1- مولوى ، مثنوى ، دفتر اول بيت 215 در بيت 2188 دفتر دوم نيز همين مضمون آورده است
اين جهان كوه است و گفت و گوى تو از صدا هم باز آيد سوى تو
2- همان 1، 214
3- سوره طه (20) آيه (124)
4- همان 1: 193 و 194.
5- مولوى ؛ مثنوى ، دفتر سوم ، بيت 4398.
6- مثنوى ؛ 1، 1309
7- مراد از آسيب پذيرى در اينجا آفات عارض بر كل ساختار روانشناختى انسان است و صرفا بر اصطلاح اختلال شخصيت در وانشناسى نابهنجار، محدود نمى گردد.
8- مراد از ساز و كارهاى روانى نزديك به اصطلاح روان تحليل گرى ، مكانيسم دفاعى است اما برخلاف فرويد، نظريه افراط گرايانه در مرضى انگاشتن همه مكانيسم هاى دفاعى اخذ نشده است . فرويد بر حسب آنچه در اصطلاح منطقى تعميم ناروا ناميد مى شود، گمان برده است كه همه مكانيسم هاى دفاعى جنبه مرضى پاتولوژيك دارند.
9- مراد از بعد جوانى ، حالات نفسانى و درونى انسان است و مراد از بعد جوارحى رفتارهاى بيرونى و عينى است .
10- عطار نيشابورى ، اسرار نامه ، بيت 2637 و 2638
11- براى توضيح اين مفاهيم به گفتار ششم همين نوشتار مراجعه كنيد.
12- مثنوى ؛ 1: 333.
13- عطار نيشابورى ، منطق الطير، بيت 2049
14- منطق الطير، بيت 79
15- خوانسارى ، جمال الدين محمد. شرح غرر الحكم و درراالكلم (آمدى ، تصحيح مير جلال الدين ارموى محدث ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1366، ج 2 ص ‍ 297
16-تفصيل سخن را به گفتار پنجم نوشتار حاضر مراجعه كنيد.
17- فرامرز قراملكى ، احد، اسوه سا ه زيستى ، انتشارات وثقى ، تهران ، 1376
18- امام خمينى ، ديوان ، ص 52
19- چنان پندارد كه هميشه دراين نعمت است .(مترجم )
20- ز جمله رحوع كنيد به : مصطفوى ، الكاشف در ماده غفل ص 367 و معاديخواه ، فرهنگ آفتاب ص 3845-3837.
21- چنين تصور مى شود كه تمثيل ، در ترازوى منطق فاقد اعتبار است و غلبا از اين نكته غفلت مى گردد كه تمثيل دو نقش متمايز دارد. تمثيل به عنوان روشى در تعريف و ترسيم يك مفهوم ، و تمثيل به منزله شيوه استدلال ، آنچه در منطق فاقد اعتبار منطقى است مقام دوم است .
22- حد واسط اصطلاح منطقى است و بر امرى اطلاق مى شود كه در مقام استدلال ه منزله دليل براى اسناد محمول به موضوع ادعا به كار مى رود.
23- فرافكنى اصطلاح منطقى روان شناختى است و مراد از آن اين است كه انسانها، غالبا دوست دارند تصويرى كه از خود واقعى و يا خود ايده آل دارند به امور ديگرى بيرون از خود نسبت دهند.
24- علامه طباطبائى الميزان فى تفسير القرآن ، ترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانى ( دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم ، 1366) ج 15، ص 28
25- هاشمى رفسنجانى على اكبر، تفسير راهنما دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم ، 1371، ج 1 ص 365.
26- آيات دهگانه عبارتند از: سوره بقره / 74، 75، 14، 144، 149، سوره آل عمران 99، سوره انعام 133، سوره هود 123، سوره نحل 93، و ابراهيم 42.
27- اآيات دهگانه عبارتتند از سوره بقره 74 و 75
28- 
29- 
30- 
31- 
32-علامعه مجلسى : بحار الانوار، ج 74 ص 13
33- جيمز، ويليام ، دين و روان ، ترجمه قائنى ، تهران امير كبير، 1372، ص 177 و 178.
34- هاشمى ، خويى ، منهاج البراعه فى شرح النهج البلاغه ، تهران المطبعه الاسلامه بى تا، ج 10، ص 179
35- مثنوى ، ج 1، 205 و 206
36- مثنوى ، 1: 220 تا 218
37- مغنيه ، محمد جواد، فى ظلال نهج البلاغه ، (دار العلم بين ، بيروت ، 1972 م ، ج 2، ص 522.
