فصل اوّل : دربيان
توجّه ابى عبداللّه عليه السّلام به جانب مكّه معظّمه
بيان امُورى كه متعلّق به حضرت سيّدالشّهداء عليه السّلام است از زمان حركت آن
حضرت از مدينه تا ورود به كربلا و شهادت مسلم بن عقيل و شهادت دو كودك او: چون
در كتب فَريقَيْن اين واقعه هائله به طور مختلف ايراد شده دراين رساله اكتفاءمى
شود به مختصرى ازآنچه اعاظم عُلما در كتب معتبره ذكرنموده اند وما تاممكن باشد
ازروايت شيخ مفيد وسيّدبن طاوس وابن نما و طبرى تجاوز نمى كنيم وروايت ايشان
رابه روايت سايرين اختيار مى كنيم ، وغالباًدر صدر مطلب اشاره به محلّ اختلاف
وناقِل آن مى رود. الحال مى گوئيم :
بدان كه چون حضرت امام حَسَن عليه السّلام به رياض قدس
ارتحال نمود شيعيان در عراق به حركت در آمده عريضه به حضرت امام حسين عليه
السّلام نوشتند كه ما معاويه را از خلافت خلع كرده با شما بيعت مى كنيم حضرت در
آن وقت صلاح در آن امر ندانسته امتناع از آن فرموده وايشان را به صبر امر فرمود
تا انقضاء مدّت خلافت معاويه پس چون معاويه عليه اللّعنه در شب نيمه ماه رجب
سال شصتم هجرى از دنيا رخت بر بست فرزندش يزيد عليه اللّعنه به جاى او نشست و
به اِعداد امر خلافت خود پرداخت نامه اى نوشت به وليد بن عتبة بن ابى سفيان كه
از جانب معاويه حاكم مدينه بود به اين مضمون كه : اى وليد ! بايد بيعت بگيرى از
براى من از ابو عبداللّه الحسين و عبداللّه بن عمر (63) و عبداللّه بن زبير و
عبد الرحمن بن ابى بكر، و بايد كار بر ايشان تنگ گيرى و عذر از ايشان قبول
ننمائى و هر كدام از بيعت امتناع نمايد سر از تن او برگيرى و به زودى براى من
روانه دارى .
چون اين نامه به وليد رسيد مروان را طلبيد و با او در اين امر مشورت كرد. مروان
گفت :كه تا ايشان از مردن معاويه خبر دار نشده اند به زودى ايشان را بطلب و
بيعت از براى يزيد از ايشان بگير و هر كدام كه قبول بيعت نكند او را به قتل
رسان . پس درآن شب وليدايشان را طلب نمود و ايشان در آن وقت در روضه منوّره
حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلّم مجتمع بودند، چون پيغام وليد به ايشان
رسيد امام حسين عليه السّلام فرمود كه چون به سراى خود باز شدم من دعوت وليد را
اجابت خواهم كرد .
پيك وليد كه عمر بن عثمان بود برگشت عبد اللّه زبير گفت كه يا ابا عبد اللّه !
دعوت وليد در اين وقت بى هنگام مى نمايد و مرا پريشان خاطر ساخت در خاطر شما چه
مى گذرد؟ حضرت فرمود: گمان مى كنم كه معاويه طاغيه مرده است و وليد ما را از
براى بيعت يزيد دعوت نموده . چون آن جماعت بر مكنون خاطر وليد مطّلع گرديدند
عبداللّه عمر و عبدالرّحمن بن ابى بكر گفتند كه ما به خانه هاى خود مى رويم و
در به روى خود مى بنديم .
و ابن زبير گفت كه من هرگز با يزيد بيعت نخواهم كرد. حضرت امام حسين عليه
السّلام فرمود كه مرا چاره اى نيست جز رفتن به نزد وليد پس حضرت به سراى خويش
تشريف برد و سى نفر از اهل بيت و موالى خود را طلبيد و امر فرمود كه سلاح بر
خود بستند وآنها را با خود برد و فرمود كه شما بر در خانه بنشينيد و اگر صداى
من بلند شود به خانه در آئيد. پس حضرت داخل خانه شد چون وارد مجلس گرديد ديد كه
مروان نيز در نزد وليد است پس حضرت نشست . وليد خبر مرگ معاويه را به حضرت داد
آن جناب كلمه استرجاع گفت پس وليد نامه يزيد را كه در باب گرفتن بيعت نوشته بود
براى آن حضرت خواند، آن جناب فرمود: من گمان نمى كنم كه تو راضى شوى به آنكه من
پنهان با يزيد بيعت كنم بلكه خواهى خواست از من كه آشكارا در حضور مردم بيعت
كنم كه مردم بدانند، وليد گفت : بلى چنين است .
حضرت فرمود: پس امشب تاءخير كن تا صبح تا ببينى راءى خود را در اين امر. وليد
گفت : برو خداوند با تو همراه تا آنكه در مجمع مردم ترا ملاقات نمائيم .
مروان به وليد گفت كه دست از او بر مدار اگر الحال از او بيعت نگيرى ديگر دست
بر او نمى يابى مگر آنكه خون بسيار از جانِبَين ريخته شود اكنون دست بر او
يافته اى او را رها مكن تا بيعت كند و اگرنه او را گردن بزن . حضرت از سخن آن
پليد در غضب شد و فرمود كه يابن الزّرقاء! تو مرا خواهى كشت يا او، به خدا
سوگند كه دروغ گفتى و تو و او هيچ يك قادر بر قتل من نيستيد. پس رو كرد به وليد
و فرمود: اى امير! مائيم اهل بيت نبوّت و معدن رسالت و ملائكه در خانه ما آمد و
شد مى كنند و خداوند ما را در آفرينش مقدّم داشت و ختام خاتميّت بر ما گذاشت و
يزيد مردى است فاسق و شرابخوار و كشنده مردم به ناحقّ و علانيه به انواع فسوق و
معاصى اقدام مى نمايد و مثل من كسى با مثل او هرگز بيعت نمى كند و ديگر تا ترا
ببينم گوئيم و شنويم . اين را فرمود و بيرون آمد و با ياران خود به خانه مراجعت
نمود و اين واقعه درشب شنبه سه روز به آخر ماه رجب مانده بود، چون حضرت بيرون
رفت مروان با وليد گفت كه سخن مرا نشنيدى به خدا سوگند ديگر دست بر او نخواهى
يافت .
وليد گفت : واى بر تو! راءيى كه براى من پسنديده بودى موجب هلاكت دين و دنياى
من بود، به خدا سوگند كه راضى نيستم جميع دنيا از من باشد و من در خون حسين
عليه السّلام داخل شوم ، سُبحان اللّه تو راضى مى شوى كه من حسين رابكشم براى
آنكه گويد با يزيد بيعت نكنم ؛ به خدا قسم هر كه در خون او شريك شود او را در
قيامت هيچ حسنه نباشد و نخواهد بود، مروان در ظاهر گفت كه اگر از براى اين
ملاحظه بود خوب كردى ولكن در دل راءى وليد را نپسنديد . وليد در همان شب در
بيعت ابن زبير مبالغه نمود و او امتناع مى كرد تا آنكه درهمان شب از مدينه فرار
نموده متوجّه مكّه شد چون وليد بر فرار او مطّلع شد مردى از بنى اميّه را با
هشتاد سوار از پى او فرستاد چون از راه غير متعارف رفته بود چندان كه او را طلب
كردند نيافتند و برگشتند .
چون صبح شد حضرت امام حسين عليه السّلام از خانه بيرون آمده و در بعضى از كوچه
هاى مدينه مروان آن حضرت را ملا قات كرد و گفت : يا ابا عبداللّه ! من ترا
نصيحت مى كنم مرا اطاعت كن و نصيحت مرا قبول فرما. حضرت فرمود: نصيحت تو چيست ؟
گفت : من امر مى كنم ترا به بيعت يزيد كه بيعت او بهتر است از براى دين و دنياى
تو!؟ حضرت فرمود: اِنّا لِلهِ وَ اِنّا اِلَيهِ راجِعُونَ وَ عَلَى اْلاِسْلامِ
السَّلام ...
كلمات حيرت انگيز مروان باعث اين شد كه حضرت كلمه استرجاع بر زبان راند و
فرمود: بر اسلام سلام باد هنگامى كه امّت مبتلا شدند به خليفه اى مانند يزيد و
به تحقيق كه من شنيدم از جدّم رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم كه مى
فرمود خلافت حرام است بر آل ابى سفيان و سخنان بسيار در ميان حضرت و مروان جارى
شد پس مروان گذشت از آن حضرت به حالت غضبان چون آخر روز شنبه شد باز وليد كسى
به خدمت حضرت امام حسين عليه السّلام فرستاد و در امر بيعت تاءكيد كرد حضرت
فرمود: صبر كنيد تا امشب انديشه كنم و در همان شب كه شب يكشنبه دو روز به آخر
رجب مانده بود متوجّه مكّه شد و چون عازم خروج از مدينه شد سر قبر جدّش پيغمبر
و مادرش فاطمه و برادرش حسن عليهماالسّلام رفت و با آنها وداع كرد و با خود
برداشت فرزندان خود و فرزندان برادر و برادران خود و تمام اهل بيت خود را مگر
محمّد بن الحنفيه رحمه اللّه كه چون دانست كه آن حضرت عازم خروج است به خدمت آن
حضرت آمد وگفت : اى برادر گرامى ! تو عزيزترين خلقى نزد من و از همه كس به سوى
من محبوب ترى و من آن كس نيستم كه نصيحت خود را از احدى دريغ دارم و تو
سزاوارترى در باب آنچه صلاح شما دانم عرض كنم ؛ زيرا كه تو ممازجى با اصل من و
نفس من و جسم من و جان من و توئى امروز سند و سيّد اهل بيت و تو آن كسى كه
طاعتت بر من واجب است ؛ چه آنكه خداوند ترا برگزيده است و در شمار سادات بهشت
مقررّ داشته است .
اى برادر من ، صلاح شما را چنين مى دانم كه از بيعت يزيد كناره جوئى و از بلاد
و شهرهائى كه درتحت فرمان او است دورى گزينى و به باديه ملحق شوى و رسولان به
سوى مردم بفرستى و ايشان را به بيعت خويش دعوت نمائى پس اگر بيعت تو را اختيار
نمايند خدا را حمد كنى و اگر با غير تو بيعت كردند به اين دين و عقل تو نكاهد و
به مروّت و فضل تو كاهش نرسد. همانا من مى ترسم بر تو كه داخل يكى از بلاد شوى
و اهل آن مختلف الكلمه شوند گروهى با تو و طايفه اى مخالف تو باشند و كار به
جدال و قتال منتهى شود آن وقت اوّل كس توئى كه هدف تير و نشان شمشير شوى و خون
تو كه بهترين مردمى از جهت نفس و از قبل پدر و مادر ضايع شود و اهل بيت شريف ،
ذليل و خوار شوند. حضرت فرمود كه اى برادر، پس به كجا سفر كنم ؟ گفت : برو به
مكّه و در همانجا قرار گير و اگر اهل مكّه با تو شيوه بى وفائى مسلوك دارند
متوجّه بلاد يمن شو كه اهل آن بلاد شيعيان پدر و جّد تواَند و دلهاى رحيم و
عزمهاى صميم دارند و بلاد ايشان گشاده است و اگر در آنجا نيز كار تو استقامت
نيابد متوجّه كوهستانها و ريگستانها و درّه ها شو و پيوسته از جائى به جائى
منتقل شو تا ببينى كه عاقبت كار مردم به كجا منتهى شود .
حضرت فرمود كه اى برادر هر آينه نصيحت و مهربانى كردى و اميد دارم كه راءيت
محكم و متين باشد و موافق بعضى روايات پس محمّد بن حنفيّه سخن را قطع كرد و
بسيار گريست و آن امام مظلوم نيز گريست پس فرمود كه اى برادر، خدا ترا جزاى خير
دهد نصيحت كردى و خيرخواهى نمودى اكنون عازم مكّه معظّمه گرديده ام و مهيّاى
اين سفر شده ام و برادران و فرزندان برادران و شيعيان خود را با خود مى برم و
اگر تو خواهى در مدينه باش و ديده بان و عين من باش و آنچه سانح شود به من
بنويس . پس آن حضرت دوات و قلم طلبيده وصيّت نامه نوشت و آن را در هم پيچيده و
مهر كرد و به دست او داد و درآن ميان شب روانه شد . (64)
و موافق روايت شيخ مفيد در وقت بيرون رفتن از مدينه اين آيه را آن حضرت تلاوت
نمود كه در بيان قصّه بيرون رفتن حضرت موسى است از ترس فرعون به سوى مَدْيَن .
( فَخَرَجَ مِنْها خاَّئَفاً يَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّني مِنَ الْقَوْم
الظّالِمينَ)؛ (65)
يعنى پس بيرون رفت از شهر در حالتى كه ترسان و مترقَب رسيدن دشمنان بود گفت
پروردگارا نجات بخش مرا از گروه ستمكاران . و از راه متعارف آن حضرت روانه شد
پس اهل بيت آن حضرت گفتند كه مناسب آن است كه از بيراهه تشريف ببريد چنانكه ابن
زبير رفت تا آنكه اگر كسى به طلب شما بيايد شما را در نيابد، حضرت فرمود كه من
از راه راست به در نمى روم تا حق تعالى آنچه خواهد ميان من و ايشان حكم كند .
(66)
و از جناب سكينه عليهاالسّلام مروى است كه فرمود وقتى ما از مدينه بيرون شديم
هيچ اهل بيتى از ما اهل بيت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم ترسان و
هراسان تر نبود .
