213- طبرى، تاريخ: 3/ 277؛ (ر. ك: كامل 20).
214- محلى در شمال كوفه نزديك قادسيه.
215- محلى در شمال قادسيه در مسير كسانى كه از طريق كوفه به شام مى روند و سپس از آن جا به ((عين التمر)) حركت مى كنند.
216- طبرى، تاريخ: 3 / 301.
217- محلى در شمال كوفه در چهار ميلى قادسيه قرار دارد و مرز عراق به شمار مى آيد. ((عذيب)) به اين دليل به ((هيجانات)) اضافه شده كه نعمان بن منذر پادشاه حيره، شترانش را در آن جا رها مى ساخت و آن گونه كه از حديث سعد بن ابى وقاص استفاده مى كنم، عذيب القوادس نيز در غرب عذيب الهجانات قرار دارد.
218- احزاب / 23.
219- نام مردى طايى غير از عدى بن حاتم طايى، سخاوتمند معروف است؛ زيرا فرزندان عدى الطرفات در جنگ هاى اميرالمؤمنين (عليه السلام) در ركاب حضرت به شهادت رسيدند و عدى پس از آن ها بى آن كه فرزندى داشته باشد، از دنيا رفت و بدين جهت مورد نكوهش قرار مى گرفت. وى گفت: كاش هزار تن مانند اين پسرها داشتم كه در ركاب على (عليه السلام) آنان را تقديم به بهشت مى كردم.
220- طبرى، تاريخ: 3 / 308.
221- طبرى، تاريخ: 3 / 308.
222- همان: 3 / 330.
223- شيخ طوسى او را از ياران حسين (عليه السلام) قلمداد كرده و گفته است: عمرو بن عبدالله انصارى داراى كنيه ((ابوثمامه)) است. (رجال: 103، شماره 1016).
224- ارشاد: 2 / 46؛ اخبار الطوال: 238.
225- طبرى، تاريخ: 13 / 311؛ ارشاد: 2 / 85.
226- طبرى، تاريخ: 3 / 316.
227- به شرح حال در تهذيب الكمال: 22 / 102، شماره 4400 مراجعه شود.
228- ر. ك: تاريخ طبرى: 3 / 307.
229- طبرى، تاريخ: 3/ 318 (با اندكى تفاوت)؛ كامل: 4 / 60.
230- آل عمران / 178 - 179.
231- در ارشاد: 2 / 95 آمده: مردى از آن سواران كه ((عبدالله بن سمير)) ناميده مى شد، آيه را شنيد.
232- در نسخه اصلى، ((ابو جرب)) است.
233- در نسخه اصلى ((لوزان)) آمده است.
234- در كامل: 4 / 67 به جاى خواهرش، ((همسرش)) آمده است.
235- طبرى، تاريخ: 3 / 323 (با اندك تفاوتى در نقل) در مجمع الشعراء: 345 گفته است: كعب بن جابر عبدى در اردوگاه عبيدالله بن زياد، شاهد شهادت حسين بن على (عليه السلام) بود و گفت: سلى تخبرى عنى....
236- شيخ طوسى در رجال: 103، شماره 1019 وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده است.
237- طبرى، تاريخ: 3/ 279.
238- طبرى، تاريخ: 3/ 290.
239- همان: 3 / 329.
240- طبرى، تاريخ: 3 / 329.
241- طبرى، تاريخ: 3 / 329.
242- شيخ طوسى در رجال خود: 101، شماره 993 او را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده است.
243- حدائق الورديه: 122.
244- طبرى، تاريخ: 3 / 329. شيخ مفيد مى گويد: پس از او شوذب آزاد شده شاكر به ميدان تاخت و عرضه داشت السلام عليك يا اباعبدالله و رحمة الله و بركاته، استودعك الله و استرعيك. سپس به نبرد پرداخت تا به شهادت رسيد.
