آيين زندگى از ديدگاه امام رضا (عليه السلام )

محسن كتابچى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۲ -


243- قرن ديوانه ، ص 103.
244- اميل ، ص 548.
245- المحجة البيضا، جلد 5، ص 368 - اصول كافى ، جلد 2، باب ((ذم الدنيا والزهد فيها))، حديث 25.
246- وى يكى از محدثان است كه از ((مالك ابن انس )) وايت مى كند.
247- تفسير نمونه ، جلد 23، ص 368 - 367، به نقل از تفسير ابوالفتوح رازى ، جلد 11، ص 53.
248- بحارالانوار، جلد 75، ص 357.
249- مفاهيم انسانى از ديدگاه امام صادق (عليه السلام )، ص 31.
250- امام جواد (عليه السلام ) فرموده است : الثقة بالله ثمن لكل غال ، وسلم الى كال عال . (بحارالانوار، جلد 78، ص 364)
251- قال على (عليه السلام ) ان من صفات اولياء الله الثقه . (ارشادالقلوب ديلمى ، ص 21)
252- امام صادق (عليه السلام ) از حضرت على (عليه السلام ) نقل مى كند:
كن لما ترجو ارجى منك لما ترجو. (بحارالانوار، جلد 71، ص 134)
اى انسان ! تو در موردى كه اميدى به نتيجه عملى ندارى و لكن با توكل به خدا آن را انجام مى دهى ، اميدوارتر باش از موردى كه اميد به نتيجه عمل دارى .
253- بحارالانوار، جلد 71، ص 134.
254- امام خمينى در كتاب ((آدب الصلوة )) بعد از ذكر همين فقره از دعا مى فرمايد: آيا اين حجب نور چيست ؟ آيا نظر به حق ، مقصود ((گلابى هاى بهشت )) است ؟ آيا معدن عظمت ((قصرهاى بهشتى )) است ؟ آيا اين جذبه و عشوه ها كه براى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در نماز معراج دست مى داد و آن انوار عظمت و بالاتر از آن كه مشاهده مى كرده ، در آن محفلى كه اعظم ملائكة الله كه جبرئيل امين (عليه السلام ) است ، محرم سر نبود و جراءت پيشتر نداشت جذبه براى يكى از زنهاى خيلى خوب بوده يا انوارى مثل شمس و قمر و بالاتر از آن را مى ديد؟ آيا آن قلب سليمى كه معصوم (عليه السلام ) در ذيل آيه ((الا من اتى الله بقلب سليم )) ((سوره شعراء / آيه 89)) فرمود: سليم آن است كه ملاقات كند حق تعالى را در صورتى كه در آن غير حق نباشد، مقصود از آنكه غير حق نباشد، يعنى غير كرامت حق نباشد تا برگشت به اين كنه كه غير از گلابى و زردآلو نباشد؟ خاك بر فرق من كه عنان قلم از دستم رها شد و به شطحيات مشغول شد ولى لعمرالحبيب كه مقصودى از اين كلام نيست ، جز اينكه براى برادران ايمانى ، خصوصا اهل علم تنبهى حاصل آيد و لااقل فكر مقامات اهل الله نباشند كه اين انكار سر منشاء تمام بدبختى ها و شقاوتهاست .
مقصود ما اين نيست كه اهل الله كيانند، بلكه مقصود آن است كه مقامات انكار نشود، اما صاحب اين مقامات كيست . خدا مى داند و اين امرى است كه كسى را بر آن اطلاع نيست ، آنرا كه خبر شد، خبرى بازنيامد.
255- بحارالانوار، جلد 71، ص 143، از كتاب ((فقه الرضا))، تحف العقول ، ص 443.
256- معادشناسى ، جلد 7، ص 77.
257- چهل حديث ((امام خمينى ))، ص 223
258- قرآن مى فرمايد: ما انفقتم من شى ء فهو يخلفه ، وهو خير الرازقين . (سوره سباء / آيه 39)
259- روايات مربوط به اين قسمت در كتاب ((سفينة البحار))، جلد 2، ص 23، ((ماده صدقه )) و ((تفسير نورالثقلين ))، جلد 4، ص 355 - 354 آمده است .
