9. سلام 
سلام ما به رسول خدا، نشانه ادب و احترام و حق گزارى ماست . سلام به معناى سلامتى ، خير، بركت وامنيّت است و يكى از نام هاى خداوند در قرآن است : ((السّلامُ المُؤ منُ))⁽¹¹⁷⁾
بهترين سلام ، آن است كه همراه با رحمت و بركت از سوى خدا باشد. و در نماز، سلام ما به پيامبر چنين است :
((اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكاتُهُ))
سلام ما به پيامبر به پاس رنج و زحماتى است كه بر خود هموار كرد، پاسدارى از رسالتى است كه به انجام رساند، و گرامى داشتن پيوندى است كه ميان خدا و ما برقرار كرد.
((السّلام علينا و على عباد اللّه الصّالحين السّلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته ))
سلام بر ما و بر بندگان شايسته خدا. سلام بر همه شما خوبان عالم ، فرشتگان جهان بالا و مؤ منان راستين .
سلام ، تحيّت بهشتيان است .⁽¹¹⁸⁾ خدا نيز به آنان سلام مى دهد:((سَلَمٌ قَوْلاً مِّن رَّبٍّ رَّحِيمٍ))⁽¹¹⁹⁾
و فرشتگان نيز به رستگاران در قيامت سلام مى دهند:
((سَلَمٌ عَلَيْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ))⁽¹²⁰⁾
با اين سلام كه نمازگزار به مؤ منان و بندگان صالح مى دهد، خود را در جمع شايستگان مى بيند و احساس تنهايى نمى كند و به درياى پاكى و لياقت وارستگان متصّل مى شود.
با سلام ، نماز پايان مى پذيرد. و وقت رسمى اين ديدار معنوى تمام مى شود.
ولى ... آيا بايد با فراغت از نماز، فوراًبرخاست و رفت ؟
تعقيبات نماز 
نماز كه پايان يافت ، بايد نشست و دعا خواند و ذكر گفت و خدا را ستايش كرد و از او حاجت خواست و حالت معنوى نماز و صورت زيباى عبادت و بندگى را، تا مدتى پس از اتمام نماز، نگه داشت . استمرار بخشيدن به حالت نماز و خواندن دعاهاى مستحب ، ((تعقيب )) نماز است .
تعقيبات ، نوعى بدرقه نماز است . همانگونه كه اذان و اقامه نوعى استقبال از نماز است .
مهمانى حق ميزبان را ادا مى كند كه قبل از طعام وپس از آن نيز با صاحبخانه ، گفت و گو و احوالپرسى و حضور در محضر داشته باشد. و گرنه آنكه خود را به سر سفره برساند و همين كه خورد، فوراًو بى خداحافظى و بى تشكّر، برخاسته و ميزبان را ترك كند، بى ادبى كرده است .
نماز، فريضه اى الهى است . ولى پيش از نماز، در مسجد و مصلاّ به انتظار آن نشستن ، اذان و اقامه گفتن ، ذكرها و دعاهاى مستحب پيش از نماز را خواندن ، به استقبال نماز رفتن است . و تعقيبات هم ، بدرقه آن محسوب مى شود. بى اعتنايى به تعقيبات ، بى علاقگى به نماز را مى رساند.
در قرآن مى خوانيم : ((فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ وَإِلَى رَبِّكَ فَارْغَب ))⁽¹²¹⁾ چون از كارى فارغ شدى ، به كار ديگرى خود را مشغول كن ، و به سوى پروردگارت رغبت نما.
پس از پايانِ فريضه و نيايِش واجب ، دعا و مناجات مستحب آغاز مى شود.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: همين كه از نماز واجب فارغ شدى ، به دعا و تعقيب نماز مشغول شو. دعاى بعد از نمازِ صبح و ظهر و مغرب ، مستجاب مى شود.⁽¹²²⁾
دعاهاى و تعقيب هاى مشترك و مخصوص هر نماز، در كتاب هاى دعا آمده است .
