آنچه در كربلا گذشت
(از مدينه تا كربلا)

آيت الله محمد على عالمى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۲ -


258- ابصارالعـين ص 74 - حياة الحسين 3/346 - طبرى 7/237 - قـامـوس الرجال 5/178 - نفس المهموم ص 83.
259- ابصارالعين ص 75 - الحسين فى طريقة الى ...ص 9 - نفس المهموم ص 281.
260- ابصارالعين ص 75 - الحسين فى طريقه الى ...ص 9 - نفس المهموم ص 281.
261- ابصارالعـين فـى انصارالحسين ص 76 - الحسين فى طريقه ص 10 - نفس المهموم ص 282.
262- ابصارالعين ص 76 - نفس المهموم ص 281 - بحار45/73.
263- ابصارالعـين ص 105 - نفـس المـهمـوم ص 291 - بحار 45/23 قـامـوس الرجال 2/467.
264- عـلاوه از عـظمت مقام شهيد كه حضور سرور آزادگان بر بالين شهدا آنرا به اثـبات مـيرساند امام عليه السلام با اين عمل خود (صورت به صورت غلام حبشى و سيد قرشى نهادن ) به جهانيان ميفهماند كه در دين اسلام رنگ و نژاد و امتيازات طبقاتى مدخليت ندارد و آنچه مورد توجه و عنايت الهى است تقوى است بمصداق ان اكرمكم عند الله اتقيكم چـه خـوش گـفـته است شاعر: يكسان رخ غلام و پسر بوسه داد و گفت در دين ما سيه نكند فرق با سفيد.
265- ابصارالعـين ص 77 - حياة الحسين 3/231 - طبرى 7/352 - بحار 45/23 - قاموس الرجال 3/449.
266- ابصارالعـين ص 89 - حياة الحسين 3/232 - قـامـوس الرجال 3/76 - طبرى 7/297 - ارشاد ص 224.
267- ابصارالعـين ص 102 - طبرى 7/355 - حياة الحسين 3/235 - كامل 4/73 - قاموس 9/441.
268- ابصارالعـين ص 94 - حياة الحسين 3/233 - قـامـوس الرجال 7/129.
269- ابصارالعين ص 133 - قاموس الرجال 7/129.
270- نفـس المـهمـوم ص 298 - طبرى 7/354 - كامل 4/73 - قاموس الرجال 5/145.
271- ابصارالعين ص 110 - طبرى 7/235 - قاموس 9/336.
272- ابصارالعين ص 110 - طبرى 7/235.
273- ابصارالعـين ج 101 و اعـيان الشيعـه 1/606 - طبرى 7/366 - كامل 4/79 - قاموس الرجال 5/27.
274- ابصارالعـين ص 51 و 129 - بحار 45/69 - تـنفـيح المقال 2/12.
275- ابصارالعين ج 68 و ص 129- بحار 45/72- طبرى 7/368.
276- حياة الحسين 3/238.
277- ابصارالعين ص 53- نفس المهموم ص 294- بحار45/30.
278- ابصارالعين ص 78- كامل ابن اثير 4/72- طبرى 7/352.
279- ابصارالعـين ص 55- حياة الحسين 3/234- اسدالغابه 1/349- الاصابه 1/68.
280- ابصار العـين ص 104. نفـس المـهمـوم ص 278. كامل 4/72. طبرى 7 / 351.
281- حياة الحسين 3/243- نفس المهموم 305.
282- بحار45/65 و 101/269- مقاتل الطالبين ص 114.
283- ابصارالعـين ص 21 و اعـيان الشيعه 1/607- بحار45/45 - سرائر 154 مقاتل 115.
284- ابصارالعـين ص 22- نفـس المـهمـوم 309- حياة الحسين ص 244- كامل 3/394- مقاتل ص ‍ 115.
285- طبرى 7/357- ابصارالعـين ص 23- مقاتل الطالبين ص 115.
286- حياة الحسين 3/249- نفس المهموم ص 321.
287- مقاتل الطالبين ص 94 ابصارالعين ص 50- الامام الحسين 3/250- نفس المهموم ص 315- كامل 3/407- ارشاد ص 239.
288- ابصارالعـين ص 51- حياة الحسين 3/2 و ص 251- اعيان الشيعه 4/129- بحار45/32. 289- ابصارالعين ص 51 - حياة الحسين 3/2 ص 251 - اعيان الشيعه 4/129 - بحار 45/32 - نفس المهموم ص 318.
290- ابصارالعين ص 39 - مقاتل الطالبين ص 91 - بحار 45/34 - نفس المهموم ج /7ص 31.
