جهاد با نفس

شيخ حر عاملى قدس سره
مترجم : على افراسيابى

- ۱۶ -

حديث :
784 - عن جعفر عليه السلام عن ابيه عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله لكل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار.
ترجمه :
784 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمايد كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : هر دردى دوايى دارد و دواى گناهان استغفار كردن است .
حديث :
785 - عن عبدالله بن محمد الجعفى عن ابى جعفر عليه السلام قال سمعته يقول : كان رسول الله صلى الله عليه و آله و الاستغفار لكم حصنين حصينين من العذاب فمضى اكبر الحصنين و بقى الاستغفار فاكثروا منه فانه ممحاه للذنوب قال الله عزوجل : (و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون ).
ترجمه :
785 - عبدالله بن محمد جعفى گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله و استغفار براى شما به منزله دو قلعه و حصار محكم در برابر عذاب الهى بودند، بزرگترين اين دو حصار (رسول خدا صلى الله عليه و آله ) درگذشت و استغفار باقى مانده است پس زياد استغفار كنيد زيرا استغفار پاك كننده گناهان است ، خداى عزوجل فرموده است : (اى پيامبر تا زمانى كه تو در ميان آنان هستى خداوند ايشان را عذاب نخواهد كرد و تا زمانى كه آنان از خداوند طلب مغفرت مى كنند خداوند عذاب كننده آنان نخواهد بود) ⁽¹⁵⁷⁾
حديث :
786 - عن اسماعيل بن سهل قال : كتبت الى ابى جعفر الثانى عليه السلام علمنى شيئا اذا انا قلته كنت معكم فى الدنيا و الاخره فقال : فكتب بخطه اعرفه : اكثر من تلاوه انا انزلناه و رطب شفتيك بالاستغفار.
ترجمه :
786 - اسماعيل بن سهل گويد: به خدمت امام جواد عليه السلام نوشتم كه : به من چيزى بياموز كه هرگاه آن را بگويم در دنيا و آخرت با شما باشم . حضرت با خط شريف خود كه آن را مى شناختم نوشت : سوره مباركه (انا انزلناه ) را زياد تلاوت كن و دو لب خود را با گفتن استغفار تر كن (نيروى تازه بخش ).
حديث :
787 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : طوبى لمن وجد فى صحيفه عمله يوم القيامه تحت كل ذنب استغفر الله .
ترجمه :
787 - امام صادق عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : خوشا به حال كسى كه در روز قيامت در نامه عملش زير هر گناهى (استغفر الله ) بيايد.
حديث :
788 - عن الشعبى قال : سمعت على بن ابى طالب عليه السلام يقول : العجب ممن يقنط و معه الممحاه قيل و ما الممحاه ؟ قال الاستغفار.
ترجمه :
788 - شعبى گويد از امام على عليه السلام شنيدم كه فرمود: شگفت آور است كسى كه در حالى كه (پاك كننده ) همراه او هست باز هم نااميد مى شود. پرسيده شد: پاك كننده چيست ؟ فرمود: استغفار.
حديث :
789 - عن جعفر بن محمد عن ابيه عن جده قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : صاحب اليمين امير على صاحب الشمال فاذا عمل العبد سيئه قال صاحب اليمين لصاحب المشال : لاتعجل و انظره سبع ساعات فان مضت سبع ساعات و لم يستغفر قال : اكتب فما اقل حياء هذا العبد.
ترجمه :
789 - امام صادق عليه السلام از پدر و جد بزرگوارش روايت فرموه كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : فرشته سمت راست بر فرشته سمت چپ امير است پس هرگاه بنده اى گناهى كند فرشته سمت راست به سمت چپى گويد: شتاب مكن و او را هفت ساعت مهلت ده . پس اگر هفت ساعت بگذرد و او استغفار نكند به فرشته سمت چپ گويد: بنويس ، چقدر بنده كم حيايى است !
حديث :
790 - عن على بن موسى الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام عن اميرالمؤ منين عليه السلام انه قال : تعطروا بالاستغفار لاتفضحنكم روائح الذنوب .
ترجمه :
790 - امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش : روايت فرمود كه : اميرالمؤمنين عليه السلام فرموده است : به وسيله استغفار خود را خوش بو كنيد، مبادا بوى بد گناهان شما را رسوا كند.
حديث :
791 - عن ابى عبدالله عن ابيه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : اربع من كن فيه كان فى نور الله الاعظم من كان عصمه امره شهاده ان لا اله الا الله و انى رسول الله صلى الله عليه و آله و من اذا اصابته مصيبه قال : انا لله و انا اليه راجعون و من اذا اصاب خيرا قال : الحمدلله رب العالمين و من اذا اصاب خطيئه قال : استغفر الله و اتوب اليه .
ترجمه :
791 - امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : چهار چيز هست كه هر كس آنها را دارا باشد او در نور پر عظمت الهى قرار دارد: كسى كه حافظ و نگهدار كار او شهادت به وحدانيت خداوند و رسالت من باشد، و كسى كه هرگاه مصيبتى به او برسد بگويد: (انا لله و انا اليه راجعون ) و كسى كه هرگاه خيرى به او برسد بگويد: (الحمدلله رب العالمين )، و كسى كه هرگاه مرتكب خطا و گناهى شود بگويد: (استغفر الله و اتوب اليه ).