260- تفسير نمونه ، جلد 8، ص 123.
261- ثواب الاعمال ، ص 167 - مسندالامام الرضا، جلد 2، ص 468
262- وسائل الشيعه ، جلد 1، ص 87.
263- جامع احاديث الشيعه ، جلد 17، ص 12.
264- بحارالانوار، جلد 75، ص 339 - تحف العقول ، ص 525.
265- وسائل الشيعه ، جلد 6، ص 329 - تفسير الميزان ، جلد 20، ص 424.
266- سوره بلد / آيه 11 تا 16.
267- وسائل الشيعه ، جلد 14، ص 107، حديث 3 - بحارالانوار، جلد 103، ص 377، حديث 6، كافى ، جلد 5، ص 354، حديث 3.
268- مسند الامام الرضا (عليه السلام )، جلد 1، ص 293.
269- اخلاق ((اسمايلز))، ص 254.
270- قال على (عليه السلام ): لا تضمن ما لا تقدر على الوفاء. ((غرورالحكم ، ص 801))
چيزى را كه بر وفا و اداى آن قادر نيستى ، ضمانت مكن .
271- تفسير الميزان ، جلد 19، ص 287.
272- سوره صف / آيه 2.
273- اصول كافى ، جلد 2، باب خلف الوعد.
274- بحارالانوار، جلد 75، ص 97 - تحف العقول ، ص 333.
275- بحارالانوار، جلد 13، ص 388.
276- عيون اخبار الرضا، جلد 2، ص 5.
277- وسائل الشيعه ، جلد 2، ص 901.
278- بحارالانوار، جلد 68، ص 150.
279- سوره كهف / آيه 182.
280- تفسير نور الثقلين ، جلد 3، ص 287.
281- طهارة الاعراق ، ص 30.
282- مسندالامام الرضا، جلد 1، ص 297.
283- مسند الامام الرضا (عليه السلام )، جلد 1، ص 292.
284- مكتب اسلام ، شماره 6 سال 16، ص 25، به نقل از كتاب ((خندان و گشاده رو باشيد))، ص 22.
285- قصص الانبيا، ص 273 - ميزان الحكمة ((ضحك )) - بحارالانوار، جلد 76، ص 14.
286- عيون اخبار الرضا، جلد 2، ص 184. اعيان الشيعه ، جلد 2، ص 14.
287- فروع كافى ، جلد 6، ص 6.
288- گزيده كافى ، جلد 3، ص 90.
289- وسائل الشيعه ، جلد 3، ص 25.
290- وسائل الشيعه ، جلد 14، ص 231، حديث 3.
291- مسالك الافهام ، جلد 3، ص 275.
292- سير حكمت در اروپا، جلد 3، ص 62.
293- مسندالامام الرضا، جلد 1، ص 286.
294- بزرگسال و جوان ، جلد 1، ص 85 و 86.
295- وسائل الشيعه ، جلد 12، ص 43.
296- بحارالانوار (1)، جلد 75، ص 108.
297- مسندالامام الرضا، جلد 1، ص 304 - بحارالانوار، جلد 78، ص 352.
298- اسرار نيكبختى ، ص 107.
299- زناشويى و اخلاق ، ص 117.
300- كافى ، جلد 3، ص 502.
301- اعتماد به نفس ، ص 191.
302- مكاسب ((شيخ الفقهاء و المجتهدين ، شيخ مرتضى انصارى ، ص 30 و جامع الاخبار، ص 155 - تفسير صافى ، ص 133 - مكاسب ((شيخ مرتضى انصارى ))، ص 30.
303- وسائل الشيعه ، جلد 12، ص 425، عيون اخبار الرضا، جلد 2، ص 92.
304- وسائل الشيعه ، جلد 12، ص 426.
305- مستدرك الوسائل ، جلد 3، ص 71.
