مركز تعليمات اسلامي واشنگتن - كتابخانه معارف اسلامی - ميوه و گياه درمانى

پيشگفتار مترجم
هر يك از مظاهر جهان آفرينش جلوگاه قدرت و عظمت ذات اقدس ‍ پروردگار است چنانكه شيخ اجل و حكيم سخنور سعدى عليه الرحمه فرموده است :

برگ درختان سبز در نظر هوشيار

هر ورقش دفترى است معرفت كردگار

آرى طبيعت و آيات آن گنجينه هاى اسرارآميزى مى باشند كه با پى بردن به هر يك از رموز آنها دنيايى در برابر چشمان ما متظاهر و متجلى مى شود.
يكى از نشانه هاى قدرت لا يزال الهى خلق گياهان و درختان سر سبز و بارورى است كه بشر با استفاده و مصرف آنها نه فقط نيرو و انرژى به دست مى آورد بلكه بخش عمده اى از آنها داروهايى مؤ ثر و معالج اغلب بيمارى ها مى توانند واقع شوند.
در عصر حاضر كه تمدن بشرى به اعلا درجه تكامل رسيده و صنايع دارويى به فعاليت به فعاليت مشغول گرديده است ، اغلب مواد مؤ ثر دارويى را از ريشه و برگ و ساقه و پوست و تخم و ميوه درختان و گياهان به صورت عصاره ، تنطور، محلول ، مواد تزريقى و اشكال ديگر در آورده در دسترس بيماران قرار داده اند. مثلا از ((گل انگشتانه )) يا پنجه على داروى معروف و مؤثر قلبى به نام ديژيتال ⁽¹⁾ و تركيبات ديگر آن را ساخته اند كه همه روزه در كليه مراكز پزشكى و بيمارستانها و درمانگاه هاى جهان مورد استفاده بيماران قلبى واقع مى شود.
مثال ديگر داروى مؤ ثر و معالج تازه اى در مورد سرطان به ويژه سرطان پستان و تخمدان و نيز ريه و ساير سرطانهاست كه محققين در اواخر دهه 1970 آن را از پوست درخت جنگلى ((صور)) يا ((سرخدار))⁽²⁾ بدست آمده و با نام تاكسول ⁽³⁾ در دسترس ‍ بيماران قرار داده اند.
بنابراين چنانكه ملاحظه مى شود هر يك از ميوه جات و سبزى ها و گياهان داراى خواص گوناگونى هستند كه توجه دانشمندان و پژوهندگان را تا آن حد به خود جلب نموده كه موجب پيدايش رشته وسيع گياه شناسى از يك طرف و داروشناسى از طرف ديگر گرديده است . نقش سبزيجات و گياهان خوراكى وميوجات بر روى انسان نيز رشته ديگرى است كه در علم تغذيه جايگاه رفيعى بدست آورده و اكنون جايگاه رفيع آنها به خوبى ثابت و مبرهن گرديده است .
خوشبختانه در كشور عزيز ما ايران نيز چندى است پژوهشگران هم ميهن به تحقيق و شناسايى و طبقه بندى گياهان بومى پرداخته و به ساختن داروهاى مختلف دست بكار شده اند. بطورى كه امروزه بخشى از داروهاى مورد مصرفى بيماران را شامل گرديده است .
در اين كتاب حاضر كه به وسيله يكى از دانشمندان فرانسوى ⁽⁴⁾ به رشته تحرير در آمده خواص هر يك از سبزيجات و ميوه جات مورد استفاده و مصرف عموم به خوبى شرح داده شده به طورى كه عموم طبقات بتوانند از آن استفاده كنند. علاوه بر آن مطالبى درباره ويتامين ها و نيازمندى هاى غذايى گنجانده شده است . از آنجا كه اين جانب احساس ‍ كردم مطالعه اثر مزبور موجب بالا رفتن سطح اطلاعات هموطنان عزيز از هر طبقه مى گردد آن را به زبان ساده اى به فارسى بر گردانده ام كه اميد است اين اثر مورد توجه عموم واقع شود. جاى ترديد نيست با مطالعه اين كتاب خواننده به فوايد و خواص ميوه جات و سبزيجات گوناگون پى برده و از منافع بى حد و حصر آنها تحت تاثير قرار مى گيرد و سعى خواهد كرد حد اكثر استفاده از آنها را وجهه همت خود قرار دهد تا سلامت دايمى خود و خانواده خويش را تامين كند و به ساير افراد سالم و شاداب جامعه اى تندرست بپيوندد.

دكتر سياوش آگاه

مقدمه
در اين مجموعه ابتدا به شرح تفصيلى و جامعى درباره ويتامين ها و كلرفيل ها پرداخته سپس به توصيف خواص درمانى ميوه جات و سبزيجات مختلف كه بيش از يكصد و پنجاه نوع مى باشند دست مى يازيم و نيروى درمانى و غذايى هر يك از آنها رابه دقت مورد توجه قرار داده و شرح مى دهيم .