86 - باب وجوب التوبه من جميع الذنوب و العزم على ترك العود ابدا
86 - باب وجوب توبه نمودن از همه گناهان و تصميم بر اينكه هرگز به گناه باز نگردد
حديث :
792 - عن معاويه بن وهب قال : سمعت ابا عبدالله عليه السلام يقول : اذا تاب العبد توبه نصوحا احبه الله فستر عليه فى الدنيا و الاخره قلت و كيف يستر عليه ؟ قال : ينسى ملكيه ما كتبا عليه من الذنوب و يوحى الى جوارحه اكتمى عليه ذنوبه و يوحى الى بقاع الارض اكتمى ما كان يعمل عليك من الذنوب فيلقى الله حين يلقاه و ليس شى ء يشهد عليه بشى ء من الذنوب .
ترجمه :
792 - معاويه بن وهب گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: هرگاه بنده توبه اى خالص و پاك كند خداوند او را دوست مى دارد و در دنيا و آخرت (گناهان وى را) بر او مى پوشاند، - راوى گويد: - عرض كردم : چگونه بر او مى پوشاند؟ فرمود: گناهانى را كه دو فرشته بر عليه او نوشته اند
فراموششان مى سازد و به اعضاى بدنش وحى مى فرستد كه گناهان او را پوشيده كنيد و به مكانهايى از زمين كه در آنجا مرتكب گناه شده است وحى مى كند كه گناهانى را كه بر روى تو انجام داده است پنهان داريد، پس او زمانى كه خداى را ملاقات مى كند شاهدى بر عليه او نيست كه بر گناهانش ‍ گواهى دهد.
حديث :
793 - عن محمد بن مسلم عن احدهما عليه السلام فى قول الله عزوجل (فمن جاءه موعظه من ربه فانتهى فله ما سلف ) قال : الموعظه التوبه .
ترجمه :
793 - محمد بن مسلم از امام صادق يا امام باقر عليه السلام روايت نمود كه حضرت درباره گفتار خداى عزوجل كه مى فرمايد: (پس كسى كه او را موعظه اى از جانب پروردگارش آمد و او باز ايستاد پس آنچه كه گذشته است براى اوست ، به نفع اوست ) ⁽¹⁵⁸⁾ فرمود: مراد از موعظه ، توبه است .
حديث :
794 - عن ابى بصير قال : قلت لابى عبدالله عليه السلام : (يا ايها الذين آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو الذنب الذى لا يعود فيه ابدا قلت : و اينالم يعد فقال : يا ابا محمد ان الله يحب من عباده المفتن التواب .
ترجمه :
794 - ابى بصير گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم : مراد در آيه چيست كه مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى پاك و خالص ) ⁽¹⁵⁹⁾ فرمود: مراد آن گناهى است كه شخص ‍ هرگز به آن بازگشت نمى كند و تا ابد مرتكب آن نمى شود، عرض كردم : كداميك از ماست كه به انجام گناه باز نگردد؟ فرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن بنده اى را كه آزموده شده و بسيار توبه كننده است را دوست دارد.
حديث :
795 - عن ابى الصباح الكنانى قال : سالت ابا عبدالله عليه السلام عن قول الله عزوجل : (يا ايها الذين آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : يتوب العبد من الذنب ثم لايعود فيه . قال محمد بن الفضيل : سالت عنها ابا الحسن عليه السلام فقال : يتوب من الذنب ثم لايعود فيه و احب العباد الى الله المفتنون التوابون .
ترجمه :
795 - ابى الصباح كنانى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداوند پرسيدم كه مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى پاك و خالص ) ⁽¹⁶⁰⁾ فرمود: توبه خالص اين است كه بنده از گناه خويش توبه كند سپس ديگر آن گناه را مرتكب نشود. محمد بن فضيل گويد: از امام رضا عليه السلام همين پرسش را نمودم حضرت فرمود: بنده از گناه توبه كند سپس ديگر به آن گناه باز نگردد و دوست داشتنى ترين بندگان در نزد خداوند بندگانى هستند كه بسيار آزموده شده و توبه كننده اند.
حديث :
796 - عن ابن ابى عمير عن بعض اصحابنا رفعه قال : ان الله اعطى التائبين ثلاث خصال لو اعطى خصله منها جميع اهل السماوات و الارض ‍ لنجوا بها قوله عزوجل : (ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين ) فمن احبه الله لم يعذبه و قوله (فاغفر للذين تابوا و اتبعوا سبيلك و قهم عذاب الجحيم ) و ذكر الايات و قوله (الا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فاولئك يبدل الله سيئاتهم حسنات ) الايه .
ترجمه :
796 - ابن ابى عمير از يكى از اصحاب ما روايت كند كه امام معصوم عليه السلام فرمود: به راستى كه خداوند به توبه كنندگان سه خصلت عطا كرده است كه اگر يكى از آنها را به همه اهل آسمانها و زمين عطا كند به وسيله آن نجات مى يابند: يكى گفتار خداى عزوجل : (همانا خداوند توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد) ⁽¹⁶¹⁾ پس كسى كه خداوند دوستش ‍ مى دارد به عذاب الهى گرفتار نمى شود. و ديگرى گفتار خداوند: (پس ‍ ببخشا بر كسانى كه توبه مى كردند و راه تو را پيروى نمودند و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار) ⁽¹⁶²⁾ و آيات بعد از اين آيه ، و ديگرى گفتار خداوند: (مگر آن كسى كه توبه كرد و ايمان آورد و كردار شايسته نمود پس آنان كسانى هستند كه خداوند بديهايشان را به نيكى بدل مى كند.) ⁽¹⁶³⁾
حديث :
797 - عن ابى عبيده قال : سمعت ابا جعفر عليه السلام يقول : ان الله تبارك و تعالى اشد فرحا بتوبه عبده من رجل اضل راحلته و زاده فى ليله ظلما فوجده ها فالله اشد فرحا بتوبه عبده من ذلك الرجل براحلته حين وجدها.