291- ابصارالعـين ص 40 - مـقاتل ص 91 - اعيان الشيعه 1/608 - نفس المهموم ج /8ص 31.
292- ابصارالعين ص 39 - طبرى 7/384.
293- بحار 45/68 - ابصارالعين ص 37.
294- ابصارالعـين ص 36 - مقاتل الطالبين ص 88 - بحار 45/34 - نفس المهموم ص 321.
295- ابصارالعين ص 36 - مقاتل الطالبين ص 88 - نفس المهموم ص 321.
296- ابصارالعـين ص 36 - حياة الحسين 3/254 - بحار 45/34 - مقاتل ص 88 - كامل 4/75 - نفس المهموم ص 322.
297- ابصارالعـين ص 34 - حياة الحسين 3/261 - اعـيان الشيعـه 1/608 - مقاتل الطالبين ص 83.
298- مـقـاتـل ص 83 - ابصارالعـين ص 34 - بحار 45/37 - كامل 4/76 - نفس المهموم ص 326.
299- ابن اثـير نقـل كرده كه حضرت ابى الفـضل به برادران مادريش گفت :تقدموا حتى ارثكم فانه لا ولد لكم .يعنى شما برويد شهيد شويد تا از شما ارث ببرم زيرا شما فرزند نداريد!! ))
و ديگران هم از وى تـبعـيت نمـوده و اين عـبارت را نقـل كرده اند ليكن اگـر نگـوئيم كه اعـمـال غـرض شده و مـيخـواهند اخـلاص عـظيم برادران امام حسين مخصوصا حضرت ابى الفـضل را لوص كنند، بايد گـفـت : اشتـباه شده زيرا مـگـر مـعـقـول است حضرت ابى الفضل كه مرگ را در برابر ديدگان خود مى بيند و مرگ همه اصحاب و عـده زيادى از بنى هاشم را مـشاهده كرده ، و تنهائى و غربت برادرش حسين عزيز را مى بيند كه هر چه فرياد مى كند و كمك مى طلبد كسى به يارى او نمى آيد و از طرفـى صداى اطفـال را مـى شنود كه ناله العـطش آنها بلند است به فـكر مال دنيا و ثروت اندوزى براى فرزندانش باشد اصلا و ابدا.
اصولا اين سخن مورد ندارد زيرا مادر آنها ام البنين زنده بود و او وارث فرزندانش بوده است و تـا وقتى كه مادر وجود دارد برادر وارث نيست و بعيد است كه ابن اءثير متوجه اين ايراد نباشد پـس بايد گـفـت عـبارت تحريف شده كه اثاركم بوده يعنى انتقام شما را بگـيرم و با اشتباه و جابجائى حروف ارثكم شده ، پس معنى اين چنين مى شود: شما جلو بيفـتيد تا من انتقام شما را بگيرم زيرا شما فرزند نداريد كه انتقام از دشمنتان بگيرد. مـقـاتـل ص 83 اعـيان الشيعـه 4/129 و ابصارالعـين ص 35 كامل 4/76.
300- بحار ج 45/ص 66.
301- ابصارالعـين ص 25 - حياة الحسين 3/263 - عمدة الطالب ص 356 - قاموس الرجال 5/241.
302- ابصارالعـين ص 30- اعـيان الشيعـه ج /1ص 608- بحار ج /45ص 40- مـقـاتـل ص 84- حياة الحسين ج /3ص 264 -قـامـوس الرجال ج /5ص 243.
303- ابصار العـين ص 26. عـمـدة الطالب فـى انساب آل ابى طالب ص 357.
304- ابصار العين ص 29. كامل 394. مقاتل الطالبين ص 85.
305- ابصار العين ص 31.
306- حياة الحسين 3/274. بحار 45/46.
307- حياة الامام الحسين 3/274. بحار 45/46. نفس المهموم ص 348.
308- نفـس المهموم ص 349 - حياة الحسين 3/275 - اعيان الشيعه 1/609 - بحار ج 45/ص 49 - ابصارالعين ص 24.
309- بحار ج 45/ص 332.
310- ابصارالعين ص 130.
311- ابصارالعين ص 85 و 112 و 129.
312- ابصارالعين ص 130.
313- حياة الحسين 3/276 - نفس المهموم ص 253.
314- حياة الحسين 3/278 - طبرى 7/286.
315- حياة الحسين 3/280 - بحار ج 45/ص 51.
316- حياة الحسين 3/280 - بحار ج 45/ص 51 - طبرى 7/362 - كامل 3/396.
317- حياة الحسين 3/282 - بحار ج 45/ص 54 - طبرى 7/364 - نفس المهموم ص 360 - كامل 4/78.
318- نفس المهموم ص 347.