از حضرت امام محمّد باقر عليه السّلام روايت است كه چون حضرت امام حسين عليه
السّلام اراده نمود كه از مدينه طيّبه بيرون رود مخدّرات و زنهاى بنى
عبدالمطّلب از عزيمت آن حضرت آگهى يافتند پس به خدمت آن حضرت شتافتند و صدا را
به نوحه و زارى بلند كردند تا آن كه آن حضرت در ميان ايشان عبور فرمود وايشان
را قسم داد كه صداهاى خود را از گريه و نوحه ساكت كنند وصبر پيش آورند. آن محنت
زدگان جگر سوخته گفتند: پس ما نوحه وزارى را براى چه روزبگذاريم به خدا سوگند
كه اين زمان نزد ما مانند روزى است كه حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلم
ازدنيا رفت ومثل روزى است كه اميرالمؤ منين عليه السّلام وفاطمه عليهاالسّلام
ورقّيه وزينب وامّ كلثوم دختران پيغمبر از دنيا رفتند، خدا جان مارا فداى تو
گرداند اى محبوب قلوب مؤ منان واى يادگار بزرگواران ، پس يكى ازعمّه هاى آن
حضرت آمد وشيون كرد و گفت : گواهى مى دهم اى نور ديده من كه دراين وقت شنيدم كه
جنّيان برتو نوحه مى كردند و مى گفتند :
شعر :
وَاِنَّقَتيلَ الطَّفّ مِنْ آلِ هاشِمٍ اَذَلُّ رقابًا مِنْ قُريْشٍفَذَلَّتِ
(67)
و موافق روايت قطب راوندى و ديگران ، امّسلمه زوجه طاهره حضرت رسالت صلى اللّه
عليه و آله و سلّم دروقت خروج آن حضرت به نزد آن جناب آمد عرض كرد:اى فرزند،
مرا اندوهناك مگردان به بيرون رفتن به سوى عراق ؛ زيرا كه من شنيدم
ازجدّبزرگوار تو كه مى فرمود كه فرزند دلبند من حسين در زمين عراق كشته خواهد
شد در زمينى كه آن راكربلا گويند . حضرت فرمود كه اى مادر به خدا سوگند كه من
نيز اين مطلب رامى دانم ومن لامحاله بايد كشته شوم و مرا از رفتن چاره اى نيست
و به فرموده خدا عمل مى نمايم ، به خدا قسم كه مى دانم درچه روزى كشته خواهم شد
و مى شناسم كشنده خود را و مى دانم آن بقعه را كه در آن مدفون خواهم شد و مى
شناسم آنان را كه با من كشته مى شوند از اهل بيت و خويشان و شيعيان خودم واگر
خواهى اى مادر به تو بنمايم جائى راكه در آن كشته و مدفون خواهم گرديد .
پس آن حضرت به جانب كربلا اشاره فرمود به اعجاز آن حضرت زمينها پست شد وزمين
كربلانمودار گشت وامّسلمه محلّ شهادت آن حضرت راومضجع ومدفن او را و لشكرگاه او
را بديد و هاى هاى بگريست .
پس حضرت فرمود:كه اى مادر! خداوند مقدّر فرموده و خواسته مرا ببيند كه من به
جور و ستم شهيد گردم و اهل بيت و زنان و جماعت مرا متفّرق و پراكنده ديدار كند
و اطفال مرا مذبوح و اسير در غُل و زنجير نظاره فرمايد در حالتى كه ايشان
استغاثه كنند و هيچ ناصرى و معينى نيابند .
پس فرمود: اى مادر! قَسَم به خدا من چنين كشته خواهم شد اگر چه به سوى عراق
نروم نيز مرا خواهند كشت . آنگاه امّ سلمه گفت كه در نزد من تربتى است كه رسول
خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم مرا داده است و اينك در شيشه آن را ضبط كردم .
پس حضرت امام حسين عليه السّلام دست فراز كرد و كفى از خاك كربلا بر گرفت و به
امّ سلمه داد و فرمود : اى مادر! اين خاك را نيز با تربتى كه جدّم به تو داده
ضبط كن و در هر هنگامى كه اين هر دو خاك خون شود بدان كه مرا در كربلا شهيد
كرده اند .
علاّمه مجلسى رحمه اللّه در جلاء فرموده و به سند معتبر از حضرت صادق عليه
السّلام روايت كرده اند (شيخ مفيد و ديگران ) كه چون حضرت سيّدالشّهدا عليه
السّلام از مدينه معلّى بيرون رفت فوجهاى بسيار از ملائكه با علامتهاى محاربه و
نيزه ها در دست و بر اسبهاى بهشت سوار، بر سر راه آن حضرت آمدند و سلام كردند و
گفتند: اى حجّت خدا بر جميع خلايق بعد از جدّ و پدر و برادر خود، به درستى كه
حقّ تعالى جدّ ترا در مواطن بسيار به ما مَدَد و يارى كرد اكنون ما را به يارى
تو فرستاده است . حضرت فرمود: وعده گاه ما و شما آن موضعى است كه حقّ تعالى
براى شهادت و دفن من مقرّر فرموده است ، و آن كربلا است ، چون به آن بقعه شريفه
برسم به نزد من آئيد، ملائكه گفتند: اى حجّت خدا! هر حكمى كه خواهى بفرما كه ما
اطاعت مى كنيم و اگر از دشمنى مى ترسى ما همراه توئيم و دفع ضرر ايشان از تو مى
كنيم حضرت فرمود كه ايشان ضررى به من نمى توانند رسانيد تا به محل شهادت خود
برسم ، پس افواج بى شمار از مسلمانان جنّيان ظاهر شده چون به خدمت آن حضرت
آمدند گفتند : اى سيّد و بزرگ ما، ما شيعيان و ياوران توئيم آنچه خواهى در باب
دشمنان خود و غير آن بفرما تا ما اطاعت كنيم و اگر بفرمائى جميع دشمنان ترا در
همين ساعت هلاك كنيم بى آنكه خود تعبى بكشى و حركتى بكنى به عمل آوريم ؛ حضرت
ايشان را دعا كرد و فرمود : مگر نخوانده ايد اين آيه را: اَيْنَما تَكوُنُوا
يُدرِكْكُمُ اْلَمْوتُ وَلَوْكُنْتُمْ في بُروُج مُشَيَّدَةٍ. در قرآن كه حقّ
تعالى بر جدّمن فرستاد .
يعنى در هر جا باشيد در مى يابد شما را مرگ و هر چند بوده باشيد در قلعه هاى
محكم .
و باز فرموده است :قُلْ لَوْ كُنْتُم في بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَذينَ كُتِبَ
عَلَيْهِمُ اْلقَتْلُ اِلى مَضاجِعِهم ؛
يعنى بگو اى محمّد به منافقان كه اگر مى بوديد در خانه هاى خود البتّه بيرون مى
آمدند آنها كه برايشان كشته شدن نوشته شده بود به سوى محلّ كشته شدن و استراحت
ايشان ،اگر من توقّف نمايم و بيرون نروم به جهاد به كه امتحان خواهند كرد اين
خلق گمراه را و به چه چيز ممتحن خواهند كرد اين گروه تباه را و كه ساكن خواهد
شد درقبر دركربلا كه حقّتعالى بر گزيده است آن را در روزى كه زمين راپهن كرده
است و آن مكان شريف را پناه شيعيان من گردانيده و بازگشت به سوى آن بقعه مقدّسه
راموجب ايمنى دنيا و آخرت ايشان ساخته وليكن به نزد من آئيد در روز عاشوراء كه
در آخر آن روز من شهيد خواهم شد در كربلا در وقتى كه احدى از اهل بيت من نمانده
باشد كه قصد كشتن او نمايند و سر مرا براى يزيد پليد ببرند. پس جنّيان گفتند كه
اى حبيب خدا، اگر نه آن بود كه اطاعت امر تو واجب است ومخالفت تو ما راجايز
نيست هرآينه مى كشتيم جميع دشمنان تراپيش از آنكه به تو برسند. حضرت فرمود كه
به خدا سوگند كه قدرت ما بر ايشان زياده از قدرت شما است وليكن مى خواهيم كه
حجّت خدا را بر خلق تمام كنيم وقضاى حقّ تعالى را انقياد نمائيم . (68)
شيخ ممجّد آقاى حاجى ميرزا محمّد قمى صاحب اربعين حسينيه دراين مقام فرمود :
شعر :
گفت من با اين گروه بد ستيز
دادخواهى دارم اندر رستخيز
كربلا گرديده قربانگاه من هست هفتاد ودوتن همراه من
بقعه من كعبه اهل دل است مر گروه شيعيان را معقل است
گربمانم من به جاى خويشتن پس كه مدفون گردد اندر قبر من
تاپناه خيل زَوّ اران شود شافع جرم گنهكاران شود
امتحان مردم برگشته خو كى شود گر من گريزم از عدو
موعد من با شما در كربلا است روزعاشورا كه روز ابتلا است
فصل دوم : در ورود آن حضرت به مكّه و آمدن نامه هاىاهل كوفه
در سابق گذشت كه خروج سيّد الشّهداء عليه السّلام از مدينه در شب يكشنبه دو روز
به آخر رجب مانده بود. پس بدان كه آن حضرت در شب جمعه كه سوم ماه شعبان بود
وارد مكّه معظّمه شد و چون داخل مكّه شد به اين آيه مباركه تمثّل جست : وَ
لَمّا تَوَجَّهَ تِلْقاَّءَ مَدْيَنَ قالَ عَسى رَبّى اَنْ يَهْدِيَني سَواَّءَ
السَّبيل؛ (69)
يعنى چون حضرت موسى عليه السّلام متوجّه شهر مدين شد گفت : اميد است كه پرودگار
من هدايت كند مرا به راه راست كه مرا به مقصود برساند .
واز آن سوى چون وليد بن عتبه والى مدينه بدانست كه امام حسين عليه السّلام نيز
به جانب مكّه شتافت كسى به طلب عبداللّه بن عمر فرستاد كه حاضر شود براى يزيد
بيعت كند، عبداللّه در پاسخ گفت : چون ديگران تقديم بيعت كردند من نيز متابعت
خواهم كرد، چون وليد در بيعت ابن عمر نگران سود و زيانى نبود مصلحت بتوانى ديد
و او را به حال خود گذاشت ، عبداللّه بن عمر نيز طريق مكّه پيش داشت .
بالجمله ؛ چون اهل مكّه و جمعى كه از اطراف به عمره آمده بودند خبر قدوم مسرّت
لزوم حضرت حسين عليه السّلام را شنيدند، به خدمت آن جناب مبادرت نمودند و هر
صبح و شام به ملازمت آن حضرت مى شتافتند و عبداللّه بن زبير در آن وقت رحل
اقامت به مكّه افكنده بود و ملازمت كعبه نموده بود و پيوسته براى فريب دادن
مردم در جانب كعبه ايستاده مشغول به نماز بود و اكثر روزها بلكه در هر دو روز
يك دفعه به خدمت آن حضرت مى رسيد ولكن بودن آن حضرت در مكّه بر او گران مى
نمود؛ زيرا مى دانست كه تا آن حضرت در مكّه است كسى از اهل حجاز با او بيعت
نخواهد كرد .
و چون خبر وفات معاويه به كوفه رسيد و كوفيان از فوت او مطّلع شدند و خبر
امتناع امام حسين عليه السّلام و ابن زبير از بيعت يزيد و رفتن ايشان به مكّه
به آنها رسيد شيعيان كوفه در منزل سليمان بن صُرد خزاعى جمع شدند و حمد و ثناى
الهى اداكردند و در باب فوت معاويه و بيعت يزيد سخن گفتند، سليمان گفت كه اى
جماعت شيعه ! همانا بدانيد كه معاويه ستمكاره رخت بربست و يزيد شرابخواره به
جاى او نشست و حضرت امام حسين عليه السّلام سر از بيعت او بر تافت و به جانب
مكّه معظّمه شتافت و شما شيعيان او و از پيش شيعه پدر بزرگوار او بوده ايد پس
اگر مى دانيد كه او را يارى خواهيد كرد و با دشمنان او جهاد خواهيد نمود نامه
به سوى او نويسيد و او را طلب نمائيد، و اگر ضعف و جُبْن بر شما غالب است و در
يارى او سستى خواهيد ورزيد و آنچه شرط نيك خواهى و متابعت است به عمل نخواهيد
آورد او را فريب ندهيد و در مهلكه اش نيفكنيد. ايشان گفتند كه اگر حضرت او به
سوى ما بيايد همگى به دست ارادت با او بيعت خواهيم كرد، و در يارى او با
دشمنانش جان فشانيها به ظهور خواهيم رسانيد. پس كاغذى به اسم سليمان بن صُرد و
مُسَيّب بن نَجَبَه (70) و رفاعة بن شدّاد بجَلى (71) و حبيب بن مظاهر رحمه
اللّه و ساير شيعيان به سوى او نوشتند و در آن نامه بعد از حمد و ثنا، بيان
هلاكت معاويه درج كردند كه يابن رسول اللّه ! ما در اين وقت امام و پيشوايى
نداريم به سوى ما توجّه نما و به شهر ما قدم رنجه فرما تا آنكه شايد از بركت
جناب شما حقّ تعالى حقّ را بر ما ظاهر گرداند و نعمان بن بشير حاكم كوفه در قصر
الا ماره در نهايت ذلّت نشسته و خود را امير جماعت دانسته لكن ما او را امير
نمى دانيم و به امارت نمى خوانيم و به نماز جمعه او حاضر نمى شويم و در عيد با
او به جهت نماز بيرون نمى رويم ، و اگر خبر به ما رسد كه حضرت تو متوجّه اين
صوب گرديده او را از كوفه بيرون مى كنيم تا به اهل شام ملحق گردد والسلام .
پس آن نامه را با عبداللّه بن مِسْمعَ همدانى و عبداللّه بن وال به خدمت آن
زبده اهلبيت عِصمت و جلال فرستادند و مبالغه كردند كه ايشان آن نامه را با
نهايت سرعت به خدمت آن حضرت برسانند، پس ايشان به قدم عجل و شتاب راه در نور
ديدند تا دهم ماه رمضان به مكّه معظّمه رسيدند و نامه كوفيان را به خدمت آن
امام معظّم رسانيدند .
مردم كوفه بعد از دو روز از فرستادن آن قاصدان ، قيس بن مُسْهِر صيداوى و
عبداللّه بن شدّاد و عُم ارَة بْنِ سلولى را به سوى آن حضرت فرستادند بانامه
هاى بسيار كه قريب به صد و پنجاه نامه باشد كه هر نامه اى از آن را عظماى اهل
كوفه از يك كس و دو كس و سه و چهار كس نوشته بودند، و ديگر باره صناديد كوفه
بعد از دو روز هانى بن هانى سبيعى و سعيدبن عبداللّه حنفى را به خدمت آن حضرت
روان داشتند با نامه اى كه در آن اين مضمون را نوشتند :
بسم اللّه الرّحمن الرّحيم ؛ اين عريضه اى است به خدمت حسين بن على عليه
السّلام از شيعيان و فدويان آن حضرت .