ترجمه :
797 - ابى عبيده گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: همانا شادمانى خداوند تبارك و تعالى به سبب توبه بنده اش بسيار بيشتر از شادمانى كسى است كه مركب و توشه خود را در شبى تاريك گم كرده و سپس آن را يافته است پس خداوند به خاطر توبه بنده اش شادمانى اش از شادمانى چنين كسى در هنگام يافتن مركب خود بيشتر است .
حديث :
798 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان الله عزوجل يفرح بتوبه عبده المومن اذا تاب كما يفرح احدكم بضالته اذا وجدها.
ترجمه :
798 - امام صادق عليه السلام فرمود: راستى كه خداوند عزوجل به خاطر توبه بنده مومنش شادمان مى شود همانند شادمانى يكى از شما زماين كه گمشده خود را مى يابد.
حديث :
799 - عن جابر عن ابى جعفر عليه السلام قال : سمعته يقول : التائب من الذنب كمن لاذنب له و المقيم على الذنب و هو مستغفر منه كالمستهزى .
ترجمه :
799 - جابر گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه فرمود: آن كس كه از گناه توبه كند مانند كسى است كه گناهى ندارد و آن كس كه استغفار مى كند ولى بر گناه خويش را پا برجاست مانند كسى كه مسخره كننده است (خويش را به مسخره و ريشخند گرفته است ).
حديث :
800 - عن ابى بصير عن ابى عبدالله عليه السلام قال : سمعته يقول : اوحى الله الى داود النبى عليه السلام يا داود! ان عبدى المومن اذا اذنب ذنبا ثم رجع و تاب من ذلك الذنب و استحيا منى عند ذكره غفرت له و انسيته الحفظه و ابدلته الحسنه و لا ابالى و انا ارحم الراحمين .
ترجمه :
800 - ابى بصير گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: خداوند به داود پيامبر عليه السلام وحى فرستاد كه : اى داود! همانا بنده مومن من هرگاه مرتكب گناهى شود سپس باز گردد و از آن گناه توبه كند و هر وقت به ياد آن گناه مى افتد از من شرم كند، او را مى بخشايم و فرشتگان نگاهبان او را به فراموشى مى اندازم و آن گناهش را به حسنه و نيكى بدل مى كند و (از اين كار) باكى ندارم و من مهربان ترين مهربانانم .
حديث :
801 - قال اميرالمؤمنين عليه السلام : من تاب تاب الله عليه و امرت جوارحه ان تستر عليه و بقاع الارض ان تكتم عليه و نسيت الحفظه ما كانت كتبت عليه .
ترجمه :
801 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه توبه كند خداوند توبه اش ‍ را مى پذيرد و به اعضاى بدنش دستور داده مى شود كه بر گناه او پرده اى بكشيد و به جاى جاى زمين فرمان داده مى شود كه بر گناه او سرپوش ‍ بگذاريد و فرشتگان نگاهبان او آنچه را كه بر عليه او نوشته اند فراموش ‍ مى كنند.
حديث :
802 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن ابيه عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : ان لله فضولا من رزقه ينحله من شاء من خلقه و الله باسط يده عند كل فجر لمذنب لليل هل يتوب فيغفرله ؟ و يبسط يده عند مغيب الشمس لمذنب النهار هل يتوب فيغفرله ؟
ترجمه :
802 - امام صادق عليه السلام از پدران خويش روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : به راستى كه براى خداوند از روزى اش (كه به مردمان مى بخشد) زيادتى و فزونى وجود دارد كه آن زيادتى را به هر كس از مخلوقش كه بخواهد عطا مى كند و خداوند هر سپيده دم دست خود را براى كسى كه در شبانگاه مرتكب گناهى شده مى گشايد (كه ببيند) آيا توبه كرده است تا او را ببخشايد؟ و هنگام غروب آفتاب نيز براى كسى كه در روز گناهى انجام داده است دست خود را مى گشايد (كه ببيند) آيا توبه نموده است تا او را ببخشايد؟
حديث :
803 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى قول الله عزوجل : (ثم تاب عليهم ) قال : هى الاقاله .
ترجمه :
803 - امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداوند كه مى فرمايد: (سپس ‍ توبه آنان را پذيرفت ) ⁽¹⁶⁴⁾ فرمود: اين توبه (از جانب خداوند به معناى ) پذيرفتن توبه است .
حديث :
804 - عن الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : مثل المومن عند الله تعالى كمثل ملك مقرب و ان المومن عند الله لاعظم من ذلك و ليس شى ء احب الى الله تعالى من مومن تائب و مومنه تائبه .
ترجمه :
804 - امام رضا عليه السلام از پدر بزرگوارش روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : مثل مومن در نزد خداوند تعالى همانند فرشته مقرب است و مومن در پيشگاه خداوند از فرشته مقرب نيز بزرگتر و برتر است و هيچ چيز در نزد خداوند تعالى از مرد و زن با ايمانى كه توبه كننده باشند محبوبتر نيست .
حديث :
805 - عن الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : التائب من الذنب كمن لاذنب له .
ترجمه :
805 - امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : آن كس كه از گناه توبه كند همانند كسى است كه گناهى نكرده است .
حديث :
806 - قال ابو عبدالله عليه السلام : لاخير فى الذنبا الا لرجلين رجل يزداد فى كل يوم احسانا و رجل يتدارك ذنبه بالتوبه و انى له بالتوبه ؟ و الله لو سجد حتى ينقطع عنقه ما قبل الله منه الا بولايتنا اهل البيت .