38- مثنوى ، 5: 719 و 720
39- كاشانى ، ترجمه و شرح نهج البلاغه ، تصحصح منصور پهلوان ، ج 2 ص 308
40-تفصيل سخن در باب عهد الهى و بينش امانت انگارى در آموزه هاى اخلاقى نهج البلاغه را در بار امانت ، تحليلى از خطبه 199 نهج البلاغه آورده ام كه اميد نشر آن را دارم .
41-ترجمه خرمشاهى .
42- ديوان امام خمينى ص 131
43- ترجمه دكتر شيدى ، ص 181
44- التسترى ، الشيخ محمد تقى ، نهج الصباغه فى شرح نهج البلاغه ، تهران 1376 ج 1 ص 531
45- مجد، اميد، قرآن نامه ، ص 578
46- تفصيل اين تمثيل را به فصل آخر همين نوشتار مراجعه كنيد.
47- سخن بابا طاهر معناى عرفانى ژرف ديگرى نيز هست كه در اينجا مورد استشهاد نيست .
48- دينورى ، اخبار الطوال (چاپ اول قاهره ) ص 331
49- مثنوى ، 3، 269 تا 272 - 275.
50- مثنوى ، 3، 269 تا 272 - 275.
51- نهج البلاغه ترجمه فيض ؛ ص 504 تفصيل بحث مراجعه كنيد به فرامرز قراملكى احد اسوه ساده زيستى (در پرتو خطبه 160 مهج البلاغه )، ( انتسارات وثقى ، تهران ، 1376)ص 153-163
52- نهج البلاغه ، حكمت 316
53- نعمت شيرازى ، حديقه الشعراء، ج 3 ص 4120
54- خوارزمى ، كمال الدين حسين ، ينبوع الاسرار فى تصائح الابرار، به اهتمام دكتر مهدى درخشان ، تهران 1360 ص 349.
55- از ميرزا حبيب خراسانى .
56- پيام پيامبر، تدوين و تحشيه بهاءالدين خرمشاهى و مسعود انصارى ، جام ، تهران ، 1376، ص 238
57- فرامرز قراملكى ، احد مسئوليتهاى اخلاقى هيات مديره ، توسعه مديريت ، اسفند 1380 ص 1.
58- نهج البلاغه با ترجمه منظوم ، اميد مجد، تهران ، انتشارات مجد، 1380 ص 267 و 268
59- اين منظور، لسان العرب ، ذيل بن غ ف ل
60-جرجانى مير سيد شريف ، التعريفات ، المطلبه الخبريه ، مصر، 1306ه .ق
61- مراد از تصور روشن و متمايز كه بيش و كم به معناى دكارتى به كار مى رود، اين است كه بدانيم غفلت چه هست و چه نيست . هر آنچه غفلت است به آن نسبت دهيم و هر آنچه غفلت نيست از آن متمايز كنيم .
62-قرشى سيد على اكبر، قاموس قرآن ، ج 5 ( دار الكتاب الاسلاميه ، قم ، 1372)ص 111
63- التبيان فى التفسير القرآن ، ج 1 ص 312؛ ج 4 ص 28؛ ج 5 ص 340؛ ج 6 ص 70؛ ج 8، ص 405؛ ج 9، ص 266
64- راغب اصفهانى ، المفردات فى غرائب القرآن ، مصر 1324 ص 362.
65- التبيان فى تفسير القرآن ج 1، ص 312؛ ج 4، ص 28؛ ج 5، ص 340؛ ج 6 ص 70
66- بحث در خصوص اين تمثيل را در فصل قبل آورديم .
67- ذاكر الله فى الغافلين كالحى يسن الاموات .
68- همان
69- مولوى ؛ مثنوى ، 5: 719، 720
70-همان 724-721
7-721
71- همان ، 5: 729-730
72- مثنوى ، 1: 190تا 193
73- مثنوى ، 3: 269-271
74- همان 1: 1136-1134
75- فراتر دانستن قاعده تعرف اشيا با اضداد و سريان حكم به اغيار را يكى از استادان فرزانه ، سلمه الله تعالى وامدار هستم .
76- شرح غررالحكم ، ج 4، ص 232
77- همان ، ج 1، ص 37
78- همان ج 1 ص 37
79-همان ج 1، ص 50 (اليقظه استبصار )
80- مثنوى ، 3: 2845-2841
81-مثنوى ، 3: 229-214
82- ابن القفاعى ، ترك الاطناب فى الشارح الشهاب ، به اهتمام محمد شيروانى ، دانشگاه تهران ، 1377، ج 1 ج 1 ص 13
83- مثنوى ، 1: 316
84- مثنوى ، 3: 835
85-چنين مفاهيمى را اصطلاحا مفاهيم مشكك و داراى مراتب و درجات گوناگون مى نامند.
