 |
|
قيام جاودانه محمد رضا حكيمى - پىنوشتها -
1-
((تحف العقول ))ص 176
(چاپ بيروت ).
- اگر افلاطون الهى ، به آستان مقدس او راه مى يافت ، و فروغهاى فروزان ابديت (كه سراپرده جلال وى را در خود گرفته است )، تاب ديدن از چشمان او نمى برد، - آنجا حكمتى پاك و آسمانى مى يافت ، كه دستخوش تصورهاى معيوب و ناخالصيهاى افكار بشرى نباشد. 5- ((مجمع البيان )) ج 1،ص 28. 6- ((بحار النوار)) ج 72،ص 352 (چاپ بيروت )، از كتاب ((جامع الاخبار)) 7- ((كافى )) ج 3،ص 586. 8- ((تحف العقول ))ص 42 (چاپ بيروت ). 9- ((الحياه )) ج 6،ص 104 - 105. 10- ((تحف العقول ))ص 213. 11- ((اصول كافى )) ج 2،ص 164. 12- ((اصول كافى )) ج 2،ص 191. 13- ((اصول كافى )) ج 2،ص 195. 14- ((اصول كافى )) ج 2،ص 367. 15- ((سفينه البحار)) ج 1، ص 290، ج 2، ص 106. 16- ((تحف العقول ))ص 32. 17- ((تحف العقول ))ص 38. 18- ((مكارم الاخلاق ))، ((بحار الانوار)) ج 74،ص 85. 19- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 67. 20- ((تحف العقول ))ص 48. 21- ((كافى )) ج 4،ص 55 - 56، ((الحياه )) ج 4،ص 258 و 237 و 229. 22- ((كافى )) ج 4،ص 55 - 56، ((الحياه )) ج 4،ص 258 و 237 و 229. 23- ((كافى )) ج 4،ص 55 - 56، ((الحياه )) ج 4،ص 258 و 237 و 229. 24- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 90. 25- ((مكارم الاخلاق )) 26- ((نهج البلاغه )) فيض الاسلام ،ص 1180؛ ((عبده )) ج 3،ص 199. 27- ((مكارم الاخلاق ))، ((بحار الانوار)) ج 74،ص 89. 28- ((مكارم الاخلاق ))، ((بحار الانوار)) ج 74،ص 89. 29- ((مكارم الاخلاق ))، ((بحار الانوار)) ج 74،ص 88. 30- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 110 و 85 و 90. 31- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 110 و 85 و 90. 32- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 110 و 85 و 90. 33- ((تحف العقول )) ص 39. 34- ((تحف العقول ))ص 270 و 237 و 266: ((العامل على غير بصيره ...)) . 35- ((تحف العقول ))ص 270 و 237 و 266: ((العامل على غير بصيره ...)) . 36- ((سفينه البحار)) ج 1،ص 484. 37- ((سفينه البحار)) ج 1،ص 484. 38- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 82. 39- ((مكارم الاخلاق ))، وصاياى پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله ) به ابوذرغفارى ؛ ((بحارالانوار))، ج 74،ص 75 (چاپ بيروت ) . 40- ((مكارم الاخلاق )). 41- ((تحف العقول ))ص 25-26. 42- ((تحف العقول ))ص 29 و 74. 43- ((تحف العقول ))ص 29 و 74. 44- ((تحف العقول ))ص 218، نيز 276. 45- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 44 درباره ((مواسات ))، فصلى مهم ومفصل ، شامل احاديث بسيار،زيرعنوان ((المواساه ، اصل عظيم ))، دركتاب ((الحياه ))، ج 5،ص 111 122-،آمده است ، حتما ملاحظه شود؛ نيز فصل بعدى : ((مبدا المواساه فى الاسلام ))ص 166-123. 46- ((نهج لبلاغه ))ص 1021؛ ((شرح عبده ))، جزء 3،ص 113. 47- ((نهج البلاغه ))ص 121؛ ((عبده )) ج 1،ص 85. 48- ((نهج البلاغه ))ص 125؛ ((عبده )) ج 1،ص 87. 49- ((تحف العقول )) ص 39. 50- ((مكارم الاخلاق ))، ((بحار الانوار)) ج 74،ص 78. 51- ((سوره آل عوران )) (3)، آيه 17. 52- ((بحار الانوار)) ج 74،ص 69. 53- در برخى از چاپهاى آن ،ص 266. 54- از نظر كم خوردن و سبك خوردن (كه براى بيدارى سحر و به جا آوردن نماز شب لازم است )،وتحرك و بهره ورى از هواى تميز و آرامش نيمه شب و ديگر آثارسحر... 