ترجمه :
806 - امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ خيرى در دنيا نيست مگر براى دو مرد: يكى مردى كه هر روز بر نيكوكارى اش بيفزايد و ديگرى مردى كه گناه خويش را با توبه نمودن جبران كند، و او كجا و توبه كجا؟ به خدا سوگند اگر به قدرى سجده كند كه گردنش قطع شود خداوند از او نمى پذيرد مگر به سبب ولايت ما اهل بيت .
حديث :
807 - عن الرضا عليه السلام عن آبائه عليه السلام قال : قال رسول الله صلى الله عليه و آله : اعترفوا بنعم الله ربكم و توبوا الى الله من جميع ذنوبكم فان الله يحب الشاكرين من عباده .
ترجمه :
807 - امام رضا عليه السلام از پدرانش عليه السلام روايت فرمود كه : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : به نعمتهاى خداوند كه پروردگار شماست اعتراف و اقرار كنيد و از همه گناهانتان به درگاه خداوند توبه آوريد زيرا خداوند بندگان شكر گزار خود را دوست مى دارد.
87 - باب وجوب اخلاص التوبه و شروطها 
87 - باب وجوب خالص بودن توبه و شرايط آن 
حديث :
808 - عن محمد بن احمد بن هلال قال : سالت ابا الحسن الاخير عليه السلام عن التوبه النصوح ما هى ؟ فكتب عليه السلام : ان يكون الباطن كالظاهر و افضل من ذلك .
ترجمه :
808 - محمد بن احمد بن هلال گويد: از امام هادى عليه السلام پرسيدم كه : توبه نصوح (خالص ) چيست ؟ حضرت در پاسخ من نوشت : اينكه باطن و دورن (در مقام توبه ) همانند ظاهر باشد و بلكه باطن از ظاهر برتر باشد.
حديث :
809 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : التوبه النصوح ان يكون باطن الرجل كظاهره و افضل .
ترجمه :
809 - امام صادق عليه السلام فرمود: توبه پاك و خالص آن است كه باطن مرد (در مقام توبه ) همانند ظاهرش و برتر از ظاهرش باشد.
حديث :
810 - قال الصدوق : و قد روى ان التوبه النصوح هو ان يتوب الرجل من ذنب و ينوى ان لايعود اليه ابدا.
ترجمه :
810 - شيخ صدوق (ره ) گويد: روايت شده است كه : توبه خالص آن است كه مرد از گناهى توبه كند و قصد كند كه ديگر هرگز به سوى آن گناه باز نگردد.
حديث :
811 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام : ان قائلا قال بحضرته : استغفرالله فقال : ثكلتك امك اتدرى ما الاستغفار؟ الاستغفار درجه العليين و هو اسم واقع على سته معان اولها الندم على ما مضى و الثانى العزم على ترك العود اليه ابدا و الثالث ان تودى الى المخلوقين حقوقهم حتى تلقى الله عزوجل املس ليس عليك تبعه و الرابع ات تعمد الى كل فريضه عليك ضيعها فتودى حقها و الخامس ان تعمد الى اللحم الذى نبت على السحت فتذيبه بالاحزان حتى يلصق الجلد بالعظم و ينشا بينهما لحم جديد و السادس ان تذيق الجسم الم الطاعه كما اذقته حلاوه المعصيه فعند ذلك تقول : استغفر الله .
ترجمه :
811 - از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده است كه كسى در حضور ايشان گفت : استغفر الله . حضرت فرمود: مادرت به عزايت بنشيند آيا مى دانى استغفار چيست ؟ استغفار مرتبه برتران است و آن اسمى است كه بر شش معنا ثابت گرديده است :
اول : پشيمانى بر آنچه كه گذشته است
دوم : عزم و قصد جزمى نمودن بر اينكه هرگز به سوى گناه باز نگردد
سوم : اينكه حقوق مردم را (كه در اثر گناه تو ضايع گرديده است ) به آنان باز گردانى تا اينكه خداوند عزوجل را (با رويى ) تابناك ديدار كنى و بر گردن تو گناهى نباشد.
چهارم : اينكه به سوى هر امر واجبى كه بر گردن تو بوده و آن را ضايع ساخته اى مصمم شوى و حق آن را به جا آورى
پنجم : اينكه تصميم جدى بگيرى كه آن گوشتى را كه بر اساس حرام بر بدن تو روييده است با حزن و اندوه بگدازى تا آنجا كه پوست به استخوان بچسبد و بين آن دو، گوشتى جديد برويد.
ششم : اينكه بر بدن خود سختى طاعت و بندگى را بچشانى همانگونه كه شيرينى معصيت را به او چشانده بودى ، پس در اين هنگام است كه مى توانى بگويى : استغفر الله (مرتبه برتر استغفار پس از طى اين مراحل است ).
حديث :
812 - عن كميل بن زياد انه قال لاميرالمومنين عليه السلام : العبد يصيب الذنب فيستغفر الله فقال : يا ابن زياد التوبه قلت : ليس قال : لا قلت : كيف ؟ قال : ان العبد اذا اصاب ذنبا قال : استغفر الله بالتحريك قلت : و ما التحريك ؟ قال : الشفتان و اللسان يريد ان تيبع ذلك بالحقيقه قلت : و ما الحقيقه ؟ قال : تصديق القلب و اضمار ان لا يعود الى الذنب الذى استغفر منه قلت ، فاذا فعلت ذلك فانا من المستغفرين ؟ قال : لا لانك لم تبلغ الى الاصل بعد قلت : فاصل الاستغفار ما هو؟ قال : الرجوع الى التوبه عن الذنب الذى استغفرت منه و هى اول درجه العابدين و ترك الذنب و الاستغفار اسم واقع لسته معان ثم ذكر الحديث نحوه .