براى معرفى و نشان دادن جزئيات مربوط به خواص هر يك از گياهان ، از تقسيم بندى هاى معمول گياه شناسى چشم پوشيده و به شكلى آنها را تنظيم كرده ايم كه خوانندگان به آسانى بتوانند سبزى يا ميوه مورد نظر خود را بيابند. مثلا در اينجا بادمجان و گوجه فرنگى و طالبى را جزء ميوه جات و سير و پياز را در شمار بقولات و گياهان معطر قرار داده ايم .
با مطالعه اين كتاب خواننده به فوايد وخواص ميوجات و سبزيجات گوناگون پى برده و از منافع بى حد وحصر آنها تحت تاثير قرار مى گيرد و سعى خواهد كرد حداكثر استفاده از آنها را وجهه همت خود قرار دهد تا سلامت دائمى خود و خانواده خويش را تامين كند.
قبل از آنكه بدين راه قدم گذاريم وظيفه خود ميدانيم نسبت به كسانى كه چنين راه روشنى را در پيش پايمان قرار داده اند و ما را از فوايد و محاسن طبيعى گياهان و ميوه هاى گوناگون مطلع كرده اند اداى احترام كنيم و بخصوص به شخصيت هايى چون دكتر بير شربنر⁽⁵⁾ كه كشفياتش در زمينه تغذيه بسيار ارزنده و قابل توجه است و همچننين دكتر لكرك ⁽⁶⁾ كه نوشته هايش در اين باره اكنون مرجع و سند معتبرى شناخته شده است درود بفرستيم .
به صورت جمله معترضه بايد بگويم هيچ نوع رژيم غذايى خواه به مقدار كم يا زياد بر روى غدد داخلى بدن اثر نمى گذارد. هر نوع آن داراى خاصيت و قدرت دارويى است و هر صورت غذايى نيز حكم يك نسخه را دارد.

ژان روستاند⁽⁷⁾

نيازمنديهاى غذايى
براى ساختن يا تجديد ساختمان بدن و جبران نيروهاى تلف شده ، عناصر مختلفى مورد نياز است كه بايد آنهارا از راه تغذيه به دست آورد. تحقيقات علمى ، اهميت مواد پروتئين ، چربى ، معدنى ، نشاسته اى ، ويتامين ها، مخمرها و غيره را به اثبات رسانيده است . كليه اين مواد به فراوانى در جهان گياهان موجودبوده و در دسترس ما قرار دارد. كه به تفصيل عبارتند از:
1- مواد سرشار از پروتئين (مواد غذايى سازنده )، قارچها، بقولات (سويا، نخود، لوبيا، عدس ) ميوه هاى روغنى (گردو، بادام ، فندق و غيره )، آرد غلات مختلف (جودوسر، گندم ، جو).
2- مواد خميرى ،سيب زمينى و غيره . اينها مواد مفيد و با ارزشى هستند كه طبيعت با كمال سخاوت در دسترس ما قرار داده است .
3-مواد غذايى سرشار از چربى (مواد قابل احتراق ): زيتون ، بادام ، گردو، بادام زمينى ، سويا، غلات ازقبيل گندم ، جودوسر وغيره
4- مواد سرشار از قند و نشاسته (ئيدرات دو كربن ، نشاسته ، قند)(غذاهاى مولد نيرو) تمام گياهان كه به ترتيب غلات و پس از آن ميوجات و بقولات را تشكيل مى دهند.
5 - مواد غذايى سرشار از املاح معدنى (غذاهاى سازنده و در عين حال نيرو بخش )، تمام سبزيجات و گياهان (گندم در راس همه آنها واقع شده ).
6- مواد غذايى سرشار از سلولوز(غذاهاى زه كش ) باز هم سبزيجات (غلات ((كامل ))، و غيره )
7- مواد غذايى سرشار از مخمرها(آنزيمها).(غذاهاى واسطه اى ⁽⁸⁾ )كليه سبزيجات (در درجه اول خام ).
8-مواد غذايى سرشار از ويتامين ها.(غذاهاى حيات بخش ) و كليه سبزيجات كه هر چه ممكن است كمتر تغيير شكل يافته باشد.
مخمرها يا آنزيمها
به ياد داشته باشيد در حالى كه در صنايع شيميايى براى گرفتن ئيدروژن از يك مولكول ، پنجاه آتمسفر فشار و حرارتى بيش تر از 200 درجه سانتيگراد مورد لزوم است ، بدن ما در هر ثانيه هزاران مرتبه اين عمل را انجام مى دهد. اگر در نظر آوريم كه اعمال گوارشى يك سيب زمينى به 300 تا 400 درجه حرارت نياز است و در صورتى كه اين مقدار گرما وجود نداشته باشد و مخمر هم وارد عمل نشده باشد چندين ماه طول خواهد كشيد تا اين سيب زمينى قابل هضم گردد، در آن موقع به قدرت مخمرها كه يكى از مهمترين كمك كننده هاى عمل تغذيه هستند پى مى بريم .