تسبيحات حضرت زهرا عليهاالسلام 
از بهترين تعقيبات نماز، تسبيحات حضرت زهرا عليها السلام است . اين ذكر عالى را رسول خدا صلى الله عليه و آله به دختر گرامى اش آموخت :
34 مرتبه ((اللّه اكبر))، 33 مرتبه ((الحمدللّه )) و 33 مرتبه ((سبحان اللّه )). اين صد بار ستايش خدا به بزرگى و شكر نعمت هايش و تنزيه و تقديسش ، به فرموده امام صادق عليه السلام از هزار ركعت نماز مستحب ، نزد خدا برتر است .⁽¹²³⁾
اين تسبيحات در كتب اهل سنّت نيز آمده است .⁽¹²⁴⁾
امام باقر عليه السلام فرموده است : در ميان ستايش ها، بهتر از تسبيحات حضرت زهرا عليها السلام نيست ، و اگر مى بود، رسول خدا به فاطمه عليها السلام تعليم مى داد.⁽¹²⁵⁾
همان گونه كه در روايات ، سجده بر تربت سيد الشهدا مورد تاءكيد قرار گرفته است ، داشتن تسبيح 34 دانه اى از خاك مزار امام حسين عليه السلام نيز ثواب بسيار دارد، و حتّى گرداندن آن بدون ذكر هم با ارزش است .⁽¹²⁶⁾ زيرا الهام بخش ‍ فرهنگ جهاد و شهادت و قيام براى خداوند است .
آنچه لازم است ، تاءنّى ، تاءمّل وتوجّه در اين تسبيحات است .
تنها نبايد چرخش سريع زبان و كلماتى تند و نامفهوم باشد. اين تسبيحات ، هر چه با وقار و با توجّه به معناى اين سه ذكر مهمّ باشد، نزد خدا با ارزش تر و براى انسان سازنده تر است .
سجده شكر 
سجده شكر نيز يكى از تعقيبات نماز است .
به شكرانه نعمت هاى بى پايان و بى شمار خداوند، پس از نماز، سر بر خاك نهادن و نعمت هاى او را به ياد آوردن ، و شكر گفتن و حمد كردن ، اعمالى است كه هم محبّت خدا را در دل انسان مى افزايد و هم انسان را نزد خدا محبوب و مقرّب مى سازد و هم سبب افزايش نعمت ها مى شود.
در روايات بسيارى روى اين سجده ، سفارش شده است .⁽¹²⁷⁾ حتّى اگر چيزى هم نگوييم ، به شكرانه نعمت ها و سپاس از توفيق طاعت و بندگى ، پيشانى و صورت بر زمين نهادن و حالت سپاس گرفتن ، شكر است . ولى بهتر است ذكرهايى چون شُكْرالِلّه ، يا حَمْدالِلّه و ... گفته شود.
در حديث آمده است اگر انسان به طول يك نفس كشيدن مرتب بگويد: يا ربّ، يا ربّ ... خداوند خطاب مى كند:لَبَّيْكَ، ماحاجَتُكَ؟ حاجتت چيست تا برآورم ؟⁽¹²⁸⁾
به تعبير امام صادق عليه السلام سجده شكر بعد از نماز، دليل كامل شدن نماز و خشنودى خدا و خوشامدن و اعجاب فرشتگان است . خداوند از آنان مى پرسد: پاداش اين بنده شاكر چيست ؟ مى گويند: رحمت تو، بهشت تو، حلّ مشكل او، ... خداوند مى فرمايد: همانگونه كه او از من تشكّر كرد، من هم از او سپاسگزارم . اين جمله مى فهماند كه رضايت و سپاس الهى از همه نعمت ها برتر است .⁽¹²⁹⁾
نماز جماعت 
از نكات اساسى مربوط به نماز، برپايى آن به صورت جماعت است . نماز جماعت پاداش بسيار، بركات فراوان و فوايد فردى آثار اجتماعى بسيار دارد.
شكوه مسلمانان و موحّدان را مى رساند. ذوب شدن ((فرد)) در ((جمع )) در يك عبادت توحيدى است . مقدمه وحدت و عامل تقويت روح برادرى است .
نماز جماعت ، زمينه شناخت افراد و مشكلات و نيازهاى آنان است . نماز جماعت ، بهترين و بيشترين و پاك ترين و كم خرج ترين اجتماعات دنياست . خار چشم دشمنان اسلام است . عامل نظم ، وحدت صفوف ، وقت شناسى و مبارزه با فردگرايى و خودخواهى است . موجب شسته شدن كينه ها و كدورت ها و پيدايش ‍ روحيه اخوّت دينى است . مستحب است انسان صبر كند تا نماز را به جماعت بخواند. نماز به جماعت ، از نماز اوّل وقتِ فُرادى با فضليت تر است و پاداش ‍ جماعت ، هر چند مختصر و كوتاه برگزار شود، از نماز فُرادى كه طولانى بخوانند بيشتر است .⁽¹³⁰⁾ در حديث آمده است : هرگاه عدد نمازگزاران در جماعت ، از ده نفر بيشتر شود، پاداشى نصيب نمازگزاران مى شود كه قابل بيان و شماره نيست .
