109- مقاتل الطالبيين ، ص 42.
110- مقاتل الطالبيين ، ص 47.
111- ان الله قد بعث لكم طالوت ملكا... وزاده بسطة فى العلم و الجسم ، بقره آيه 247.
112- الغدير، ج 2، ص 108 و ترجمه ، ج 3، ص 192، ارشاد القلوب ، ص 380.
113- مقاتل الطالبيين ، ص 47.
114- الغارت ، ص 139، الغدير، ج 2 ص 109.
115- تنقيح المقال ، ج 2، حرف القاف ، ص 31.
116- الغدير، ج 2، ص 109 و ترجمه آن ، ج 3، ص 195.
117- رجال كشى (اختيار معرفة ارجال )، ص 95 حديث 151.
118- الغدير، ج 2، ص 91 و ترجمه آن ، ج 3 ص 160، مروج الذهب ، ج 3، ص 17. وى روايت را از امام رضا (ع ) نقل كرده است .
119- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 65.
120- همان مدرك ، ص 64.
121- ترجمه الغدير، ج 3، ص 195.
122- به جلد اول ، ص 308 مراجعه شود.
123- اشتر به كسى گويند كه پلك چشمش برگشته و مژه نداشته باشد و يا كسى كه چشم يا لب پايينش چاك داشته باشد. مالك از آن رو ملقب به اشترگ
شت كه درپيكار لشكر عرب با سپاه روم ، در سال شانزدهم هجرى گرزى بر كلاهخود مالك كوفته شد و خود بر سرش پخش شد و پاره اى از آهن آن ، چشم او را چاك داد ( نهج البلاغه فيض الاسلام ، ص 988).
ن
124- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 15، ص 98.
125- خلاصه الرجال ، ص 169.
126- رجال ابن داوود، ص 283، چاپ دانشگاه تهران .
127- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 15، ص 98.
128- سفينة البحار، ج 1 ص 687 به نقل از ابن ابى الحديد.
129- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 15 ص 100.
130- رجال كشى ، (اختيار معرفة الرجال )، ص 65.
131- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 15، ص 101، تنقيح المقال ، ج 2، ص 49 باب الميم .
132- سفينة البحار، ج 1، ص 685.
133- به جلد اول اين كتاب صفحه 160 و منهاج البراعه ج 17، ص 15 مراجعه شود.
134- سوره انفال آيه 25.
135- سفينة البحار، ج 1، 686.
136- سفينة البحار، ج 1، ص 685.
137- الاختصاص ، ص 141.
138- بحارالانوار، ج 32، ص 191.
139- نهج البلاغه فيض ‍
140- حكمت 341، ص
141- 1249 و صبحى
142- صالح
143- حكمت
144- 349.
145- نهج البلاغه ، فيض الاسلام خطبه 171، ص 556.
146- بحار الانوار، ج 32، ص 358، وقعة صفين ، ص 13، اخبار الطوال ، ص 154.
147- سيماى كارگزاران على بن ابى طالب اميرالمؤ منين (ع )، ج 1، ص 307.
148- واقعه صفين در تاريخ ، ص 98، سفينة البحار، ج 1، ص 685، وقعة صفين ، ص 151.
149- وقعة صفين ، ص 121.
150- تحف العقول ، ص 191 و در ترجمه ، ص 187، نهج السعاده ، ج 8، صص 326، 328.
151- نهج البلاغه ، صبحى صالح ، ص 371، فيض الاسلام ، ص 854.
152- وقعة صفين ، ص 123.
153- وقعة صفين ، ص 153. از قف بين اصحابك تا آخر نامه ، ذيل نامه اى كه حضرت امير (ع ) به معقل بن قيس رياحى نوشته در نهج البلاغه نامه 12 نقل ش
ده است .
154- نهج البلاغه ، صبحى صالح ، نامه 13، ص 372 و فيض الاسلام ، ص 858.
155- وقعة صفين ، ص 154.
156- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 15، ص 101.
157- پيكار صفين (ترجمه وقعة صفين )، ص 213.
158- واقعه صفين در تاريخ ، ص 224، وقعة صفين ، ص 479.
159- واقعه صفين در تاريخ ، ص 221، وقعة صفين ، ص 474.
160- واقعه صفين در تاريخ ، ص 229 و وقعة صفين ، ص 490. اءعيان الشيعه ، ج 9، ص 39.
161- كتاب الخصال ، ص 380.
162- سفينة البحار، ج 1، ص 686، مجموعه ورام ، ج 1، ص 2.
163- سوره فرقان ، آيه 63.
164- سفينة البحار، ج 1، ص 686.