55- و شيخ بزرگوار، متاله خالص قرآنى ، و متحقق به حقايق خاص ولايى ،صاحب مقامات و واجد اسرار،حضرت شيخ مجتبى قزوينى خراسانى (1318 ق- 1386ق )، درباره آيه 78، ازسوره اسراء(ان قرآن الفجر كان مشهودا)، بيانى عميق و زيبا داشت ، و وصولى گرانسنگ ، ومى فرمود: ((خواندن مقدارى از قرآن كريم ، پيش از طلوع فجر و نزديك به آن ، با تامل و توجه واستغراق ، آثارى بسيار مهم دارد)). و بدينسان از سر اتصال به روحانيت سحر، در حال ارتباط با ملكوت قرآن ، اشاره وار سخن مى گفت .اللهم زد فى توفيقات الموفقين ، و وفقناببركه دعائهم* 56- در اين باره اين كتاب ها ملاحظه شود: ((المهدى -ع- ))، آيه الله سيد صدرالدين صدر. ((منتخب الاثر)) آيه الله صافى گلپايگانى . ((معجم احاديث الامام المهدى - ع -))، هيئت علمى موسسه ((المعارف الاسلاميه ))، در 4 جلد، چاپ اول ، قم (1411 ق ). ((مصلح جهانى و مهدى موعود از ديدگاه اهل سنت ))، سيد هادى خسرو شاهى و شيخ عبدالمحسن البعاد (استاد دانشگاه وهابى مدينه )، چاپ تهران ، انتشارات روزنامه اطلاعات (1372 ش ). 57- ((خورشيد مغرب )) . 58- ((خورشيد مغرب )). 59- به كتاب ((سير تنا و سنتنا سيره نبينا - ص - و سنته ))، تاليف علامه مجاهد امينى (صاحب ((الغدير))) مراجعه كنيد. 60- براى اطلاع از اسناد و مدارك و تبيين محتواى اين حديث نبوى عظيم ،رجوع كنيد به ((ياد نامه علامه امينى ))، مقاله چهاردهم ، از استاد محمد باقر بهبودى ، چاپ سوم ،تهران ، موسسه انجام كتاب (1361ش )؛ نيز رجوع كنيد به مقاله بسيار خوب استاد شيخ محمد جواد مغنيه لبنانى ، زير عنوان ((الشيعه و يوم عاشوراء))، در مجله ((رساله الاسلام ))، شماره سوم ، سال يازدهم (محرم 1379 ق )، ص 261 - 265، چاپ افست جديد، به وسيله ((بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى )) و ((مجمع التقريب بين المذاهب الاسلاميه ))، مشهد (1411 ق ). 61- كلمه ((توحيد)) و شهادت دادن به اسلام يعنى : ((لا اله الا الله )) نيز همينگونه است : نفى است واثبات ؛ و سعادت انسان و نجات بشريت در گرو همين نفى و اثبات است ، نفى شرك و ظلم ، واثبات توحيد و عدل . 62- ((لعبت هاشم با الملك و لا...))، ((ليت اشياخى ببدر شهدوا...))، از اشعار و سخنان يزيد - كتاب ((تتمه المنتهى )) ملاحظه شود، همچنين مدارك تاريخى قديم . 63- سخنان حضرت امام حسين (ع ) ، كه در ((سر آغاز)) آورده شده ، دوباره ملاحظه شود. 64- متن حديث در ((سرآغاز)) گذشت . 65- دراين باره ، يعنى مديون بودن علم و تمدن جديد به اسلام و مسلمين مقاله ها، رساله ها وكتابهاى فراوانى نوشته شده است ، و شمار قابل توجهى به دست خودمحققان و مورخان غربى .رجوع كنيد به ((دانش مسلمين ))، و كتابنامه پايان آن (ص 367 - 385)، كه دراين بخش ، 150 كتاب و مقاله در اين خصوص معرفى شده است . 66- ((سفينه البحار)) ج 1، ص 633. 67- ((سفينه البحار)) ج 1، ص 633. 68- ((الغدير)) ج 3، ص 249 - 254 ديده شود، نيز: ج 10، ص 80 - 84. 69- جمعى از كسانى را كه معاويه به جرم محبت على (ع ) و پيروى از آن امام كشت ، ازاصحاب پيامبر(ص ) بودند. شرحى مستند از اين جنايات عجيب را در كتاب ((الغدير)) ج 11 ملاحظه كنيد. 70- خوب هم مى شناخت . او در نامه اى كه به مناسبتى به پسر خود يزيد نوشته است ، وى را به عنوان فردى ميگسار، تارك نماز، داراى عيوب ، مرتكب گناهان ، بى شرم وبى شخصيت ياد كرده است . ((صبح الاعشى )) ج 6، ص 387؛ ((الغدير)) ج 10، ص 256. 