در نماز جماعت ، بايد فردى عادل و متّقى و شايسته ، امام جماعت شود و ديگران به او اقتدا كنند.
اين شرط، هم ملاك بودن تقوا و عدالت را بيان مى كند و هم تبعيت از پيشگامان در صلاح و پاكى را مى آموزد. تحقير نماز جماعت ، تحقير خداست و تعظيم آن ، بزرگداشت فرمان پروردگار است .
آنكه براى شركت در نماز جماعت ، از خانه بيرون مى رود، يا در مسجد به انتظار برپايى نماز جماعت به سر مى برد، در طول اين مدّت پاداش پرداختن به نماز را مى گيرد.⁽¹³¹⁾
در نماز جماعت ، جمعيّت هر چه بيشتر باشد، ثوابش افزون تر است . در حديث آمده است : هر كه نماز جماعت را دوست بدارد، خدا هم او را دوست مى دارد.⁽¹³²⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: صف هاى جماعت ، همچون صفوف فرشتگان در آسمان چهارم است .⁽¹³³⁾
عدالت پيشنماز 
چون نماز، نشانه اى از يك تجمع دينى و اقتدا به يك ((پيشوا)) است ، پس بايد خوب ترين انسان ها و پاك ترين افراد، به امامت جماعت بپردازند. امام جماعت بايد كسى باشد كه به ديانت و تعهدش ايمان داشته باشيم .
افراد گنهكار و سفيه ، نمى توانند پيشنماز شوند.
در حديث آمده است : ((فَقَدِّمُوا اَفْضَلَكُم ))⁽¹³⁴⁾ برترين هاى تان را پيشنماز كنيد. امام باقر عليه السلام فرمود: امام جماعت بايد از افراد انديشمند و صاحب فكر باشد.⁽¹³⁵⁾
وقتى صفت عدالت وپاكى تعهّد، از شرايط امام جماعت باشد، روشن است كه جامعه و جمع اقتدا كننده را نيز در اين مسير حركت مى دهد و ملاك هاى تقدّم در كارها و مسئوليت ها، همين ها مى شود.
عدالت ، يك حالت درونى است كه انسان را از ارتكاب گناهان كبيره ، يا تكرار و اصرار بر گناهان صغيره باز دارد.
از امام صادق عليه السلام پرسيدند: عادل كيست ؟ فرمود: آن كه چشمش را از نامحرم بپوشاند، زبانش را از گناه ، و دستش را زا ستم نگاه دارد.⁽¹³⁶⁾
و رسول خدا فرموده است : كسى كه با مردم در معامله و داد و ستد، ستم نكند و در گفت و گوها دروغ نگويد و در وعده ها تخلّف نكند، او با مروّت و عدالت است .⁽¹³⁷⁾
پس سعى كنيم نمازهايمان را به جماعت بخوانيم و از بركات تجمّع هاى دينى و عبادى غافل نشويم .
سنگر دشمن شكن و وحدت بخش ((مساجد)) را خالى نگذاريم و با بهانه هاى مختلف ، خود را از فيض جماعت ، محروم نسازيم .
نمازهاى ديگر 
1. نماز جمعه 
گاهى عبادات اسلامى ، غير از جهات روحى و معنوى ، آثار و جنبه هاى سياسى و اجتماعى هم دارد، به خصوص آنچه كه به صورت آشكار و گروهى با آداب و ويژگى هاى خاص اجرا مى شود. نماز جمعه ، يكى از اين آيين هاى مقدس و با شكوه است كه امّت نمازگزار، در كنار بركات معنوى و ثواب عبادت ، به آثار و نتايج اجتماعى آن نيز نايل مى شود.
نماز جمعه ، مظهر شكوه اسلام و عظمت مسلمين و وحدت بخشِ صفوف و خنثى كننده توطئه ها و تفرقه افكنى هاست .
نماز جمعه ، دو ركعت است كه همراه با دو خطبه از سوى امام جمعه به جاى نماز ظهر روز جمعه خوانده مى شود. در خطبه هايش ، علاوه بر دعوت به تقوا و طرح مسائل اخلاقى و سازنده كه از واجبات خطبه است ، طرح مشكلات مردم و مسائل اجتماعى مسلمانان و آگاهى هاى سياسى و هشدار نسبت به خطرها و دشمن ها و ... نيز ضرورى است و همين محتوا، به نماز جمعه تاءثير فراوان در زمينه روشنگرى انديشه ها مى دهد.