319- بحار ج 45 / ص 47 - حياة الحسين 3/283 - نفس المهموم ص 346.
عـلاقـه حسين به سكينه و رباب دختر امر الفتيس مادر عبدالله رضيع معروف به على اصغـر و سكينه دخـتـر حسين است ، حسين بن على عليهماالسلام نسبت به رباب و سكينه علاقه خاصى داشت كه اشعار ذيل از امام حسين بيانگر محبت آنحضرت است :

لعمرك اننى لا حب دارا  
  تكون بها سكينه و الرباب
احبهما و ابذل جل مالى  
  و ليس لعاتب عندى عتاب
(( بجانت قسم خانه اى را كه در آن سكينه و رباب باشد دوست دارم . ))
(( و آنها را آنچنان دوست دارم كه حاضرم تمام اموالم را براى آنان مصرف كنم و بگفتار كسى كه مرا در اين زمينه ملامت كند اعتنا نميكنم . ))
و مـخـصوصا هرگاه جناب رباب و سكينه به ديدن بستگانشان ميرفتند مفارقت آنها بر حسين عليه السلام سخت مى گذشت كه در اين باره فرموده است :
كان الليل موصول بليل  
  اذا زارت سكينه و الرباب
(( گويا شبها به يكديگر متصل ميشود هرگاه سكينه و رباب به ديدن ميروند. ))
جناب رباب هم به امـام حسين علاقه فراوانى داشت چون اين محذره از اسيرى برگشت يكسال تمام كنار قبر امام حسين اقامت كرد و به عزادارى پرداخت سپس به مدينه بازگشت و در مـدت عـمـر بزير سايه نرفـت تـا از دنيا رفـت اشراف قريش در مدينه از رباب خواستگارى ميكردند در جواب مى فرمود:
ما كنت لاتخذ بعد رسول الله حنوا. (( بعد از پيغمبر پدر شوهرى نمى خواهم . ))
در اصول كافى از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده چون حضرت سيدالشهدا بشهادت رسيد زوجه كلبيه او اقـامه ماتم كرد رباب و كنيزانش آنقدر گريستند كه اشك چشمشان خشك شد، مـگـر يكنفر از كنيزان كه اشكش جارى بود، رباب پرسيد چه شده كه اشك چشم تو خشك نشده گفت سويق طبخ كرده و ميخورم ، رباب دستور داد براى همه سويق تهيه نمايند تا آنها را به گريه كمك نمايد.
يكى از دوستـان براى جناب رباب چند مرغ صحرائى فرستاد تا در اقامه عزا قوت بگيرد، رباب پرسيد: اينها چيست ؟ ما وقع را عرض كردند، فرمود مگر در مجلس عروسى نشسته ايم ؟ به اينها نياز نداريم از خانه بيرون كنيد.
ازدواج حسين با رباب :
داستان ازدواج حسين با رباب از اين قرار است :
امـير المومنين عليه السلام به اتفاق فرزندانش امام حسن و امام حسين به خانه امرء القيس بن اصبغ كلبى رفـتـند، فرمود: من على بن ابى طالب پسر عم و داماد پيامبرم و اينها پـسران مـنند از دخـتر رسول خدا و مايليم با شما وصلت كنيم . امرء القيس گفت : دخترم مـحياة را به شما تزويج كردم و سلمى دختر ديگرم را به حسن و رباب را با حسين كابين بستم !!
سكينه دختر امام حسين نامش آمنه يا اسيمه است و سكينه لقب آن بزرگوار است سكينه زنى بسيار زيبا و سرآمد زنان عصر خويش به حساب آمده است داراى اخلاق حميده كه او را عقيله القريش مى گفتند و از نظر شعر او ادب استاد تمامى شعراى عصر خويش بود، شعرا به مـحضرش مـى آمدند و اشعار خود را بر او عرضه ميكردند و سكينه خاتون نواقص اشعار آنها را گوشزد ميكرد و اصلاح مينمودند.
حضرت سكينه روزى در راه عبورش بر عروة بن اءذينه افتاد، نزد او متوقف شد و اشعارى را قرائت كرد و پرسيد اينها را تو گفته اى ؟ گفت : آرى سكينه خاتون به كنيزانى كه همراهش بودند اشاره كرد و گفت : اينها آزاد باشند اگر اين اشعار از قلب سليمى صادر شده باشد، عـروه مـتوجه اشتباه خود شد و روش ‍ خود را تغيير داد كه بعدها جناب سكينه خاتون از اشعار او تعريف ميكرد.
حضرت سكينه خـاتـون در پـنجشنبه پـنجم ربيع الاول سال 117 در مدينه منوره وفات كرد.