71- ((تاريخ ابن عساكر دمشقى )) ج 2، ص 381؛ ((تاريخ طبرى )) ج 6،ص 157؛ ((كامل ابن اثير))ج 4، ص 209؛ ((تاريخ ابن كثير)) ج 8، ص 130؛ ((محاضرات راغب اصفهانى ))ج 2،ص 214؛ ((النجوم الزاهره )) ج 1، ص 141 - مآخذ در ((الغدير)) ج 10، ص 225. براى شناخت مستند اين عنصر اموى به جلد دهم و يازدهم ((الغدير)) وبحثهاى بسيار مهم ،واسناد و مدارك فراوان آنها مراجعه كنيد. 72- رجوع شود به كتاب ((مروج الذهب ))، تاليف مورخ اسلامى معروف ،على بن حسين مسعودى بغدادى مصرى (م : 346 ق )، نيز كتاب ((تتمه المنتهى ))،تاليف مورخ و محدث موثق ، حاج شيخ عباس قمى (م : 1359 ق ). ص 39. 73- احنف بن قيس تميمى (م : 67 ق )، از بزرگان و سران عرب در آغاز اسلام ، و معروف به بزرگى و دليرى و زبان آورى و حلم و فرزانگى . 74- ((الغدير)) ج 10، ص 233 و 255. 75- ((الغدير)) ج 10، ص 233 و 255. 76- بخشى از اين سخن تاريخى و انقلابى خواهد بود. 77- ((تتمه المنتهى )) ص 93. 78- ((الام زين العابدين -(ع ) -)) استاد عبد الرزاق موسوى مقرم عراقى ، ص 370 (چاپ دارالشبسترى للمطبوعات ). 79- خلافت اموى از سال 41 تا 132 هجرى قمرى بوده است ، يعنى 91 سال ،ليكن برخى مدت آنرا هزارماه به شمار آورده اند يعنى 83 سال و 4 ماه . رجوع شود به ((تتمه المنتهى )) و مدارك آن :((مروج الذهب )) و ((شرح قصيده ابوفراس حمدانى ))، و ((شرح زيارت عاشورا))،حاج ميرزا ابوالفضل طهرانى . 80- براى اطلاع از اسناد و مدارك و تبيين محتواى اين حديث نبوى عظيم ،رجوع كنيد به ((ياد نامه علامه امينى ))، مقاله چهاردهم ، از استاد محمد باقر بهبودى ، چاپ سوم ،تهران ، موسسه انجام كتاب (1361ش )؛ نيز رجوع كنيد به مقاله بسيار خوب استاد شيخ محمد جواد مغنيه لبنانى ، زير عنوان ((الشيعه و يوم عاشوراء))، در مجله ((رساله الاسلام ))، شماره سوم ، سال يازدهم (محرم 1379 ق )، ص 261 - 265، چاپ افست جديد، به وسيله ((بنيادپژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى )) و ((مجمع التقريب بين المذاهب الاسلاميه ))، مشهد (1411 ق ). 81- ((رساله الاسلام ))، شماره چهارم ، سال چهارم (محرم 1372 ق )، ص 342-341. 82- ((ديوان ابى العلا معرى )) (سقط الزند). 83- ((خسرو نامه )) ص 25. 84- ((يكى از بزرگترين مراكز فرهنگى و دينى جهان ... و مركز يكى از بزرگترين امپراطوريهاى (امپراطورى روم ) كه تاثيرى جاويد در تمدن مادى ومعنوى جهان داشته است )) (دايره المعارف فارسى ج 1، ص 1095). 85- ((قانون ... يكى از مهمترين و بزرگترين كتابهاى طبى در قرون وسطى است . كتاب قانون بركتاب ((حاوى )) رازى ، و كتاب ((طب ملكى )) اهوازى ، و حتى بر آثارجالينوس تفوق يافت ، ومدت شش قرن همه كتب طبى تحت الشعاع آن بود... ترجمه عبرى قانون در 92-1491، درناپل به طبع رسيده است . گراردوس كرموننسيس ، قانون را به لاتينى ترجمه كرده است . قسمت هايى از اين ترجمه پيش از سال 1500 در ميلان ، پادوا، ونيز، و غيره چاپ شده است ، و بطور كامل نيز در ونيز(1544، 1582، 1595)، لوون (1658)، و غيره به طبع رسيده .قسمتهايى از قانون به زبانهاى آلمانى ، فرانسوى ، و انگليسى نيزترجمه شده است ...متن كتاب قانون ، نخستين بار در رم درسال 1593، با كتاب ((نجات )) شيخ الرئيس به طبع رسيده ...)) -((دايره المعارف فارسى ))ج 2، ص 1993-1992. اين طبشان ... و همينگونه است قياس همه چيزهاى ديگر... 86- ((المستشرقون )) از جيب االعقيقى ، در 3 جلد ديده شود. 87- كتاب ((علوم اسلامى و نقش آن در تحول علمى جهان )) ديده شود. 88- مقتل معتبر ((ابصار العين ))، از علامه شيخ محمد سماوى عراقى ، ص 7و 11. 