245- شيخ طوسى در رجال: 100، شماره 977 او را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده است. وى منسوب به ((شبام)) است و در برخى كتب به اشتباه ((شامى))، منسوب به شام آمده است.
246- سوره غافر: 30 - 33.
247- طبرى، تاريخ: 3 / 329؛ كامل: 4 / 72؛ ارشاد: 2 / 105؛ لهوف: 144.
248- اخبار الطوال: 229.
249- همان.
250- كامل: 4 / 72.
251- طبرى، تاريخ: 3/ 328، به مثير الاحزان: 66 مراجعه شود.
252- به مستدركات علم الرجال الحديث: 4 / 199 مراجعه شود، در آن آمده است كه: ((شبيب))، از ياران رسول خدا صلى الله عليه وآله و سلم بوده است.
253- اصابه 5 / 113.
254- در حدائق الوردية: 122 عمار بن ابوسلامه غالانى آمده است.
255- مناقب: 4 / 113.
256- مامقانى گفته است: وى در كربلا حضور يافت و مبارزه اى سخت انجام داد تا اين كه در ركاب حسين (عليه السلام) به شهادت رسيد. (تنقيح المقال: 1 / 456).
257- در نسخه اصلى ((نهشلى)) آمده است.
258- در نسخه اصلى، ((من)) به جاى ((بن)) وارد شده است.
259- مثير الاحزان: 57.
260- شيخ طوسى در رجال: 101، شماره 989، او را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده است.
261- در حدائق: 122 آمده كه ((سوّار بن حمير جابرى)) از قبيله همدان، شش ماه پس از زخمى شدن به شهادت رسيد.
262- در همين منبع آمده است: ((عمرو بن عبدالله جندُعى)) يك سال پس از زخم برداشتن به شهادت رسيد.
263- در تنقيح المقال: 3 / 288 به نقل از حبيب السير گفته است: هانى، روز شهادت، 89 سال داشته است.
264- مروج الذهب: 3 / 59.
265- در نسخه اصلى همين گونه است، ولى صحيح ((وامشى)) است.
266- طبرى، تاريخ: 3 / 275.
267- طبرى، تاريخ: 3 / 282.
268- نهرى است ميان مصول و اربل، سال 66 در زمان مختار در آن جا نبردى رخ داد كه عبيدالله بن زياد توسطه ((ابراهيم بن مالك اشتر)) به هلاكت رسيد.
269- طبرى، تاريخ: 3 / 292، كامل: 4 / 36.
270- منسوب به ((سلمان))، تيره اى از قبيله مراد است كه تيره اى از مذحج را تشكيل مى داده است.
271- شيخ طوسى در رجال: 99، شماره 968 وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) به شمار آورده است.
272- به گفته خوارزمى، غلام ترك از غلامان امام حسين (عليه السلام) و قارى قرآن و آشناى به زبان عربى بود.
زمانى كه از اسب روى زمين قرار گرفت، امام حسين (عليه السلام) صورت به صورت او گذاشت و او تبسم كرد.
273- حدائق: 122؛ مقتل الحسين: 2 / 24.
274- مناقب: 4 / 104؛ بحار: 4 / 104 و 45 / 30.
275- شيخ طوسى در رجال: 105، شماره 1044 وى از ياران اباعبدالله الحسين (عليه السلام) شمرده است.
276- طبرى، تاريخ: 30 / 308.
277- حدائق الوردية: 122.
278- در برخى كتب به اشتباه ((هلال بن نافع)) آمده است. شيخ طوسى در رجال: 106، شماره 11056 او را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده و ((جملى)) منسوب به ((جمل)) تيره اى از قبيله مذحج و در برخى كتب، به اشتباه ((بجلى)) آمده است.
279- بحار: 44 / 381.
280- طبرى، تاريخ: 3 / 312.
281- همان: 3 / 324.
282- به شرح حال او در تهذيب الكمال: 32 / 18 با شماره 6936 مراجعه شود.