(وفـيات الاعـيان 2/131، اصول كافـى 2/490 (باب مـولد الحسين ) رياحين شريعه 3/269 و 313، ريحانة الادب 2/208.)
320- بحار ج 45/ص 53 - حياة الحسين 3/286 - طبرى 7/361 و 365.
321- ابصارالعـين ص 38 - حياة الحسين 3/257 - بحار ج 45/ص 43 - كامل 4/77 - طبرى ص 363.
322- حياة الحسين 3/288 - مقتل مفرم ص 344.
323- مقتل مقرم 344 - بحار ج 45/ص 57.
324- بحار ج 45/ص 55 - طبرى 7/365 - ينابيع الموده ص 348.
325- نفس المهموم ص 374 - بحار ج 45/ص 60 - ينابيع الموده ص 349.
326- مقتل مقرم ص 346.
327- بحار 45/52 و 57- طبرى 7/3666- كامل 4/78- ارشاد ص 242.
328- حياة الامـام الحسين 3/300- طبرى 7/366- كامل 4/79- ارشاد ص 242.
329- نفس المهموم ص 376- بحار 45/58- حياة الحسين 3/301.
330- بحار 45/60.
331- ارشاد مـفـيد ص 242- طبرى 7/367- كامل 4/- ارشادص 242.
332- بحار 45/82- حياة الحسين .
333- طبرى 7/369. نفـس المـهمـوم ص 382. كامل 4/80. ارشاد ص 243.
334- بحار 45/62.
335- طبرى 7/368- بحار 45/59 - حياة الامام الحسين 3/303.
336- بحار 45/58- طبرى 7/369- مـقـتـل مـقرم ص 380 - نفس المهموم ص 386 - لهوف ص ‍ 134.
337- عقدالفريد 4/385- نفس المهموم ص 385.
338- كامل الزيارات ص 261- بنقل از نفس المهموم ص 387.
339- ارشاد مفيد ص 227- و مقتل مقرم ص 398.
340- بحار45/114- حياة الحسين 3/333- نفس المهموم ص 399.
341- حياة الحسين 3/334- بحار 45/108.
342- نفس المهموم ص 400- بحار45/115- ينابيع الموده ص 350.
343- مـقتل مقرم 384- حياة الحسين 3/335- بحار 45/108- معالى السبطين ص 60 و 61- لهوف ص 146.
344- فـاطمه دختر ابى عبدالله داراى مقام و منزلتى رفيع بود، هنگاميكه حسن مثنى برادر زاده امـام حسين به خواستگارى نزد امام آمد تا يكى از دخترانش را به او تزويج نمـايد امـام حسين عليه السلام فرمود: من فاطمه را براى تو انتخاب ميكنم كه بيش از هر كس به مادرم زهرا (س ) شباهت دارد، و در دين هم استوار است ، شبها را به تمامه به عبادت مـى پـردازد و روزها را روزه مـيگيرد، در زيبائى هم مانند حور العين است . فاطمه يكى از روات احاديث است كه مـحدثـين عـامـه و خـاصه از او روايت نقل ميكنند مورخين از فاطمه كراماتى نقل كرده اند: از جمله وليدبن عبدالملك تصميم گرفت مـسجد مدينه را توسعه دهد، خانه هاى اطراف مسجد را خريد و ضميمه مسجد پيغمبر نمود، از جمـله خـانه فاطمه تخريب شد، جناب فاطمه در حره خانه اى بنا كرد، موقعيكه چاه آب حفـر مـيكردند به سنگ بزرگى برخوردند كه از شكستن آن عاجز شدند، فاطمه وضو ساخـت و از آب وضو بر سنگ ريخت خيلى آسان سنگ را شكستند و آبى گوارا بدست آمد، مردم آب اين چاه را بعنوان تبرك ميگرفتند و آن را زمزم مى ناميدند.
فـاطمـه از حضرت سكينه بزرگـتـر بود و در سال 110، هفت سال قبل از حضرت سكينه وفات يافت .
(مقتل مقرم ص 389.)
345- مقتل مقرم ص 389. بحار 45/110. حياة الحسين 3/337. لهوف ص 149.
346- آيا ام كلثوم در كربلا بوده است :
در تمام تواريخى كه وقايع سال 61 هجرى و داستان شهادت حسين بن على عليه السلام و اسارت اهل بيت را نوشته اند نام ام كلثوم دختر امير مومنان به چشم ميخورد كه از آن جمله سخنرانى ام كلثوم در دروازه كوفه و پيام او به مدينه در مراجعت از شام ميباشد.