89- ((بحار الانوار)) ج 44، ص 333، به نقل از شيخ مفيد - ره - به اين موضوع به دليل اهميت اصولى و بسيار آن پيشتر نيز اشاره كرديم . 90- كه مى نگريم زيارت حضرت امام حسين (عليه السلام )، بجز در روز((عاشورا)) و روز((اربعين ))، در بسيارى از اوقات مستحب است ، از جمله در شب وروز اول ((ماه رجب ))،وشب و روز نيمه اول ((ماه رجب ))، ((شب نيمه شعبان ))،((شبهاى قدر))، شب و روز ((عيد فطر))، شب و روز ((عرفه ))، شب ((عيدقربان ))؛ و در روز((عيدغدير)) كه بزرگترين عيد اسلام ، بلكه بشريت است - خواندن ((دعاى ندبه )) مستحب است كه در آن ذكر امام حسين (ع ) و شهادت كربلاآمده است ... اينها همه بجز جنبه توحيدى و عبادى آن ، كه ياد خدا و ياد ولى خداست ، براى توجه يافتن نفوس و ارواح است به مركزيت حق . و عدل و ايجاد آمادگى در جانها و همتها،براى دفاع از حق و عدل . 91- مجله ((الغرى ))، چاپ نجف ، شماره ماه ريبع الول 1381 ق . 92- از جمله چيزهايى كه در اين انقلاب اميد مى رفت اين بود كه درباره سامان دادن آگاهانه به مجالس عزادارى و هيئتهاى مذهبى ، اقدامهايى سالم و سازنده و قاطع انجام يابد: - درباره روضه خوانان و ذاكران و مداحان ، و شرايط ضرورى براى آنان ، ازچندين نظر (و تصفيه در مواردى كه لازم باشد)، - درباره مديران اين مجالس و روساى هيئتهاى مذهبى ، و شرايط ضرورى براى آنان (و تصفيه در مواردى كه لازم باشد)، و جلوگيرى از سوء استفاده اغنيا و متكاثران از اين مراسم . - درباره چگونگى برگزارى مراسم ، به صورتى كه كمترين صدمه و مزاحمتى براى مردم وهمسايگان نداشته باشد، و مردم را از مراسم دينى زده نكند، و اوج عزاى حسينى را فرونيفكند؛ و وضع مقرراتى قاطع دراين باره (و جلوگيرى جدى هر جا لازم باشد)... وافسوس كه اين اميد نيز تحقق نيافت . 93- و خوشبختانه امروز، پس از انتشار اينهمه كتابهاى مستند، درباره آن امام بزرگ ، از سوى عالمان شيعه و اهل سنت (حتى از سوى استادان دانشگاه وهابى مدينه )،روشن گشته است كه موضوع امام مهدى (ع ) يك موضوع اسلامى است ، كه همه مسلمانان بايد بداند، معتقد و متوجه باشند، و از معنويت آن امام بهرمند گردند، و با توجه به فلسفه مثبت ((انتظار)) به خودسازى فردى و اجتماعى بپردازند - چنانكه درپيش بدان اشاره شد،و چندكتاب پر مايه معرفى گشت . 94- سخنان حضرت امام حسين (ع ) را، كه از كتاب ((تحف العقول )) نقل شده ، دوباره بخوانيد و در آنها ژرف بينديشيد؛ نيز خطبه دوم روز عاشورا را - ((ابصارالعين )) ص 7 و11. 95- زيارت روز اول ماه رجب . 96- كلمه ((توحيد)) و شهادت دادن به اسلام يعنى : ((لا اله الا الله )) نيز همينگونه است : نفى است و اثبات ؛ و سعادت انسان و نجات بشريت در گرو همين نفى و اثبات است ، نفى شرك و ظلم ، و اثبات توحيد و عدل . - ((لعبت هاشم با الملك و لا...))، ((ليت اشياخى ببدر شهدوا...))، از اشعار و سخنان يزيد - كتاب ((تتمه المنتهى )) ملاحظه شود، همچنين مدارك تاريخى قديم . - نيز احوال كسانى چون وليد بن يزيد بن عبدالملك و رفتارش با ((قرآن كريم )) كه در تاريخ ها و كتاب هاى معتبر آمده است ، از جمله ((تتمه المنتهى )). 97- اين بود بخشى از مقاله ((استاد شيخ محمد جواد مغنيه لبنانى )) - رحمة الله عليه - كه ترجمه آن را مناسب و سودمند دانستم و تقديم خوانندگان كردم . رجوع شود - براى اصل مقاله - به مجله ((رساله الاسلام ))، شماره يادداشت شده (در صفحه 45). 