165- الغارات ، ص 164 و دو جلدى ، ج 2، ص 256، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 74، نهج السعاده ، ج 5، ص 45، امالى مفيد، ص 80، تاريخ ‌ط
برى ، ج 30، ص 71.
166- الغارات ، ص 164 و دو جلدى ، ج 2، ص 256، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 74، نهج السعاده ، ج 5، ص 45، امالى مفيد، ص 80، تاريخ ‌ط
برى ، ج 30، ص 71.
167- نهج البلاغه ، صبحى صالح ، ص 420، فيض الاسلام ص 976.
168- نهج البلاغه صبحى صالح نامه 27، ص 383 و نهج البلاغه فيض الاسلام ، ص 886.
169- امالى مفيد، ص 79، الاختصاص ، ص 79 و بحارالانوار، ج 33، ص 589 به نقل از اختصاص مفيد.
170- نهج البلاغه صبحى صالح ، نامه 53، ص 426، در نهج البلاغه خطى كه در سال 499 هجرى قمرى نوشته شده و از طرف انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى چاپ گرديده نيز مانند بقيه نسخ نهج البلاغه به اين نكته اشاره شده است .
171- نهج البلاغه ، صبحى صالح ، ص 451، فيض الاسلام ، ص 1048.
172- الغارات ، صص 199 - 212 و دو جلدى ، ج 1، ص 302.
173- الامامة و السياسه ، ج 1، ص 154.
174- نهج السعاده ، ج 5، صص 195 - 257 به نقل از المستر شد و كتب ديگر.
175- كشف المحجه ، چاپ جديد قم ، ص 235 و بحارالانوار چاپ قديم ، ج 8، ص 184.
176- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 94، به نقل از المغارات .
177- نهج البلاغه ، صبحى صالح ، نامه 38، ص 410، فيض الاسلام ، ص 951، الاختصاص ، ص 80، امالى مفيد، ص 81، رجال النجاشى ، با تحقيق زنجانى ،ص 203.
178- الغارات ، ص 170، دو جلدى ، ج 1، ص 266، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 75، نهج السعاده ، ج 5، ص 49، تاريخ طبرى ، ج 4، ص 72.
179- اشاره است به دوران عثمان كه مردم مصر عليه او قيام كردند.
180- مذحج : نام قبيله ايست در يمن و نخع نام طايفه اى از آن قبيله است كه مالك به آن منسوب است .
181- قلزم : شهرى بوده در ساحل درياى احمر نزديك مصب نيل و بين آن و مصر سه روز فاصله بوده و درياى قلزم به آن منصوب است كه فرعون در آن غ
رق شده است . (معجم البلدان ، ج 4، ص 387، فرهنگ معين ، ج 6/1475).
182- امالى مفيد، ص 81.
183- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 76.
184- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 71. دهقان به مالكان و زمين داران اطلاق مى شده .
185- امالى مفيد، ص 82.
186- انساب الاشراف ، ج 2، ص 399، عين شمس نام شهرى است در مصر كه سه فرسخ با فسطاط فاصله دارد. (معجم البلدان ، ج 4، ص 178).
187- مروج الذهب ، ج 2، ص 409، عريش اولين شهر مصر از ناحيه شام است بر ساحل درياى روم (مديترانه ) كه در ريگزار واقع است . (معجم البلدان ، ج 4 ، ص 113). 188- الاختصاص ، ص 81.
189- امالى مفيد، ص 83.
190- نهج البلاغه ، فيض الاسلام ، ص 989، كندى اين جمله را به عمر و عاص نسبت داده است ، ولاة مصر، ص 47.
191- در نهج البلاغه اين قسمت اين گونه آمده : مالك و مالك ! والله لو كان جبلا لكان فندا ولو كان حجرا لكان صلدا،
192- لا يرتقيه الحافر و لا يوفى عليه الطائر. ( صبحى صالح ، ص 554، حكمت 443.) مالك ! اوه چه مالكى ؟ به خدا اگر مانند كوه بود هر آينه تك و عظيم بود وچنانچه چون سنگ بود بى گمان سنگى سخت و استوار كه هيچ موجود سم دار بالاى آن نمى رفت و هيچ پرنده اى بر فرازش ‍ نمى پريد.
193- امالى مفيد، ص 83.
194- الاختصاص ، ص 81.
195- سفينة البحار، ج 1، ص 687، در اءعيان الشيعه ، ج 9، ص 38، شهادت وى را در سال 39 نوشته است .
196- بحارالانوار، ج 53، ص 91.
197- دائرة المعارف تشيع ، ج 1 ص 110.
198- اين قسمت و آنچه در قلاب () قرار مى گيرد از تاريخ طبرى است و متن نامه از نهج البلاغه است .