انجام گوارش ، بدون وجود مخمرها امكان پذير نيست زيرا اين ماده متواليا ايجاد تخمير نموده باعث هضم مواد غذايى مى گردد. بعضى از مخمرها مانند دياستازها قابل حل شدن مواد غذايى مى شوند و برخى ديگر نقش ((واسطه )) را ايفاكرده به هيچ وجه باعث تغيير حالت و خرابى ماده غذايى نمى گردد بلكه فقط وجود آنان كافى خواهد بود تا بعضى اجسام غير قابل حل تغيير حالت پيدا كرده بصورت قابل حل در آيند و بالاخره آنزيمها و مخمرهاى كفكى كه عناصر مختلف مواد غذايى را تغيير شكل داده و به محل هاى مخصوص خود هدايت نموده در آنجا ثابت نگاه مى دارد.
قسمتى از مخمر هابه وسيله بدن ترشح شده و قسمت ديگر از مواد غذايى وارد بدن مى شود. هر يك از اين دو منبع به تناسب ميزان احتياج مقدار لازم مخمر را وارد عمل مى كنند.بعضى از مخمرها، ماننداكسيدازها، داراى خاصيت تثبيت اكسيژن آزاد بر روى موادى كه تا آن موقع غير قابل تغيير و فساد بودند، مى باشند.اين گونه مخمرها داراى چنان خواص فوق العاده اى هستند كه اقامت يك روز تمام در هواى آزاد و تنفس عميق آنقدر براى شخص مفيد واقع نخواهد شد تا آنكه بدن با مواد تازه سرشار از اين گونه دياستازها تغذيه شده باشد.
اين مخمرهاى ذيقيمت كه به فراوانى در گياهان موجود است ، تاحدى لطيف وزود شكن هستند و فقط موقعى مى توانند مؤ ثر و مفيد واقع شوند كه در حرارت نزديك بدن انسان يعنى 37 درجه سانتى گراد قرار گرفته باشند. ليكن در حرارت غير كافى بى اثر هستند و درحرارت هاى بالا(50 تا 110 درجه در انواع مختلف ) خراب مى شوند.
بدين جهت است كه طبخ غذا در ظروف سربسته خطر خراب شدن بعضى از مخمرها را در بر دارد. زيرا حرارتهاى زياد موجب خرابى آنزيمها و دياستازها مى گردد.
براى بهره گيرى از خواص مخمرهاى مواد مختلف غذايى و به عبارت ديگر براى آنكه ارگانيسم بتواند به وجه احسن از آنها استفاده كند لازم است از مواد غذايى كه كمتر دچار تغييرات شده باشد در صورت غذا گنجانده شود. خوردن خوراكى هاى خام از قبيل ميوه جات و سبزيجات و بقولات بهترين ضامن يك تغذيه صحيح و مفيد است .
وضع محيط روده ها⁽⁹⁾
براى آنكه غذا در نتيجه تغييرات متوالى حاصله از اعمال مخمرها يا آنزيمهاى موجود دربدن و آنهائى كه به وسيله مواد غذايى از خارج وارد دستگاه گوارشى گرديده هضم شود وجود يك محيط روده اى باكتريائى نيز لازم مى آيد تا باكتريها داخل در كار شده و آخرين تغييرات لازم را بر روى مواد غذايى به عمل آورند تا جذب آنها به وسيله چين و خمل هاى ⁽¹⁰⁾روده امكان پذير گردد.
اگر محيط باكتريائى كه بيشتر آنكلى باسيل (و بعضى ديگر) تشكيل مى دهد دچار اختلال شده باشد عمل هضم بطور كامل صورت نخواهد گرفت و نارسايى تغذيه ⁽¹¹⁾ حاصله در روى سلولها به سرعت موجب بروز بيماريهاى ناشى از ضعف ارگانيسم مى شود. همچنين تشخيص داده شده است كه بروز سرطان نيز همگام با حالت انحطاطى محيط روده اى امكان پذير مى شود.
محيط روده اى در برابر اثرات و دخالتهاى مواد غير طبيعى بسيار حساس ‍ است . اغلب مواد شيميايى ، باكتريهاى محيط روده را خراب كرده وسايل مقدماتى يك سوء تغذيه را فراهم مى سازند و بالعكس روغن هاى مايع معطر بعضى سبزيجات ، خاصه اسانسهاى گوگرددار سير موجب تنظيم و تعديل محيط روده اى مى شود.
اكسيژنى كه به وسيله سبزيجات حاصل مى شود براى نگاهدارى محيط روده اى بسيار نافع و ضرورى است بدين جهت لازم است در صورت غذاى روزانه خود سبزيجات تازه سبز را بصورت خام از نظر دور ندارند.