بنابراين مسلما دخترى از امير مومنان بنام ام كلثوم در قافله كربلا بوده منتهى آيا او دختر زهراى مـرضيه و خواهر تنى حسين و زينب است يا غير اوست ؟ مشكوك است ، بلكه بر حسب روايات قـطعـى ام كلثوم به همسرى عمربن خطاب درآمد و از او داراى پسرى بنام زيد و دخترى به نام رقيه بوده در سال 54 در زمان حضرت امام حسن عليه السلام وفات كرده ، و در سال 60 و 61 در قيد حياة نبوده است .
چـنانكه در وسائل الشيعه چاپ جديد ج 2 ص 811 از مرحوم شيخ طوسى در كتاب خلاف از عـمـار روايت كرده : جنازه ام كلثوم دختر على عليه السلام و فرزندش زيد بن عمر را آوردند و حسن و حسين بن على عليه السلام و عبدالله به عمر و ابن عباس و ابو هريره حضور داشتـند، جنازه پـسر را طرف امام و مادر را پشت سر جنازه فرزند قرار دادند و گفتند: اين است سنت پيامبر و دستور اسلام .
و آنانكه مـنكر اين ازدواج شده اند دليل مـتقنى ندارند چنانكه سيد مرتضى علم الهدى رضوان الله تعالى عليه رساله مستقلى در اين مورد نوشته و اصرار دارد كه ازدواج محقق است (تنقيح المقال 3/73 بخش زنان ) و مرحوم مجلسى ميفرمايد: از مرحوم مفيد كه با آنهمه اخـبار مـنكر ازدواج ام كلثوم با عمر شده عجيب است مرحوم كلينى روايت كرده پس از وفات عـمـر، عـلى عـليه السلام آمد ام كلثوم را به خانه برد (بحار 42/109) و كتب تاريخ و تـراجم براى على عليه السلام 14 پسر و 19 دختر ذكر كرده اند كه از جمله زينب كبرى و زينب صغـرى و ام كلثـوم (رقـيه ) و ام كلثوم صغرا است و گفته اند زينب كبرا همسر عـبدالله بن جعـفـر و ام كلثوم كبرا همسر عمر بن الخطاب بوده و پس از وفات عمر به ازدواج عـون بن جعـفـر طيار در آمـد و زينب صغـرا همـسر مـحمـد بن عـقـيل بوده و ام كلثـوم صغـرا همـسر عـبدالله اصغـر بن عـقـيل بوده است ، زينب كبرى و ام كلثوم كبرى دختران حضرت زهرا و زينب صغرى و ام كلثوم صغرى از ساير زنان امير مومنان بوده اند. و حتى بعضى كنيه رقيه صغرا همسر مـسلم بن عـقـيل را نيز ام كلثوم گفته اند كه با اين حساب سه نفر از دختران امير المومنين عـليه السلام ام كلثـوم بوده اند (عـمـدة الطالب فـى انساب آل ابى طالب ص 63 طبقـات ج 3 ص 12. بخـش اول ريحانه الادب ج 6 ص 243 كشف الغمه ج 2 ص 67. اعيان الشيعه ج 1 ص 326 و ج 7 ص 136 المجدى ص 12.
با اين مقدمات نتيجه ميگيريم كه در تاريخ كربلا هر جا نام ام كلثوم آمده بايد ام كلثوم صغرا مراد باشد نه كبرى دختر حضرت زهرا سلام الله عليها.
347- مقتل مقرم ص 392- بحار 45/112- معالى السبطين ص 61- لهوف ص 154.
348- مقتل مقرم ص 393 - نفس المهموم ص 395 - حياة الامام الحسين ج 3/ص 341.
349- ارشاد ص 228 - طبرى 7/371 - نفـس المـهمـوم ص 404 - كامل 4/81 - ينابيع الموده ص 324.
350- حياة الحسين 3/343 - ارشاد ص 244 - طبرى 7/371.
351- سوره زمر، آيه 42.
352- كامل ابن اثير 4/82. طبرى 7/373. حياة الحسين 3/345. ارشاد ص 244.
353- مقتل مقرم ص 406.
354- بحار ج 45/ص 119 - ارشادمـفـيد ص 244 - طبرى 7/373 - كامل 4/83 - نفس المهموم ص 410.
355- سوره كهف آيه 9.
356- بحار ج 45/ص 119 - ارشاد مفيد ص 229.
357- حياة الحسين ج 3/ص 356 - بحار ج 45/ص 118 - طبرى ج 7/ص 385 - حجة السّعادة فى حجة الشّهادة ص 65.
358- حجة السعـادة فـى حجة الشهادة ص 66 - مرآة الزمان فى تواريخ ‌الاعيان و تهذيب بنقل حياة الحسين ج 3/ص 358 - طبقات ج 6/ص 132
359- كامـل ج 3/ص 401 - طبرى ج 7/ص 374 - نفس المهموم ص 419 - ارشاد ص 245.