86- مراتب غفلت حسد را در نوشنتار زندان روح به تفصيل مورد بحث قرار گرفته است
87- امهات جمع ام به معنى اصل و اساس هر امرى .
88- مثنوى ، 3: 3562-3566
89- شرح غررالحكم ، ج 5 ص 111
90- مثنوى : 4: 2609
91- همان ، 1: 2070-2071
92- جعفرى ، محمد تقى . نقد و تحليل مثنوى جلال الدين بلخى ، ج 8 ص 440-439
93- لى لك : براى من و تو
94- مثنوى ، 3: 3566-3568
95-جعفرى محمد تقى ، نقد مثنوى : ج 8 ص 440
96- جعفرى ، محمد تقى ، تفسير، نقد و تحليل مقنوى ، ج 8، ص 440
97- فرشى ، سيد على اكبر، قاموس قرآن ج 5 ص 112
98- الرازى ، فخرالدين ، التفسير اكبير، ج 13، ص 197
99- ترجمه خرمشاهى
100-الطباطبائى ، علامه سيد محمد حسين . الميزان فى التفسير القران ، ج 8 ص 572
101- درباب اينكه غفلت زيان آورترين دشمن است درگقتار پنجم بحث خواهد شد.
102- ترجمه خرمشاهى
103- مولوى اين داستان را در ادبيات 514-584 دفتر آورده است . خلاصه داستان را وامدار شرح جامع مثنوى تاليف كريم زمانى (ج 2، ص 170-169) هستم .
104- مولوى ، مثنوى ،6: 227-224
105- سروش ، عبدالكريم ، مثنوى همسايه درياى طهور.
106- مثنوى ، 3: 1000-1001
107- مثنوى ، 1: 1295
108- همان . 1: 1039-1040
109- مثنوى ، 3: 2648-2649
110- همان ، 3:2650 -2653
111- همان ، 2654
112- عطار نيشابورى ، ديوان ، غزالى باهمين مطلع
113- عزار نيشابورى ، مختارنامه 145-2 انتساب مختارنامه به شيخ عطار محل بحث و نظر است .
114-مولوى ، ديوان شمس
115- مولوى ، ديوان شمس
116- سهراب سپهرى . صداى پاى آب
117- نهج البلاغه ، فرازى از خطبه 28
118- نهج البلاغه حكمت 122
119- زمانى ، كريم ، شرح جامع مثنوى ، ج 1: 974
120- همان بيتها، 3924-3941
121- مثنوى 1: 3967-3968-3970-3971
122- شرح غررالحكم ، ج 2 ص 210
123- ابن ابى الحديد، ج 20، ص 292
124- اسرار البلاغه 88، ابن ابى الحديد ج 20، ص 292
125- سيد على همدانى ، مشارب الذواق
126- شيخ بهايى ، ديوان ، ص 159
127- مثنوى ، 3: 2-3781
128- همان ، 1: 2064
129- همان ، 3: 1269-1271
130- همان ، 3: 1272-1275
131- ايزوتسو، توشى هيكو، خدا و انسان در قرآن ، ترجمه احمد آرام دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، 1368، ص 157
132- همان
133- اشاره به تعبير سهراب سپهرى در قطعه بلند صداى پاى آب دارد: زندگى چيزى نيست كه لب طاقچه عادت از ياد من تو برود.
134- غررالحكم ، ج 1 ص 29
135- مثنوى ، 6: 1756-1757
136- مثنوى ، 1: 1034-1040
137- مثنوى ، 3: 988-1002
138- همان ، 3: 1033
139- غررالحكم ، ج 2 ص 648
140- همان ، ج 3، ص 21
141- مثنوى ، 2: 881
142- ميزان الحكمه ، ج 7، ص 257
143- ترجمه خرمشاهى . 144- مجد، اميد، ترجمه منظوم قرآن ، ص 174
145- نهج البلاغه ، گزارش فارسى اين تعبير را وامدار، معاديخواه ، تفسير آفتاب ، ص 3842 هستيم .
146- - تعبير منطقى ، قضيه توفيق و جهد هست رفيق دوام ذاتى ندارد بلكه تنها به نحو دوام ذاتى وصفى صادق است .