كلرفيل
رنگ سبز سبزيجات وجود كلرفيل رابخوبى نشان مى دهد. اين ماده سبز رنگ به سبب خواصى كه در آن نهفته است مواد قندى و نشاسته اى را به وسيله گاز كربنيك و با كمك نيروى حاصله از نور خورشيد مى سازد. بنابراين كلروپلاسم موجود در سبزيجات داراى اين خاصيت اساسى است كه كربن جو را گرفته و در مواد زنده وارد مى سازد. به سبب وجود همين كلرفيل است كه كه كلم خام به همراهى آهن موجب تركيب و تشكيل هموگلوبين شده و درمان بيمارى كم خونى را آسان مى سازد. وجود كلروفيل براى زندگى بقدرى لازم و ضرورى است كه گياهان بدون كلرفيل (مانند قارچها)فقط موقعى مى توانند به زندگى و رشد خود ادامه دهند كه در روى ريشه گياهان سرسبز ديگر يا خاك كهنه كاشته شده باشند.
آيا مى خواهيد بدانيد دانشمندان درباره كلرفيل چه مى گويند؟ بشنويد:
((كلرفيل در درمان كم خونى ، نوع هيپوكروم ⁽¹²⁾ چنان نقشى را ايفا مى كند كه قرابت شيميائى آن را با هموگلوبين (از لحاظ تاثير و همكارى ) بخوبى توجيه مى نمايد)).
((كلروفيل و هموگلبين در نتيجه احياء⁽¹³⁾ توليد هموپيرول ⁽¹⁴⁾ مى كنند. ليكن كلرفيل داراى يك هسته اى از فلز منيزيم كه ضد كم خونى است مى باشد و هموگلبين نيز داراى يك هسته اى از آهن است . از طرف ديگر كلرفيل خالص موجود در سبزيجات و بقولات سبز حاوى مس نيز مى باشد كه وجودش به عنوان ((واسطه )) براى جذب آهن ضرورى است . بدين صورت خاصيت كلرفيل به عنوان داروى كمخونى بخوبى توجيه مى شود.))
از طرف ديگر كلرفيل داراى خواص محرك ماهيچه ها و اعصاب بوده مقوى قلب مى باشد. همچنين بر روى الياف ماهيچه صاف روده ها اثر مفيد گذارده و بر عليه يبوست كار مى كند و بعلاوه اعمال كليه ها راتنظيم نموده و سطح كلسترول خون را پايين مى آورد.
خواص اصولى ضد عفونى برگهاى سبز بسيار قابل ملاحظه است و مطمئنااين خاصيت مرهون وجود كلرفيل مى باشد. در موقع ايجاد يك زخم يا خراش يا گزيدگى يك حشره ، مالش چند برگ بر روى موضع بطوريكه عصاره برگ از آن خارج شود و با موضع تماس حاصل كند بسيار مفيد واقع مى گردد.
ارگانيسم دو منبع اصلى و اساسى نيرو را مى شناسد. نخست نيرويى كه در نتيجه تغيير شكل شيميايى مواد مركب كننده مواد غذايى مختلف حاصل مى شود، اين نيرو به دخالت ارگانيسم دراين تغيير شكل نيازمند است . بنابراين يك نوع اتلاف نيرويى را در بردارد كه همانا در اختيار گرفتن و تغيير شكل دادن آن است . دومين نيرو انرژى خورشيدى است كه به وسيله كلرفيل جمع مى شود. اين نيرو كه بلافاصله قابل آزاد شدن است به محض آنكه اولين تماس خود را با برجستگى هاى روى زبان حاصل نمود آزاد مى گردد. اين يك نيروى بسيار خالصى است كه بدين طريق سبزيجات قبل از آنكه عمل هضم آغاز شود آنرا به ما منتقل مى سازد.
تمامى گياهان سبز داراى يك چنين سرمايه غير قابل ارزيابى مى باشند. ميوه جات نيز كه مرحله كلروفيلى خود را طى كرده اند(دوران سبز بودنشان ) نيروى خورشيدى را در خود ذخيره نموده و تاهنگام مصرف آنرا با خود نگاه مى دارند.
فقط بايستى به خاطر داشت كه كلروفيل مانند مخمرها در برابر حرارت حساس بوده و گرماى زياد آنرا خراب مى كند. بنابراين بايستى اين را از سبزيجات تازه و خام بدست آورد.
اسيدها و قليائى ها
براى حصول اطمينان از عمل طبيعى بدن ، بايستى اخلاط(خون ، لنف و غيره ) از لحاظ حالت اسيدى قليايى داراى يك وضع متعادل خاصى بوده باشند. ازدياد حالت اسيدى خون (اختلال ph خون ) موجب از بين رفتن يا كاهش مقاومت ارگانيسم و بروز عفونتهاى مختلف مى گردد بنابراين خون بايستى حالت قليايى داشته باشد تا اسيدى .