306- بحارالانوار، جلد 6، ص 93.
307- مسندالامام الرضا، جلد 1، ص 269.
308- مستدرك الوسايل ، جلد 1، ص 552.
309- بحارالانوار، جلد 48، ص 177 - 176.
310- جامع السعادت ، جلد 2، ص 141 - وسائل الشيعه ، جلد 5، ص 132.
311- كافى ، جلد 4، ص 11.
312- ما و فرزندان (ريموند بيچ )، ص 72.
313- روضة المتقين ، جلد 6، ص 260.
314- كافى ، جلد 5، ص 89.
315- وسائل الشيعه ، جلد 3، ص 559.
316- مكارم الاخلاق ((طبرسى ))، باب 6، فصل 1.
317- بحارالانوار، جلد 76، ص 152.
318- وسائل الشيعه ، كتاب صلوة ، ابواب ملابس ، باب 8.
319- سوره بقره / آيه 217.
320- سوره فرقان / آيه 67.
321- ((برذون )) به كسرباء و فتح ذال ، يك نوع مركب تركى سنگين ((يابو)) از نوع اسب است . ((مجمع البحرين ))
322- سفينة البحار، جلد 1، ص 616 - فروع كافى ، كتاب الدواجن ، حديث 1.
323- آيين زندگى ، ((ديل كارنگى ))، ص 311.
324- سفينة البحار، جلد 1، ص 615 - وسائل الشيعه ، نكاح ، فى النفقات ، باب 27.
325- سوره فرقان / آيه 66.
326- تربيت كودكان در جهان امروز، ((دكتر بهشتى ))، ص 209.
327- وسائل الشيعه ، جلد 6، ص 139 - ((باب زكات غلات )).
328- مكام الاخلاق ((طبرسى ))، باب 3، فصل 3
329- بحارالانوار، جلد 78، ص 349.
330- انگيزه پيدايش مذاهب ، ص 134.
331- تحف العقول ، ص 446 - بحارالانوار، جلد 78، ص 339.
332- اصول كافى ، جلد 2، ((باب القناعة ))، حديث 5.
333- انوار البهيه ، ص 346.
334- مشكوة الانوار، فصل 7.
335- بحارالانوار، جلد 75، ص 357 - جامع احاديث الشيعه ، جلد 8، ص 465 - اعلام الدين ، ص 307.
336- اعتماد به نفس ، ص 186.
337- اسرار نيكبختى ، ص 101.
338- نهضتهاى اسلامى در صد ساله اخير، ص 93.
339- البته در جايى كه گذشت اخلاقى جنبه بدآموزى داشته باشد و سبب گستاخى و تجرى مجرم شود، در اين مورد مصلحت ايجاب مى كند كه از اين شيوه صرفنظر شود.
340- سخنرانى هاى راشد، جلد 6، ص 192.
341- حضور، دوره دوم ، پاييز 1373، شماره 8، ص 81 - 80.
342- سوره حجر / آيه 85.
343- تفسير نور الثقلين ، جلد 3، ص 27.
344- مسندالامام الرضا (عليه السلام )، جلد 1، ص 293.
345- وسائل الشيعه ، جلد 7، ص 183.
346- مكارم الاخلاق ، باب 5، فصل 4، روايت ديگرى به همين مضمون در كتاب وسائل الشيعه ، جلد 14، ص 183، باب 141 وارد شده است .
347- سفينة البحار، جلد 2، ص 508.
348- وسائل الشيعه ، جلد 14، ص 183.
349- زناشويى راز خوشبختى ، ص 276.
350- بحارالانوار، جلد 62، ص 3 - مكارم الاخلاق ، ص 154 - سفينة البحار، جلد 2، ص 338.
351- مستدرك الوسائل ، جلد 2، ص 45، باب 42.
352- بهداشت و نظافت جزء ضروريات زندگى انسانهاست ، دكتر عارف قراغولى .
353- وسائل الشيعه ، جلد 14، ص 100 (مقدمات نكاح ، باب 71، ح 1)
354- عيون اخبار الرضا، باب 28، حديث 34.