283- طبرى، تاريخ: 3 / 328 (با اندك تفاوتى در نقل و حذف برخى عبارات).
284- در ارشاد: 2 / 78 ((مسرور)) به جاى ((مسروق)) آمده است.
285- تيره اى از قبيله سعد العشيره.
286- در نسخه اصلى، ((معقل)) آمده است.
287- در نسخه اصلى، ((از نزد اوست)) ولى ظاهرا جمله ((از نزد من))، صحيح است.
288- خزانة الادب: 2 / 158؛ اخبار الطوال: 250؛ ارشاد: 2 / 81.
289- مناقب: 4 / 103 (با تفاوتى اندك).
290- لهوف: 160.
291- كامل: 4 / 292.
292- خزانة الادب: 2 / 158.
293- به گفته ابن حجر: قرظة بن كعب بن ثعلبه انصارى، از صحابه و شاهد فتوحات عراق بود. بنابه گفته صحيح: نزديك به سال 50 بدرود حيات گفت ( ر. ك: تقريب التهذيب: 2 / 124، شماره 198).
294- ر. ك: مناقب: 4 / 105.
295- همان.
296- مثير الاحزان: 61.
297- لهوف: 162.
298- طبرى، تاريخ: 3 / 324.
299- شيخ طوسى در رجال: 74، شماره 698 وى را از راويان احاديث اميرالمؤمنين (عليه السلام) قلمداد كرده است.
300- اسد الغابه: 3 / 307.
301- حدائق الوردية: /122
302- در مناقب: 4 / 113 ((عبدالرحمان ارحبى)) آمده است.
303- شيخ طوسى در رجال: 106، شماره 1105 او را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده است.
304- نضر بن مزاحم، وقعة صفين: 380 و 507.
305- مناقب: 4 / 104.
306- ر. ك: مقتل مقرم: 253.
307- در حدائق الوردية: 122 آمده كه آنان سه تن از طرفداران عمر سعد را به هلاكت رساندند.
308- طبرى، تاريخ: 3 / 302.
309- شهرى در خزر نزديك باب الابواب است (معجم البلدان: 1 / 489). اين شهر در زمان عثمان به دست سلمان بن ربيعة باهلى و يا سلمان فارسى به گفته ابن اثير در كامل 2 / 483 آزاد شد و سلمان بن ربيعه پس از گشودن اين شهر، كشته شد و عبدالرحمان باهلى درباره او گفته است:
 

و إنّ لنا قبرين قبر بلنجر

و قبرا بارض الصين يا لك من قبر

((ما دو قبر داريم؛ يكى در لنجر و يكى در سرزمين چين، آن هم چه قبرى)).
منظور شاعر ازاولى، قبر ((سلمان باهلى)) و از دومى، قبر ((قتيبة بن مسلم باهلى)) است.
310- طبرى، تاريخ: 3 / 302.
311- همان: 3 / 307.
312- محلى در نزديكى كربلاست، ((غاضريه)) نيز در نزديكى كربلا و منسوب به ((غاضره)) تيره اى از بنى اسد است.
313- طبرى، تاريخ: 3 / 310.
314- طبرى، تاريخ: 3 / 314.
315- طبرى، تاريخ: 3 / 316؛ ارشاد 2 / 92.
316- ارشاد: 2 / 95.
317- در نسخه اصلى، ((شامى)) است.
318- در نسخه اصلى، ((بجلى)) نيامده است.
319- طبرى، تاريخ: 3 / 319 - 320.
320- طبرى، تاريخ: 3 / 326.
321- طبرى، تاريخ: 3 / 328 (با تفاوتى اندك).
322- مناقب: 4 / 104.
323- حدائق الوردية: 122.
324- شيخ طوسى در رجال: 101، شماره 987 وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) به شمار آورده است.
325- طبرى، تاريخ: 3 / 330.
326- لهوف: 165؛ مناقب: 4 / 102.
327- حدائق الوردية: 122.