ترجمه :
812 - كميل بن زياد گويد به اميرالمؤمنين عليه السلام عرض كردم : بنده مرتكب گناه مى شود پس استغفار نموده و از خداوند طلب بخشايش ‍ مى كند. حضرت فرمود: اى ابن زياد! آيا مراد تو، توبه است ؟ عرض كردم : آيا همين استغفار توبه نيست ؟ حضرت فرمود: خير، عرض كردم : چگونه ؟ فرمود: همانا بنده هرگاه مرتكب گناهى بشود با تحريك بگويد: استغفر الله .
عرض كردم ، تحريك چيست ؟ فرمود: يعنى دو لب و زبان حقيقتا اراده پيروى از استغفار را داشته باشند. عرض كردم : حقيقتا يعنى چه ؟ فرمود: يعنى قلب استغفار را تصديق كند و در نهان خود بازنگشتن به آن گناهى را كه از آن استغفار نموده است را داشته باشد. عرض كردم : آيا اگر من چنين كه فرموديد كنم از مستغفرين خواهم بود؟ فرمود: خير، زيرا هنوز به اصل و ريشه استغفار نرسيده اى . عرض كردم : اصل استغفار چيست ؟ فرمود: يكى مراجعه كردن به سوى توبه نمودن از گناهى كه از آن استغفار نموده اى و اين اولين درجه و رتبه (عبادت كنندگان ) است ، و ديگرى ترك نمودن گناه ، و استغفار اسمى است كه براى شش معنا ثابت گرديده است سپس حضرت حديث گذشته را فرمود.
88 - باب استحباب صوم الاربعا و الخميس و الجمعه للتوبه و استحباب الغسل و الصلاه لها
88 - باب استحباب روزه گرفتن روز چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه و همچنين استحباب غسل و نماز براى توبه
حديث :
813 - عن ابى عبدالله عليه السلام : فى قول الله عزوجل : (توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو صوم يوم الاربعاء و الخميس و الجمعه .
ترجمه :
813 - امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداوند عزوجل مى فرمايد: (به سوى خداوند توبه آوريد (باز گرديد) توبه اى (بازگشتنى ) خالص )⁽¹⁶⁵⁾
حديث :
814 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام انه قال : ما اهمنى ذنب امهلت بعده حتى اصلى ركعتين .
ترجمه :
814 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: گناهى كه پس از آن ، مهلت به جا آوردن دو ركعت نماز به من داده شود مرا اندوهگين و بى آرام نمى سازد.
حديث :
815 - و قال عليه السلام : ما من عبد اذنب ذنبا فقام فتطهر و صلى ركعتين و استغفر الله الا غفر له و كان حقا على الله ان يقبله لانه سبحانه قال : (و من يعمل سوءا او يظلم نفسه ثم يستغفر الله يجد الله غفورا رحيما).
ترجمه :
815 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: هيچ بنده اى نيست كه مرتكب گناهى شود پس برخيزد و طهارت گيرد و دو ركعت نماز به جاى آورد و از خداوند طلب مغفرت كند جز اينكه مغفرت الهى شامل حالش مى شود و بر خداوند سزاوار است كه استغفار او را بپذيرد زيرا خداى سبحان فرموده است : (و هر كس كار بدى به جاى آورد يا به خويشتن ستم كند سپس از خداوند طلب مغفرت كند خداوند را آمرزنده و مهربان مى يابد) ⁽¹⁶⁶⁾
89 - باب جواز تجديد التوبه و صحتها مع الاتيان بشرائطها و ان تكرر نقضها
89 - باب جواز دوباره توبه كردن و صحت اين توبه در صورتى كه شرايط آن را به جاى آورد اگر چه شكستن آن توبه تكرار گردد
حديث :
816 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : يا محمد بن مسلم ذنوب المومن اذا تاب منها مغفوره له فليعمل المومن لما يستانف بعد التوبه و المغفره اما و الله انها ليست الا لاهل الايمان قلت : فان عاد بعد التوبه و الاستغفار من الذنوب و عاد فى التوبه قال يا محمد بن مسلم اترى العبد المومن يندم على ذنبه و يستغفر منه و يتوب ثم لايقبل الله توبته ؟ قلت : فانه فعل ذلك مرارا يذنب ثم يتوب و يستغفر فقال : كلما عاد المومن بالاستغفار و التوبه عاد الله عليه بالمغفره و ان الله غفور رحيم يقبل التوبه و يعفو عن السيئات فاياك ان تقنط المومنين من رحمه الله .
ترجمه :
816 - امام باقر عليه السلام به محمد بن مسلم فرمود: اى محمد بن مسلم ! گناهان مومن هرگاه از آنها توبه كند آمرزيده مى شود، پس مومن بايد براى آنچه كه بعد از توبه و مغفرت آغاز مى كند عمل كند. هان ، به خدا سوگند كه توبه جز براى اهل ايمان نيست . محمد بن مسلم گويد: عرض ‍ كردم : پس اگر بعد از توبه و استغفار از گناهان ، دوباره به گناه باز گردد و دوباره توبه كند چگونه است ؟ فرمود: اى محمد بن مسلم ! آيا تو مى پندارى بنده مومنى كه بر گناهش پشيمان مى گردد و از آن استغفار و توبه مى كند خداوند توبه اش را نمى پذيرد؟ عرض كردم : آخر او اين كار را بارها انجام داده است گناه مى كند سپس توبه و استغفار مى كند. حضرت فرمود: تا زمانى كه مومن با استغفار و توبه به سوى خداوند باز مى گردد خداوند نيز با مغفرتش به سوى او مى آيد و راستى كه خداوند آمرزنده مهربان است ، توبه را مى پذيرد و از گناهان در مى گذرد پس بر حذر باش از اينكه مومنين را از رحمت خداوند مايوس كنى .
