1- شرايع الاسلام , ج1 , ص 332.
2- قواعد الاحكام , ج1 , ص 516.
3- جواهر الكلام , ج21 , ص 292.
4- انفال (8), آيه 61.
5- بقره (2), آيه 195.
6- همان , آيه 190.
7- توبه (9), آيه 123.
8- همان , آيه 4.
9- همان , آيه 5.
10- همان , آيه 7.
11- همان , آيه 29.
12- انفال (8), آيه 59.
13- محمد(ص )(47), آيه 35.
14- جواهر الكلام , ج21 , ص 292.
15- همان , ص 294.
16- همان , ص 295.
17- همان , ص 292.
18- همان .
19- تفسير سوره حمد, ص 95.
20- بقره (2), آيه 195.
21- نگاه كن : المسائل العكبرية , تاءليف شيخ مفيد, ص 69 تا 72, و نيز مرآة العقول , علامه مجلسى , ج3 , ص 125 ـ 126. و تنزيه الانبياء, تاءليف سيدمرتضى , ص 179 ـ 180. و نيزتلخيص الشافى , تاءليف سيدمرتضى و تلخيص توسط شيخ طوسى , ج4 , ص 181 تا190.
22- از آنـجـا كه ديدگاههاى اين عالمان برجسته با صبغه اى كلامى و در فضاى مباحث اعتقادى مطرح شده است از چارچوب اين پژوهش كه يك بررسى فقهى مى باشد بيرون است , هر چند شيخ مـفيد, سيدمرتضى و شيخ طوسى هر سه از بزرگترين فقهاى شيعه به شمار مى روند و آثار فقهى آنان از مهمترين منابع فقهى دوره نخست تلقى مى شود.
23- مجمع البيان , ج2 , ص 289, ذيل آيه 195, بقره (2).
24- تلخيص الشافى , ج4 , ص 186.
25- مـجمع البيان , ج5 , ص 205, ذيل آخرين آيه سوره هود(11): و للّه غيب السماوات والارض . و ج3 , ص 261, ذيل آيه 109 سوره مائده (5).
26- بصائر الدرجات , نشر اعلمى , ص 501, و مناقب ابن شهر آشوب , ج4 , ص 76, وبحارالانوار, ج44 , ص 330, و ج45 , ص 84, و ج42 , ص 81. و موسوعة كلمات الامام الحسين (ع ), ص 296. لازم بـه ذكـر است آنچه در متن , نقل شد, مطابق روايتى است كه كلينى , صاحب كتاب كافى ,در كـتـاب رسـائل الائمه خويش با همين سند آورده است و علامه مجلسى در جلد 44بحارالانوار, صـفـحـه 330, نقل كرده است . اما آنچه در بصائرالدرجات آمده و علامه مجلسى در دو جاى ديگر بحارالانوار آورده كمى تفاوت دارد ولى در معنا تفاوت قابل ذكرى ندارد, به جز اينكه در اين نقل , پـس از كـلـمـه اسـتـشهد كلمه معى آمده است و اين تاءكيدى است بر آگاهى حضرت (ع ) بر شـهـادت خـويش , و روشن است كه اين اختلافهاى جزئى , ناشى از نحوه بازگويى روايت در نقل راويـان و كاتبان بوده است . نقل محمدبن حسن صفار در بصائر الدرجات با سندى كه در متن ذكر شد چنين است : حـمـزة بـن حـمـران , عـن اءبـى عبداللّه (ع ) قال : ذكرنا خروج الحسين و تخلف ابن الحنفية عنه , قال قال : ابو عبداللّه (ع ): يا حمزة , انى ساءحدثك فى هذا الحديث و لا تساءل عنه بعد مجلسنا هذا.ان الـحسين لما فصل متوجها دعا بقرطاس و كتب : بسم اللّه الرحمن الرحيم . من الحسين بن على الى بنى هاشم , اما بعد فانه من لحق بى منكم استشهد معى و من تخلف لم يبلغ الفتح ,والسلام .