360- طبرى ج 7/ص 379 - كامل ج 4/ص 84 - نفس المهموم ص 413.
361- ابصارالعين ص 128 و 133.
362- ارنب جنگـى بود مـيان بنى زبيد و بنى زياد كه بنى زياد شكست خوردند و بنى زبيد انتقام گرفتند و عمرو بن معديكرب شاعر بنى زبيد چنين گفته است .
363- نفس المهموم ص 415 - طبرى ج 7/ص 383 - بحار ج 45/ص 121 - ارشادمفيد ص 247.
364- بحار ج 45/ص 184 و 125 - نفـس المـهموم ص 422 - صواعق المحرقة ص 192 - ينابيع المودة ص 351.
365- تـذكرة الخـواص ابن جوزى ص 147 - بنقل نفس المهموم ص 423 - الصواعق المحرقة ص 197 - ينابيع المودة ص 352.
366- كامـل بهائى ج 2/ص 291 - بنقـل نفس المهموم ص 424 - و مناقب ابن شهر آشوب ج 4ص 82.
367- معجم البلدان ج 2 ص 186 و 284 - نفس المهموم ص 428.
368- حجة السعادة فى حجة الشهادة ص 63 - نفس المهموم ص 432.
369- نفس المهموم ص 429.
370- بحار ج 45/ص 127 - حياة الحسين ج 3/ص 370 - نفس المهموم ص 430.
371- سوره شورى ، آيه 23.
372- سوره انفال آيه 41.
373- سوره احزاب ، آيه 33.
374- سوره اسرى آيه 26.
375- بحار ج 45/ص 129 و 166 - حياة الحسين ج 3/ص 371 - عقدالفريد ج 4 ص 382 - نفس المهموم ص 433.
376- بحارج 45/ص 131 - نفـس المـهمـوم ص 437 - طبرى ج 7/ص 381 - كامل ج 4/ص 86.
377- ارشاد ص 246 بحارج 45 ص 136- حياة الحسين ج 3 ص 389 طبرى ج 7 ص 377 كامل ج 4 ص ‍ 86 روضة الواعظين ص 164.
378- مـرحوم سيد در لهوف اشعـارى را كه يزيد خـوانده است به عـبدالله بن الزبعـرى نسبت داده كه در جنگ احد سروده است و ديگران هم از او تبعيت نموده و نسبت به ابن زبعرى داده اند ليكن آنچه مسلم است تمام اشعار نمى تواند از اين شاعر باشد مانند بيت دوم و پـنجم بلكه اشعار اين شاعر 16 بيت در تواريخ از جمله سيره ابن هشام جلد سوم صفـحه 143 آمده كه فقط بيت اول در اشعار ابن زبعرى ديده مى شود. (لهوف ص 180).
379- بحارج 45 ص 132- حياه الحسين ج 3- ص 377- سيره ابن هشام ج 3 ص 143- طبرى ج 7 ص ‍ 383 لهوف ص 180.
380- اين جمله اشاره است به فرمايش رسولخدا در فتح مكه به ابوسفيان جد يزيد و همدستانش : انتم الطلقاء شما آزاديد.
381- اين جمـله اشاره است به عمل جده يزيد هند جگر خوار كه جگر حضرت حمزه را بيرون آورد و بدندان كشيد كه بخورد.
382- اعلام النساء ج 2 ص 504- بحار ج 45 ص 133- نفس المهموم ص 444- حياه الحسين ج 3 ص ‍ 378.
383- نفس المهموم ص 452.
384- بحارج 45 ص 137- نفس المهموم ص 451- حياة الحسين ص 386.
385- مقتل مقرم ، ص 453، بحار ج 45 ص 140، لهوف ص 193، نفس المهموم ، ص 459، طبقات ج 5، ص 162.
386- كامل بهائى بنقل نفس المهموم ص 456.
387- منتخب التواريخ حاج شيخ محمد هاشم خراسانى ص 340.
388- لهوف سيدبن طاوس ص 19 نفس المهموم ص 458- الصواعق المحرقه ص 197.
389- بحار ج 45 ص 140. نفس المهموم ص 454. لهوف ص 188.
390- اعيان الشيعه ج 1 ص 626 - مقرم ص 456- نفس المهموم ص 466.
391- اعيان الشيعه ج 1 ص 627.
392- نفس المهموم ص 455.
393- بحار ج 45 ص 144 نفـس المـهمـوم (بنقل از اخبار الدول ص 109) ص 464 و 470 - ارشاد ص ‍ 247.