امّا بعد، به زودى خود را به دوستان و هوا خواهان خود برسان كه همه مردم اين
ولايت منتظر قدوم مسّرت لزوم تواند و به غير تو نظر ندارند البتّه البتّه شتاب
فرموده و به تعجيل تمام خود را به اين مشتاقان مستهام برسان والسّلام .
پس شَبَث بن رِبعْى و حَجّارْبْنِ اَبْجَرْ و يزيد بن حارث بن رُوَيْم وعُرْوة
بن قيس و عمروبن حَجّاج زبيدى و محمّدبن عمروتيمى نامه اى نوشتند به اين مضمون
:
امّا بعد؛ صحراها سبز شده و ميوها رسيده پس اگر مشيّت حضرت تو تعلّق گيرد به
سوى ما بيا كه لشكر بسيارى از براى يارى تو حاضرند و شب و روز به انتظار مقدم
شريف تو به سر مى برند والسلام .
و پيوسته اين نامه ها به آن حضرت مى رسيد تا آنكه در يك روز ششصد نامه از آن بى
وفايان به آن حضرت رسيد و آن جناب تاءمّل مى نمود و جواب ايشان را نمى نوشت تا
آنكه جمع شد نزد آن حضرت دوازده هزار نامه . (72)
فصل سوّم : در فرستادن آن حضرت سيّد جليل مسلم بنعقيل را به جانب كوفه و
فرستادن نامه اى بارسول ديگر به اشراف بصره
چون رُسُل ورَسائل كوفيان بى وفا از حّدگذشت تاآنكه دوازده هزار نامه نزد حضرت
سيّد الشهداء عليه السّلام جمع شد لاجرم آن جناب نامه اى به اين مضمون در جواب
آنها نگاشت :
بسم الله الرحمن الرحيم
اين نامه اى است از حسين بْن على به سوى گروه مسلمانان و مؤ منان كوفيان
اَمّا بعد؛ به درستى كه هانى و سعيد آخر كس بودند از فرستادگان شمابرسيدند و
مكاتيب شما را برسانيدند بعداز آنكه رسولان بسيار و نامه هاى بى شمار از شماها
به من رسيده بود و برمضامين همه آنها اطلاع يافتم وحاصل جميع آنها اين بود:كه
ماامامى نداريم به زودى به نزد مابيا شايد كه حقّ تعالى ما رابه بركت تو برحقّ
وهدايت مجتمع گرداند .
اينك به سوى شما فرستادم برادر وپسر عّم وثقه اهل بيت خويش مُسلم بن عقيل را پس
اگر بنويسد به سوى من كه مجتمع شده است راءى عُقَلاء ودانايان واشراف شما بر
آنچه در نامه هادرج كرده بوديد،همانا من به زودى به سوى شما خواهم آمد ان
شاءاللّه ،پس قَسَم به جان خودم كه امام نيست مگر آن كسى كه حكم كند درميان
مردم به كتاب خدا وقيام نمايد در ميان مردم به عدالت وقدم از جّاده شريعت
مقدّسه بيرون نگذارد ومردم را بردين حقّمستقيم دارد،والسلام .
پس مسلم بن عقيل پسر عّم خويش راكه به وفور عقل وعلم وتدبير و صلاح و سدادو
شجاعت ممتاز بود. طلبيد وبراى بيعت گرفتن از اهل كوفه باقيس بن مسهر صيداوى و
عمارة بن عبداللّه سلولى وعبدالرّحمن بن عبداللّه اَرْحبى متوجّه آن صوب
گردانيد وامر كرد اورابه تقوى وپرهيزكارى وكتمان امر خويش از مخالفان و حُسن
تدبير ولطف ومدارا وفرمود كه اگر اهل كوفه بربيعت من اتفاق نمايند، حقيقت حال
را براى من بنويس ،پس مسلم آن حضرت را وداع كرده ازمكّه بيرون شد .
سيّدبن طاوس و شيخ بن نما و ديگران نوشته اند كه حضرت امام حسين عليه السّلام
نامه نوشت به مشايخ واشراف بصره كه از جمله احنف بن قيس ومنذربن جارود ويزيدبن
مسعود نهشلى وقيس بن هيثم (73) بودند،بدين مضمون :
بسم اللّه ارحمن الرحيم
اين نامه اى است از حسين بن على بن ابى طالب .
امّا بعد؛ همانا خداوند تبارك وتعالى محمّد مصطفى صلى اللّه عليه و آله و سلّم
رابه نبوّت و رسالت بر گزيد تا مردمان را بذل نصيحت فرمود و ابلاغ رسالت
پروردگار خود نمود آنگاه حقّتعالى او را تكرّما به سوى خود مقبوض داشت و بعد از
آن اهل بيت آن حضرت به مقام او اَحَقّ واَوْلى بودند ولكن جماعتى بر ماغلبه
كردند وحقّ مارا به دست گرفتند و ما به جهت آنكه فتنه انگيخته نشود و خونها
ريخته نگردد خاموش نشستيم اكنون اين نامه را به سوى شما نوشتم وشما را به سوى
خدا و رسول مى خوانم پس به درستى كه شريعت نابود گشت وسنّت رسول خدا صلى اللّه
عليه و آله و سلّم بر طرف شد،اگر اجابت كنيد دعوت مرا واطاعت كنيد فرمان مرا
شما را از طريق ضلالت بگردانم وبه راه راست هدايت نمايم والسلام .
پس آن نامه را به مردى از مواليان خودسليمان نام كه مُكّنى به ابو رزين بود
سپرد كه به تعجيل تمام به صناديد بصره رساند، سليمان چون نامه آن حضرت را به
اشراف بصره رسانيد از مضمون آن آگهى يافتند وشادمان شدند .
پس يزيد بن مسعود نهشلى مردم بنى تميم و جماعت بنى حنظله وگروه بنى سعد را طلب
فرمود چون همگى حاضر شدند گفت : اى بنى تميم !چگونه است مكانت و منزلت من در
ميان شما ؟گفتندبه به ! از براى مرتبت تو به خدا سوگند كه تو پشت وپشتوان مائى
وهامه فخر وشرف ومركز عزّ وعلائى ودرشرف ومكانت بر همه پيشى گرفته اى ،يزيد بن
مسعود گفت : همانا من شما را انجمن ساختم تا با شما مشورتى كنم واز شما
استعانتى جويم ،گفتند:ما هيچ دقيقه از نصيحت تو فرو نگذاريم وآنچه صلاح است در
ميان آريم اكنون هرچه خواهى بگوى تا بشنويم . گفت دانسته باشيد كه معاويه هلاك
گشته ورشته جوربگسيخت و قواعد ظلم وستم فرو ريخت و معاويه پيش ازآنكه بميرد
براى پسرش بيعت گرفت و چنان دانست كه اين كار بر يزيد راست آيد و بنيان خلافت
او محكم گردد و هيهات از اين انديشه محال كه صورت بندد جز به خواب و خيال وبا
اين همه يزيد شرابخوار فاجر درميان است دعوى دار خلافت وآرزومند امارت است وحال
آنكه از حليه حلم برى و از زينت علم عرى است ،سوگند به خدا كه قتال با اواز
جهاد با مشركين افضل است .
هان اى جماعت !حسين بن على پسر رسول خدا است صلى اللّه عليه و آله و سلّم با
شرافت اصل وحصافت عقل او را فضلى است از هندسه صفت بيرون وعلمى است از اندازه
جهت افزون ، او را به خلافت سلام كنيد،يعنى محكم دست بيعت با او فرادهيد كه با
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم قرابت دارد وعاِلم به سُنَن واحكام است
،صغير راعطوفت كند وكبير را ملاطفت فرمايد ،و چه بسيار گرامى است رعّيت را
رعايت او وامّت را امامت او لاجرم خداوند اورا بر خلق حجّت فرستاد وموعظت او را
ابلاغ داد .
هان اى مردم ! ملاحظه كنيد تا كوركورانه از نور حقّ به يك سوى خيمه نزنيد و
خويشتن را در وادى ضلالت و باطل نيفكنيد، همانا صخر بن قيس يعنى احنف در يوم
جمل از ركاب اميرالمؤ منين عليه السّلام تقاعد ورزيد و شما را آلايش خذلان داد،
اكنون آن آلودگى را به نصرت پسر رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم بشوئيد .
سوگند به خداى كه هر كه از نصرت آن حضرت مسامحت آغازد خداوند او را در چاه
مذلّت اندازد و ذلّت او در عترت و عشيرت او به وراثت سرايت كند و اينك من زره
مبارزت در بر كرده ام و جوشن مشاجرت بر خود پوشيده ام ، و بدانيد آن كس كه كشته
نشود هم سرانجام جان دهد و آن كس كه از مرگ بگريزد عاقبت به چنگ او گرفتار آيد،
خداوند شما را رحمت كند مرا پاسخ دهيد و جواب نيكو در ميان آريد. نخست بنوحنظله
بانگ برداشتند و گفتند: يا ابا خالد! ما خدنگهاى كنايه توئيم و رزم آزمودگان
عشيرت توئيم اگر ما از كمان گشاد دهى بر نشان زنيم و اگر بر قتال فرمائى نصرت
كنيم چون به درياى آتش زنى واپس نمانيم ، و چند كه سيلاب بلا بر تو روى كند
روى نگردانيم با شمشيرهاى خود به نصرت تو بپردازيم و جان و تن را در پيش تو سپر
سازيم .
آنگاه بنوسعد بن يزيد ندا در دادند كه يا ابا خالد! ما هيچ چيز را مبغوضتر از
مخالفت تو ندانيم و بيرون تو گام نزنيم ، همانا صخر بن قيس ما را به ترك قتال
ماءمور ساخت و هنر ما در ما مستور ماند، اكنون ما را لحظه اى مهلت ده تا با
يكديگر مشاورت كنيم پس از آن صورت حال را به عرض رسانيم . از پس ايشان بنو
عامر بن تميم آغاز سخن كردند و گفتند:يا ابا خالد! ما فرزندان پدران توئيم و
خويشان و هم سوگندان توئيم ، ما خشنود نگرديم از آنچه كه ترا به غضب آرد و ما
رحل اقامت نيفكنيم آنجا كه ميل تو روى به كوچ و سفر آورد دعوت ترا حاضر اجابتيم
و فرمان ترا ساخته اطاعتيم .
ابو خالد گفت : اى بنو سعد! اگر گفتار شما با كردار شما راست آيد خداوند همواره
شما را محفوظ دارد و به نصرت خود محفوظ فرمايد .
ابو خالد چون برمكنون خاطر آن جماعت اطّلاع يافت نامه اى براى جناب امام حسين
عليه السّلام بدين منوال نوشت :
بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
امّا بعد؛ پس به تحقيق كه نامه شما به من رسيد و بر مضمون آن آگهى يافتم و
دانستم كه مرا به سوى اطاعت خود خواندى و به يارى خويش طلب فرمودى ، همانا
خداوند تعالى خالى نگذارد جهان را از عالمى كه كار به نيكوئى كند و دليلى كه به
راه رشاد هدايت فرمايد و شما حجّت خدائيد بر خلق ، و امان و امانت او در روى
زمين ، و شما شاخه هاى زيتونه احمديّه ايد و آن درخت را اصل رسول خدا صلى اللّه
عليه و آله و سلّم و فرع شمائيداكنون به فال نيك به سوى ما سفر كن كه من گردن
بنى تميم را در خدمت تو خاضع داشتم و چنان در طاعت و متابعت تو شايق گماشتم كه
شتر تشنه مرآبگاه را، و قلاّده طاعت ترا در گردن بنى سعد انداختم و گردن ايشان
را براى خدمت تو نرم و ذليل ساختم و به زلال نصيحت ساحت ايشان را كه آلايش
تقاعد و توانى در خدمت داشت بشستم و پاك و صافى ساختم .
چون اين نامه به حضرت حسين عليه السّلام رسيد فرمود: خداوند در روز دهشت ايمن
دارد و در روز تشنه كامى سيراب فرمايد.امّا احنف بن قيس او نيز حضرت را به اين
نمط نامه كرد :
(اَمّا بعد ؛ فَاصْبِرْ فَاِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَّقٌ وَ لا يَسْتَخِفَنَّكَ
اَلذَّينَ لا يُوقنوُنَ) (74)
از ايراد اين آيه مباركه به كنايت اشارتى از بى وفائى اهل كوفه به عرض
رسانيد.امّا چون نامه امام حسين عليه السّلام به منذربن جارود رسيد بترسيد كه
مبادا اين مكاتبت از مكيدتهاى عبيداللّه بن زياد باشد و همى خواهد انديشه هاى
مردم را باز داند و هر كس را به كيفر عمل خود رساند و دختر منذر كه بحريّه نام
داشت نيز در حباله نكاح عبيداللّه بود، لاجرم منذر آن مكتوب را با رسول آن حضرت
به نزد ابن زياد آورد و چون ابن زياد آن مكتوب را قرائت كرد امر كرد كه رسول آن
حضرت را گردن زدند و بعضى گفته اند كه به داركشيد .
و اين رسول همان ابو رزين سليمان مولاى آن حضرت بوده كه جلالت شاءنش بسيار بلكه
شيخ ما در كتاب لؤ لؤ و مرجان به مراتب عديده رتبه او را از هانى بن عروه مقدم
گرفته (75) و چون ابن زياد از قتل او بپرداخت بالاى منبر رفت و مردم بصره را به
تهديد و تهويل تنبيهى بليغ نمود و برادرش عثمان بن زياد را جاى خود گذاشت و خود
به جانب كوفه شتافت .