147- سداد: راستى ، درستى
148- تفتيق : شكافتن
149- مثنوى ، 3: 840-839
150- شرح غررالحكم ، ج 2، ص 312
151- همان ، ج 4، ص 585
152- همان
153- عطار نيشابورى ، منطق الطير، ص 109
154- نهج البلاغه ، حكمت 208
155- مثنوى ، 2: 822
156-در خصوص غفلت از لب لب درگفتار چهارم 2-4 به تفصيل سخن گفته ايم .
157- مثنوى ، 5: 1941-1949
158- تحف العقول ، ص 327، و بحارالانوار، ج 75، ص 164
159- ميزان الحكمه ، ج 7، ص 367
160- غفلت مستقر و تمايز آن از ساير غفلت ؛ رگفتار سوم آمده است .
161- study case .2
162- ميزان الحكمه ، ج 7 ص 267
163- علت : بيمارى
164- ذو دلال : داروى ناز و كرشمه .
165- انا خيرى : من بهترين هستم
166- مثنوى ، 3: 3575-3577
167- تفسير آفتاب ، ص 3841
168- تفسير آفتاب ، ص 3842
169- تفصيل سخن در اين مقام را مراجعه كنيد به : فرامرز قراملكى ، احمد؛ روش شناسى مطالعات دينى ؛ مشهد دانشگاه علوم اسلامى رضوى ، 1380 گفتار دوازدهم .
170- مغالطه كنه و وجه از مغالطه مربوط به منطق تعريف است
171- سروش ، عبدالكريم ، علم چيست ؟ فلسفه چيست ؟ تهران موسسه صراط 1371ت ص 40
172- همان ، ص 39
173- بحث تفصيلى از ابعاد گوناگون انسان بيرون مى ماند را مراجعه كنيد به : جعفرى ، محمد تقى ، ترجمه تفسير نهج البلاغه ، ج 1، بخش اول پ
174- مثنوى : 2: 277
175- نزاع ملا محمد مهدى ، مثنوى طاقديس ، تهران ، امير كبير، 1362ت ص 183
176- تعريف الاشجار باثمارها
177- يكى از رساله هاى موثر نيجه در نقد همين مواجهه هاى افراط گرايانه و تفريط جويانه با شناخت تاريخى است . رساله وى فايده و ضرر تاريخ در زندگى نام دارد كه در چهار رساله تاملات نابهنگام در فاصله سالهاى 1873-1876 م منتشر شد.
178- استور، انتونى ، فرويد، ترجمه حسن مرندى ، تهران ، انتشارات طرح نو 1357 ص 17
179- نحن ابناء الدليل نميل حيث يميل .
180- مولوى ، مثنوى ، 1: 71
181- انديشه هاى بنيادين اسلام ، جمعى از نويسندگان مركز نشر دانشگاهى ، 1362 ص 141
182- همان
183- مثنوى ، 3: 1558
184- انديشه هاى بنيادين اسلام ، 1362
185- مثنوى ، 2: 569
186- همان ، 579
187- همان ، 580
188- مثنوى ، 3: 584
189- نهج البلاغه ، خطبه 109
190-عطار نيشابورى ، خسرو نامه ، بيت 83
191- نهج البلاغه ، حطبه 109
192- منطق الطير، بيت 64
193- مثنوى ، 4: 3611
194- همان ، 1: 33
195- همان ، 5: 4095-4098
196-سعدى .
197-منهتك : بى پروا
198-مثنوى ، 3 : 1555 تا 1557.
199- مثنوى ، 3: 1252-1253
200- مثنوى ، 3: 230-231
201- مثنوى ، 1: 1648-1644
202- انديشه هاى بنيادين اسلام ، ص 142
203- لاهيجى ، ديوان ، ص 328
204- همان
205- مقابله در برابر اصلاح روان شناختى و به جاى اصلاح رايج درمان در منابع اخلاقى به كار مى رود. مفاهيمى چون بيمارى و درمان آن تا حدودى موهم عدم اختيار آدمى در مواجهه با آن است : مراد از مقابله در اين اصطلاح رويارويى موثر با محركى است كه به صورت بالقوه تعادل انسان را به هم م يزند.
206- مجمع البيان ، ج 8 ص 278
207- فخر رازى ، المطالب العاليه
208-صحيفه نور، ج 1 ص 238 209- تفسيلى ابوالفضل حبيش ابراهيم . وجوه القرآن ، مهدى محقق ، بنياد قرآن تهران 1360 ص 5
210- راغب اصفهانى ، مقردات ، ص 25
211- علامه طباطبائى ، الميزان ، ج 16، ص 527 212- خوانسارى ، جمال الدين ، شرح غرر و درر، ج 2 ص 164
213- فياض لاهيجى ، ديوان ، ص 328.