98- ((زبان شهيدان از آتش است )) - تى . اس . اليوت (نقل از يك مقاله ). 99- و با حكومت اسلامى اسمى و شعارى نيز ناتمام و ناقص جلوه خواهد كرد. 100- نقل از يك گزارش مستند. 101- نقل از يك گزارش مستند. 102- ((نهج الباغه )) ص 840 و 843 و 863 و...؛ ((عبده )) ج 3، ص 8 و9و18. 103- ((نهج البلاغه )) ص 833 - 835؛ ((عبده )) ج 3، ص 4. 104- ((نهج البلاغه )) ص ص 961؛ ((عبده )) ج 3، ص 76. 105- ((نهج البلاغه )) ص 662 - 664؛ ((عبده )) ج 2، ص 231. 106- ((نهج البلاغه )) ص 1073 - 1074؛ ((عبده )) ج 3، ص 145. 107- ((نهج البلاغه )) ص 728؛ ((عبده )) ج 2، ص 153. 108- ((نهج البلاغه )) ص 965 - 976؛ ((عبده )) ج 3، ص 78 - 84. 109- ((نهج البلاغه )) ص 956 - 960؛ ((عبده )) ج 3، ص 72 - 75. 110- ((نهج البلاغه )) ص 713؛ ((عبده )) ج 2، ص 143 - 144. 111- ((مستدرك الوسائل )) ج 3، ص 197؛ ((الحياه )) ج 1، ص 421. 112- ((نهج البلاغه )) ص 1137؛ ((عبده )) ج 3، ص 176. 113- متن حديث ، ((دعائم الاسلام )) ج 2، ص 533 - 532، ((الحياه )) ج 6، ص 409 - 412. 114- ((خصال ))، شيخ صدوق ، ج 1، ص 339، ((الحياه )) ج 3، ص 296 و391. 115- ((تاريخ و فرهنگ معاصر))، سال اول ، شماره دوم ، زمستان 1370 ش ، وشماره 3 و 4... به اهتمام حجه السلام سيد هادى خسرو شاهى . 116- همان كه متفكران اسلامى آن را ((عامل اصلاحگر)) مى خوانند، و اگر حاكميتى براستى اسلامى باشد، همينگونه هم خواهد بود و اصلاح بنيادين بدون اجراى قاطع ((عدالت ))امكان پذير نيست . 117- از سالهاى 1310 تا 1340 هجرى شمسى ، بتقريب . 118- ((سوره آل عمران )) (3)، آيه 139. بخشى از جمله ها و تعبيرهاى بالا، از ديگر نوشته هاى ناقابل اين بنده گرفته شده است ؛ و در اينجا؛ به صورت ((براعت استهلال )) گونه اى ،؛ در مقام تحرير مقصود؛ بر قلم جارى گشت . 119- و همان است كه در اصطلاح علمى مى گوييم ، ((احكام ظاهرى )). و بسيارى از ((احكام مستنبطه ))، احكام ظاهرى است . و اين احكام در عصر غيبت (اگر از طريق اجتهادى درست و جامع شرايط علمى و عملى لازم استنباط شده باشد)، در حق مكلفين ((احكام الله )) به شمار مى آيد، و عمل به آنها ((مجزى ))است ؛ ليكن چه كسى است كه فرق آنها را با ((احكام واقعى ))، در همه ابعاد، نداند و آثار فوت احكام واقعى را ناچيز شمارد. 120- يعنى دو گونه پياده كردن ، دو مرحله پياده كردن - به اصطلاح متداول . 121- بر ((عهدنامه )) بيفزاييد نامه هايى را كه على (ع ) براى ديگر كارگزاران حكومتى نوشته است ، و در آنها تامل كنيد. از آنها همه ملاكهاى حاكميت و مديريت و سياست و قضاوت و اقتصاد و معيشت و تربيت اسلامى بخوبى به دست مى آيد. 122- ((بحار)) ج 68، ص 120، (چاپ بيروت )، از كتاب ((بشاره المصطفى )). 123- دين خدا حتى حكومت كردن مستضعفان را مطرح كرده است - ( ((سوره قصص )) - 28 - آيه 5)،نه صدقه دادن به آنان را، با اينكه همين دوم نيز در حدى قانع كننده و آبرومند وجود ندارد. 124- ((سوره حديد)) (57)، آيه 25. 125- ((سوره بقره )) (2)، آيه 129 و... 126- ((سوره نحل )) (16)، آيه 90. 127- ((غررالحكم )) ص 67. 128- ((نهج البلاغه ))، ص 111؛ ((عبده )) ج 1، ص 76 (چاپ مصر). 129- ((نهج البلاغه ))، ص 1062. 130- ((نهج الباغه ))، ص 976. 131- ((مستدرك نهج البلاغه ))، شيخ هادى كاشف الغطاء نجفى ، ص 111 (چاپ بيروت ). 132- ((غرر الحكم )) ص 15. 133- به معناى درست و فراگير ((عدل )) و ((عادل )). و عدل ذاتا فراگير است و اختصاص به كسانى نمى تواند داشت . و چنانكه در احاديث رسيده است ، عدالت آن است كه فراگير باشد، و كسى از آن بى نصيب نماند. - ((كافى )) ج 3، ص 586. 134- به ياد دارم كه يكى از شعارهاى انقلاب اين بود:
136- ((سوره هود)) (11)، آيه 97-96. 137- ((الحياه )) ج 6، ص 269-268 ملاحظه شود. 138- ((تحف العقول )) ص 171 و 173. 139- ((ابصار العين ))، علامه شيخ محمد سماوى نجفى ، ص 7 و 11. 140- ((مجمع البيان )) ج 7، ص 198؛ ((الحياه )) ج 4، ص 213-312. 141- ((صحيفه نور)) ج 5، ص 47. 142- ((نهج البلاغه )) ص 52؛ ((عبده )) ج 1، ص 32. 143- ((صحيفه نور)) ج 21، ص 94. 144- ((صحيفه نور)) ج 20، ص 234. 145- ((وسائل الشيعه )) ج 6، ص 4. 146- ((الامام على صوت العداله الانسانيه )) ج 4، ص 138. و اين سخن ابوذر غفارى ، صحابى جليل وانسان تراز قرآن و شيعه واقعى ، مطابق است با فتوايى كه از بزرگترين فقهاى اسلام - اكنون - نقل مى كنيم . 147- ((المبسوط)) ج 6، ص 286 (چاپ تهران )؛ ((شرائع الاسلام )) ج 3، ص 230 (چاپ دارالانواء)؛((القواعد)) ج 2، ص 16 (چاپ 1329 ق )؛ ((شرح لمعه )) ج 7، ص 354 (چاپ كلانتر) ؛ ((مستند الشيعه )) ج 2، ص 397 (چاپ 1371 ق )؛ ((وسيله النجاه )) ج 2، ص 189؛ ((تحرير الوسيله )) ج 2، ص 171، مسئله 36. 148- ((ممن تفتحمه العيون ...))، به تعبير مولا على (ع ) - ((نهج البلاغه )) ص 1091؛ ((عبده ))ج 3، ص 112. 149- متن سخنان در ((الحياه )) ج 4، ص 93، و ج 6، ص 192. 150- يكى از مسئولان رده بالا، دراين باره ، بصراحت حق را اظهار كرده است : ((... واقعا گرانى بيدادمى كند. بدون مبالغه بايد گفت ما مدام از مستضعفين دم مى زنيم و شعار ما مستضعفين هستند، اما متاسفانه فشار خرد كننده و له كننده اى به مستضعفين وارد مى شود)) - ((روزنامه كيهان )) شماره 28.12.1367. و اين هنوز مربوط به آن تاريخ است ، و آيا حالاچه 28.10.1370؟! 151- ((طرح بسيج سلامت كودكان )) ص 21، نشريه وزارت بهداشت ... تيرماه 1367. 152- ((سوره مائده )) (5)، آيه 8. 153- ((مجمع البيان )) ج 3، ص 168. 154- ((نهج البلاغه )) ص 527-252؛ ((عبده )) ج 2، ص 86-84. 155- ((ده گفتار))، مطهرى ، ص 244، مقاله ((مشكل اساسى در سازمان روحانيت )). 156- ((نهج البلاغه )) ص 1021؛ ((عبده )) ج 3، ص 113-112. 157- ((مستدرك الوسائل )) ج 3، ص 197( چاپ سنگى ). 158- از عالمان و شاعران و اديبان بزرگ شيعه بصره بود. و معروف است كه ((علن نحو)) را با راهنمايى امام على بن ابيطالب (ع ) و آموختن چند قاعده پايه ، او وضع كرد. مكتب نحو بصره به او منسوب است . وى در جنگ صفين نيز در ركاب اميرالمومنين (ع ) شركت داشت . به سال 69 هجرى قمرى در بصره گذشت . 159- ((بحار)) ج 47، ص 61. 160- رفت و آمد با امام صادق (ع ) در آن روزگار بسيار مشكل بوده است (چنانكه در تواريخ ثبت شده است ). مراجعه كنندگان- در مواردى و شايد اغلب - تحت نظر بوده اند، و حمل مال (مثلا ده هزار درهم كه در آن زمان بارى محسوس بوده است ) بويژه از نزد امام به بيرون خانه ايجاد مشكل مى كرده است ؛ از اينرو آن امامان مظلوم براى كمك به مستمندان و جلوگيرى از سقوط كمبودداران گاه از اشيايى بهادار و كم حجم استفاده مى كرده اند تا محذورى پيش نيايد؛ و گرنه بى نيازى آن بزرگوار از دنيا و زهد و بى توجهى آنان به متاع دنيا امرى بوده است عادى و مسلم . 