394- مقتل مقرم ص 454 - بحار ج 45 ص 146 نفس المهموم ص 467.
395- حياة الامام الحسين ج 3 ص 392.
396- مقتل مقرم ص 455 - بحار ج 101 ص 329 نفس المهموم ص 543.
اربعين :
در مـيان همـه قـبايل و امـم بشرى رسم است كه از امـوات خـودشان تجليل مى كنند و براى آنكه فراموش ‍ نشود در ايامى خاص يادش را تجديد و گرامى مى دارند، مخصوصا چهل روز پس از در گذشتش ‍ مراسم خاصى را به اجرا در مى آورند، و در اسلام هم اين مـعـنى عـنايت شده است چنانكه در روايتى از حضرت امام حسن عسگرى عليه السلام آمـده است :علامات المومن خمس : صلاة احدى و خمسين ، و زياره الاربعين ، و الجهر ببسم الله الرحمـن الرحيم ، و النختم باليمين ، و يعفير الجبين . (( علامات مومن پنج چيز است : پنجاه و يك ركعت نماز در شبانه روز (17 ركعت واجب و سى و چهار ركعت نافله ) و زيارت روز چـهلم ، و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحيم در نمازها و انگشتر در دست راست نهادن و در سجده پيشانى را بخاك ماليدن .
اين روايت مـطلق است و شامل زيارت همه مومنين مى شود، چنانكه ابوذر غفارى و ابن عباس نيز از رسولخدا صلى الله عليه و آله روايت كرده اند كه فرمود:ان الارض لتبكى على المومن اربعين صباحا. (( يعنى زمين چهل روز بر مومن مى گريد. ))
ليكن در روايات بيشمار ديگرى درباره حضرت حسين عليه السلام تاءكيد خاصى شده است ، چـنانكه زراره از امام صادق عليه السلام روايت كرده :ان السماء بكت على الحسين اربعين صباحا بالدم ، و الارض ‍ بكت عليه اربعين صباحا بالسواد، و الشمس بكت عليه اربعين صباحا بالكسوف و الحمره و الملائكه بكت عليه اربعين صباحا و ما اختضبت امراءه مـنا و لا ادهنت و لا اكتحلت و لا رجلت حتى اتانا راءس ‍ عبيدالله بن زياد مازلنا فى عبره من بعده .
(( يعـنى آسمـان چـهل روز بر حسين خـون گـريه كرد و زمـين چـهل روز بر حسين گـريه كرد با تـيره شدنش ، خـورشيد چـهل روز گـريه كرد با خـسوف و سرخـى ، فـرشتـگـان چـهل روز بر او گـريه كردند، هيچ زنى از ما آرايش نكرد تا آنكه سر عبيدالله زياد را آوردند، ما در اين مدت سرگرم گريه بوديم .
(مقتل مقرم ص 460. بحار ج 101 ص 329.)
اين روايت مـى گـويد: همـه مـوجودات و عـوالم هستى بر حسين گريه كردند بنابراين سزاوار است هر سال در اربعين و سالگرد شهادتش اقامه عزا شود تا مكتب و مرام حسينى احيا گردد چنانكه مسلمين انجام مى دهند بحمد الله .
397- يثرب نام اصلى مدينه است .
398- لهوف ص 197 بحار ج 45 ص 147 - نفس المهموم ص 467 حياة الحسين ج 3 ص 423 ينابيع الموده ص 353.
399- لهوف ص 197 - بحار ج 45 ص 147 - نفس المهموم ص 469 - حياة الحسين ج 3- ص ‍ 425.
400- مقتل مقرم ص 472 - نفس المهموم ص 471.
401- ارشاد مفيد ص 253- كشف الغمه ج 2 ص 250.
402- وفيات الاعيان ج 2 ص 429.
403- اصول كافى باب مولد على بن الحسين .
404- كشف الغمه ج 2 ص 317.
405- كشف الغمه ج 2 ص 319.
406- بحار ج 45 / ص 330.
407- ارشاد ص 253.
408- سوره يوسف آيه 85.
409- روضة الواعظين ، فتال نيشابورى ص 145.
410- لهوف ص 209 نفس المهموم 427 - حياة الحسين ج 3 ص 427.
411- نفس المهموم ص 531 بحار ج 101 ص 3 و 35 و 46.
412- بحار ج 44 ص 281.
413- بحار ج 44ص 282 و 289.
414- نفس المهموم ص 539.
415- اعيان الشيعه ج 1ص 627.
416- طبرى ج 11ص 1407.
417- مقاتل الطالبين ص 597.
418- امالى شيخ طوسى ص 209 - بنقل بحار ج 45/ص 397.
419- نفس المهموم ص 545.