حديث :
817 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ان الله يحب العبد المفتن التواب و من لايكون ذلك منه كان افضل .
ترجمه :
817 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى كه خداوند بنده اى كه بوسيله گناه آزموده و آزمايش شده سپس توبه نموده است را دوست مى دارد و بنده اى كه اصلا به گرد گناه نگشته از بنده اى كه گناه كرده و توبه نموده برتر است .
حديث :
818 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ما من مومن الا وله ذنب يهجره زمانا ثم يلم به و ذلك قول الله عزوجل (الا اللمم ) و سالته عن قول الله عزوجل : (الذين يجتنبون كبائر الاثم و الفواحش الا اللمم ) قال : الفواحش ‍ الزنا و السرقه و اللمم الرجل يلم بالذنب فيستغفر الله منه .
ترجمه :
818 - امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ مومنى نيست جز اينكه براى وى گناهى است كه مدتى از آن گناه بريده و از آن دورى نموده سپس آن را دوباره انجام مى دهد و اين همان است كه در گفتار خداى عزوجل از آن به (لمم ) (گناه كوچك نسبت به گناه بزرگ ) تعبير شده است . رواى گويد: از امام صادق عليه السلام درباره اين آيه شريفه پرسيدم كه مى فرمايد: (آنان كه از گناهان بزرگ و زشتى ها دورى مى كنند مگر از لمم گناهان كوچكى كه پيش مى آيد) ⁽¹⁶⁷⁾ حضرت فرمود: مراد از فواحش و زشتى ها، زنا نمودن و دزدى است و لمم آن است كه كسى مرتكب گناهى (كه در مسير او قرار گرفته ) شود پس از آن از خداوند طلب بخشايش كند.
حديث :
819 - عن ابى بصير، عن ابى عبدالله عليه السلام : فى قوله تعالى (توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو الذنب الذى لا يعود فيه ابدا قلت : و اينا لم يتب و يعد؟ فقال : يا ابا محمد ان الله يحب من عباده المفتن التواب .
ترجمه :
819 - ابو بصير گويد: امام صادق عليه السلام درباره گفتار خداى تعالى كه مى فرمايد: (به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى خالصانه ) ⁽¹⁶⁸⁾ فرمود: توبه نصوح و خالصانه آن است كه شخص هرگز دوباره به گناهى كه مرتكب شده است باز نگردد. عرض كردم : كداميك از ما توبه نمى كند و (به گناه ) باز نمى گردد؟ حضرت فرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن كسى كه به گناه دچار شده و توبه نموده است را دوست مى دارد.
حديث :
820 - الحسن بن محمد الديلمى فى (الارشاد) قال كان رسول الله صلى الله عليه و آله يستغفر الله فى كل يوم سبعين مره يقول استغفر الله ربى و اتوب اليه و كذلك اهل بيته عليه السلام و صالح اصحابه يقول الله تعالى (و استغفوا ربكم ثم توبوا اليه ) قال : و قال رجل : يا رسول الله انى اذنب فما اقول اذا تبت ؟ قال : استغفر الله فقال : انى اتوب ثم اعود فقال : كلما اذنبت استغفر الله فقال : اذن تكثر ذنوبى فقال : عفو الله اكثر فلا تزال تتوب حتى يكون الشيطان هو المدحور.
ترجمه :
820 - حسن بن محمد ديلمى در كتاب (الارشاد) گويد: رسول خدا - در هر روز هفتاد مرتبه به درگاه خداوند استغفار مى نمود و مى گفت : (استغفر الله ربى و اتوب اليه ) همچنين اهل بيت او عليه السلام و اصحاب شايسته اش چنين سيره اى داشتند، خداوند تعالى مى فرمايد: (از پروردگارتان طلب مغفرت كنيد سپس به سوى او توبه آوريد) ⁽¹⁶⁹⁾ - راوى گويد: - مردى به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كرد: اى رسول خدا! من مرتكب گناه مى شوم هنگامى كه توبه مى كنم چه بگويم ؟ حضرت فرمود: به درگاه خداوند استغفار كن . عرض كرد: توبه مى كنم و سپس دوباره به گناه باز مى گردم (در اين حال چه بگويم ؟) فرمود: هر زمان مرتكب گناه شدى از خداوند طلب مغفرت و بخشايش كن . عرض كرد: بنابراين گناهان من زياد مى شود. حضرت فرمود: عفو و بخشايش خداوند زيادتر و بيشتر است پس پيوسته توبه مى كنى تا اينكه شيطان تار و مار و رانده مى گردد.
90 - باب استحباب تذكر الذنب و الاستغفار منه كلما ذكره 
90 - باب استحباب يادآورى گناه و استغفار نمودن از آن هر گاه آن را به ياد آورد
حديث :
821 - عن ابى عبدالله فى حديث قال : ان المومن ليذكر ذنبه بعد عشرين سنه حتى يستغفر ربه فيغفر له و ان الكافر لينساه من ساعته .
ترجمه :
821 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: به راستى كه شخص ‍ مومن گناه خود را پس از بيست سال به ياد مى آورد تا به درگاه پروردگارش ‍ استغفار كند پس پروردگار او را مشمول غفران خود قرار مى دهد ولى شخص كافر گناهش در همان دم كه مرتكب آن مى شود فراموشش مى گردد.