و بالجمله مردم بصره وقتى تجهيز لشكر كردند كه در كربلا به نصرت امام حسين عليه
السّلام حاضر شوند ايشان را آگهى رسيد كه آن حضرت را شهيد كردند، لاجرم بار
بگشودند و به مصيبت و سوگوارى بنشستند . (76)
فصل چهارم : درآمدن جناب مسلم به كوفه و كيفيّت بيعت مردم
در فصل سابق به شرح رفت كه حصرت امام حُسين عليه السّلام جواب نامه هاى كوفيان
را نوشت و مُسلم بن عقيل را فرمان داد تا به سمت كوفه سفر نمايد و آن نامه را
به كوفيان برساند. اكنون ، بدان كه جناب مسلم حسب الا مر آن حضرت مهيّاى كوفه
شد،پس آن حضرت را وداع كرده از مكّه بيرون شد موافق بعضى كلمات ، مسلم نيمه شهر
رَمَضان از مكّه بيرون شد وپنجم شوّال دركوفه واردشد و طىّ منازل كرده تا به
مدينه رفت و در مسجد مدينه نماز كرد و حضرت رسالت صلى اللّه عليه و آله و سلّم
را زيارت كرده به خانه خود رفت و اهل و عشيرت خود را ديدار كرده و وداع آنها
نموده و با دو دليل از قبيله قيس متوجّه كوفه شد. ايشان راه را گم كرده و آبى
كه با خود برداشته بودند به آخر رسيد وتشنگى برايشان غلبه كرده تا آنكه آن دو
دليل هلاك شدند وجناب مسلم به مشقّت بسيار خود را در قريه مضيق به آب رسانيد
واز آنجا نامه اى در بيان حال خود و استعفاء از سفر كوفه براى جناب امام حسين
عليه السّلام نوشت وبه همراهى قيس بن مسهر براى آن حضرت فرستاد .
حضرت استعفاى او را قبول نفرموده واو را امر به رفتن كوفه نمود.چون نامه حضرت
به مسلم رسيد به تعجيل به سمت كوفه روانه شد تا آنكه به كوفه رسيد و در خانه
مختار بن ابى عبيده ثقفى كه معروف بود به خانه سالم بن مسيّب نزول اجلال فرمود
به روايت طبرى بر مسلم بن عوسجه نازل شد و مردم كوفه از استماع قدوم مسلم اظهار
مسرّت و خوشحالى نمودند و فوج فوج به خدمت آن حضرت مى آمدند و آن جناب نامه
امام حسين عليه السّلام را براى هر جماعتى از ايشان مى خواند و ايشان از استماع
كلمات نامه گريه مى كردند و بيعت مى نمودند .
در تاريخ طبرى است كه ميان آن جماعت عابس بن ابى شبيب شاكرى رحمه اللّه بوده
برخاست و حمد ثناى الهى به جاى آورد و گفت : امّا بعد ؛ پس من خبر نمى دهم شما
را از مردم و نمى دانم چه در دل ايشان است و مغرور نمى سازم . شما را با ايشان
، به خدا سوگند كه من خبر مى دهم شما را از آنچه توطين نفس كرده ام بر آن ، به
خدا قسم كه جواب دهم شما را هرگاه مرا بخوانيد وكارزار خواهم كرد البتّه با
دشمنان شما و پيوسته در يارى شما شمشير بزنم تا خدا را ملاقات كنم ومزد خود
نخواهم مگر ازخدا .
پس حبيب بن مظاهر برخاست وگفت :خدا ترا رحمت كند اى عابس همانا آنچه در دل
داشتى به مختصر قولى ادا كردى ، پس حبيب گفت :قَسَم به خداوندى كه نيست جز او
خداوند بحقّ من نيز مثل عابس و بر همان عزمم . پس حنفى برخاست (ظاهراًمُراد
سعيد بن عبداللّه حنفى است) (77)
ومثل اين بگفت . شيخ مفيد رحمه اللّه و ديگران گفته اند كه بر دست مسلم هيجده
هزارنفر از اهل كوفه به شرف بيعت آن حضرت سرافراز گرديدند و در اين وقت مسلم
نوشت به سوى آن حضرت كه تاكنون هيجده هزار نفر به بيعت شما در آمده اند اگر
متوجّه اين صوب گرديد مناسب است . (78)
چون خبر مُسلم وبيعت كوفيان در كوفه منتشر شد،نعمان بن بشير كه از جانب معاويه
ويزيد در كوفه والى بود مردم راتهديد وتوعيد نمود كه از مُسلم دست كشيده وبه
خدمتش رفت و آمد ننمايد،مردم كلام اورا وقعى ننهادند وبه سمع اطاعت نشنيدند .
عبداللّه بن مسلم بن ربيعه كه هواخواه بنى اُميّه بود چون ضعف نعمان را مشاهده
نمود نامه به يزيد نوشت مشتمل براخبار آمدن مسلم به كوفه وبيعت كوفيان وسعايت
درامر نعمان وخواستن والى مقتدرى غير ازآن و ابن سعد و ديگران نيز چنين نامه
نوشتند ويزيدرا بر وقايع كوفه اِخبار دادند .
چون اين مطالب گوشزد يزيد پليد گرديد به صوابديد سر جون كه در شمارعبيد معاويه
بود لكن به مرتبه بلند در نزد معاويه ويزيد رسيده بود چنان صلاح ديد كه علاوه
برامارت بصره ، حكومت كوفه را نيز به عهده عبيداللّه بن زياد واگذارد و اصلاح
اين گونه وقايع را از وى بخواهد. پس نامه نوشت به سوى عبيداللّه بن زياد كه در
آن وقت والى بصره بود،بدين مضمون :
كه يابن زياد ! شيعيان من از مردم كوفه مرا نامه نوشتند و آگهى دادند كه پسر
عقيل وارد كوفه گشته ولشكر براى حسين جمع مى كند چون نامه من به تو رسيد بى
تَاَنّى به جانب كوفه كوچ كن وابن عقيل رابه هر حيله كه مقدور باشد به دست
آورده و در بندش كن يا اينكه او رابه قتل رسان ويااز كوفه بيرونش كن .
چون نامه يزيد به ابن زيادپليد رسيد همان وقت تهيّه سفر كوفه ديد، عثمان
برادرخود را در بصره نايب الحكومه خويش نمود. و روز ديگر بامسلم بن عمروباهلى و
شريك بن اعور حارثى و حشم واهل بيت خود به سمت كوفه روانه شد چون نزديك كوفه
رسيد صبركرد تا هوا تاريك شد آنگاه داخل شهر شد در حالتى كه عمامه سياه
برسرنهاده ودهان خود را بسته بود،و مردم كوفه چون منتظر قدوم امام مظلوم بودند
در شبى كه ابن زياد داخل كوفه مى شد گمان كردند كه آن حضرت است كه به كوفه
تشريف آورده اظهار فرح وشادى مى كردند و پيوسته بر او سلام مى كردند ومرحبا مى
گفتند و آن ملعون را به واسطه ظلمت و تغيير هيئت نمى شناختند تا آنكه از كثرت
جمعيّت مسلم بن عمرو به غضب در آمد وبانگ زد برايشان وگفت :دور شويد اى مردم كه
اين عبيداللّه بن زياد است ،پس مردم متفرّق شدند و آن ملعون خود را به
قصرالاماره رسانيد وداخل قصر شد وآن شب رابيتوته نمود. چون روز ديگر شد مردم را
آگهى داد كه جمع شوند آنگاه بر منبر رفت وخطبه خواند وكوفيان را تهويل وتهديد
نمود و از معصيت سلطان ، ايشان راسخت بترسانيد ودر اطاعت يزيد ايشان را وعده
جايزه واحسان داد آنگاه از منبر فرود آمد و رؤ ساء قبائل و محلاّت را طلبيد
ومبالغه وتاءكيد نمود كه هر كه را گمان بريد كه در مقام خلاف ونفاق است با
يزيد، نام اورا نوشته و بر من عرضه داريد،واگر در اين امر توانى وسُستى كنيد
خون و مال شما بر من حلال خواهد گرديد .
و به روايت طبرى و ابوالفرج چون مسلم داخل باب خانه هانى شد پيغام فرستاد براى
او كه بيرون بيا مرا با تو كارى است ،چون هانى بيرون آمد مسلم فرمود كه من به
نزد تو آمده ام كه مرا پناه دهى وميهمان خود گردانى ،هانى پاسخش داد كه مرابه
امر سختى تكليف كردى واگر نبود ملاحظه آنكه داخل خانه من شدى و اعتماد بر من
نمودى دوست مى داشتم كه از من منصرف شوى لكن الحال غيرت من نگذارد كه ترا از
دست دهم و ترا از خانه خويش بيرون كنم داخل شو ،پس مسلم داخل خانه هانى شد .
(79)
وبه روايت سابقه چون مسلم داخل خانه هانى شد شيعيان در پنهانى به خدمت آن جناب
مى رفتند و بااو بيعت مى كردند و ازهر كه بيعت مى گرفت او را سوگند مى داد كه
افشاى راز ننمايد، و پيوسته كار بدين منوال بود تا آنكه به روايت ابن شهر آشوب
بيست و پنج هزار تن با او بيعت كردند وابن زياد نمى دانست كه مسلم در كجااست و
بدين جهت جاسوس قرار داده بود كه بر احوال مسلم اطّلاع يابند تا آنكه به تدبير
وِحيَل به واسطه غلام خود معقل مطّلع شد كه آن جناب در خانه هانى است و معقل هر
روز به خدمت مسلم مى رفت و بر خفاياى احوال شيعيان آگهى مى يافت و به ابن زياد
خبر مى داد و چون هانى از عبيداللّه بن زياد متوهّم بود تمارض نمود و به بهانه
بيمارى به مجلس ابن زياد حاضر نمى شد .
روزى ابن زياد محمّدبن اشعث واسماءبن خارجه و عمروبن الحجّاج پدر زن هانى را
طلبيد وگفت : چه باعث شده كه هانى نزد من نمى آيد؟ گفتند: سبب ندانيم جز آنكه
مى گويند او بيمار است . گفت : شنيده ام كه خوب شده واز خانه بيرون مى آيد و در
دَرِ خانه خود مى نشيند واگر بدانم كه او مريض است به عيادت او خواهم رفت اينك
شما بشتابيد به نزد هانى و او را تكليف كنيد كه به مجلس من بيايد و حقوق واجبه
مرا تضييع ننمايد، همانا من دوست ندارم كه ميان من و هانى كه از اشراف عرب است
غبار كدورتى مرتفع گردد .
پس ايشان به نزد هانى رفتند و او را به هر نحوى كه بود به سمت منزل ابن زياد
حركت دادند، هانى در بين راه به اسماء، گفت : اى پسر برادر من از ابن زياد خائف
و بيمناكم ، اسماء گفت : مترس زيرا كه او بدى با تو در خاطر ندارد و او را
تسلّى ميداد تا آنكه هانى را به مجلس آن ملعون در آوردند به مكر و خدعه و تزو
ير و حيله آن شيخ قبيله رانزد عبيداللّه آورند، چون نظر عبيداللّه به هانى
افتاد گفت :
اَتتكَ بِخائنٍ رِجْلاُه ؛ مراد آن كه به پاى خود به سوى مرگ آمدى پس با او
شروع كرد به عتاب و خطاب كه اى هانى ! اين چه فتنه اى است كه در خانه خود بر پا
كرده اى و با يزيد در مقام خيانت بر آمده اى و مسلم بن عقيل را در خانه خود جا
داده اى و لشكر و سلاح براى او جمع مى كنى و گمان مى كنى كه اين مطالب بر ما
پنهان و مخفى خواهد ماند .
هانى انكار كرد پس ابن زياد، مَعْقِل را كه بر خفاياى حال هانى و مسلم بن عقيل
مطّلع بود طلبيد چون نظر هانى بر معقل افتاد دانست كه آن ملعون جاسوس ابن زياد
بوده و آن لعين را بر اسرار ايشان آگاه كرده و ديگر نتوانست انكار كند. لا جرم
گفت : به خدا سوگند كه من مسلم را نطلبيده ام و به خانه نياورده ام بلكه به جبر
به خانه من آمده و پناه طلبيد و من حيا كردم كه او را از خانه خود بيرون كنم
اكنون مرا مرخص كن تا بروم و او را از خانه خود بيرون كنم تا هر كجا كه خواهد
برود و از پس آن به نزد تو بر گردم و اگر خواسته باشى رهنى به تو بسپارم كه نزد
تو باشد تا مطمئن باشى به برگشتن من به نزد تو؛ ابن زياد گفت : به خدا قسم كه
دست از تو بر ندارم او تا را به نزد من حاضر گردانى ، هانى گفت : به خدا سوگند
هرگز نخواهد شد، من دخيل و مهمان خود را به دست تو دهم كه او را به قتل آورى ؛
و ابن زياد مبالغه مى كرد در آوردن و او مضايقه مى كرد. پس چون سخن ميان ايشان
به طول انجاميد مسلم بن عمر و باهلى برخاست و گفت : ايّها الا مير! بگذار تا من
در خلوت با او سخن گويم و دست او را گرفته به كنار قصر برد و در مكانى نشستند
كه ابن زياد ايشان رامى ديد و كلام ايشان را مى شنيد، پس مسلم بن عمرو گفت : اى
هانى ! ترا به خدا سوگند مى دهم كه خود را به كشتن مَدِه و عشيره و قبيله خود
را در بلا ميفكن ، ميان مسلم و ابن زياد و يزيد رابطه قربت و خويشى است و او را
نخواهند كشت ، هانى گفت : به خدا سوگند كه اين ننگ را بر خود نمى پسندم كه
ميهمان خود را كه رسول فرزند رسول خدا است به دست دشمن دهم و حال آن كه من
تندرست و توانا باشم و اعوان و ياوران من فراوان باشند، به خدا سوگند اگر هيچ
ياور نداشته باشم مسلم را به او وا نخواهم گذاشت تا آن كه كشته شوم .