اغلب بيمارى ها از آن ناشى مى شود كه در بعضى روشهاى تغذيه اى مواد اسيدى بيشتر و مواد قليايى كمترى وارد ارگانيسم مى شود.مثلا غذايى كه شامل گوشت ، مواد خميرى يا بقولاتى ، پنير، گردو، نان سفيد بوده باشد تماما ايجاد حالت اسيدى نموده و به هيچ وجه مواد قليايى زا در بر نخواهدداشت . بنابراين متوجه مى شويم كه مردم اين عصر و زمانه در چه حالت غير متعادلى به زندگى خود ادامه مى دهند. بويژه هنگامى كه مى دانيم كه يك غذاى مناسب آن است كه بايستى سرشار از مواد قليايى كننده بوده باشد تا اسيدى . از طرف ديگر بدين جهت مواد غذايى قليايى را بر مواد اسيدى ترجيح مى دهيم . كه براى آنكه ما فضولات مواد غذايى را آزاد كنيم آنها را به اسيدهايى تبديل مى كنيم كه اضافات آن موجب انحطاط و فرسايش مواد زائد مى گردد.
سبزيجات قليايى (سرشار از مواد قليايى ) عبارتند از كليه ميوه ها(حتى ميوه هاى اسيدى و ترش ) بجز گردو، تمامى بقولات و سبزيجات (بجز نخود سبز و لوبيا سبز)، سيب زمينى ، غلات كامل (نان كامل ، آرد كامل ، برنج كامل و غيره ).
سبزيجات ايجاد كننده حالت اسيدى عبارتند از بقولات ، گردو، بادام زمينى ، غلات غير كامل (نان سفيد، آرد سفيد، برنج سفيد و غيره )، قهوه ، چاى ، كاكائو و روغنهاى مايع . گرچه در اين كتاب فقط به شرح مواد گياهى مى پردازيم ، بايد در اينجا اضافه كنيم كه گوشت و چربى ها و پيه آب كرده ، پنير، سفيده تخم مرغ و قند نيز جزو مواد توليدكننده حالت اسيدى مى باشند.
اسيدهاى آمينه
مواد پروتئينى غذائى تحت تاثير مخمرها و شيره معدى ، لوزالمعدى ، صفراوى و روده اى تجزيه شده به اسيدهاى امينه كه تعدادشان كاملا مشخص گرديده تبديل مى شود. هر نوع پروتئين حاوى كليه اسيدهاى امينه اى كه تاكنون شناخته شده اند نمى باشد.
بعضى از مواد پروتئينى داراى ليزين ⁽¹⁵⁾ مى باشد كه براى رشد و نمو بدن انسان وجودش بى نهايت ضرورى است . بعضى مواد پروتئينى ديگر حاوى تريپتوفان ⁽¹⁶⁾ مى باشد كه كمبود آن ممكن است موجب بروز بيمارى آب مرواريد چشم و يا لااقل ريزش موى سر گردد.
از اسيدهاى امينه ديگر بايد از آرژينين ⁽¹⁷⁾ نام برد كه كمبود آن موجب نازائى و ناتوانى جنسى مردانه مى شود. همچنين گليكوكول ، پتروزين ، سيستين ، هيستيدين ، گليسين ، اسيد گلوتاميك ، پرولين ، اسيد آسپارتيك ، لوسين ⁽¹⁸⁾، ايزولوسين ، فنيل آلانين اسيدهاى آمينه اى هستند كه به مقادير مختلف در مواد پروتئينى گوناگون يافت مى شود. نوع ديگرى از پروتئين يافت مى شود به نام گاماگلبولين كه تشكيل مواد دفاعى به نام پادتن را تسهيل مى كند. بنابراين يكى از مواد محافظ ارگانيسم در برابر بيماريها محسوب مى شود. امينواسيدها در اغلب سبزيجات ديده مى شود ليكن در غلات و بقولات (بخصوص سويا) به مقدار زيادتر و فراوانترى وجود دارد.
ويتامينها
وجود ويتامينها و مصرف آنها براى نگاهدارى و حفظ حيات لازم و ضرورى است و در صورت فقدان يا كمبود آنها اختلالاتى در وضع سلامت انسان پيدا مى شود. لازم است در اينجا به اين نكته مهم نيز توجه داشته باشيم كه افزايش مصرف و زياده روى در خوردن آنها نيز اختلالات و مسموميتهائى ظاهر مى سازد. موضوع قابل ذكر آنكه اين نوع مسموميتها و اختلالات هنگامى بروز مى كند كه ما از ويتامينهاى ساخته شده و تركيبى بصورت قرص دياآمپول يا شربت مصرف كرده باشيم در صورتيكه ويتامين مصرفى طبيعى به وسيله غذا هيچگاه مسموميت يا عارضه اى ايجاد نمى نمايد. همچنين است موقعى كه ما هواى اكسيژن دار مصنوعى به وسيله دستگاههاى تهويه را تنفس كنيم ممكن است به بيمارى دچار شويم در حالى كه اگر هواى آزاد سرشار از اكسيژن طبيعى را تنفس كنيم براى ما بسيار مفيد و نافع واقع خواهد شد.