161- ((وسائل الشيعه )) ج 6، ص 179. 162- ((مستدرك الوسائل )) ج 2، ص 322 (چاپ سنگى ). 163- ((غايه المرام )) ا ص 779. 164- ((التهذيب ))، شيخ طوسى ، ج 6، ص 154. از تعبير ((استقبل الناس بالعدل )) فهميده مى شود كه سنتهاى جاهليت ، سنتهايى ظالمانه ، استثمارگرانه و سنتهاى پليد اشرافيت و ((تكاثر)) بوده است . اصولا پديده سرمايه دارى و استثمار، واقعيتى است ارتجاعى و باقيمانده از ميراث جاهليت ، اگر چه در قرن- اصطلاح تجدد و علم و تمدن باشد، جاهليت قرن بيستم . 165- ((غرر الحكم )) ص 39. 166- ((سوره نحل )) (16)، آيه 90. 167- ((كافى )) ج 3، (ص ) 568. 168- درباره آثار ويرانگر و سقوط آفرين فقر - گر چه نيازى به گفتن ندارد - مفاسد گوناگون و ضد دين انسانيت آن ، و همچنين علتها و عاملهاى پديدآورنده فقر و محروميت در جامعه ، رجوع كنيد به ((الحياه ))، باب 11، فصلهاى 30 تا 39 (ج 4، صفحات 278 تا 468)، و در آنجا آيات و احاديث اين موضوع نگرانى بار را بنگريد. نيز اهميت بحث درباره فقر و مطرح ساختن آن و آگاهى دادن به مردم درباره آن ، درج 4، (ص ) 306 ملاحظه شود. 169- درباره ((اقسام فقر)) و احكام آن ها، و اينكه ((جامعه منهى فقر)) به چه معنى است ، رجوع كنيدبه ((الحياه )) ج 6، ص 279 به بعد. 170- به قيد ((فقير)) بودن و ((عاجز)) بودن توجه شود. 171- ((كشف اسرار)) ص 259-258. 172- ((وسائل الشيعه )) ج 11، ص 49. 173- اينكه ((مفاتيح )) را - به عنوان نمونه كتابهاى انسان ساز دعا - ياد مى كنيم ، براى اين است كه آنان نيز نبايد از روحانيت خواندن اين دعاها و زيارتها و رسيدن به معرفتهاى متعالى آنها محروم بمانند. اين نيز يك نوع ظلم به آنان است . البته ابعاد ((ادعيه و زيارت )) و چگونگى بهره ورى سازنده از آنها اغلب - متاسفانه - شناخته نيست ، حتى در ميان برخى از فضلاى مذهبى و مدعى مذهب شناسى ؛ و اين مشكل اكثريتى است از مردم ما، و كوتاهى نابخشودنيى است كه به دست وظيفه داران اين مقوله واقع شده است . و برخى از اين صنف خود نيز توجه چندانى به ابعاد موضوع و اهميت آن ، شناختى درخور، از زبان و محتواى دعا و زيارت ندارند. و اين مايه تاسفى ژرفتر... 174- بخش حرفه اى آنان - كه بدان اشاره شد - نيز بايد از اين كار باز داشته شوند و در مسير زندگى درست بيفتند و به تربيت لازم و شخصيت مناسب دست يابند. 175- ((بحار)) ج 1، ص 214. 176- ((ده گفتار)) ص 117، 121-120، 125-124، مقاله ((احياى فكر دينى )). 177- امام ما على (ع ) دراين باره ، بر طبق آمار دقيق ، و به دست ماموران بصير، كار مى كرد، تا هيچ موردى از قلم نيفتد - ((كافى )) ج 1، ص 406. 178- البته مقصود اين نيست كه از نو تشكيلاتى به راه افتد، و در پى اين اقدام هزينه اى سنگين بر هزينه هاى دولت افزوده گردد (اگر چه در صورتى كه چنين هم بشود باز اقدام به اين كار بسيار ضرورى است ، زيرا جامعه قرآنى نبايد انسان حذف شده - و به اصطلاح پرت - داشته باشد، و افرادى به علت فقر مادى به فقر معنوى دچار گردند و ساقط شوند، و - بجز زندگى دنيا - از سعادت آخرت نيز محروم مانند)، زيرا اين اقدام از راههاى صحيح و اسلامى نيز ممكن است ، و در درون خود راه حلهايى دارد كه به هنگام پيگيرى و اقدام سالم و مسئولانه نمودار خواهد گشت . 179- مضمون تعبيرهاى امام على بن ابيطالب (ع )، در ((عهدنامه )). 180- تعبير اخير، الهامى است از سخن على بن ابيطالب (ع ) - ((نهج البلاغه ))، ص 66. 