ابن زياد چون اين سخنان را بشنيد هانى را به نزد خود طلبيد چون او را به نزديك
او بردند هانى را تهديد كرد و گفت : به خدا سوگند كه اگر در اين وقت مسلم را
حاضر نكنى فرمان دهم كه سر از تنت بردارند، هانى گفت : ترا چنين قوّت و قدرت
نيست كه مرا گردن زنى چه اگر پيرامون اين انديشه گردى در زمان سراى تو را با
شمشيرهاى برهنه حصار دهند و ترا به دست طايفه مَذْحِج كيفر فرمايند، و چنان
گمان مى كرد كه قوم و قبيله او با او همراهى دارند و در حمايت او سستى نمى
نمايند، ابن زياد گفت : و الهفاه عَلَيْكَ اَبا الْبارِقَهِ تُخَوفُنى ؛گفت :
مرا به شمشيرهاى كشيده مى ترسانى . پس امر كرد كه هانى را نزديك او آوردند. پس
با آن چوب كه در دست داشت بر رو و بينى او بسيار زد تا بينى هانى شكست و خون بر
جامه هاى او جارى شد و گوشت صورت او فرو ريخت تا چندان كه آن چوب شكست و هانى
دليرى كرده دست زد به قائمه شمشير يكى از اعوانى كه در خدمت ابن زياد بود و
خواست آن شمشير را به ابن زياد بكشد آن مرد طرف ديگر آن تيغ را گرفت و مانع شد
كه هانى تيغ براند، ابن زياد كه چنين ديد بانگ بر غلامان زد كه هانى را بگيريد
و بر زمين بكشيد و ببريد، غلامان او را بگرفتند و كشيدند و در اُطاقى از بيوت
خانه اش افكندند و در بر او بستند، چون اسماءبن خارجه و به روايت شيخ مفيد
حسّان بن اسماء اين حالت را مشاهده كرد روى به ابن زياد آورد و گفت : تو ما را
امر كردى و رفتيم و اين مرد را به حيله آورديم اكنون با او غدر نموده اين نحو
رفتار مى نمائى ؟! ابن زياد از كلام او در غضب شد و امر كرد كه او را مشت بر
سينه زدند و به ضرب مشت و سيلى او را نشانيدند. و در اين وقت محمّدبن الاشعث
برخاست و گفت : امير مؤ دّب ما است آنچه خواهد بكند ما به كرده او راضى مى
باشيم . پس خبر به عمروبن حجّاج رسيد كه هانى كشته گشته ، عمرو قبيله مَذْحج را
جمع كرد و قصر الاماره آن لعين را احاطه كرد و فرياد زد كه منم عمروبن حجّاج
اينك شجاعان قبيله مَذْحج جمع شدند و طلب خون هانى مى نمايند ابن زياد متوهّم
شد، شُريح قاضى را فرمان كرد كه به نزد هانى رو و او را ديدار كن آنگاه مردم را
خبر ده كه او زنده است و كشته نگشته است . شُريح چون به نزد هانى رفت ديد كه
خون از روى او جارى است و مى گويد كجايند قبيله و خويشان من اگر ده نفر از
ايشان به قصر در آيند مرا از چنگ ابن زياد برهانند. پس شُريح از نزد هانى بيرون
شد و مردم را آگهى داد كه هانى زنده است و خبر قتل او دروغ بوده ، چون قبيله او
بدانستند كه او زنده است خدا را حمد نموده و پراكنده شدند .
و چون خبر هانى به جناب مسلم رسيد امر كرد كه در ميان اصحاب خود ندا كنند كه
بيرون آئيد از براى قتال بى وفايان كوفه چون صداى را شنيدند بر دَرِ خانه هانى
جمع شدند مسلم بيرون آمد براى هر قبيله عَلَمى ترتيب داد در اندك وقتى مسجد و
بازار پر شد از اصحاب او و كار بر ابن زياد تنگ شد و زياده از پنجاه نفر در
دارالا ماره با او نبودند و بعضى از ياوران او كه بيرون بودند راهى نمى يافتند
كه به نزد او روند پس اصحاب مُسلم قصر الاماره را در ميان گرفتند و سنگ مى
افكندند و بر ابن زياد و مادرش دشنام مى دادند. ابن زياد چون شورش كوفيان را
ديد، كثيربن شهاب را به نزد خود طلبيد و گفت : ترا در قبيله مَذْحج دوستان
بسيار است از دارالاماره بيرون شوبا هر كه ترا اطاعت نمايد از مَذْحج مردم را
از عقوبت يزيد و سوُء عاقبت حرب شديد بترسانيد و در معاونت مُسلم ايشان را سُست
گردانيد، و محمّدبن اشعث را فرستاد كه دوستان خود را از قبيله كِنْدَه در نزد
خود جمع كند و رايت امان بگشايد و ندا كند كه هر كه در تحت اين رايت درآيد به
جان و مال و عِرْض در امان باشد .
و همچنين قعقاع ذهلى و شَبَت بن رِبعى و حَجّاربن الجبر و شمرذى الجوشن را براى
فريب دادن آن بى وفايان غدّار بيرون فرستاد .
پس محمّدبن اشعث عَلَمى بلند كرد و جمعى برگرد آن جمع شدند و آن گروه ديگر به
وساوس شيطانى مردم را از موافقت مسلم پشيمان مى كردند و جمعيّت ايشان را به
تفرّق مبدّل مى گردانيدند تا آنكه گروهى بسيار از آن غدّاران را گرد آوردند و
از راه عقب قصر به دارالاماره در آمدند .
و چون ابن زياد كثرتى در اتباع خود مشاهده كرد عَلَمى براى شَبثَبن رِبعْى
ترتيب داد و او را با گروهى از منافقان بيرون فرستاد و اشراف كوفه و بزرگان
قبايل را امر كرد كه بر بام قصر بر آمده و اتباع مسلم را ندا كردند كه اى گروه
بر خود رحم كنيد و پراكنده شويد كه اينك لشكرهاى شام مى رسند و شما را تاب
ايشان نيست و اگر اطاعت كنيد، امير متعهّد شده است كه عذر شما را از يزيد
بخواهد و عطاهاى شما را مضاعف گرداند، و سوگند ياد كرده است كه اگر متفّرق
نشويد چون لشكرهاى شام برسند مردان شما را به قتل آورند و بى گناه را به جاى
گناهكار بكشند و زنان و فرزندان شما بر اهل شام قسمت شود .
و كثيربن شهاب و اشرافى كه با ابن زياد بودند نيز از اين نحو كلمات مردم را
تخويف و انذار مى دادند تا آنكه نزديك شد غروب آفتاب ، مردم كوفه را اين سخنان
وحشت آميز دهشت انگيز شد بناى نفاق و تفرّق نهادند .
مُتفّرق شدن كوفيان بى وَفااز دور مُسْلِم بنعَقيل رحمه اللّه
اَبُومِخْنَف از يونس بن اسحاق روايت كرده و او از عبّاس جدلى كه گفت : ما چهار
هزار نفر بوديم كه با مسلم بن عقيل براى دفع ابن زياد خروج كرديم هنوز به قصر
الاماره نرسيده بوديم كه سيصد نفر شديم يعنى به اين نحو مردم از دور مسلم
متفرّق شدند . (80)
بالجمله ؛ مردم كوفه پيوسته از دور مسلم پراكنده مى شدند و كار به جائى رسيد كه
زنها مى آمدند و دست فرزندان يا برادران خويش را گرفته و به خانه مى بردند، و
مردان مى آمدند و فرزندان خود را مى گفتند كه سر خويش گيريد و پى كار خود رويد
كه چون فردا لشكر شام رسد ما تاب ايشان نياوريم ، پس پيوسته مردم ، از دور مسلم
پراكنده شدند تا آنكه وقت نماز شد و مسلم نماز مغرب را در مسجد ادا كرد، در
حالتى كه از آن جماعت انبوه با او باقى نمانده جز سى نفر، مسلم چون اين نحو بى
وفائى از كوفيان ديد خواست از مسجد بيرون آيد هنوز به باب كِنْدَه نرسيده بود
كه در مرافقت او زياده از ده كس موافقت نداشت ، چون پاى از در كِنْدِه بيرون
نهاد هيچ كس با او نبود و يك تنه ماند، پس آن غريب مظلوم نگاه كرد يك نفر نديد
كه او را به جائى دلالت كند يا او را به منزل خود برد يا او را معاونت كند اگر
دشمنى قصد او نمايد .
پس متحيّرانه در كوچه هاى كوفه مى گرديد و نمى دانست كه كجا برود تا آنكه عبور
او به خانه هاى بنى بَجيلَه از جماعت كِنْدَه افتاد چون پاره اى راه رفت به در
خانه طَوْعَه رسيد و او كنيز اشعث بن قيس بود كه او را آزاد كرده بود و زوجه
اسيد خضرمى گشته بود و از او پسرى به هم رسانيده بود، و چون پسرش به خانه
نيامده بود طَوْعَه بر در خانه به انتظار او ايستاده بود، جناب مسلم چون او را
ديد نزديك او تشريف برد و سلام كرد طوعه جواب سلام گفت پس مسلم فرمود :
يا اَمَةَ اللّهِ اِسْقني ماَّءً .
شعر :
غريب كوفه با چشم پراختر بدان زن گفت كاى فرخنده مادر
مرا سوز عطش بربوده از تاب رَسان بر كام خشكم قطره آب
مرا به شربت آبى سيراب نما، طَوْعَه جام آبى براى آن جناب آورد، چون مسلم آب
آشاميد آنجا نشست ، طوعه ظرف آب را برد به خانه گذاشت و برگشت ديد آن حضرت را
كه در خانه او نشسته گفت : اى بنده خدا! مگر آب نياشاميدى ؟ فرمود: بلى . گفت :
بر خيز و به خانه خود برو، مسلم جواب نفرمود، دوباره طوعه كلام خود را اعاده
كرد همچنان مسلم خاموش بود تا دفعه سوم آن زن گفت : سُبْحان اللّه ، اى بنده
خدا! بر خيز به سوى اهل خود برو؛ چه بودن تو در اين وقت شب بر در خانه من
شايسته نيست و من هم حلال نمى كنم براى تو :
شعر :
شب است و كوفه پر آشوب و تشويش روان شو سوى آسايشگه خويش
مسلم بر خاست فرمود: يا اَمَة اللّه ! مرا در اين شهر خانه و خويشى و يارى نيست
غريبم و راه به جائى نمى برم آيا ممكن است به من احسان كنى ومرا در خانه خود
پناه دهى و شايد من بعد از اين روز مكافات كنم ترا،عرضه كرد قضيّه شما چيست ؟
فرمود :من مُسلم بن عقيلم كه اين كوفيان مرا فريب دادند و از ديار خود آواره
كردند ودست از يارى من برداشتند و مرا تنها و بى كس گذاشتند ،طوعه گفت :توئى
مسلم ؟!فرمود بلى . عرض كرد:بفرما داخل خانه شو؛پس او را به خانه آورد و حجره
نيكو براى او فرش كرد وطعام براى آن جناب حاضر كرد، مسلم ميل نفرمود، آن زن مؤ
منه به قيام خدمت اشتغال داشت ، پس زمانى نگذشت پسرش بلال به خانه آمد چون ديد
مادرش به آن حجره رفت و آمد بسيار مى كند در خاطرش گذشت كه مطلب تازه اى است
لهذا از مادر خويش از سبب آن حال سؤ ال نمود مادرش خواست پنهان دارد پسر اصرار
والحاح كرد، طَوْعَه خبر آمدن مُسلم رابه او نقل كرد واو را سوگند دادكه افشاء
آن راز نكند، پس بلال ساكت گرديد وخوابيد .
وامّا ابن زياد لَعين چون نگريست كه غوغا وغُلواى (بالضّم وفتح اللاّم ويسكن
،سركشى واز حدّ در گذشتن) اصحاب مسلم دفعةً واحده فرونشست با خود انديشيد كه
مبادا مسلم با اصحاب خويش در كيد وكين من مكرى نهاده باشند تامُغافِصَةً بر من
بتازند وكار خود را بسازند و بيمناك بود كه دَرِ دارالاماره بگشايد واز براى
نماز به مسجد در آيد .
لاجرم مردم خويش را فرمان داد كه از بام مسجد تختهاى سقف راكنده وروشن كنند
وملاحظه نمايند مبادا مسلم واصحابش در زير سقفها وزواياى مسجد پنهان شده باشند،
آنهابه دستور العمل خويش رفتار كردند وهرچه كاوش نمودند خبرى از مسلم
نجستند،ابن زياد را خبر دادند كه مردم متفرّق شده اند و كسى در مسجد نيست ، پس
آن لعين امر كردكه باب سدّه را مفتوح كردند و خود با اصحاب خويش داخل مسجد شد و
منادى او در كوفه ندا كرد كه هر كه از بزرگان و رؤ ساء كوفه به جهت نماز خفتن
در مسجد حاضر نشود خون او هدر است .پس در اندك وقتى مسجد از مردم مملو شد پس
نماز راخواند وبر منبر بالا رفت بعداز حمد و ثنا گفت : همانا ديديد اى مردم كه
ابن عقيل سفيه جاهل چه مايه خلاف و شقاق انگيخت ، اكنون گريخته است پس هر كسى
كه مسلم در خانه او پيدا شود و ما را خبر نداده باشد جان و مال او هدر است و هر
كه او را به نزد ما آورد بهاى ديت مسلم را به او خواهم داد و ايشان را تهديد و
تخويف نمود .
پس از آن رو كرد به حُصَيْن بن تَميم وگفت . اى حُصَيْن ! مادرت به عزايت
بنشيند اگر كوچه هاى كوفه را محافظت نكنى و مسلم فرار كند، اينك ترا مسلّط
برخانه هاى كوفه كردم و داروغه گرى شهر را به تو سپردم ، غلامان واتباع خود
رابفرست كه كوچه و دروازه هاى شهر را محافظت نمايند تا فردا شود خانه ها را
گردش نموده و مسلم را پيدا كرده حاضرش نمايند .
پس از منبر به زير آمد و داخل قصر گرديد، چون صبح شد آن ملعون در مجلس نشست و
مردم كوفه را رخصت داد كه داخل شوند و محمّد بن اشعث را نوازش نموده در پهلوى
خود جاى داد، پس در آن وقت پسر طوعه به در خانه ابن زياد آمد و خبر مسلم را به
عبدالرّحمن پسر محمّد اشعث داد، آن ملعون به نزد پدر خود شتافت و اين خبر را
آهسته به او گفت ، ابن زياد چون در جنب محمّد اشعث جاى داشت بر مطلب آگهى يافت
پس محمّد را امر كرد كه برخيزد و برود و مسلم را بياورد و عبيداللّه بن عبّاس
سلمى را با هفتاد كس از قبيله قيس همراه او كرد .