355- خصوصيات روح زن ((مهندس سادات ))، ص 76، به نقل از كتاب روح زن ، مادام لومبروزو.
356- مسندالامام الرضا، جلد 2، ص 255، كافى ، جلد 5، ص 506.
357- مراد ((جهينه ))، دختر ((جحش )) است كه در وقت مراجعت نبى اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم ) از غزوه ((احد)) به ((مدينه )) نزد حضرت آمد. 358- گفتن كلمه ((انا لله وانا اليه راجعون )) را ((استرجاع )) گويند.
359- مستدرك الوسائل ، جلد 2، ص 532.
360- قلوب الرجال وحشية ، فمن تاءلفها اقبلت عليه . ((نهج البلاغه ، حكمت 50))
361- به كتاب ((اسرار مگو)) نوشته مولف مراجعه كنيد.
362- عروة الوثقى ، فصل شرايط لباس نمازگزار، مساءله 42.
363- بحارالانوار، جلد 67، ص 252.
364- مستمسك العروة الوثقى ، جلد 5، ص 393.
365- نقل از دفتر حضرت امام خمينى ، حضرت حجة الاسلام مهدوى .
366- مساءله حجاب ، ص 66 و 67.
367- زن از ديدگاه امام خمينى ، ص 139.
368- روزنامه جمهورى .
369- انوار البهيه ، ص 346.
370- مسند الامام الرضا، جلد 1، ص 272.
371- محجة البيضاء، جلد 7، ص 326.
372- جامع السعادات ، جلد 2، ص 48.
373- البته در صورتى كه مرد با وجود توانايى مالى ، به تهيه وسايل لازم براى رفع نيازهاى ضرورى و عرفى همسرش در جهات مختلف خوراك ، پوشاك ، مسكن اقدام نكند، از وظايف پيشوا و متصدى امور مسلمين است كه تكليف آنان را روشن كند و در صورت لزوم به جدايى آنان حكم دهد.
من كانت عنده امراءة فلم يكسها عورتها ولم يطعمها كان حقا على الامام ان يفرق بينهما. (من لا يحضره الفقيه ، كتاب النكاح ، ص 424، حديث 4).
((هر كه زن دارد، ولى خوراك و پوشاكش را تاءمين نمى كند، وظيفه پيشواى مسلمانان است كه آنها را از هم جدا كند)).
374- بحارالانوار، جلد 43، ص 47.
375- ان علة العطاس ، هى ان الله تبارك وتعالى اذا انعم على عبد بنعمة فنسى ان يشكر عليها سلط عليه ريحا تدور فى بدنه ، فتخرج خياشيمه ، فيحمدالله على تلك العطسه ، فيجعل ذلك الحمد شكرا لتلك النعمة وما عطس عاطس الاهضم له طعام .
امام رضا (عليه السلام ) فرمود: علت عطسه اين است كه هرگاه خدا نعمتى به بنده اى داد و آن بنده فراموش كند كه شكر نعمت خدادادى را به جا آورد، خدا نيروى بادى را بر او مسلط مى كند كه در بدنش به فعاليت در آيد و سپس از بينى اش خارج شود و اين حمد و ستايش ، شكر آن نعمت است . به علاوه عطسه موجب هضم غذاست .
376- ((امرسون )) گفته است : مردمانى كه موفق و كامياب شده اند، جملگى بر يك مطلب اتفاق داشته و آن ، اين است كه بين علت و معلول حتما يك رابطه اى هست . به عبارت ديگر آنها معتقد بوده اند كه حوادث عالم زندگى به طور تصادف و روى بخت و اقبال پيش نمى آيد بلكه هر چيزى تابع يك قانونى است ، بين اولين حلقه و آخرين حلقه زنجير هيچ حلقه شكسته و كم قوه نيست .
377- بحارالانوار، جلد 22، ص 155.
378- بحارالانوار، جلد 78، ص 356.
379- كافى ، جلد 1، ص 11.