199- نهج البلاغه ، صبحى صالح ، نامه 34، ص 407، فيض الاسلام ، ص 944.
200- تاريخ طبرى ، ج 4، ص 72، الغارات ، ص 172 و دو جلدى ، ج 1، ص 268، نهج السعاده ، ج 5، ص 126، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 6، ص 8
7، بحارالانوار، ج 33، ص 593.
201- شرح نهج البلاغه ابن ميثم ، ج 5، ص 75.
202- الغارات ، ص 172 و دو جلدى ، ج 1، ص 269، تاريخ طبرى ، ج 4، ص 73، كامل ابن اثير، ج 3، ص 354.
203- در كتب لغت عهد را به وصيت ، فرمان ، موثق ، سوگند، حفاظ، رعايت حرمت امان ، ذمه و... معنا كرده اند و عهدى كه براى كارگزاران نوشته مى شود،ب
ه معناى وصيت كردن است عهد اليه ، اى : اوصاه (تاج العروس ج 8، ص 455). جرجانى در التعريفات (ص 69) گويد: ((عهد به معناى حفظ شى و مراعات آن در همه حال است . اين معناى اصلى عهد است ، سپس استعمال شده در آن وثيقه و عهدى كه مراعاتش لازم است و اين مراد است )) و در سياست شرعى ، عهد به معناى انتخاب انسانى خاص براى كار معينى از كارهاى حكومتى است . سپس اين معنى در عهد به آن وثيقه و نوشته اى اطلاق
شده كه عاهد براى ديگرى املاء كند يا بنويسد و با نوشتن نامه وى را رسما به آن مسؤ وليت بگمارد. اميرالمؤ منين (ع ) در عهدنامه هايى كه مى نوشت وظايف كارگزار و اختيارات او را مشخص و معين مى كرد. مانند اين عهدنامه و عهدنامه حذيفه و...
204- رجال النجاشى ، تحقيق زنجانى ، ص 8، شماره 5.
205- الفهرست شيخ طوسى ، تحقيق محمد صادق آل بحر العلوم ، چاپ رضى ، ص 37 و چاپ ديگر، ص 62.
206- مسترك الوسائل ، چاپ سنگى ، خاتمه ، ج 3، ص 577.
207- معجم رجال الحديث ، ج 3، ص 222.
208- رجال النجاشى ، ص 85، شماره 206.
209- رجال النجاشى ، ص 379، ش 1032.
210- رجال النجاشى ، ص 219.
211- رجال النجاشى ، ص 438، ش 1180.
212- رجال النجاشى ، ص 52، ش 116.
213- رجال النجاشى ، ص 178، ش 448.
214- رجال الطوسى ، ص 92.
215- دراسات فى ولاية الفقيه ، ج 4/305.
216- الفهرست شيخ ، ص 156.
217- رجال النجاشى ، ص 61، ش 140، الفهرست شيخ ، ص 48.
218- الاختصاص ، ص 80.
219- اعيان الشيعه ، ج 5، ص 185، الذريعة ، ج 3، ص 400، و ج 4، ص 431، تاءسيس الشيعه لعلوم الاسلام . ص 414، مقدمه تحف العقول .
220- دراسات فى ولاية الفقيه ، ج 4، ص 303.
221- امل الامل ، ج 2، ص 74، تاءسيس الشيعه ، ص 413.
222- مجالس المؤ منين ، ج 1، ص 383.
223- رياض العلماء، ج 1، ص 275 ترجمه ساعدى .
224- مجموع الغرائب ، چاپ جديد، تحقيق سيد مهدى رجائى ، ص 241.
225- الذريعة ، ج 4، ص 431، اعيان الشيعه ، ج 5، ص 186. كتاب التمحيص در قم با نام ابو على محمد بن همام چاپ شده ولى در
226- آن دليلى كه نشانگر تاءليف آن توسط ابوعلى باشد وجود ندارد و قول مجلسى (بحار، ج 1، ص 17) و محدث نورى (ج 3، ص 326) بر اين نظر نقل شده است .
227- تحف العقول ، مقدمه ، ص 3.
228- فهرستواره فقه هزار و چهارصد ساله اسلامى ، در زبان فارسى نوشته محمد تقى دانش پژوه ، ص 141 به نقل از بروكلمن ، ج 1 ص 54 و ذيل ج 1، ص 249 و 947.
229- الاعلام زركلى ، ج 1. ص 256. توجه قضات به نقل اين عهدنامه نشانگر مطرح بودن آن در بين قضات حقجو است ، مانند، سعد بن طريف ، ابن مروان ، قاضى قضاعى ، قاضى نعمان مصرى و...