27- كـافـى , ج1 , ص 261 ـ 262, و نـيز ص 281. دنباله سخن حضرت (ع ) به حمران اين است :و لو اءنهم يا حمران حيث نزل بهم ما نزل من امر اللّه عز و جل و اظهار الطواغيت عليهم ساءلوااللّه عز و جل اءن يدفع عنهم ذلك و الحوا عليه فى طلب ازالة ملك (تلك خ ‌ل ) الطواغيت وذهاب ملكهم اذا لاجـابهم و دفع ذلك عنهم , ثم كان انقضاء مدة الطواغيت و ذهاب ملكهم اءسرع من سلك منظوم انـقـطع فتبدد, و ما كان ذلك الذى اءصابهم يا حمران لذنب اقترفوه و لالعقوبة معصية خالفوا اللّه فيها و لكن لمنازل و كرامة من اللّه , اءراد اءن يبلغوها, فلا تذهبن بك المذاهب فيهم . لازم بـه ذكـر اسـت كـه در بـرخـى نـسخه ها به جاى كلمه اختيار تعبير اختبار آمده است كه بـه مـعـنـاى امـتـحـان كردن مى باشد, ولى علامه مجلسى نقل نخست را ترجيح داده است . نگاه كن :مرآة العقول , ج3 , ص 132.
28- منتهى المطلب , ج2 , ص 974.
29- تذكرة الفقهاء, ج1 , ص 447.
30- مسالك الافهام الى تنقيح شرايع الاسلام , مؤسسه معارف اسلامى , ج3 , ص 82.
31- جامع المقاصد فى شرح القواعد, ج3 , ص 466 ـ 467.
32- تاريخ زندگانى پيامبر(ص ), محمدابراهيم آيتى , ص 352 ـ 357.
33- رياض المسائل فى بيان الاحكام بالدلائل , ج1 , صص 496 ـ 497.
34- . آل عمران (3), آيه 169.
35- متن كلام صاحب جواهر در اين قسمت چنين است : و كيف كان فظاهر المتن انها [مهادنة ] جائزة في جميع اءحوالها على معنى عدم وجوبها بحال كما هـو صـريـح المنتهى و محكي التحرير و التذكرة جمعا بين ما دل على الامر بها المؤيدبالنهى عن الالـقـاء بـاليد فى التهلكة و بين الامر بالقتال حتى يلقى اللّه شهيدا, بحمل الاول على الرخصة فى ذلـك , و منها ما وقع من النبي صلى اللّه عليه و آله و الحسن عليه السلام , كماان من الثانى ما وقع من الحسين عليه السلام و من النفر الذين وجههم النبي صلى اللّه عليه وآله الى هذيل و كانوا عشرة فقاتلوا حتى قتلوا و لم يفلت منهم الا خبيب , فانه اءسر و قتل بمكة اذ القتل فى سبيل اللّه ليكون من الـشهداء الذين هم احياء عند ربهم يرزقون ليس من الالقاء فى التهلكة كما سمعته فى حرمة الفرار مـن الزحف , لكن فى القواعد يجب على الامام الهدنة مع حاجة المسلمين اليها, و يمكن ارادته من الـمتن بحمل الجواز فيه على المعنى الاعم , و هو ما عدا الحرام , فيشمل الواجب حينئذ فى الفرض الـمـزبـور تـرجيحا لما دل على وجوب حفظ النفس و الاسلام من عقل و نقل مقتصرا فى الخروج منهما على المتيقن كالفرارمن الزحف و نحوه .
36- جواهر الكلام , ج21 , صص 295 ـ 296.