بعضى موادى كه گاهى از اوقات در غذا بكار مى بريم ممكن است موجب اختلال در فعاليت ويتامين ها بشوند. مثلا روغنهاى معدنى (مانند پارافين ) كه از تغيير شكل يافتن كاروتن (پيش ويتامين آ) به ويتامين آ جلوگيرى به عمل مى آورد يكى از مواد ضد ويتامينى هستند.همچنين سفيده تخم مرغ كه به مقدار زياد به مصرف برسد(در بعضى شيرينى پزى ها).
همه مى دانيم كه مصرف مواد غذايى كنسرو شده ممكن است منجر به كمبود ويتامين ث بدن گردد از طرف ديگر بايد دانست كه اضافه كردن ميوه جات تازه سرشار از ويتامين ث در تمام موارد براى جبران اين كمبود نمى تواند كافى باشد مگر آنكه مصرف غذاهاى كنسرو شده را كنار بگذارند. برنج صيقلى سفيد كرده مى تواند در روده ها ماده اى بسازد كه ويتامين ب را خراب كند.
ويتامين آ(آگزروفتول ⁽¹⁹⁾)
پيش ويتامين آ: رنگدانه ها، كاروتن ⁽²⁰⁾ و كريپتوگزانتن ⁽²¹⁾
فقدان يا كمبود ويتامين آ موجب سختى قرنيه و خشكى چشم ، كاهش قوه بينايى بخصوص در موقع شب ، سوء تغذيه ، بى غذائى ، لاغرى ، عدم مقاومت در برابر بيماريهاى عفونى (انفلونزا و غيره ) مى گردد بعلاوه سه تا دوازده روز قبل از قاعدگى زنان اختلالاتى از قبيل عصبانيت ، اضطراب ، بى خوابى ، سردرد، احساس كشش در شكم ، دردهاى پستانها، اختلالاتى در كار غده كليه و در نتيجه ، ازدياد فشار خون پديدار مى گردد. در موارد فقدان ويتامين آ سلولهاى پوستى و مخاطى زبر و خشك شده ناخنها شكننده و موها كدر و بى جلا مى گردند.
اثر ويتامين آ
ويتامين آ به سبب قدرت قليا سازى ، بر روى تعادل اسيدى - قليايى بدن تا حدى اثر مى گذارد. بعلاوه عامل متعادل كننده اى در تنظيم مكانيسم غده هيپوفيز مى باشد. از طرف ديگر اعمال هورمونهاى جنسى را تعديل مى نمايد. همچنين در تغذيه اعضاء جامد بدن از قبيل استخوانها، غضروفها، قسمتهاى شاخى (مانند مو و ناخن )، مجارى خونى و قسمتهاى مقاوم دستگاه گوارش و پوست دخالت و تاثير بسزايى دارد. ويتامين آ بدن را از ابتلا به بيماريهاى عفونى محفوظ مى دارد و پوست و مخاط را در حالت تازگى و شادابى نگاه مى دارد(يك عامل تجديد جوانى بشمار مى رود). بعلاوه فشار خون را تنظيم مى نمايد و خواب عادى را سبب مى شود. همچنين قدرت مصونيت در برابر ويروسها را افزايش داده و از نمو تومورها جلوگيرى به عمل مى آورد.
كاروتن (پيش ويتامين آ) از بروز سقط جنين جلوگيرى مى كند و نقش ضد عفونت را در زن باردار ايفا مى نمايد.
منابع گياهى ويتامين آ
تمام گياهان سبز و هويج منبع ويتامين آ محسوب مى شوند. ميوه جات (بخصوص ميوه هاى زرد رنگ ، سيب زمينى (بخصوص زرد رنگ )، ميوه هاى روغنى و نيز روغنهاى نباتى ، سير، پياز، غلات ، گوجه فرنگى ، عدس ، قارچها، ليموترش ، پرتقال ، زردآلو، شلغم ، ميوه جات خشك . همچنين آناناس ، آوكادو، موز، خرما و انبه از ميوه هايى هستند كه داراى مقادير قابل ملاحظه ويتامين آ مى باشند.
ويتامين ب
(كمپلكس ب )، ويتامين ب 1(آنورين يا تيامين )، ب 2(ريبوفلاوين يا لاكتوفلاوين )، ب 3(ننيكوتيناميد)، ب 4(آدنين )، ب 5(اسيد پانتو تنيك )، ب 6(پيريدوكسين )، ب 9(اسيد فوليك )، ب 12 (سيانوكوبالامين كمپلكس آلى - فلزى )، ب 15(اسيد پنگاميك )، پ پ (اسيد نيكوتينيك ).