230- داترة المعارف بزرگ اسلامى ، ج 4، ص 261.
231- فهر ستوراه فقه ، ص 141.
232- نهج السعاده ، ج 5، ص 54 - 57.
233- آنچه تاكنون ذكر شد سند اين عهد بود. در تعليقات معادن الحكمه ج 1، ص 481، آمده است كه : بخشى از نامه را در كنزالعمال ج 15، ص 165، 166 از دينورى و ابن عساكر از جمله ((فلا تطولن احتجابك )) تا ((او طلب انصاف )) آورده و مآثر الاناقه
234- ج 3، ص 6 از صبح الاعشى و مفتاح الافكار به طور مختصر آورده است . آنچه در تاريخ ابن عساكر آمده ، در چاپ جديد كنزالعمال ج 13، ص 185، در حديث 36553 آمده است .
235- ترجمه الامام على بن ابى طالب ، تحقيق آقاى محمد باقر محمودى ، ج 3، ص 289.
236- فهر ستواره فقه ، ص 141.
237- فهر ستواره فقه ، 141.
238- الاعلام زركلى ، ج 7، ص 148، مجتبى مينوى در كتاب ((نقد حال )) شرح حال مفصلى براى عامرى آورده است . صص 66 - 105.
239- دعائم الاسلام ، ج 1، ص 350.
240- دعائم الاسلام ، مقدمه ، ج 1، ص 13.
241- دعائم الاسلام ، ص 13، 14.
242- در بررسى نامه محمد بن ابى بكر در الغارات به اين نكته اشاره كرده ايم كه تبيين شيوه وضو گرفتن ، مانند اهل سنت كه در الغارات آمده حتما توسط فرد استنساخ كننده صورت گرفته ، چون همان نامه را مفيد از صاحب الغارات نقل مى كند و در آن وضو را طبق شيوه
243- شيعه آورده است ، چون نسخه الغارات تنها از طريق اهل سنت به ما رسيده است .
244- فهر ستواره ، فقه ، ص 142.
245- فرمان مالك اشتر، ص 41 - 42.
246- فرمان مالك اشتر، ص 42.
247- اعيان الشيعه ، ج 1، ص 540 - 549.
248- فرمان مالك اشتر، ص 43، الاعلام زركلى ، ج 6، ص 85.
249- دائرة المعارف بزرگ اسلامى ، ج 3، ص 364 به نقل از معجم الادباء ج 9، صص 184 - 189.
250- اعيان الشيعه ، ج 9، ص 141.
251- التذكرة الحمدونيه ، تحقيق دكتر احسان عباس ، ج 1، ص 63.
252- التذكرة الحمدونية ، ج 1، ص 309، حديث 843.
253- نهاية الارب (چاپ مصر)، ج 6، ص 19.
254- صبح الاعشى ، ج 10، ص 12 - 15.
255- مآثر الانافه فى معالم الخلافة (چاپ كويت )، ج 3 ص 11 - 6. در هر دو از آغار ((تدريبا لاهل الاساءة على الاساءة )) نقل شده است .
256- الذريعة ، ج 15، ص 362.
257- در فرمان مالك اشتر، ص 33 آمده در مجله المقتطف شماره 42 صفحه 247 سال 1913 عكس دو صفحه از آن را مى بينيم .
258- نهج السعادة ، ج 5، ص 125، قانون ، دستور معالم الحكم ، ص 185.
259- الذريعة ، ج 15، ص 363.
260- بحارالانوار، چاپ قديم ، ج 8، ص 663 و چاپ جديد، ج 33، ص 599 به بعد.
261- بحارالانوار، چاپ قديم ، ج 17 ص 68 و چاپ جديد، فهرست آخر، ج 74، ص 240.
262- معادن الحكمه ، ج 1، ص 225.
263- نهج السعاده ، ج 5، ص 58 - 125.
264- تنبيه الامه و تنزيه المله ، ص 104.
265- الذريعة ج 13، ص 373، ج 3، ص 441.
266- بيست و پنج رساله فارسى علامه مجلسى ، ص 133، الذريعة ج 13، ص 373.
267- الذريعة ، ج 13، ص 373.
268- الذريعة ، ج 3 ص 441.
269- ر.ك ، الذريعة ، ج 26، ص 163، ج 4، ص 188، ج 3، ص 441، ج 13، ص 373، معادن الحكمه ص 225، 482 و مقدمه فرمان مبارك .
270- الذريعة ، ج 14، ص 159.
271- مستدرك الوسائل ، چاپ سنگى ، ج 3، ص 876.
272- مستدرك الوسائل ، ص 513.