حديث :
822 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : ان المومن ليذنب الذنب فيذكر بعد عشرين سنه فيستغفر منه فيغفرله و انما يذكره ليغفر له و ان الكافر ليذنب الذنب فينساه من ساعته .
ترجمه :
822 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى كه مومن گناهى مى كند پس بعد از بيست سال آن را به ياد مى آورد و از آن استغفار مى كند و مورد آمرزش و بخشايش قرار مى گيرد و اين ياد آورى اش براى اين است كه مشمول غفران واقع شود و كافر در همان ساعتى كه گناه مى كند آن را به فراموشى مى سپارد.
حديث :
823 - قال ابو عبدالله عليه السلام : ان الله اذا اراد بعبد خيرا فاذنب ذنبا اتبعه بنقمه و يذكره الاستغفار. (الحديث ).
ترجمه :
823 - امام صادق عليه السلام فرمود: به راستى هرگاه كه خداوند خير بنده اى را اراده كند و آن بنده مرتكب گناهى گردد پيرو آن گناه خداوند او را عقوبتى مى كند و انتقامى از او مى كشد و استغفار را به ياد او مى آورد.
حديث :
824 - قال ابوعبدالله عليه السلام عن الاستدراج فقال : هو العبد يذنب الذنب فيملى له و يجدد له عندها النعم فيلهيه عن الاستغفار فهو مستدرج من حيث لايعلم .
ترجمه :
824 - از امام صادق عليه السلام درباره (استدراج ) ⁽¹⁷⁰⁾ پرسيده شد (كه چيست ؟) حضرت فرمود: استدراج آن است كه بنده گناهى كند پس به او مهلت داده شود و همزمان با ارتكاب گناه به او نعمت هاى جديدى عطا شود و از استغفار باز ماند و سرگرم شود چنين كسى از جايى كه نمى داند اندك اندك به شقاوت نزديك گشته است .
91 - باب استحباب انتهاز فرص الخير و المبادره به عند الامكان 
91 - باب استحباب غنيمت شمردن فرصتهاى خير و اينكه در صورت امكان از فرصتهاى خير استفاده شود
حديث :
825 - عن جعفر بن محمد عليه السلام عن آبائه عليه السلام فى وصيه النبى صلى الله عليه و آله لعلى عليه السلام قال : يا على بادر باربع قبل اربع : شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك و غناك قبل فقرك و حياتك قبل موتك .
ترجمه :
825 - امام صادق عليه السلام از پدرانش : روايت فرمود كه : در وصيت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله - به على عليه السلام - آمده است : اى على ! پيش از چهار چيز به چهار چيز مبادرت كن : جوانيت را پيش از پير شدن درياب و سلامتت را پيش از بيماريت غنيمت شمر و از ثروتمنديت قبل از اينكه فقير شوى استفاده خير كن و پيش از مردنت زندگى ات را غنيمت دان .
حديث :
826 - عن موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليه السلام عن آبائه عليه السلام عن على عليه السلام فى قول الله عزوجل و لاتنس نصيبك من الدنيا قال : لاتنس صحتك و قوتك و فراغك و شبابك و نشاطك ان تطلب بها الاخره .
ترجمه :
826 - موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليه السلام از پدران بزرگوارش : روايت فرمود كه : على عليه السلام درباره گفتار خداى عزوجل كه مى فرمايد: (و نصيب و بهره ات را از دنيا فراموش مكن ) ⁽¹⁷¹⁾ فرمود: فراموش مكن كه از سلامتى و توانايى و بيكارى و جوانى و نشاطى كه دارى براى طلب آخرت بهره ببرى .
حديث :
827 - عن اميرالمؤمنين عليه السلام قال : قرنت الهيبه لاخيبه و الحياء بالحرمان و الفرصه تمر مر السحاب فانتهزوا فرص الخير.
ترجمه :
827 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: ترس با نامرادى و به مقصود نرسيدن مقرون است و حيا با محروميت همراه است و فرصت مانند ابر گذرنده مى گذرد پس فرصتهاى نيكو را غنيمت شمريد.
حديث :
828 - و قال عليه السلام : اضاعه الفرصه غصه .
ترجمه :
828 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بر باد دادن و تلف كردن فرصت (موجب ) غصه و اندوه است .
حديث :
829 - و قال عليه السلام : من الخرق المعاجله قبل الامكان و الاناه بعد الفرصه .
ترجمه :
829 - اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: شتاب كردن (در كارى ) پيش از (به دست آوردن ) توانايى ، و بردبارى (سستى كردن ) بعد از (به دست آوردن ) فرصت (اين هر دو) از نادانى است .
92 - باب استحباب تكرار التوبه و الاستغفار كل يوم و ليله من غير ذنب و وجوبه مع الذنب
92 - باب استحباب تكرار توبه و استغفار در هر روز و شب بدون اينكه گناهى صورت گرفته باشد و وجوب توبه و استغفار در صورتى كه گناهى انجام شده باشد
حديث :
830 - عن ابى عبدالله عليه السلام قال : كان رسول الله صلى الله عليه و آله : يتوب الى الله عزوجل فى كل يوم سبعين مره قلت : اكان يقول : استغفر الله و اتوب اليه ؟ قال لا و لكن كان يقول : اتوب الى الله قلت : ان رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب و لايعود و نحن نتوب و نعود. فقال : الله المستعان .