380- روش تربيتى اسلام ، (اسلوب التربية الاسلامية )، محمد قطب ، ترجمه محم مهدى جعفرى .
381- وسائل الشيعه ، جلد 2، ص 470.
382- تفسير نور الثقلين ، جلد 3، ص 582.
383- يكى از آفات زبان دشنام دادن و ناسزاگفتن است . در روايات اسلامى ريشه هاى اين صفت رذيله عوامل زير معرفى شده اند: 1 - جهل و نادانى ، 2 - نداشتن تقوا، 3 - لئامت و فرومايگى ، 4 - نفوذ و شركت شيطان در جان و روح آدمى ، 5 - معاشرت با انسانهاى فرومايه 6 - نفاق ، 7 - تربيت سوء، 8 - بى شرمى ، 9 - ذهن بينى و تلقين پذيرى
384- زناشويى ، راز خوشبختى ، ص 262.
385- پديده هاى فكرى ،؟؟؟
386- وسائل الشيعه ، جلد 14، ص 22.
387- مسند الامام الرضا (عليه السلام )، جلد 2، ص 255 - كافى ، جلد 5، ص 324.
388- بحارالانوار، جلد 103، ص 234.
389- مكتب اسلام ، سال 10، شماره 1، ص 63، به نقل از ((رموز زندگى روزانه ما)) تاءليف : ارنست ويختر، ص 305.
390- سوره بقره ، آيه 83، سوره نساء، آيه 22، سوره اسراء، آيه 23.
391- فضاى و رذايل ، جلد 2، ص 64.
392- سوره لقمان ، آيه 12.
393- سوره نمل / آيه 19 - سوره احقاف / آيه 10 - سوره مائده / آيه 110.
394- سوره مريم / آيه 33.
395- بحارالانوار، جلد 74، ص 72.
396- بحارالانوار، جلد 71، 76.
397- مستدرك الوسائل ، جلد 2، ص 627.
398- مسندالامام الرضا، جلد 1، ص 268.
399- تفسير مجمع البيان ، جلد 6، ص 409.
400- مفردات راغب اصفهانى .
401- تفسير فخر رازى ، جلد 20، ص 188.
402- تفسير نمونه ، جلد 12، ص 84.
403- بحارالانوار، جلد 71، ص 78.
404- علماى عالم اصول مى گويند: هر لفظى داراى دو دلالت است : 1 - منطوق 2 - مفهوم . در زمينه احترام به پدر و مادر آيه ((ولا تقل لهما اف )) دلالت بر تحريم گفتن اف و اظهاردلتنگى نمودن روبروى پدر و مادر مى نمايد اگر به همان كلمه ((اف )) كه گفته مى شود، كفايت كنيم ، آن را ((منطوق )) گويند، اما آنچه از اين مفاد فهميده مى شود. دلالت بر تحريم شتم و ضرب يعنى دشنام و كتك است كه آن را ((مفهوم )) نامند، زيرا زدن بدتر از گفتن اف بوده و تحريم آن شديدتر است .
405- از كتاب سفينة البحار، جلد 2، ص 687 - 686.
406- مرحوم صاحب جواهر در كتاب خود مى نويسد: ولو كان الجهاد متعينا عليه وجب عليه الخروج له من غير استيذان بل ومع المخالفة بلاخلاف اجد فيه كما اعترف به الفاضل اذ لا طاعة لمخلوق فى معصية الخالف ، وكذا فى جميع الواجبات . (جواهر، جلد 21، ص 25)
اگر جهاد بر شخصى معين شده باشد، واجب است بر او بدون اجازه گرفتن (از پدر و مادر) به جهاد برود بلكه حتى در صورت مخالفت آنان بايد اين وظيفه را انجام بدهد و در اين حكم هيچ اختلافى وجود ندارد همانطور كه فاضل (علامه حلى بدان اعتراف نموده است ، زيرا اطاعت مخلوق نبايد مستلزم نافرمانى خالق شود و همچنين است در تمام واجبات .
407- سفينة البحار، جلد 2، ص 687 - 686.