328- ((بهدله)) تيره اى از قبيله كنده است.
329- قصص / 41.
330- طبرى، تاريخ: 3 / 309 با اندك تفاوتى در نقل.
331- همان: 3 / 330 (با اندكى تفاوت).
332- حدائق الوردية: 122.
333- مناقب: 4 / 113؛ ر. ك: 45 / 72 و مستدركات علم رجال الحديث: 3 / 416.
334- نجاشى، رجال: 328، شماره 888؛ ر. ك: رجال شيخ طوسى: 101 و معجم رجال الحديث 16 / 151.
335- ر. ك: تنقيح المقال: 1 / 173.
336- رر مناقب: 4 / 13.
337- دركتاب تسمية من قتل: 155 ((حجير بن جندب)) آمده است.
338- حدائق الوردية: 122.
339- شيخ طوسى در رجال خود: 103 آن دو را به عنوان ((عبدالله و عبدالرحمان)) فرزندان عرزه آورده است.
340- در نسخه اصلى، ((بنى الاحرار)) آمده است.
341- طبرى، تاريخ: 3 / 328.
342- مناقب: 4 / 113.
343- شيخ طوسى در رجال: 99، شماره 966 او را از ياران امام حسين (عليه السلام) به شمار آورده است؛ ارشاد: 2 / 93.
344- ر. ك: بحار: 45 / 32؛ لهوف: 163.
345- حلية المجالس: 2 / 292 - 293.
346- ر. ك: بحار 45 / 23؛ نفس المهموم: 264.
347- شيخ طوسى در رجال: 104، شماره 1024 وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) تلقى كرده است.
348- تيره اى از قبيله جناب و ((جناب)) تيره اى از قبيله كلب و در برخى كتب به اشتباه ((حباب)) آمده است.
349- طبرى، تاريخ: 3 / 321 (با تفاوتى اندك و كاستى در برخى كلمات)؛ ارشاد: 2 / 101.
350- طبرى، تاريخ: 3 / 325.
351- طبرى، تاريخ: 3 / 326 (با اندكى تفاوتى در نقل).
352- طبرى، تاريخ: 3 / 292.
353- حدائق الوردية: 121.
354- ر. ك: بحار: 45 / 72.
355- شيخ طوسى در رجال: 105، شماره 1045 وى را در شمار ياران امام حسين (عليه السلام) آورده است.
356- به تنقيح المقال: 1 / 422 مراجعه شود، در آن جا آمده كه وى بعد از مسلم در جنگ تن به تن بعد از نماز ظهر، به شهادت رسيد.
357- شيخ طوسى در رجال: 104، شماره 1030 او را از ياران امام حسين (عليه السلام) دانسته است.
358- ر. ك: بحارالانوار: 45 / 73.
359- بحارالانوار: 45 / 64؛ مستدركات علم رجال الحديث: 3 / 440؛ مناقب: 4 / 113.
360- شيخ طوسى در رجال: 61 و 100 يك جا وى را از ياران اميرالمؤمنين و جايى از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده و با عنوان ((الهجرى)) آمده است و راسبى، منسوب به ((راسب)) تيره اى از قبيله ازد بوده است.
361- مناقب: 4 / 113.
362- طبرى، تاريخ: 3 / 292.
363- در حدائق الوردية: 122 ((حلاس بن عمرو راسبى)) وارد شده است.
364- در نسخه اصلى، ((نبيط)) آمده است.
365- يونس / 57.
366- طبرى، تاريخ: 3/278؛ مناقب: 4/113 به كتاب تسمية من قتل مع الحسين: 153 مراجعه شود.
367- نسخه اصلى چنين است ولى صحيح: و ارثى است.
368- مناقب: 4 / 113؛ حدائق الوردية: 121.
369- شيخ طوسى در رجال: 101، شماره 987، او را از ياران امام حسين (عليه السلام) به شمار آورده است.
370- حدائق الوردية: 121.