ترجمه :
830 - امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا - چنين بود كه در هر روز به درگاه خداى عزوجل هفتاد مرتبه توبه مى نمود - راوى گويد: عرض ‍ كردم : آيا رسول خدا مى گفت : (استغفر الله و اتوب اليه )؟ فرمود: خير، بلكه مى گفت : (اتوب الى الله ) عرض كردم : همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله توبه مى نمود و بازگشت نمى كرد (همواره در حال تكامل و تعالى بود) ولى ما توبه مى كنيم و (دوباره به حالت گذشته ) باز مى گرديم . حضرت فرمود: خداوند يارى كننده است (و در اين راه بايد از او يارى جست ).
حديث :
831 - و عن عده من اصحابنا رفعوه قالوا: قال : لكل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار.
ترجمه :
831 - عده اى از اصحاب ما اين سخن را به معصوم عليه السلام نسبت داده اند كه فرمود: براى هر دردى دوايى است و دواى گناهان استغفار كردن است .
حديث :
832 - قال ابو عبدالله عليه السلام : من قال : استغفر الله مائه مره فى يوم غفر الله له سبعمائه ذنب و لاخير فى عبد يذنب فى يوم سبعمائه ذنب .
ترجمه :
832 - امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس كه در هر روز صد مرتبه (استغفر الله ) بگويد خداوند هفتصد گناه او را مى آمرزد و بنده اى كه در روز مرتكب هفتصد گناه شود خيرى در او نيست .
حديث :
833 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديث قال : ان رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب الى الله كل يوم سبعين مره من غير ذنب .
ترجمه :
833 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: به راستى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در هر روز بدون اينكه گناهى داشته باشد هفتاد مرتبه به درگاه الهى توبه مى آورد.
حديث :
834 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديث قال : ان رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب الى الله و يستغفره فى كل يوم و ليله مائه مره من غير ذنب ان الله يحص اولياء بالمصائب ليوجرهم عليها من غير ذنب .
ترجمه :
834 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: همانا روش رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين بود كه هر شبانه روز بدون اينكه گناهى داشته باشد به سوى خداوند توبه و استغفار مى كرد؛ به راستى كه خداوند مصائب و سختى ها را به اولياء و دوستان خويش اختصاص دهد بدون اينكه گناهى نموده باشند تا به آنها به خاطر شكيبايى نمودشان بر دشوارى ها پاداش ‍ دهد.
حديث :
835 - عن ابى عبدالله عليه السلام فى حديث قال : رسول الله صلى الله عليه و آله كان يتوب الى الله فى كل يوم سبعين مره من غير ذنب .
ترجمه :
835 - امام صادق عليه السلام در حديثى فرمود: همانا رسول خدا صلى الله عليه و آله را سيره چنين بود كه هر روز بدون اينكه گناهى از آن حضرت صورت گرفته باشد هفتاد مرتبه به درگاه الهى توبه مى نمود.
حديث :
836 - قال ابو جعفر عليه السلام : انه كان يقال : من احب عباد الله الى الله المحسن التواب .
ترجمه :
836 - امام باقر عليه السلام فرمود: يكى از محبوبترين بندگان خدا در نزد خداوند كسى است كه نيكوكار و بسيار توبه كننده باشد.
حديث :
837 - و عن ابراهيم بن ابى البلاد قال : قال لى ابوالحسن عليه السلام : انى استغفر الله فى كل يوم خمسه الاف مره ثم قال لى : خمسه الاف كثير.
ترجمه :
837 - ابراهيم بن ابى البلاد گويد: امام رضا عليه السلام به من فرمود: همانا من در هر روز پنج هزار مرتبه از خداوند طلب مغفرت مى كنم - سپس ‍ به من فرمودند: پنج هزار زياد است .
93 - باب صحه التوبه فى آخر العمر و لو عند بلوغ النفس الخلقوم قبل المعاينه و كذا الاسلام
93 - باب صحيح بودن توبه در پايان عمر اگر چه هنگامى باشد كه جان به گلو رسيده باشد پيش از اينكه مرگ را به چشم ببيند و همچنين است اسلام آوردن
حديث :
838 - عن ابى عبدالله عليه السلام او عن ابى جعفر عليه السلام فى حديث : ان الله عزوجل قال لادم عليه السلام : جعلت لك ان من عمل من ذريتك سيئه ثم استغفر غفرت له قال : يا رب زدنى قال : جعلت لهم التوبه او بسطت لهم التوبه حتى تبلغ النفس هذه قال : يا رب حسبى .
ترجمه :
838 - از امام صادق عليه السلام يا از امام باقر عليه السلام در حديثى آمده است : همانا خداوند عزوجل به حضرت آدم عليه السلام فرمود: اين مزيت را براى تو قرار دادم كه هر كس از فرزندانت مرتكب گناهى شود سپس ‍ استغفار كند او را مى بخشايم . حضرت آدم عليه السلام عرض كرد: اى پروردگار من مرا بيش از اين ده . خداوند فرمود: براى فرزندانت توبه را قرار دادم يا براى آنان باب توبه را گشودم و گستراندم تا آن هنگام كه جان به گلويشان رسد. حضرت عرض كرد: اى پروردگار من مرا بس است .
حديث :
839 - عن ابى جعفر عليه السلام قال : اذا بلغت النفس هذه و اهوى بيده الى حلقه لم يكن للعالم توبه و كانت للجاهل توبه .
ترجمه :
839 - امام باقر عليه السلام فرمود: آنگاه كه جان به اينجا برسد - و دست مباركش را به سوى حلق خود كشيد - توبه شخص عالم پذيرفته نيست ولى توبه جاهل پذيرفته مى شود.