پس آن لشكر آمدند تا در خانه طوعه رسيدند مسلم چون صداى پاى اسبان را شنيد
دانست كه لشكر است و به طلب اوآمده اند، پس شمشير خود را برداشت وبه سوى ايشان
شتافت آن بى حياها در خانه ريختند آن جناب برايشان حمله كرد وآنها را ازخانه
بيرون نمود باز لشكر بر او هجوم آوردند مسلم نيز بر ايشان حمله نمود و از خانه
بيرون آمد .
ودر كامل بهائى است كه چون صداى شيهه اسبان به گوش مسلم رسيد مُسلم دعا مى
خواند دعا را به تعجيل به آخر رسانيد وسلاح بپوشيد وگفت : آنچه برتو بود اى
طَوْعَه از نيكى كردى واز شفاعت حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلّم نصيب
يافتى ، من دوش در خواب بودم عمّم اميرالمؤ منين عليه السّلام را ديدم مرا
فرمود: فرداپيش من خواهى بود . (81)
و مسعُودى و ابوالفرج گفته اند: چون مسلم از خانه بيرون شد وآن هنگامه واجتماع
كوفيان را ديد ونظاره كرد كه مردم از بالاى بامها سنگ بر او مى زنند و دسته هاى
نى را آتش زده بر بدن او فرو مى ريزند فرمود :
اَكُلّما اَرى مِنَ الاَجْلابِ لِقَتْلِ ابْنِ عَقيلٍ يا نَفْسُ اُخْرُجي اِلَى
الَمْوتِ الَّذي لَيْسَ مِنْهُ مَحيصٌ؛. يعنى آيا اين هنگامه واجتماع لشكر براى
ريختن خون فرزند عقيل شده ؟اى نفس بيرون شو به سوى مرگى كه از او چاره و گريزى
نيست ،پس با شمشير كشيده در ميان كوچه شد و بر كوفيان حمله كرد و به كارزار
مشغول شدو رجز خواند .
شعر :
اَقْسَمْتُ لا اُقْتَلُ اِلاّحُرّاً وَاِنْ رَاَيْتُ المَوْتَ شَيْئانُكْراً
كُلُّ امْرِءٍ يَوْماًمُلاقٍ شَرّاً اَوْ يَخْلُطَ الْبارِد سُخْناً مُرّاً
رُدَّ شعاعِ (82) النَفْسِ فَاسْتَقَرّا اَخافُ اَنْ اُكْذَبَ اَوْ اُغَرّا
(83)
مبارزه مسلم رحمه اللّه با كوفيان :
علاّمه مجلسى رحمه اللّه در جلاء فرموده كه چون مسلم صداى پاى اسبان را شنيد
دانست كه به طلب او آمدند
گفت : اِنّا لِلّه وَ اِنّا اِلَيْه راجِعُونَ و شمشير خود را برداشت و از خانه
بيرون آمد چون نظرش بر ايشان افتاد شمشير خود را كشيد و بر ايشان حمله آورد و
جمعى از ايشان را بر خاك هلاك افكند و به هر طرف كه رو مى آورد از پيش او مى
گريختند تا آنكه در چند حمله چهل و پنج نفر ايشان را به عذاب الهى واصل
گردانيد، و شجاعت و قوّت آن شير بيشه هيجاء به مرتبه اى بود كه مردى را به يك
دست مى گرفت و بر بام بلند مى افكند تا آنكه بكر بن حمران ضربتى بر روى مكرّم
او زد و لب بالا و دندان او را افكند و باز آن شير خدا به هر سو كه رو مى آورد
كسى در برابر او نمى ايستاد چون از محاربه او عاجز شدند بر بامها بر آمدند و
سنگ و چوب بر او مى زدند و آتش برنى مى زدند و بر سر آن سرور مى انداختند، چون
آن سيّد مظلوم آن حالت را مشاهده نمود و از حيات خود نااميد گرديد شمشير كشيد و
بر آن كافران حمله كرد و جمعى را از پا درآورد .
چون ابن اشعث ديد كه به آسانى دست بر او نمى توان يافت گفت : اى مسلم ! چرا خود
را به كشتن مى دهى ما ترا امان مى دهيم و به نزد ابن زياد مى بريم و او اراده
قتل تو ندارد مسلم گفت : قول شما كوفيان را اعتماد نشايد و از منافقان بى دين
وفا نمى آيد، چون آن شير بيشه هيجاء از كثرت مقاتله اعداء و جراحتهاى آن
مكّاران بى وفا مانده شد و ضعف و ناتوانى بر او غالب گرديد ساعتى پشت به ديوار
داد .
چون ابن اشعث بار ديگر امان بر او عرض كرد به ناچار تن به امان در داد با آنكه
مى دانست كه كلام آن بى دينان را فروغى از صدق نيست به ابن اشعث گفت : كه آيا
من در امانم ؟ گفت : بلى . پس به رفيقان او خطاب كرد آيا مرا امان داده ايد؟
گفت : بلى دست از محاربه برداشت و دل بر كشته شدن گذاشت .
و به روايت سيّد بن طاوس هر چند امان بر او عرض كردند قبول نكرده در مقاتله
اعدا اهتمام مى نمود تا آنكه جراحت بسيار يافت و نامردى از عقب او در آمد ونيزه
بر پشت او زد و او را به روى انداخت آن كافران هجوم آوردند و او را دستگير
كردند انتهى . (84) پس استرى آوردند و آن حضرت را بر او سوار كردند و بر دور او
اجتماع نمودند و شمشير او را گرفتند. مسلم در آن حال از حيات خود ماءيوس شد و
اشك از چشمان نازنينش جارى شد و فرمود: اين اوّل مكر و غدر است كه با من
نموديد، محمّد بن اشعث گفت : اميدوارم كه باكى بر تو نباشد، مسلم فرمود: پس
امان شما چه شد؟! پس آه حسرت از دل پر درد بر كشيد و سيلاب اشك (85) از ديده
باريد و گفت : اَنّالِلّهِ وَ اِنّا اِلَيْهِ راجعُونَ .
عبداللّه بن عبّاس سلمى گفت : اى مسلم ! چرا گريه مى كنى آن مقصد بزرگى كه تو
در نظر دارى اين آزارها در تحصيل آن بسيار نيست . گفت : گريه من براى خودم نيست
بلكه گريه ام بر آن سيّد مظلوم جناب امام حسين عليه السّلام و اهل بيت او است
كه به فريب اين منافقان غدّار از يار و ديار خود جدا شده اند و روى به اين جانب
آورده اند نمى دانم بر سر ايشان چه خواهد آمد .
پس متو جّه ابن اشعث گرديد و فرمود: مى دانم كه بر امان شما اعتمادى نيست و من
كشته خواهم شد، التماس دارم كه از جانب من كسى بفرستى به سوى حضرت امام حسين
عليه السّلام كه آن جناب به مكر كوفيان و وعده هاى دروغ ايشان ترك ديار خود
ننمايد و بر احوال پسر عّم غريب و مظلوم خود مّطلع گردد؛ زيرا ميدانم كه آن
حضرت امروز يا فردا متوجّه اين جانب مى گردد، و به او بگويد كه پسر عمّت مسلم
مى گويد كه از اين سفر برگرد پدر و مادرم فداى تو باد كه من در دست كوفيان اسير
شدم و مترصّد قتلم و اهل كوفه همان گروهند كه پدر تو آرزوى مرگ مى كرد كه از
نفاق ايشان رهائى يابد؛ ابن اشعث تعهّد كرد. پس مسلم را به در قصر ابن زياد برد
و خود داخل قصر شد و احوال مسلم را به عرض آن ولد الزّنا رسانيد. ابن زياد گفت
: تو را با امان چه كار بود من ترا نفرستادم كه او را امان بدهى ، ابن اشعث
ساكت ماند .
چون آن غريق بحر محنت و بلا را در قصر بازداشتند تشنگى بر او غلبه كرده بود و
اكثر اعيان كوفه بر در دارالا ماره نشسته منتظر اذن بار بودند در اين وقت مسلم
نگاهش افتاد بر كوزه اى از آب سرد كه بر در قصر نهاده بودند رو به آن منافقان
كرده و فرمود: جرعه آبى به من دهيد، مسلم بن عمرو گفت : اى مسلم ! مى بينى آب
اين كوزه را چه سرد است به خدا قسم كه قطره اى از آن نخواهى چشيد تا حميم جهنّم
را بياشامى ، جناب مسلم فرمود: واى بر تو كيستى تو؟ گفت : من آن كسم كه حقّ را
شناختم و اطاعت امام خود يزيد نمودم هنگامى كه تو عصيان او نمودى ، منم مسلم بن
عمرو باهلى .
حضرت مسلم فرمود: مادرت به عزايت بنشيند چقدر بد زبان و سنگين دل وجفا كار مى
باشى هر آينه تو سزاوارترى از من به شُرب حميم و خلود در جحيم .
پس جناب مسلم از غايت ضعف و تشنگى تكيه بر ديوار كرد و نشست ، عمروبن حريث بر
حال مسلم رقّتى كرد غلام خود را فرمان داد كه آب براى مسلم بياورد و آن غلام
كوزه پر آب با قدحى نزد مسلم آورد و آب در قدح ريخت و به مسلم داد چون خواست
بياشامد قدح از خون دهانش سرشار شد آن آب را ريخت و آب ديگر طلبيد اين دفعه نيز
خوناب شد .
در مرتبه سوم خواست كه بياشامد دندانهاى ثناياى او در قدح ريخت . مسلم گفت :
اْلحَمْدُ لِلِّهِ لوْ كانَ مِنَ الرِّزْقِ اْلَمقْسُوم لَشَرِبتُهُ. گفت :
گويا مقدور نشده است كه من از آب دنيا بياشامم .
در اين حال رسول ابن زياد آمد مسلم را طلبيد، آن حضرت چون داخل مجلس ابن زياد
شد سلام نكرد يكى از ملازمان ابن زياد بانگ بر مسلم زد كه بر امير سلام كن ،
فرمود: واى بر تو! ساكت شو سوگند به خدا كه او بر من امير نيست ، و به روايت
ديگر فرمود: اگر مرا خواهد كشت سلام كردن من بر او چه اقتضا دارد و اگر مرا
نخواهد كشت بعد از اين سلام من بر او بسيار خواهد شد، ابن زياد گفت : خواه سلام
بكنى و خواه نكنى من تو را خواهم كشت . پس مسلم فرمود: چون مرا خواهى كشت بگذار
كه يكى از حاضرين را وصىّ خود كنم كه به وصيّتهاى من عمل نمايد، گفت : مهلت ترا
تا وصيت كنى ، پس مسلم در ميان اهل مجلس رو به عُمر بن سعد كرده گفت : ميان من
و تو قرابت و خويشى است من به تو حاجتى دارم مى خواهم وصيّت مرا قبول كنى ، آن
ملعون براى خوش آمد ابن زياد گوش به سخن مسلم نداد .
شعر :
عبيداللّه گفت اى بى حمّيت ز مسلم كن قبول اين وصيّت
اى عُمر! مسلم با تو رابطه قرابت دارد چرا از قبول وصّيت او امتناع مى نمايى
بشنو هر چه مى گويد. عُمر چون از ابن زياد دستور يافت دست مسلم را گرفت به كنار
برد، مسلم گفت : وصّيت هاى من آن است كه :
اولاً من در اين شهر هفتصد درهم قرض دارم شمشير و زره مرا بفروش و قرض مرا ادا
كن .
دوم آنكه چون مرا مقتول ساختند بدن مرا از ابن زياد رخصت بطلبى و دفن نمائى .
سوّم آنكه به حضرت امام حسين عليه السّلام بنويسى كه به اين جانب نيايد چون كه
من نوشته ام كه مردم كوفه با آن حضرت اند و گمان مى كنم كه به اين سبب آن حضرت
به طرف كوفه مى آيد؛ پس عمر سعد تمام وصيتهاى مسلم را براى ابن زياد نقل كرد،
عبيداللّه كلامى گفت كه حاصلش آن است كه اى عُمر تو خيانت كردى كه راز او را
نزد من افشا كردى امّا جواب وصيّتهاى او آن است كه ما را با مال او كارى نيست
هر چه گفته است چنان كن ، و امّا چون او را كشتيم در دفن بدن او مضايقه نخواهيم
كرد .
و به روايت ابو الفرج ابن زياد گفت : امّا در باب جثّه مسلم شفاعت ترا قبول
نخواهم كرد چون كه او را سزاوار دفن كردن نمى دانم به جهت آنكه با من طاغى و در
هلاك من ساعى بود .
امّا حسين اگر او اراده ما ننمايد ما اراده او نخواهيم كرد، پس ابن زياد رو به
مسلم كرد و به بعضى كلمات جسارت آميز با آن حضرت خطاب كرد مسلم هم با كمال قوّت
قلب جواب او را مى داد و سخنان بسيار در ميان ايشان گذشت تا آخر الا مر ابن
زياد - عليه اللّعنة ولد الزّنا - ناسزا به او و حضرت اميرالمؤ منين عليه
السّلام و امام حسين عليه السّلام و عقيل گفت ، پس بكر بن حمران را طلبيد (86)
و اين ملعون را مسلم ضربتى بر سرش زده بود پس او را امر كرد كه مسلم را ببر به
بام قصر و او را گردن بزن ، مسلم گفت به خدا قسم اگر در ميان من و تو خويشى و
قرابتى بود حكم به قتل من نمى كردى . (87)
و مراد آن جناب از اين سخن آن بود كه بيا گاهاند كه عبيداللّه و پدرش زياد بن
ابيه زنا زادگانند و هيچ نسبى و نژادى از قريش ندارند. پس بكر بن حمران لعين
دست آن سلاله اخيار را گرفت و بر بام قصر برد و در اثناى راه زبان آن مقرّب
درگاه به حمد و ثناء و تكبير و تهليل و تسبيح و استغفار و صلوات بر رسول خدا
صلى اللّه عليه و آله و سلّم جارى بود و با حقّ تعالى مناجات مى كرد و عرضه مى
داشت كه بارالها تو حكم كن ميان ما و ميان اين گروهى كه ما را فريب دادند و
دروغ گفتند و دست از يارى ما برداشتند پس بكر بن حمران - لعنة اللّه عليه - آن
مظلوم را در موضعى از بام قصر كه مشرف بر كفشگران بود برد و سر مباركش را از تن
جدا كرد و آن سر نازنين به زمين افتاد پس بدن شريفش را دنبال سر از بام به زير
افكند و خود ترسان و لرزان به نزد عبيداللّه شتافت . آن ملعون پرسيد كه سبب
تغيير حال تو چيست ؟ گفت : در وقت قتل مسلم مرد سياه مهيبى را ديدم در برابر من
ايستاده بود و انگشت خويش را به دندان مى گزيد و من چندان از او هول و ترس
برداشتم كه تا به حال چنين نترسيده بودم ، آن شقى گفت : چون مى خواستى به خلاف
عادت كار كنى دهشت بر تو مستولى گرديده و خيال در نظر تو صورت بسته :
شعر :
چه شد خاموش شمع بزم ايمان بياوردند هانى را ز زندان
گرفتندش سر از پيكر به زودى به جرم آن كه مهماندار بودى
پس ابن زياد هانى را براى كشتن طلبيد و هر چند محمّد بن اشعث و ديگران براى او
شفاعت كردند سودى نبخشيد، پس فرمان داد هانى را به بازار برند و در مكانى كه
گوسفندان را به بيع و شرا در مى آورند گردن زنند، پس هانى را كتف بسته از
دارالا ماره بيرون آوردند و او فرياد بر مى داشت كه وامَذْحِجاهُ وَ لا مَذحِجَ
لِىَ اليَوْم يا مَذْحِجاهُ وَ اَيْنَ مَذْحِجُ .