420- امالى شيخ طوسى بنقل نفس المهموم ص 548.
421- مقاتل الطالبين ص 598.
422- مروج الذهب ج 3/ص 67.
423- بحار ج 39/ص 296 و 302.
424- بحار ج 39/ص 296 و 302.
425- بحار ج 39/ص 296 و 302.
426- تتمة المنتهى ص 92.
427- كامل ابن اثير ج 4/ص 103 و 111 سفينه (سرف و سعد).
428- مروج الذهب ج 3، ص 71.
429- كامل ابن اثير ج 4/ص 127.
430- سفينة البحار (خير) بحار ج 45/ص 350.
431- بحار ج 45/ص 350.
432- بحار 45/351.
433- بحار 45/351.
434- بحار 45/352.
435- بحار 45/352.
436- بحار 45/353.
437- بحار 45/353.
438- كامل 4/167.
439- طبرى 7/520.
440- طبرى 7/521.
441- طبرى 522 و بحار 45/453 كامل 4/169.
442- بحار45/453 و طبرى 7/523.
443- طبرى 7/530 و بحار 45/357.
444- طبرى 7/532.
445- طبرى 7/533.
446- طبرى 7/534.
447- طبرى 7/535.
448- طبرى 8/598 طبع قاهره .
449- طبرى 8/599 و كامل 4/211.
450- بقره 244.
451- طبرى 8/600 كامل 3/481.
452- طبرى 8/601.
453- انفال 30 آيه 8.
454- طبرى 8/604 و كامل 3/482.
455- سوره حديد29.
456- طبرى 8/605 ابن اثير 4/214 طبقات 5/72.
457- طبرى 8/607 و كامل /483.
458- طبرى 8/608.
459- طبرى /609 كامل 3/483.
460- طبرى 8/613 كامل 4/217.
461- طبرى 8/616 كامل 218.
462- طبرى 8/619 كامل 4/219.
463- طبرى 8/619 كامل 4/219/.
464- طبرى 8/624 كامل 4/221.
465- طبرى 8/625 كامل 4/222.
466- طبرى 8/626 كامل 4/223.
467- طبرى 8/627 كامل 3/489.
468- طبرى 8/637 كامل 4/223.
469- طبرى 8/630 كامل 4/225.
470- طبرى 8/632 كامل 4/225.
471- طبرى 8/633 كامل 4/266.
472- طبرى 8/634 كامل 4/226.
473- طبرى 8/634 كامل 4/227.
474- طبرى 8/642 كامل 4/228.
475- طبرى 8/645 كامل 4/229.
476- طبرى 8/649 كامل 4/230.
477- طبرى 8/649 كامل 4/231.
478- طبرى 8/651 كامل 4/232.
479- طبرى 8/651 كامل 4/233.
480- طبرى 8/665 كامل 4/233.
481- طبرى 8/660 كامل 4/235.
482- طبرى 8/661 كامل 4/236.
483- طبرى 8/667.
484- بحار 45/302 كامل 4/239.
485- طبرى 7/359.
486- طبرى 7/307.
487- طبرى 8/688 كامل 4/240.
488- طبرى 7/367.
489- طبرى 8/669.
490- ابصار العين فى انصار الحسين 25.
491- طبرى 7/387.
492- طبرى 8/678.
493- بحار 45/332.
494- ابصار العين فى انصار الحسين ص 51.
495- طبرى 8/670.
496- طبرى 7/369.
497- طبرى 8/671 كامل 4/240.
498- طبرى 8/671 و بحار 45/377 كامل 4/241.
499- طبرى 8/675 بحار 45/379.
500- طبرى 8/657 كامل 4/242.
501- طبرى 8/677 كامل 4/243.
502- طبرى 8/677 كامل 342.
503- طبرى 7/357.
504- طبرى 7/357.
505- طبرى 7/387.
506- طبرى 8/678.
507- كامل 4/249.
508- طبرى 8/693 كامل 4/250 و اعيان الشيعه 46/59.
509- طبرى 8/702 و كامل 4/258.
510- طبرى 8/663 كامل 4/27.
511- طبرى 8/700 و كامل 4/261.
512- طبرى 8/707 كامل 4/262.
513- طبرى 8/711 كامل 4/263.
514- طبرى 8/751.
515- كامل 3/516.
516- كامل 3/516.
517- بحار 45/336 و 385.
518- بحار 45/386.
519- طبرى 8/718 و كامل 4/267.
520- طبرى 8/720 و كامل 4/268.
521- طبرى 8/725 كامل 4/270.
522- طبرى 8/732 كامل 4/272.
523- طبرى 8/736 كامل 4/272.
524- طبرى 8/743 كامل 4/275.