ضرورت شركت مستمر در نماز جمعه ، مورد تاءكيد اسلام است و اگر كسى بى دليل و عذر در جماعت مسلمانان و نماز جمعه آن ها شركت نكند، نشانه نوعى نفاق است .
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : هر كس سه جمعه پياپى ، بدون عذر و بيمارى ، عمدا در نماز جمعه شركت نكند بر دل او مُهرى از نفاق زده مى شود.⁽¹³⁸⁾
نماز جمعه ، حج مساكين است .⁽¹³⁹⁾ نماز جمعه ((ياد خدا))ست و خداوند در قرآن مى فرمايد:
((يَاءَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوَّاْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَو ةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلَى ذِكْرِ اللّهِ وَذَرُواْ الْبَيْعَ...))⁽¹⁴⁰⁾
اى مؤ منان ! هرگاه به نماز روز جمعه فراخوانده مى شويد، به سوى ((ياد خدا)) بشتابيد و داد و ستد را رها كنيد.
روز جمعه ، روز تعطيلى مسلمانان است تا در كنار نظافت و استراحت ، به تقويت بُعد معنوى و اجتماعى خود بپردازند.
دشمنان اسلام ، كه همواره در صدد تفرقه و تضعيف مسلمانان اند، از برگزارى مراسم نماز جمعه ناراحت مى شوند و تلاش در شكستن اين سدّ استوار ايمانى دارند.
امام خمينى قدس سره مى فرمود: نمازهاى جمعه را با شكوه بجا بياوريد، و نمازهاى غير جمعه را هم ، كه شيطان ها از نماز مى ترسند، از مسجد مى ترسند ...⁽¹⁴¹⁾
2. نماز باران 
يكى از نمازهاى مستحب ، ((نماز باران )) است . اين نماز با شرايطى كه گفته مى شود برگزار مى گردد و در آن مردم از خداوند باران مى طلبند تا خشكسالى وقحطى برطرف شود وبراى زراعت ها باران ببارد. به اين نماز، نماز ((استسقا)) هم گفته مى شود.
در اين باره ، به كلام امام خمينى قدس سره در ((تحرير الوسيله )) استناد مى كنيم :
((نماز باران مستحب است ، آنگاه كه آب نهرها كاهش يابد و باران نيايد. سبب نيامدن باران به خاطر گسترش گناهان ، ناسپاسى نعمت ها، نپرداختن حق مردم ، كم فروشى ، ظلم ، نيرنگ ، ترك امر به معروف و نهى از منكر، نپرداختن زكات و حكومت و قضاوت بر خلاف حكم خدا و ... است كه موجب خشم پروردگار و نيامدن باران مى شود)).⁽¹⁴²⁾
نماز باران ، مثل نماز عيد فطر و قربان ، دو ركعت است كه گروهى خوانده مى شود. در هر ركعت يك حمد و يك سوره ، و در ركعت اوّل پنج تكبير دارد و در ركعت دوّم چهار تكبير. پس از هر تكبير در هر ركعت ، يك قنوت است . بهتر است در قنوت دعايى خوانده شود كه طلب باران در آن است .
آداب اين نماز از جمله عبارت اند از: 
# بلند خواندن حمد و سوره .
# سه روز رزوه گرفتن به نحوى كه روز سوم ، دوشنبه يا جمعه باشد.
# بيرون رفتن امام جماعت همراه با نمازگزاران به صحرا در نهايت وقار و آرامش و خشوع و حالت نياز، و انتخاب جايى تميز براى نماز، و داشتن حالتى نيازمندانه و ترحّم انگيز، مثلا پابرهنه بودن .
# منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤ ذّن ها همراه مردم باشند، پيران و كودكان و چهار پايان را هم با خود ببرند، و بچّه ها را از مادران شان جدا سازند تا گريه ها ضجه ها زياد شود و سبب نزول رحمت گردد.
# پيشنماز، پس از نماز، رداى خود را دگرگون سازد، يعنى قسمت راست را به سمت چپ و سمت چپ را به راست بگرداند و با صداى بلند صد مرتبه تكبير به طرف راست و صد بار تسبيح به سمت چپ بگويد و صد بار حمد و شكر خدا بگويد. مردم هم همصدا با او ذكر بگويند، و آنگاه دعا كند. مردم هم دعا كنند و آمين بگويند و بسيار تضرّع و ناله نمايند.