از حبيب السِيَّر نقل است كه هانى بن عروه (88) از اشراف كوفه و اعيان شيعه
بشمار مى رفت و روايت شده كه به صحبت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم تشرّف
جسته و در روزى كه شهيد شد هشتاد و نه سال داشت (89) . و در مروج الذّهب مسعودى
است (90) كه تشخّص و اعيانيّت هانى چندان بود كه چهار هزار مرد زره پوش با او
سوار مى شد و هشت هزار پياده فرمان پذير داشت و چون اَحْلاف يعنى هم عهدان و هم
سوگندان خود را از قبيله كِنْدَه و ديگر قبائل دعوت مى كرد سى هزار مرد زره پوش
او را اجابت مى نمودند اين هنگام كه او را به جانب بازار براى كشتن مى بردند
چندان كه صيحه مى زد و مشايخ قبائل را به نام ياد مى كرد و وامَذْحِجاهُ مى گفت
هيچ كس او را پاسخ نداد لاجرم قوّت كرد و دست خود را از بند رهائى داد و گفت :
آيا عمودى يا كاردى يا سنگى يا استخوانى نيست كه من با آن جدال و مدافعه كنم ،
اعوان ابن زياد كه چنين ديدند به سوى او دويدند و او را فرو گرفتند و اين دفعه
او را سخت ببستند و گفتند: گردن بكش ! گفت : من به عطاى جان خود سخىّ نيستم و
بر قتل خود اعانت شما نخواهم كرد پس يك تن غلام ابن زياد كه رشيد تركى نام داشت
ضربتى بر او زد و در او اثر نكرد هانى گفت : اِلَى اللّهِ الْمعاد اللّهم اِلى
رَحْمَتِكَ وَ رِضْوانِكَ ؛
يعنى بازگشت همه به سوى خدا است ،خداوندا! مرا ببر به سوى رحمت و خشنودى خود،
پس ضربتى ديگر زد و او را به رحمت الهى واصل گردانيد .
وچون مسلم وهانى كشته گشتند به فرمان ابن زياد، عبدالاعلى كلبى را كه از شجعان
كوفه بود و در روز خروج مسلم به يارى مسلم خروج كرده بود و كثيربن شهاب او را
گرفته بود، و عمارة بن صلَخت ازدى را كه او نيز اراده يارى مسلم داشت ودستگير
شده بود هردو را آوردند وشهيد كردند .
وموافق روايت بعضى از مقاتل معتبره ،ابن زياد امر كرد كه تن مسلم وهانى را به
گرد كوچه وبازار بگردانيدند و در محلّه گوسفند فروشان به دار زدند. وسبط بن
الجوزى گفته كه بدن مسلم را در كناسه به دار كشيدند. وبه روايت سابقه چون قبيله
مَذْحِج چنين ديدند جُنْبشى كردند و تن ايشان را از داربه زير آوردند و بر
ايشان نماز گزاردند وبه خاك سپردند . (91) پس ابن زياد سرمسلم را به نزد يزيد
فرستاد و نامه ا به يزيد نوشت و احوال مسلم و هانى را در آن درج كرد، چون نامه
و سرها به يزيد رسيد شاد شد وامر كرد تا سر مسلم و هانى را بر دروازه دمشق
آويختند وجواب نامه عبيداللّه را نوشت وافعال او را ستايش كردو اورا نوازش
بسيار نمود ونوشت كه شنيده ام حسين عليه السّلام متوجّه عراق گرديده است بايد
كه راهها را ضبط نمائى ودر ظفر يافتن به او سعى بليغ به عمل آورى و به تهمت
وگمان ،مردم را به قتل رسانى و آنچه هر روز سانح مى شود براى من بنويسى . وخروج
مسلم در روز سه شنبه ماه ذى الحجّه بود وشهادت او در روز چهارشنبه نهم كه روز
عرفه باشد واقع شد .
وابو الفرج گفته مادَر مسلم ام ولد بود و عليّه نام داشت وعقيل اورا در شام
ابتياع نموده بود . (92)
مؤ لّف گويد: كه عدد اولاد مسلم رادر جائى نيافتم ، لكن آنچه بر آن ظفر يافتم
پنج تن شمار آوردم .
نخستين :عبداللّه بن مسلم كه اوّل شهيد از اولاد ابو طالب است در واقعه طَفّ
بعد از علّى اكبر و مادَرِ او رقيّه دختر اميرالمؤ منين عليه السّلام است .
دوّم : محمّدومادَرِ او امّ ولد است و بعد از عبداللّه در كربلا شهيد گشت .
و دوتن ديگر از فرزندان مسلم به روايت مناقب قديم ، محمّد و ابراهيم است كه
مادَرِايشان از اولاد جعفر طيّار مى باشد، و كيفيّت حبس و شهادت ايشان بعد از
اين به شرح خواهد رفت .
فرزند پنجم : دختركى سيزده ساله به روايت اعثم كوفى و او با دختران امام حسين
عليه السّلام درسفر كربلا مصاحبت داشت .
و بدان كه مسلم بن عقيل را فضيلت وجلالت افزون است از آنكه در اين مختصر ذكرشود
كافى است در اين مقام ملاحظه حديثى كه در آخر فصل پنجم از باب اوّل به شرح رفت
ومطالعه كاغذى كه حضرت امام حسين عليه السّلام به كوفيان در جواب نامه هاى
ايشان نوشت وقبر شريفش در جنب مسجد كوفه واقع وزيارتگاه حاضر وبادى وقاصى ودانى
است .
و سيّدبن طاوس از براى او دو زيارت نقل فرمود واحقر هردو زيارت را در كتاب هدية
الزّائرين نقل نمودم . (93) و قبر هانى رحمه اللّه مقابل قبر مسلم واقع است .
و عبداللّه بن زبير اسدى ، هانى و مسلم را مرثيه گفته در اشعارى كه صدر آن اين
است :
شعر :
فَاِنْ كُنْت لاتَدرينَ مَا الْمُوتُ فَانْظُرى اِلى ِالى هانِي فى السّوقِ
وَابْنِ عَقيلٍ
وَاِنّى لاََ سْتَحْسِنُ قَوْلَ بَعْضِ الّسادَةِالجَليلِفى رِثاءِ مُسْلِمِ
بْنِ عقيلٍ :
شعر :
سَقَتْكَ دَماً يا بْنَ عَمِّ الْحُسَيْنِ مَدامِعُ شيعَتِكَ السّافِحَة
وَ لا بَرِحَتْ هاطِلاتُ الدُّمُوعِ تُحَيِّكَغادِيَةًرائِحَةً
لاِ نّكَ لَم تُرْوَ مِنْ شَرْبَةٍ ثناياكَ فيها غَدَتْ طائِحَةً (94)
رَمُوكَ مِنَ الْقَصْرِ اِذْ اَوْ ثَقُوكَ فَهَلْ سَلِمَتْ فيكَ مِنْ جارِحَةٍ
تَجُرُّ بِاَسْواقِهِمْ فِى الْحِبالِ اَلَسْتَ اَميرَ هُمُ الْبارحَة
اَتَقضى وَ لَمْ تَبْكِكَ الْباكياتُ اَمالَكَ فِى الْمِصْر مِن نائِحة
لَئنْ تِقْضِ نَحْباً فَكَمْ فى زَرُوْد (95) عَلَيْكَ العَشيّةُ مِنْ صائحةٍ
فصل پنجم : در كيفيت اسيرى و شهادت طفلان مسلم
چون ذكر شهادت مسلم شد مناسب ديدم كه شهادت طفلان او را نيز ذكر كنم اگر چه
واقعه شهادت آنها بعد از يك سال از قتل مسلم گذشته واقع شده ؛ شيخ صدوق به سند
خود روايت كرده از يكى از شيوخ اهل كوفه كه گفت : چون امام حسين عليه السّلام
به درجه رفيعه شهادت رسيد اسير كرده شد از لشكرگاه آن حضرت دو طفل كوچك از جناب
مسلم بن عقيل و آوردند ايشان را نزد ابن زياد، آن ملعون طلبيد زندانبان خود را
و امر كرد او را كه اين دو طفل را در زندان كن و بر ايشان تنگ بگير و غذاى لذيذ
و آب سرد به ايشان مده آن مرد نيز چنين كرده و آن كودكان در تنگناى زندان به سر
مى بردند و روزها روزه مى داشتند، و چون شب مى شد دو قرص نان جوين با كوزه آبى
براى ايشان پيرمرد زندانى مى آورد و به آن افطار مى كردند تا مدّت يك سال حبس
ايشان به طول انجاميد، پس از اين مدّت طويل يكى از آن دو برادر ديگرى را گفت كه
اى برادر مدّت حبس ما به طول انجاميد و نزديك شد كه عمر ما فانى و بدنهاى ما
پوسيده و بالى شود پس هرگاه اين پيرمرد زندانى بيايد حال ما را براى او نقل كن
و نسبت ما را به پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم به او بگو تا آنكه شايد بر
ما توسعه دهد، پس هنگامى كه شب داخل شد آن پيرمرد به حسب عادت هر شب آب و نان
كودكان را آورد، برادر كوچك او را فرمود كه اى شيخ ! محمّد صلى اللّه عليه و
آله و سلّم را مى شناسى ؟ گفت : بلى چگونه نشناسم و حال آنكه آن جناب پيغمبر من
است ! گفت : جعفر بن ابى طالب را مى شناسى ؟ گفت : بلى ، جعفر همان كسى است كه
حق تعالى دو بال به او عطا خواهد كرد كه در بهشت با ملائكه طيران كند. آن طفل
فرمود كه على بن ابى طالب را مى شناسى ؟ گفت : چگونه نشناسم او پسر عمّ و برادر
پيغمبر من است .آنگاه فرمود: اى شيخ ! ما از عترت پيغمبر تو مى باشيم ، ما دو
طفل مسلم بن عقيليم اينك در دست تو گرفتاريم اين قدر سختى بر ما روا مدار و پاس
حرمت نبوى را در حقّ ما نگه دار. شيخ چون اين سخنان را بشنيد بر روى پاى ايشان
افتاد و مى بوسيد و مى گفت : جان من فداى جان شما اى عترت محمّد مصطفى صلى
اللّه عليه و آله و سلم اين در زندان است گشاده بر روى شما به هر جا كه خواهيد
تشريف ببريد .
پس چون تاريكى شب دنيا را فرا گرفت آن پيرمرد آن دو قرص نان جوين را با كوزه آب
به ايشان داد و ايشان را ببرد تا سر راه و گفت : اى نورديدگان ! شما را دشمن
بسيار است از دشمنان ايمن مباشيد پس شب را سير كنيد و روز پنهان شويد تا آنكه
حقّ تعالى براى شما فرجى كرامت فرمايد. پس آن دو كودك نورس در آن تاريكى شب راه
مى پيمودند تا هنگامى كه به منزل پير زنى رسيدند پير زن را ديدند نزد در
ايستاده از كثرت خستگى ديدار او را غنيمت شمرده نزديك او شتابيدند و فرمودند:
اى زن ! ما دو طفل صغير و غريبيم و راه به جائى نمى بريم چه شود بر ما منّت نهى
و ما را در اين تاريكى شب در منزل خود پناه دهى چون صبح شود از منزلت بيرون
شويم و به طريق خود رويم ؟ پيرزن گفت : اى دو نورديدگان ! شما كيستيد كه من بوى
عطرى از شما مى شنوم كه پاكيزه تر از آن بوئى به مشامم نرسيده ؟ گفتند: ما از
عترت پيغمبر تو مى باشيم كه از زندان ابن زياد گريخته ايم . آن زن گفت : اى
نورديدگان من ! مرا دامادى است فاسق و خبيث كه در واقعه كربلا حضور داشته مى
ترسم كه امشب به خانه من آيد و شما را در اينجا ببيند و شما را آسيبى رساند.