كمبود يا فقدان اين گروه ويتامينى موجب بروز اختلالات عصبى ، بعضى از انواع بيمارى هاى پوستى (اكزما)، ترشحات مهبلى ، بيماريهاى اعصاب بطنى (كوچك ماندن روده ها)، يبوست و سوء تغذيه ، بيمارى پلاكر⁽²²⁾ و برى برى ، بزرگ شدن غدد فوق كليه همراه با كم كارى غده تيروئيد و تناسلى .
اثر و عمل ويتامين هاى ب
اين گروه ويتامينى موجب ايجاد تعادل عصبى و تغذيه اى بخصوص در موارد نشاسته اى و قندى مى گردد .
اغلب ويتامين هاى ب كمپلكس را در جوانه گندم و آوكادو مى توان يافت .
ويتامين ب 1
در ايجاد تعادل عصبى دست داشته و موجب جلوگيرى از يبوست و بيمارى هاى برى برى مى گردد. بعلاوه براى جذب اكسيژن سلولى به آنزيمها كمك مى كند. وجود اين ويتامين به منظور تامين اكسيداسيون مواد ئيدروكربنه ضرورى و لازم است .
اين ويتامين در پوست گياهان (گندم ، برنج و غيره )، گردو و بقولات يافت مى شود.
ويتامين ب 2
اين ويتامين در تنفس بافتها شركت و دخالت دارد.
كمبود اين ويتامين موجب ترك خوردگى لب ها، اتساع مويرگهاى چشم و احساس سوزش و خارش و آب مرواريد مى گردد.
ويتامين ب 2 در قسمتهاى سبز گياهان (برگها) و در خرما موجود است .
ويتامين ب 3
اين ويتامين به صورت كوآنزيم در مكانيسم سوخت و ساز مواد ئيدروكربنه عمل مى كند در مواد غذايى تركيب شده از غلات كامل ، سبزيجات تازه و تخم مرغ يافت مى شود.
ويتامين ب 4
در ساختن و تركيب هسته پروتئين ها بسيار مفيد و مؤ ثر است .اين ويتامين بخصوص در چغندر قرمز يافت مى شود.
ويتامين ب 5
اين ويتامين داراى اثر محرك و محافظ بر روى پوست ، مخاطها، ناخنها، مو(نمو و رنگ مو) و همچنين سلولهاى كبدى مى باشد.
كمبود آن باعث اختلالات كار كبد، انحطاط مخاطهاى تنفسى و روده اى معدى مى گردد.
ويتامين ب 6
در تشكيل هموگلوبين خون شركت و دخالت دارد(رنگدانه هاى گويچه هاى سرخ ) همچنين باعث تثبيت منيزيم در بدن مى شود.
اين ويتامين در سبزيجات سبز، آناناس ، خرمالو و انبه يافت مى شود.
ويتامين ب 9
كمبود اين ويتامين ممكن است سرمنشا بعضى كم خونى ها گردد. ب 9 را مى توان در مار چوبه ، سيب زمينى و گندم يافت .
ويتامين ب 12
ضد كم خونى و مقوى قلب است .
كمبود اين ويتامين موجب فلج ، ورم اعصاب متعدد⁽²³⁾ و بى غذايى گردد.
اين ويتامين در جوانه گندم ، برنج كامل ، مالت (جوانه جو) و اغلب سبزيجات تازه يافت مى شود.
ويتامين ب 15
مقوى قلب و عامل محافظ قلب است كه بوسيله تحريك غده هيپوفيز عمل مى كند. اين ويتامين بخصوص در برنج و زردآلو وجود دارد.
ويتامين پ پ
(فقط مشتق از ويتامين ب كمپلكس ).
فقدان اين ويتامين موجب خشگى و تيرگى پوست گرديده زبان سرخ ، متورم و دردناك و سپس اختلالات روانى و بالاخره مرگ در پى يكديگر سر مى رسند.
كمبود آن ، ترك ، زخم و سرمازدگى ، ايجاد پلاگر، آفت هاى عود كننده ⁽²⁴⁾، بعضى انواع بيمارى لوپوس ⁽²⁵⁾، اختلالات گوارشى و تغذيه اى ، اختلالات دستگاههاى عصبى و پوست و كوچك ماندن روده ها و عدم تعادل عضلانى را سبب مى شود.
اين ويتامين در جوانه گندم ، بقولات و ميوه جات تازه به فراوانى وجود دارد.