408- اصول كافى ، جلد 2، ص 159.
409- سوره لقمان / آيه 15.
410- بحارالانوار، جلد 71، ص 38.
411- المحجة البيضاء، جلد 8، ص 290.
412- الاجنحة المنكسره ((بالهاى شكسته ))، ص 165 - 164.
413- مكتب اسلام ، شماره 45، سال 4، ص 56.
414- بحارالانوار، جلد 74، ص 76 - 74؛ تفسير نورالثقلين ، جلد 3، ص 150؛ علل الشرايع ، ص 479.
415- بحارالانوار، جلد 13، ص 263.
416- مسند الامام الرضا، جلد 1، ص 290.
417- مسند الامام الرضا (عليه السلام )، جلد 2، ص 480.
418- حقوق والدين ، ص 12.
419- دين و روان ، ويليام جيمز، ص 191.
420- اصول كافى ، جلد 2، ص 257.
421- قرب الاسناد، ص 355.
422- عن ابى جعفر (عليه السلام ): ان الله عزوجل للشر اقفالا وجعل مفاتيح تلك الاقفال الشراب والكذب شر من الشراب . (وسائل الشيعه ، جلد 3، ص 232).
423- بحارالانوار، جلد 69 - ص 262 - مستدرك الوسائل ، جلد 2، ص 100.
424- اصول كافى ، جلد 2، ص 365 - 364، باب ((من حجب اخاه المومن ))، حديث 2.
425- مسند الرضا (عليه السلام )، جلد 1، ص 276 - وسائل الشيعه ، جلد 3، ص 232.
426- وسائل الشيعه ، جلد 3، ص 341.
427- سوره اعراف / آيه 32.
428- رشد شخصيت ، ص 44.
429- بحارالانوار، جلد 71، ص 44 - ميزان الحكمه ، جلد 5، ص 153.
430- دوستى و دوستان ، ص 453 - 452.
431- راهنماى خوشبختى ، ص 112 و 113.
432- بحارالانوار، جلد 17، ص 208 - تحف العقول ، ص 287 - مستدرك الوسائل ، جلد 2، ص 423.
433- ((فقيه ))، در عرف ما به كسى اطلاق مى شود كه احكام شرعى ، فرعى را بداند و آنها را از ادله اربعه (قرآن ، سنت ، عقل اجماع ) استخراج و استنباط كند و به مردم بياموزد، در حالى كه مراد از فقيه در روايت مزبور، دين شناسى است ، نه فقط آگاهى به يك شاخه از اسلام كه عبارت باشد از فقه به معناى امروزى آن . (در برخى از نسخه ها، به جاى كلمه فقيه واژه فقه آمده است ).
434- وسائل الشيعه ((كتاب العشره ))، باب 117، حديث 2 - عيون اخبارالرضا، جلد 1، ص 258. (اصول كافى ، جلد 2، ((باب سكوت و نگهدارى زبان ))، حديث 1 - در كتاب مزبور به جاى كلمه ((فقيه )) و ((فقيه )) آمده است ).
((حكمت )) در لغن يك معناى وسيعى دارد كه به هر سخن و نظريه محكم و پابرجايى كه مطابق واقع است ، اطلاق مى شود. هر نظر سودمند و عقيده دينى هم كه ضامن سعادت فردى و اجتماعى باشد، از مصاديق حكمت است .
435-

با تو گويم كه چيست غايت حلم ؟   هر كه زهرت دهد شكر بخشش
كم مباش از درخت سايه فكن   هر كه سنگت زند ثمر بخشش !
436- عيون اخبارالرضا (عليه السلام )، جلد 1، ص 257.
437- عيون اخبارالرضا، جلد 1، ص 257.
438- اصول كافى ، جلد 2، ص 275 - امالى ((شيخ طوسى ))، جلد 1، ص 233 - وسائل الشيعه ، جلد 11، ص 240.
439- راه زندگى ، ص 72.
440- چه مى دانم ؟ بيماريهاى روحى و عصبى ، ص 66.