181- ((مستدرك الوسائل )) ج 2، ص 322 (چاپ 3 جلدى قديم ). 182- ((اصول كافى )) ج 1، ص 406. در اينجا براى اهل فضل و اصطلاح به نكته اى اشاره مى كنيم . درشمارى از احاديث ، اغنياء و توانگران و برخورداران ، علت و عامل فقر فقيران و محروميت محرومان و تهيدستى تهيدستان شمرده شده اند (از برخى آيات قرآن كريم نيز اين موضوع بخوبى استفاده مى شود)؛ و در امثال حديث بالا حاكميت مسئول شمرده شده است ، جمع به چيست ؟ به نظر اينجانب ، جمع به اين است كه در زمانهايى كه دين حاكميت ندارد و مغلوب است - مانند دوره طاغوت - اغنيا مسئولند، مسئول مستقيم . و در زمانهايى كه دين حاكميت دارد و غالب است و قدرت در دست دين است ، حاكميت مسئول است مسئول مستقيم . زيرا چگونگى برخورد حاكميت با اغنيا و گفتار جاى مطرح ساختن آن نيست . 183- ((سوره زخرف )) (43)، آيه 32. 184- اگر چه با درجاتى از تفاوت ، اما نه در حد وجود و عدم ، و تكاثر و فقر، و اتراف و محروميت . 185- ((بحار)) ج 3، ص 126. 186- در اين مقوله (كه عامل فقر در جامعه توانگران و اغنيايند)، از پيامبر اكرم (ص ) و ائمه طاهرين (ع )احاديثى متعدد و كوبنده رسيده است . در مجلدات سوم تا ششم ((الحياه )) نمونه هايى از اين احاديث ذكر شده است . 187- در اينجا بايد بتاكيد ياد كرد كه از نظر اسلام و تكاليف اسلامى ، در موضوع مهم ((لزوم رسيدگى به وضع انسانها))، هيچ تفاوتى وجود ندارد، و هيچ عاملى نمى تواند مسئله فقر را توجيه كند، و تحمل فقر را توجيه كند، و تحمل فقر را براى انسانهايى موجه سازد، و رسيدگى به آنان را نا لازم شمارد. عوامل و ((شرايط فيزيكى محيط زيست و جبر تكوين ))، و ((شرايط اجتماعى ، اقتصادى و سياسى ))، هيچكدام ترك مبارزه با فقر را جايز نمى سازد. در اسلام ، انسان ملاك است و رشد انسان . بنابراين انسانها در هر جا و هر شرايط كه زندگى كنند بايد مقتضيات رشد آنان فراهم باشد و موانع رشدشان نابود گردد. و با وجود اسلام نبايد انسانهايى در ظلمات فقر و جهل سرمايه عمر را از دست بدهند، و از برخوردارى و بهره مندى از ((رحمت عام محمدى )) (هدايت يافتن به ((ايمان صحيح )) و ((عمل صالح ))) محروم مانند. اسلام اين است و وظيفه اسلامى اين . 188- ((بحار)) ج 44، ص 333، نيز ((الحياه )) ج 6، ص 266 به بعد ديده شود. 189- درباره مجالس حسينى و محتواى آنها سخنانى در پيش گذشت . 190- ((بحار)) ج 44، ص 191-190؛ نقل از كتاب بسيار پرارج ((منقاب آل ابى طالب ))، تاليف عالم و محدث بزرگوار، در سده ششم ، ابن شهر آشوب مازندرانى (م : 588 ق ). 191- ((خصال )) ج 2، ص 518-517. 192- ((بحار)) ج 49، ص 97 و 91؛ نقل از كتاب ((المحاسين )) ابوجعفر برقى . 193- همان كتاب . 194- در اينجا دوست دارم به كتاب سودمند ((سيماى فرزانگان )) - تاليف فاضل گرانقدر، آقاى رضامختارى- اشاره كنم ، كه در بخش دوازدهم ، نمونه هايى از تعهدگرايى و تكليف شناسى برخى از عالمان اسلامى را، دراين باره ، ارائه داده است . بجاست كه همگان ، بويژه طلاب جوان و دانشجويان ، از خواندن اين كتاب مستند، و بهره ورى از فوايد بسيار و نكته هاى سودمند آن ، غفلت نورزند - (قم ، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى ، چاپ سوم ، 1369). 195- ص 24. 196- حديث آن را در بحث بعد خواهيد ديد. 197- ص 173، چاپ تهران ، مكتبه الصدوق . 198- -محلى بوده است در كنار مدينه ، داراى سقفى و سرپناهى ... كه شبها بينوايان در آنجا مى خوابيده اند.
| ||||||||||||||||||||||||