ويتامين ث (اسيد آسكوربيك )
كمبود يا فقدان اين ويتامين موجب بروز اسكوربوت (تورم و خونريزى لثه ها، ريزش دندانها، شكستگى و بريدگى عروق خونى )، رقيق شدن ماده بين سلولى كه سلولها را در بافتهاى آليه نگاهدارى مى كند، خونريزى هاى مختلف . بخصوص در مفاصل و بندها كه در اواخر زمستان دردهائى شبيه به روماتيسم ايجاد مى كند، مى شود همچنين توليد بيماريهاى خونى ، سوء تغذيه و اختلالات نمو استخوانى و دندانى مى نمايد. بعلاوه ايجاد اختلالات در دستگاه گوارشى ، سل ، ضعف ماهيچه ها، خفگى سلولى (مانند سلوليت ⁽²⁶⁾) نارسائى غدد فوق كليه و قسمت قدامى غده هيپوفيز مى كند.
منابع گياهى ويتامين ث
ليمو ترش ، پرتقال ، نارنگى ، فلفل سبز، كلم (بخصوص كلم قرمز)، گوجه فرنگى ، سبزيجات معطر(جعفرى ، گشنيز، ترخون )، شاهى آبى و كليه كاهوهاى مختلف ، پياز، تربچه ، و ترب سياه و سفيد و تمامى گياهان تازه بطور كلى (بخصوص قسمت خارجى آنها) همچنين كيوى و آناناس .
بايد دانست كه ويتامين ث در سبزيجات پژمرده و پلاسيده از بين رفته و وجود ندارد.
ويتامين د(كولكالسيفرول ⁽²⁷⁾)
فقدان ويتامين د يا كمبود آن موجب بيمارى راشيتيسم ، اختلالات استخوانى ، از بين رفتن كلسيم استخوانهاو نمو غير طبيعى بافت غضروفى (بدون سلولهاى استخوانى )، كرم خوردگى دندانها، اختلال نمو و رشد، تشنجهاى شديد، سل پوستى و نارسائى كار غده پاراتيروئيد مى گردد.
منابع مهم گياهى ويتامين د - روغن مايع ، سبزيجات سبز كه در پرتو آفتاب عمل آمده و بلافاصله چيده شده باشد.
ويتامين ا(آلفاتوكوفرول )
اين ويتامين را ويتامين ((بارورى )) نيز گويند كه بخصوص بر روى دستگاههاى تناسلى اثر مى گذارد. فقدان آن (حتى كمبود آن ) ممكن است نابارورى مردانه يا زنانه ، عدم توانائى و كاهش فعاليت هاى تناسلى و عصبى - ماهيچه اى ، خارش فرج ، بعضى انواع اكزماها و زخم هاى واريس و تصلب گردد.
منابع گياهى ويتامين ا
جوانه گندم (گندم جوانه زده ، نان كامل ، آرد كامل ) بعضى بقولات سبز، كاهو و شاهى آبى بخصوص ، روغنهاى نباتى ، موز.
ويتامين كا
ضد خونريزى بوده وجودش براى بهبود و جلوگيرى بيمارى هموفيلى و استعداد به هر نوع خونريزى لازم و ضرورى است . فقدان اين ويتامين مى تواند باعث كم خونى و كاهش قابليت انعقاد خون گردد.
بعضى تخميرهاى باكتريائى روده هاى بزرگ در نزد انسان ايجاد ويتامين كا مى كند در حاليكه روده هاى نوزادان تقريبا فاقد اين تخمير مى باشد بدين جهت خونريزى هاى نوزادان اغلب اوقات نتيجه همين عدم تخمير و توليد ويتامين كا مى باشد.
بنابراين لازم است در نزد نوزادانى كه با شير مصنوعى تغذيه مى كنند آب پرتغال ، آب گوجه و آب بقولات سبز را(در صورتيكه زياد دچار خونريزى مى شوند) به شيرشان اضافه كنند.در نوزادانى كه بوسيله شير مادر تغذيه مى شوند ويتامين كا به وسيله شير مادر به آنان منتقل مى گردد.
اين ويتامين فقط در مجاورت صفرا در لوله گوارشى فعاليت پيدا مى كند بنابراين جاى آن دارد كه سبزيجات مساعد براى كار كبد جهت حصول اين رويداد در نظر گرفته شود.
منابع گياهى ويتامين كا
گوجه فرنگى ، پرتقال ، بقولات سبز(كلم و بويژه اسفناج )، گل كلم ، هويج و غلات است .
ويتامين پ (سيترين )
كمبود آن موجب خونريزى نوزادان ، مسلومين ، مبتلايان به بيمارى كبدى و همچنين ورم و بعضى اختلالات چشمى و كاهش مقاومت مويرگهاى شبكيه (خونريزى شبكيه ) مى شود.
ويتامين پ قابليت نفوذ عروق را تعديل و تنظيم كرده آنها را نرم و قابل انعطاف نگاه مى دارد.
اين ويتامين در بعضى بقولات سبز(فلفل سبز)، غلات (گندم سياه ) و ميوه جات (پرتقال ) وجود دارد.
ويتامين U(كاباژن ⁽²⁸⁾)
اين ويتامين در ساختن و تركيب مواد پروتئين دخالت دارد.
بويژه در اقسام مختلف كلم ها و ميوه جات وجود دارد.