# بهتر است در دعاها از آنچه از امامان معصوم عليهم السلام نقل شده استفاده شود.⁽¹⁴³⁾ از جمله :
دعاى 19 صحيفه سجاديه و دعاى حضرت على عليه السلام در مورد نماز باران .⁽¹⁴⁴⁾
از ميان نمازهاى معروفِ باران ، نمازى است كه مرحوم آيت اللّه سيد محمد تقى خوانسارى در دوره حضور انگليسى ها در قم برگزار كرد و سبب نزول باران شد و خارجى ها به شدت تحت تاءثير قرار گرفتند.
آنچه رحمت الهى را جلب مى كند، شكسته دلى و خضوع و خلوص و توبه مردم و توجّه آنان به سوى پروردگار است . گاهى ممكن است خداوند از روى ترحّم به حيوانات نيز باران رحمتش را بر همه ، از جمله آدميان نازل كند.
در حديث آمده است :
حضرت سليمان عليه السلام با اصحاب خويش براى نماز باران مى رفتند. حضرت مورچه اى را ديد كه سر به سوى آسمان بلند كرده و عرض مى كند:
خدايا! ما آفريده اى از آفريدگاران توئيم كه از روزى تو بى نياز نيستم . ما را به خاطر گناهان بنى آدم ، نابود مكن . حضرت سليمان به همراهانش فرمود: برگرديد! با دعاى ديگرى غير از شما، سيراب شديد!⁽¹⁴⁵⁾
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: پيروان فرعون روزى پيش او آمدند و گفتند: آب نيل خشك شده و هلاك خواهيم شد. گفت : امروز برگرديد. شب ، خودش ‍ به ميان رود نيل رفت و دست به دعا برداشت و گفت : خدايا! مى دانم كه جز تو كسى قدرت ندارد براى ما آب بياورد، پس ما را آب برسان . صبح ، آب دوباره جارى شد.⁽¹⁴⁶⁾
3. نماز عيد 
از نمازهاى مستحب ديگر، نماز عيد فطر و عيد قربان است كه دو ركعت است با 9 تكبير و قنوت (پنج تكبير در ركعت اول و چهار تكبير در ركعت دوّم پيش ‍ از ركوع ، و خواندن دعا پس از هر تكبير در قنوت ).
نماز عيد فطر كه در روز اول ماه شوال پس از يك ماه روزه رمضان برگزار مى شود شكرانه توفيق الهى است براى اداى آن فريضه و پاداشى براى مؤ منان روزه دار.
امام باقر عليه السلام به جابر فرمود:
در روز اوّل شوال ، منادى آسمانى ندا مى دهد: اى مؤ منان ، بشتابيد به سوى جايزه هاى تان . اى جابر! جايزه هاى الهى مثل جوايز اين سلاطين نيست .⁽¹⁴⁷⁾
عيد فطر، از اعياد بزرگ اسلامى است و خواندن نماز در آن روز، تقويت پيوند انسان با خداى خويش است و به عيد هم رنگ و جلاى الهى مى دهد.
امام رضا عليه السلام فرمود:
روز عيد فطر براى آن جهت قرار داده شده كه مسلمانان گرد هم آيند و به بزرگداشت خداوند و نعمت هايش بپردازند. روز عيد است و اجتماع ، روز زكات است . روز توجّه به آفريدگار و ناليدن به درگاه او.⁽¹⁴⁸⁾
حضرت على عليه السلام فرمود:
اى مردم ! عيد فطر، روزى است كه نيكوكاران پاداش مى گيرند و بدكاران زيان مى كنند، شبيه ترين روزها به قيامت است . با بيرون آمدن تان از خانه ها به مصلّى ، برانگيخته شدن از قبر به صحراى محشر را به ياد آوريد. و با ايستادن در مصلا، به ياد وقوف در عرصه قيامت در پيشگاه خدا بيفتيد و با بازگشت به خانه هاى تان ، بازگشت به منازل خود در بهشت و جهنم را به ياد آوريد.⁽¹⁴⁹⁾
حضور در جمع انبوه نمازگزاران عيد فطر و قربان ، پيوستن به درياى بيكران ملّت است و نيايش جمعى به درگاه خداوند كه بيشتر و سريع تر، لطف خود را شامل حال نمازگزاران روزه دار مى كند كه يك ماه رمضان ، در اطاعتِ امر او بوده اند.