371- حدائق الوردية: 122.
372- شيخ طوسى در رجال: 105، شماره 1043، وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) به شمار آورده است.
373- در مناقب: 4 / 113 ((مسعود بن حجاج)) آمده است.
374- در حدائق الوردية: 122، آمده است كه ((بكر بن حر تيمى از بنى تيم الله بن ثعلبه)) به شهادت رسيد.
375- در مناقب 4 / 113 ((سيف بن مالك نميرى)) وارد شده است.
376- درمناقب: 4/ 122 به عنوان ((عمرو بن مشيعه)) آمده است، ولى در كتاب تسمة من قُتل مع الحسين (عليه السلام): 153 ((عمرو بن ضبيعه)) وارد شده است.
377- در كتاب تسميه من قتل: 154 ((ضباب بن عامر)) وارد شده.
378- در مناقب: 4 / 113 (( حباب بن حارث)) آمده.
379- شيخ طوسى در رجال: 103، شماره 1103، وى را از ياران اباعبدالله الحسين (عليه السلام) به شمار آورده است.
380- مناقب: 4/ 113.
381- رجال نجاشى: 229، شماره 606.
382- حدائق الوردية: 122.
383- شيخ طوسى در رجال: 104، شماره 1031، وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) شمرده است.
384- مناقب: 4 / 113.
385- حدائق الورديه: 122.
386- همان.
387- حدائق الوردية: تسمية من قتل: 155.
388- در جمهرة انساب العرب: 277 ((عتاب الردف)) آمده و ابن كلبى آن را در جمهرة النسب: 1 / 307 آورده است.
389- به گفته ابومحمد اعرابى اسود، منطقه اى است ميان واقصه يا عذيب. (معجم البلدان: 1 / 532).
390- محلى در عراق، نزديك قادسيه (معجم البلدان: 2 / 92).
391- طبرى، تاريخ: 3 / 307؛ ارشاد 2 / 80.
392- در تاريخ طبرى ((نسير)) آمده است.
393- طبرى، تاريخ: 3 / 309.
394- در تاريخ طبرى، ((ذويد)) وارد شده.
395- طبرى، تاريخ: 3 / 320 (با اندكى تفاوت).
396- همان 3 / 324.
397- طبرى، تاريخ: 3 / 324.
398- در تاريخ طبرى 3 / 327 چنين آمده است:
 

اضرب فى اعراضهم بالسيف

عن خير من كل منى و الخيف

399- همان.
400- در نسخه اصلى چنين است ولى صحيح ((ابن مسعود)) مى باشد.
401- حدائق الوردية: 122.
402- حدائق الوردية: 122.
403- مناقب: 4 / 113.
404- حدائق: 122.
405- شيخ طوسى در رجال: 101، شماره 990، وى را از ياران امام حسين (عليه السلام) قلمداد كرده است.
406- شيخ مفيد آن را در ارشاد: 2 / 38 آورده است.
407- ر. ك: ارشاد: 2 / 39.
408- طبرى، تاريخ: 3 / 279.
409- طبرى، تاريخ: 3 / 315.
410- در تاريخ طبرى: 3 / 328 آن را با اندكى تفاوت و حذف برخى كلمات تا ((نقش بر زمين شده)) آورده است؛ لهوف: 165.
411- ارشاد: 2 / 114 (با اندكى تفاوت)
412- تبصير المنتبه: 4 / 1296.
413- در اصابه: 4 / 59 ((عبدالله بن يقظه)) كه ظاهرا اشتباه است.
414- لهوف: 161.
415- وى ليلي دختر ابومره بن عروه بن مسعود ثقفي است. در زمينه حضور اين بانو در حادثه كربلا، ميان تاريخ نگاران و مقاتل نويسان اختلاف است. ظاهر اين است كه وي در آن عرصه حضور نداشته است.
416- امالى صدوق: 76، ح 2؛ بحار: 45 / 100 ح 1.
417- همان.