِ سُجَّداً* وَ يَقُولُونَ سُبْحانَ رَبِّنا اِنْ كانَ وَعْدُ رَبِّنا لَمَفْعولاً* وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ يَبْكُونَ وَيَزيدُهُمْ خُشُوعاً (223) .

كسانى كه پيش از وى به آنان علم داده شده بود، هرگاه قرآن بر آنها خوانده مى شود، با حالت گريه و زارى به روى مى افتند و مى گويند: پاك و منزّهى پروردگار ما، به درستى كه وعده پروردگار ما انجام شدنى است وبه روى افتاده و گريه مى كنند و (شنيدن آيات قرآن) فروتنى آنان را بيشتر مى كند.

مشورت در كارها

وَ اَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ (224) .

در كارهايشان با يكديگر مشورت مى كنند.

وَ شاوِرْهُمْ فِى الْأَمْرِ فَاِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ (225) .

در كارها با آنان مشورت كن؛ پس آن گاه كه تصميم گرفتى، بر خدا توكل كن.

هجرت به خاطر خدا

وَ مَنْ يُهاجِرْ فى سَبيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِى الْأَرْضِ مُرَاغَماً كَثيراً وَ سَعَةً وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً اِلى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ اَجْرُهُ عَلى اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (226) .

و هر كس كه در راه خدا مهاجرت كند، از روى زمين برخورداريهاى بسيار و گشايشهايى خواهديافت و هر كس كه از خانه خويش بيرون آيد، تا به سوى خدا و رسولش مهاجرت كند و آن گاه مرگ او را دريابد، مزدش بر عهده خداست و خدا آمرزنده و مهربان است.

دست يابى به يقين

يُفَصِّلُ الْأَياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ (227) .

آيات و نشانه ها را جدا از هم بيان مى كند تا شايد شما به ملاقات پروردگارتان يقين كنيد.

وَ فِى الْأَرْضِ ءَاياتٌ لِلْمُوقِنينَ (228) .

در زمين نشانه هايى است براى يقين كنندگان.

هذا بَصائرُ لِلنَّاسِ وَ هُدًى وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ (229) .

در اين (قرآن) بينايى هاست براى مردم و هدايت و رحمت است براى گروهى كه يقين مى كنند.

تزويج زنان و مردان مجرد

وَ اَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكُمْ وَ اِمائِكُمْ اِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ (230) .

مردان بى زن و زنان بى شوهر خود را و غلامان و كنيزان خود را كه شايسته باشند، همسر دهيد. اگر چه فقير باشند، خدا به كرم خود توانگرشان خواهد ساخت، كه خدا گشايش دهنده و تواناست.

بيم و اميد

وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَ يَخافُونَ عَذابَهُ (231) .

به رحمت او اميدوارند و از عذاب او مى هراسند.

وَ ادْعُوهُ خَوْفَاً وَ طَمَعاً (232) .

و خدا را از روى بيم و اميد بخوانيد.

خشوع

سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشى (233) .

آن كس كه خضوع دارد، پند مى پذيرد.

اِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ (234) .

هر آينه از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مى ترسند.

برادرى با مؤمنان

اِنَّما الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ فَاَصْلِحُوا بَيْنَ اَخَوَيْكُم (235) .

همانا مؤمنان برادر يكديگرند، در ميان برادرانتان آشتى بيفكنيد.

تزكيه نفس

قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زكَّيهَا (236) .

به تحقيق رستگار شد كسى كه نفس را تزكيه كرد.

كسب معرفت

اِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ (237) .

به تحقيق از بندگان خدا فقط عالمان، از او مى ترسند.

وَ قُلْ رَبِّ زِدْنى عِلْماً (238) .

و بگوى: پروردگارا علم مرا فزونى ده.

فَلَوْلا نَفَر مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِى الدّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعُوا اِلَيْهِمْ (239) .

چرا از هر گروهى عدّه اى كوچ نمى كنند كه علم دين را فرا گيرند و آن گاه كه نزد قوم خود برگشتند، آنها را انذار دهند؟

پى‏نوشتها:‌