حالت خاصى كه در روز عيد و هنگام نماز به مسلمانان دست مى دهد، غير از روحيه تعبّد و خشوع و شكسته دلى و گرايش به توجّه و معنويات ، روح اخوّت و صميميت را ميان آنان زنده تر مى سازد و پيوندها را تقويت مى كند.
در قنوت نماز عيد، دعاى ((اللّهم اَهْلَ الْكِبْرياءِ وَالْعَظَمَةِ ...)) خوانده مى شود، كه ضمن ستايش خدا به صفاتى همچون عظمت و جلالت ، آمرزندگى و بخشش و رحمت ، خداوند را به مقام پيامبر و دودمان پاكش سوگند مى دهيم و بهترين خواسته هاى صالحان را از خدا مى خواهيم و از همه بدى ها و شرور به او پناه مى بريم .
سجده هاى شكر و سجده هاى همراه با ((اَلْعَفو، اَلْعَفو)) اوج اين عبوديت و خشوع و بندگى است .
4. نمازهاى نافله 
عشق به پرستش و بندگى ، انسان را وا مى دارد كه بيش از حدِّ مقرر نيز به اطاعت و نيايش بپردازد. اين با نمازهاى مستحب جلوه گر مى شود.
چگونه انسان مى تواند عاشق خدا باشد و تنها به همان واجبات اكتفا كند و بيش از آن ، نمازى نخواند؟ اين نمازها كه به ((نافله )) معروف اند، فراوان است . از جمله نافله هاى روزانه است به اين صورت :
نافله ، نماز صبح ، دو ركعت ، پيش از نماز صبح . 
نافله ، نماز ظهر، هشت ركعت ، پيش از نماز ظهر. 
نافله ، نماز عصر، هشت ركعت ، پيش از نماز عصر. 
نافله ، نماز مغرب ، چهار ركعت ، بعد از نماز مغرب . 
نافله ، نماز عشا، دو ركعت نشسته ، پس از نماز عشا. 
نافله شب (نماز شب ) يازده ركعت ، پيش از اذان صبح كه هشت ركعت آن ، نافله شب  نامدارد و دو ركعتش به نام نماز شَفع و يك ركعت هم به نام نماز وَترمشهور است .
نافله از كلمه ((نَفْل )) است ، يعنى زيادى واضافه بر مقدار واجب است .
بر پيامبر اسلام ، نافله شب واجب بود و خدا دستور داده بود كه شب برخيزد و به تهجّد و عبادت نيمه شب بپردازد تا به مقام والا برسد.⁽¹⁵⁰⁾
در حديث آمده است :
نمازهاى مستحب ، همچون هديه اى به درگاه خداوند است كه به هر حال قبول مى شود.⁽¹⁵¹⁾
درباره نوافل ، حديث هاى بسيارى در كتب روايت آمده كه اينجا مجال پرداختن به آنها نيست .⁽¹⁵²⁾
نمازهاى مستحب ، جبران كننده نواقص نمازهاى واجب است و همچون صدقه اى است كه انسان ، آن را مى پردازد. به خصوص نماز شب ، راز ارتباط عاشقانه ميان بنده و خداى اوست كه هر سحر از بستر خواب برخيزد و خواب و كسالت را كنار بگذارد و به مناجات در دل شب بپردازد و دور از چشم هاى خواب رفته ، با خداى خود به راز و نياز و اشك و عبادت و شكر و سجود و قنوت بپردازد.
اولياى الهى ، اهل تهجّد و شب زنده دارى و نمازهاى مستحب ، با قنوت هاى مفصّل و سجده هاى طولانى و اشك هاى ريزان و ديده هاى گريان بوده اند.
علماى بزرگ ، عارفان وارسته و دوستان خدا، از ((نماز شب )) غفلت نكرده و نمى كنند.⁽¹⁵³⁾
در روايتى آمده است كه خداوند مى فرمايد:
((كَذِبَ مَنْ زَعَمَ اَنَّهُ يُحِبُّنى ، فَاِذا جَنَّهُ اللّيلُ نامَ عَنّى . اَلَيْسَ كُلُّ مُحِبٍّ يُحِبُّ خَلْوَةَ حَبِيبِهِ؟))⁽¹⁵⁴⁾
دروغ مى گويد آنكه مى پندارد مرا دوست دارد، امّا چون شب فرا مى رسد، به خواب مى رود و به ياد من نيست . مگر نه اين است كه هر دوستدارى ، خلوت و نجواى با دوستش را دوست مى دارد؟ ...