گفتند: شب است و تاريك است و اميد مى رود كه آن مرد امشب اينجا نيايد ما هم
بامداد از اينجا بيرون مى شويم . پس زن ايشان را به خانه در آورد و طعامى براى
ايشان حاضر نمود و كودكان طعام تناول كردند و در بستر خواب بخفتند.و موافق
روايت ديگر گفتند: ما را به طعام حاجتى نيست از براى ما جا نمازى حاضر كن كه
قضاى فوائت خويش كنيم پس لختى نماز بگذاشتند و بعد از فراغ بخوابگاه خويش
آرميدند. طفل كوچك برادر بزرگ را گفت كه اى برادر چنين اميد مى رود كه امشب
راحت و ايمنى ما باشد بيا دست به گردن هم كنيم و استشمام رايحه يكديگر نمائيم
پيش از آنكه مرگ ما بين ما جدائى افكند. پس دست به گردن هم در آوردند و بخفتند
چون پاسى از شب گذشت از قضا داماد آن عجوزه نيز به جانب منزل آن عجوزه آمد و در
خانه را كوبيد زن گفت : كيست ؟ آن خبيث گفت : منم زن پرسيد كه تا اين ساعت كجا
بودى ؟ گفت : در باز كن كه نزديك است از خستگى هلاك شوم ، پرسيد مگر ترا چه روى
داده ؟ گفت : دو طفل كوچك از زندان عبيداللّه فرار كرده اند و منادى امير ندا
كرد كه هر كه سر يك تن از آن دو طفل بياورد هزار درهم جايزه بگيرد و اگر هر دو
تن را بكشد دو هزار درهم عطاى او باشد و من به طمع جايزه تا به حال اراضى كوفه
را مى گردم و به جز تَعَب و خستگى اثرى از آن دو كودك نديدم . زن او را پند داد
كه اى مرد از اين خيال بگذر وبپرهيز از آنكه پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و
سلّم خصم تو باشد، نصايح آن پير زن در قلب آن ملعون مانند آب در پرويزن مى نمود
بلكه از اين كلمات بر آشفت و گفت :تو حمايت از آن طفل مى نمائى شايد نزد تو
خبرى باشد برخيز برويم نزد امير همانا امير ترا خواسته . عجوزه مسكين گفت :
امير را با من چكار است وحال آنكه من پيرزنى هستم در اين بيابان به سر مى برم ،
مرد گفت : در را باز كن تا داخل شوم وفى الجمله استراحتى كنم تا صبح شود به طلب
كودكان برآيم ، پس آن زن در باز كرد وقدرى طعام وشراب براى او حاضر كرد، چون
مرد از كار خوردن بپرداخت به بستر خواب رفت يك وقت از شب نفير خواب آن دوطفل را
در ميان خانه بشنيد مثل شتر مست بر آشفت ومانند گاو بانگ مى كرد و در تاريكى به
جهت پيدا كردن آن دو طفل دست بر ديوار و زمين مى ماليد تا هنگامى كه دست نحسش
به پهلوى طفل صغير رسيد آن كودك مظلوم گفت تو كيستى ؟گفت : من صاحب منزلم ،
شماكيستيد؟ پس آن كودك برادر بزرگتر را پيدا كرد كه بر خيز اى حبيب من ، ازآنچه
مى ترسيديم در همان واقع شديم .
پس گفتند: اى شيخ ! اگر ماراست گوئيم كه كيستيم در امانيم ؟ گفت : بلى . گفتند:
درامان خدا وپيغمبر؟ گفت :بلى ! گفتند: خدا ورسول شاهد و وكيل است براى امان ؟
گفت : بلى ! بعد ازآنكه امان مغلّظ از او گرفتند، گفتند: اى شيخ !ما از عترت
پيغمبر تو محمّد صلى اللّه عليه و آله و سلّم مى باشيم كه از زندان عبيداللّه
فرار كرده ايم ، گفت : از مرگ فرار كرده ايد و به گير مرگ افتاده ايد و حمد خدا
را كه مرا برشما ظفر داد .
پس آن ملعون بى رحم در همان شب دو كتف ايشان را محكم ببست و آن كودكان مظلوم به
همان حالت آن شب را به صُبح آوردند، همين كه شب به پايان رسيد آن ملعون غلام
خود را فرمان داد كه آن دو طفل را ببرد در كنار نهر فرات و گردن بزند، غلام حسب
الاءمر مولاى خويش ايشان را برد به نزد فرات چون مطّلع شد كه ايشان از عترت
پيغمبر مى باشند اقدام در قتل ايشان ننمود و خود را در فرات افكند واز طرف ديگر
بيرون رفت آن مرد اين امر را به فرزند خويش ارجاع نمود، آن جوان نيز مخالفت حرف
پدر كرده و طريق غلام را پيش داشت ، آن مرد كه چنين ديد، شمشير بركشيد به جهت
كشتن آن دو مظلوم به نزد ايشان شد كودكان مسلم كه شمشير كشيده ديده اشك از
چشمشان جارى گشت و گفتند: اى شيخ ! دست ما را بگير و ببر بازار و ما را بفروش
وبه قيمت ما انتفاع ببر ومارا مكش كه پيغمبر دشمن تو باشد، گفت :چاره نيست جز
آنكه شمارا بكشم وسر شمارا براى عبيداللّه ببرم ودو هزار درهم جايزه بگيرم ،
گفتند: اى شيخ !قرابت و خويشى ما را با پيغمبر خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم
ملاحظه نما، گفت : شما را به آن حضرت هيچ قرابتى نيست ، گفتند: پس مارا زنده
ببر به نزد ابن زياد تا هر چه خواهد در حقّ ما حكم كند، گفت : من بايد به ريختن
خون شما در نزد او تقّرب جويم . گفتند: پس بر صِغَرِ سنّ و كودكى ما رحم كن .
گفت : خدا در دل من رحم قرار نداده . گفتند: الحال كه چنين است ، ولابدّ ما را
مى كشى پس ما را مهلت بده كه چند ركعت نماز كنيم ؟
گفت : هر چه خواهيد نماز كنيد اگر شما را نفع بخشد، پس كودكان مسلم چهار ركعت
نماز گزاردند .پس از آن سربه جانب آسمان بلند نمودند و با حقّ تعالى عرض كردند:
ياحَىُّياحَليُم يا اَحْكَمَ الْحاكمينَ اُحْكُمْ بَيْنَنا وَ بَيْنَهُ
بِاْلحَقّ .
آنگاه آن ظالم شمشير به جانب برادر بزرگ كشيد وآن كودك مظلوم را گردن زد و سر
او را در توبره نهاد طِفل كوچك كه چنين ديد خود را در خون برادر افكند ومى گفت
به خون برادر خويش خضاب مى كنم تا به اين حال رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و
سلّم ملاقات كنم ،آن ملعون گفت : الحال ترا نيز به برادرت ملحق مى سازم پس آن
كودك مظلوم را نيز گردن زد سر از تنش برداشت ودر توبره گذاشت وبدن هر دو تن را
به آب افكند و سرهاى مبارك ايشان را براى ابن زياد برده ،چون به دارالاماره
رسيد و سرها را نزد عبيداللّه بن زياد نهاد، آن ملعون بالاى كرسى نشسته بود و
قضيبى بر دست داشت چون نگاهش به آن سرهاى مانند قمر افتاد بى اختيار سه دفعه از
جاى خود برخاست و نشست وآنگاه قاتل ايشان را خطاب كرد كه واى بر تو در كجا
ايشان را يافتى ؟ گفت : در خانه پيرزنى از ما ايشان مهمان بودند، ابن زياد را
اين مطلب ناگوار آمد گفت : حقّ ضيافت ايشان را مراعات نكردى ؟ گفت : بلى ،
مراعات ايشان نكردم ، گفت : وقتى كه خواستى ايشان را بكشى با تو چه گفتند؟ آن
ملعون يك يك سخنان آن دو كودكان را براى ابن زياد نقل كرد تا آنكه گفت : آخر
كلام ايشان اين بود كه مهلت خواستند نماز خواندند پس از نماز دست نياز به در
گاه الهى برداشتند وگفتند: ياحُى ياحَليُم يا اَحْكَمَ الْحاكمِينَ اُحْكُمْ
بَيْنَاوَ بَيْنَهُ بِالْحّقِ .
عبيداللّه گفت : احكم الحاكمين حكم كرد. كيست كه بر خيزد واين فاسق را به درك
فرستد؟ مردى از اهل شام گفت : اى امير! اين كار رابه من حوالت كن ، عبيداللّه
گفت كه اين فاسق را ببر درهمان مكانى كه اين كودكان در آنجاكشته شده اند گردن
بزن ومگذار كه خون نحس او به خون ايشان مخلوط شود و سرش را زود به نزد من
بياور. آن مرد نيز چنين كرده و سر آن ملعون را بر نيزه زده به جانب عبيداللّه
كوچ مى داد، كودكان كوفه سر آن ملعون راهدف تير دستان خويش كرده ومى گفتند: اين
سر قاتل ذريّه پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلم است (96)
مؤ لّف گويد: كه شهادت اين دو طِفل به اين كيفيّت نزد من مستبعد است لكن چون
شيخ صَدوق كه رئيس محدّثين شيعه و مروّج اخبار و عُلوم ائمّه عليهماالسّلام است
آن را نقل فرموده ودر سند آن جمله اى از عُلما و اجلاّء اصحاب ما واقع است
لاجرم ما نيز متابعت ايشان كرديم و اين قضيّه را ايراد نموديم .واللّه تعالى
العالم .
پاورقي ها :
60. ارشاد شيخ مفيد 2/131-132
61. امالى شيخ صدوق (صفحه 177، مجلس 24، حديث 179 (
62. بحار الانوار 143/45
63. ذكر اين سه نفر تا آخر كلام ايشان بعد از آمدن وليد موافق روايت ابن شهر
آشوب و غيره است ولكن مخفى نماند كه آنچه در تاريخ ضبط شده فوت عبد الرحمن بن
ابى بكر است در زمان سلطنت معاويه . شيخ عبّاس قمى (ره)
64. بحار الانوار 329/44
65. سوره قصص (28)،آيه 21
66. ارشاد شيخ مفيد 35/2
67. بحار الانوار 88/45
68. جلاء العيون (علامه مجلسى ص 602 (
69. سوره قصص (28)، آيه 22
70. بنون و جيم و باء مفتوحات قاله ابن الاثير
71. بجيله كحنيفة قبيلة والنسبة بجَلى كحنفّى
72. سوگنامه كربلا (ترجمه لهوف ابن طاوس ص 68-70 )
73. به تقديم ياء مثناة بر ثاء مثلثه
74. سوره روم (30)، آيه 60
75. لؤ لؤ و مرجان ص 102
76. سوگنامه كربلاء ( ترجمه لهوف ص 80-82 (
77. تاريخ طبرى 184/6 ، تحقيق : صدقى جميل العطار
78. ارشاد شيخ مفيد 41/2
79. تاريخ طبرى 189/6 مقاتل الطالبيين (ابوالفرج اصفهانى ص 100 (
80. تاريخ طبرى 193/6 از ابومِخْنَف نقل كرده است
81. كامل بهائى عماد الدين طبرى 2/275، چاپ مرتضوى
82. يقال مارَت نَفْسه شُعاعاً اى تفرّقت من الخوف
83. مروج الذهب ( مسعودى 3/59) مقاتل الطالبيين ( ص 106 )
84. جلاء العيون ( ص 618 و 619) سوگنامه كربلا ( ترجمه لهوف ابن طاوس ص 103 (
85. قَدْ اَمَّنَتْهُ وَ لااَمانَ لِغَدْرِها
فَبَدَتْ لَهُ مِمّا يَجِنُّ عَلائِمُ
وَ اَسَرَتْهُ مُلْتَهِبَ الْفؤ ادِ مِنَ الظّماءِ
وَ لَهُ عَلَى الْوَجَناتِ دَمْعُ ساجِمٌ
لَم يَبْكِ مِنْ خَوفٍ عَلى نَفْس لَهُ
لكِنَّهُ اَبْكاهُ رَكبٌ قادِمٌ
يَبْكى حُسَيْناً اَنْ يُلاقى مالَقى
مِنْ غَدْرِهِمْ فَتُباحُ مِنْهُ مَحارِمٌ
86. طلبيدن بكر بن حمران موافق روايت ابن شهر آشوب درست نيايد؛ چه او نقل كرده
كه مسلم بكر را درمعركه قتال به درك فرستاد. شيخ عبّاس قمى (ره)
87. مقاتل الطالبيين ( ابوالفرج ص 108 و 109 (
88. در رؤ ياى صادقه ميرزا يحيى ابهرى است كه حضرت امام حسين عليه السّلام را
ديد در حرم مطّهر بين ضريح و در وسطى ايستاده بود و نور جلالش مانع از مشاهده
جمالش است و پيرمرد محاسن سفيدى پشت به ديوار مقابل آن حضرت ايستاده در كمال
ادب چون خواست داخل حرم شود آن پيرمرد مانع شد به ملاحظه حضرت فاطمه و خديجه
كبرى و حضرت رسول و اميرالمؤ منين عليهماالسّلام كه در حرم بودند و گفت دانستم
كه پيغمبرانى كه از اجداد آن حضرت بودند با امامان داخل حرم بودند، مى گويد پس
من قهقرى بيرون آمدم از حرم تا دَرِ رواق آنجا ايستادم . پس نقل كرده شفا گرفتن
خود را از حضرت تا آنكه گفته ديدم در پهلوى خود ايستاده شيخ جليلى كه محاسنش
سفيد است پس با وى گفتم : شيخنا! اين پيرمرد كه محاسن سفيد دارد و خارج از م شد
او متوّلى است ؟ فرمود او را نشناختى با اينكه زيادتر از يك ساعت است كه به او
متوسّل شده اى ؟! گفتم به حق اين امام نشناختم او را! فرمود: او حبيب بن مظاهر
است . گفتم : از كجا دانستى كه من متوسّل به حبيب شده ام زيادتر از يك ساعت ؟
فرمود: ما مى ديديم ترا پس خجالت كشيدم كه اسم او را بپرسم چون از دست من رفت
از شخص ديگرى پرسيدم اسم او را، گفت : هانى بن عروه بود. پس تاسّف خوردم كه چرا
او را نشناختم تا دامنش را بگيرم شيخ عبّاس قمى (ره)
89. حبيب السّير 43/2، چاپ خيّام
90. مروج الذهب 59/3
91. تذكرة الخواص ( سبط ابن جوزى ص 219)
92. مقاتل الطالبيين ( ص 86 به جاى)عليه، حليه ذكر شده است .
93. هدية الزائرين ص 215 - 218، چاپ تبريز، 1343 ق
94. كساقطة لفظاً و معنًى
95. زرود ) اسم آن منزل است كه خبر شهادت مسلم رسيد چنانچه خواهد آمد). ان
شاءاللّه
96. امالى شيخ صدوق ( ص 143 ، حديث 145.در متن) يا حىّ يا قيوّم و يا حىّ يا
حكيم يا حليم (ذكر شده بود كه با متن) امالى تصحيح شده و در متن آورد شد
منبع: شبكه labbaik.ir 