37- بـه عـنـوان نـمـونـه نـگـاه كـنـيـد به گفته هاى عبداللّه بن عباس , عبداللّه بن جعفر, مسور بـن مـخـرمـة ,ابـوبكر مخزومى , عبداللّه بن مطيع , عمرو بن سعيد, محمد بن حنيفة و ام سلمه و يا گـفـتـه هاى عبداللّه بن عمر, سعيد بن المسيب , ابوواقد الليثى , ابوسلمة و عمرة بنت عبدالرحمن . الـبـتـه دسـتـه نـخـسـت كاملا از سر دلسوزى و شفقت از امام (ع ) مى خواستند كه از اين حركت منصرف شود. حياة الامام الحسين (ع ), باقر شريف قرشى , ج3 , صص 24 ـ 37.
38- تحرير الوسيله , ج1 , ص 472.
39- صحيفه نور, ج1 , ص 174.
40- تاريخ طبرى , ج4 , ص 262, و ارشاد مفيد, ص 204.
41- الارشاد, ص 224. و نيز بحارالانوار, ج44 , ص 376.
42- الفتوح , ج5 , ص 33, و نيز: اعيان الشيعه , ج1 , ص 589.
43- صحيفه نور, ج20 , ص 190.
44- الفتوح , ج5 , ص 14 و نيز بحارالانوار, ج44 , ص 325.
45- تاريخ طبرى , ج3 , ص 280 و اعيان الشيعه , ج1 , ص 590 و نيز بحارالانوار, ج44 ,ص 340.
46- صحيفه نور, ج20 , ص 191.
47- همان , ج1 , ص 174.
48- همان , ج4 , ص 16.
49- بحارالانوار, ج44 , ص 364. و اءعيان الشيعه , ج1 , ص 593.
50- همان .
51- چـهـل حـديـث , ص 242. اشـاره حـضـرت امـام (قـده ) بـه مـضـمـون خوابى است كه بنا بر نـقـل ,سـيـدالـشـهـدا(ع ) هنگام خروج از مدينه در كنار قبر پيامبر(ص ) مشاهده كرد. اين خواب درروايـتـى مـبـسوط از امام صادق (ع ) نقل شده است : فجاءه النبى و هو فى منامه فاءخذ الحسين وضمه الى صدره و جعل يقبل بين عينيه , و يقول : باءبى اءنت , كانى اءراك مرملا بدمك بين عصابة مـن هـذه الامـة , يـرجون شفاعتى , ما لهم عنداللّه من خلاق . يا بنى انك قادم على اءبيك و امك و اخيك و هم مشتاقون اليك , و ان لك فى الجنة درجات لاتنالها الا بالشهادة . (بحارالانوار, ج44 , ص 313. و نيز: ص 328.)
52- صحيفه نور, ج17 , ص 58.
53- مقتل خوارزمى , ج1 , ص 196.
54- از جـمـلـه نـگـاه كـن : بحارالانوار, ج44 , ص 313 و 328. و الفتوح , ج5 , ص 20 و نيز:موسوعة كلمات الامام الحسين (ع ), ص 286.
55- تـاريـخ ابن عساكر, (ترجمة الامام الحسين (ع )), ص 211. نزديك به همين نقل : العوالم ,ج17 , ص 218.
56- اللهوف , ص 12.
57- صحيفه نور, ج4 , ص 15.
58- بحارالانوار, ج44 , ص 329.
59- هـمـان , ج45 , ص 9. در نـقـل ديگر, اين جمله با كمى اختلاف در تعبير آمده است : اءلا وانى زاحف بهذه الاسرة على قلة العدد و كثرة العدو و خذلة الناصر.
60- صحيفه نور, ج15 , ص 148.
61- بحارالانوار, ج101 , ص 331.
62- همان , ص 177, و نيز نزديك همين مضمون , ص 210.
63- صحيفه نور, ج2 , ص 11.
64- همان , ج17 , ص 61.
65- همان , ج9 , ص 57.
66- ص 96 كتاب , به نقل از بحارالانوار, ج44 , ص 329.
67- بحارالانوار, ج44 , ص 381, مقتل خوارزمى , ج2 , ص 5.
68- تاريخ طبرى , ج4 , ص 304.
69- صحيفه نور, ج10 , ص 31.