214- مولانا بيدل دهلوى .
215- مثنوى ، 3: 1019-1021
216- مثنوى ، 3: 836-838
217- مثنوى ، 3: 2201
218- مثنوى ، 3: 2204 تا 2202

219- الهى قمشه اى : ارباب صفا پرده دريدند

در آينه ، جز حسن رخ يار نديدند

220- مثنوى ، 4: 3740-3743
221- الرازى ، التفسير الكبير، ج 15 ص 157. 222- اثر پراوج رفتار ارتباطى دكتر قربانى از روى آورد روانشناختى به اخلاق در ادبيات فارسى است . اين اثر راه و روش علمى رفتار ارتباط با خويش و با ديگران است . تهران ، انتشارات سينه سرخ ، 1380
223- ontology
224- Epistemology
225- ibid
226- being of problem
227- Solving problem
228- ترتيبى كه در بيان مبانى ياد شده آمده است ، ترتيب منطقى است ، به عنوان مثال تجربه من هستم منطقا به خود آگاهى مبتنى است و چنين اختيار و مسئوليت نسبت به تجربه من هستم و يا اضطراب نسبت به اختيار و مسئوليت . (اف )
229- بنابراين شادابى فردى و اجتماعى و خلاقيت منوط به تجربه شخصى و لحظه اى افراد از بودن خود است . مراد از بودن خود، هستى عام متافيزيكى نيست بلكه به اين معنا است كه اولا زنده ام و ثانيادر زندگى هستم ؛ به معنا اينكه مى توانم جهت گيرى زندگى خويش را به دست گيرم . (اف )
230-179 .p . ibid 231- مختار و مسئول انگارى انسان ، هرگز به معناى نفى قانومندى رفتار نيست . بى ترديد رفتار انسان تابع قوانين و عللى است كه روانشناسان در تكاپوى ترسيم آنها است . اما اين امر دليل بر اين نيست كه انسان توانايى انتخاب ندارد.
232- Inauthenticity
233- 179 . p . Ibid
234- MAY ROLLO
235- 1981 . R MAY
236- 183 . P . Ibid

237- به تعبير عطار نيشابورى . چون از اول تا به آخر غفليست

حاصل ما لاجرم بى حاصليست (اف )

238- مراد از الگوى رفتارى گذشته همان است كه در بحث عوامل پيدايى و ماندگارى غفلت به عنوان سن زدگى مورد بحث قرار داديم ( اف )
239- بسيارى از روانشناسان و متالهان اگزيستانسياليستى بر نقش موثر و بر مبناى عده اى انحصارى از روانشناسان - در تعاليم آسمانى انبيا در شنوا بودن نسبت به پيامهاى ظريف اضطراب وجودى تاكيد دارند و توانا ساختن آدمى در رودرويى وجودى را يكى از اهداف پيامبران آسمانى دانسته اند و غفلت زدايى انبيا را بر چنين مبانى استوار ساخته اند. (اف )
240- با توجه به مفهوم جهان پديداى است كه باسيد گفت : ما هگى اگر چه رد يك جهان با جغرافيا و تاريخ و انسانهاى معين آن زندگى مى كنيم اما با تعداد انسانها، جهان وجود دارد.
241- تاكيد بر معناى زمان در فلسفه اگزيستانسياليستى ، اهميت فراوان دارد. يمكى از مهمترين آثار متعلق به فلسفه وجودى هست و زمان هابدگر البته مراد هادگر از زمان بيشتر زمان آينده و مفهوم تكاپوى وجودى است (اف )
242- Rogerse
243- person functioning Fully
244- 1961 Mifflin houghton : Boston Person a Becomming on C Rogerse
245- تفصيل سخن در اين مقام را مراجعه كنيد به : قربانى نيما، مهندسى رتار ارتباطى ، تهران ، انتشارات سينه سرخ ، 1380 فصل آخر (اف )
246- مثنوى ، 2: 264-263
247- تمايز دو جمله از نظر ياد شده از نظر منطقى ، تمايز حمل مواطاه و حمل اشتقاقى بر مبنا منطق دانايى چون فخر رازى است . مناط حقيقت بودن ، حمل مواطاتى است و حمل اشتقاقى حقيقت نيست .
248- مثنوى ، 1: 973.
249- مثنوى ، 2: 265
250- مثنوى ، 1 : 299
251- مثنوى ، 6: 3793
252-همان ، 3794
253- مثنوى ، 3: 230
254- وسعه مديريت ، شماره 33، دى ماه ا