جنگ هاى امام على عليه السلام در پنج سال حكومت

ابن اعثم كوفى
مترجم : احمد روحانى

- پى‏نوشت‏ها -

1- از مترجم .
2- طبرى 5/153؛ بداية و نهايه 7/253 و كامل 2/302.
3- طبرى 5/153؛ ابن اثير 2/302؛ حبيب بن ذوئيب را ذكر كردند، تاريخ يعقوبى 2/178 - مردى از بنى اسد بود كه چنين سخن گفت .
4- ابوموسى اشعرى بعد از سعيدبن عاص از طرف عثمان منصوب شد.
5- طبرى 5/153 و ابن اثير 2/303 و ابن كثير 7/253 درباره متخلفين از بيعت مراجعه شود.
6- طبرى 5/165 و 5/172.
7- نصيحت مغيرة بن شعبه در تاريخ طبرى 5/159 و مروج الذهب 2/391 و بداية و نهاية 7/255 و ابن اثير 2/306 نقل شد.
8- سوره كهف /51.
9- ابوايوب از صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله و از بدرى و احدى و عقبى از ياران خاص ‍ على عليه السلام بود، در سال 51 در قسطنطنيه فوت كرد و همانجا دفن شد.
10- در طبرى و ابن اثير جارية بن قدامه است .
11- مروج الذهب ، ج 2/354 مراجعه شود.
12- طبرى ، ابن اثير، بداية و نهاية : تعداد شتران ششصد و مقدار درهم ششصد هزار بود.
13- از همسران رسول خدا (ص ) در سال 59 وفات يافت ؛ سال وفاتش را 61 و 62 نيز گفته اند.
14- اين سخن از امام احمد در مسند 4/438 و ترمذى در مناقب 5/632 ابن كثير در بداية نهاية 7/381با اندك اختلافى نقل شد.
15- طبرى ج 5، عقد الفريد ج 4.
16- خطبه در تاريخ طبرى ج 5/163 نقل شد.
17- داستان مناظره احنف بن قيس در طبرى 5/197 عقدالفريد 4/319 با اختلاف و اضافاتى آورده شد.
18- در تاريخ طبرى شش هزار نفر نوشته شده .
19- ذى قار محلى نزديك كوفه بود.
20- سوره نساء /93.
21- سوره عنكبوت / 3-1.
22- تاريخ طبرى 5/189 و ابن اثير 2/329، هند بن عمرو ذكر شد.
23- تاريخ طبرى نه هزار نفر آمار داد، در مروج الذهب هفت هزار نفر.
24- تاريخ طبرى 5/203 كيفيت آرايش لشكر را مفصل ذكر نمود.
25- تونس /23.
26- فتح /10.
27- فاطر /43.
28- جناح راست .
29- جناح چپ .
30- بيهقى در دلائل 6/414 و ابن كثير در بداية و نهاية 7/269 و مروج ذهب 2/401 اين واقعه را نقل كردند.
31- مروج الذهب 2/401؛ زبير گفت اى فرزند! عار را بر نار ترجيح مى دهم .
32- ابن كثير در بداية و نهاية 7/277 و ابن اثير 2/328 و الامامة و السياسية 1/93 در كيفيت كشتن زبير اقوال مختلفى را نوشتند.
33- تاريخ طبرى 5/205 مروج الذهب 2/399 با اندك اختلافى اين مطلب را نقل كردند.
34- در قتل طلحه بن عبيدالله اقوال ديگرى نيز گفته شد، به تاريخ طبرى ، مروج الذهب ، تاريخ خلفاء، ابن اثير، الامامة و السياسة مراجعه شود.
35- خبر ملاقات على عليه السلام با عايشه در تاريخ طبرى 5/222 و مروج الذهب 2/408 و تاريخ يعقوبى 2/183 نگاشته شد.
36- تحريم /5.
37- تاريخ طبرى 5/225 و ابن اثير 2/347 گفتند آنان چهل زن محافظ بودند، مروج الذهب 2/410 بيست زن و تاريخ يعقوبى 2/183 هفتاد زن را ذكر كردند.
38- خطبه 24، نهج البلاغه .
39- اهل بغنى و طغيان .
40- اسراء /33.
41- در اخبار طوال /153 و مروج الذهب 2/412 مفصل بحث شده مراجعه شود.
42- سجده ، آيه 18، به تفسير قرطبى 14/105 هم مراجعه شود.
43- سوره رعد /11.
44- كتاب الامامة و السياسة 1/91 اخبار طوال 156 با اختلاف اندكى قضيه والى آذربايجان را نفل كردند.
45- اخبار طوال ، ص
46- سوره اسرا 33.
47- امامت و سياست 1/115، اخبار طوال ، ص 157، تاريخ يعقوبى 2/184 با اختلاف اندكى پيمان عمر و عاص و معاويه را ذكر كرده است .
48- كتاب امامت و سياست 1/118.
49- الامامة و السياسة 1/119، واقعه صفين ، ص 71.
50- الامامة و السياسة 1/120، واقعه صفين ص 74، تاريخ يعقوبى 2/187.
51- الامامة و السياسة 1/120، واقعه صفين ص 76.
52- الامامة و السياسة 1/123 با اختلاف اندك .
53- كامل 1/423 عقد الفريد 4/333، واقعه صفين ص 56.
54- واقعه صفين ص 57، عقد الفريد 4/333، الامامة و السياسة 1/122 با اختلاف الفاظ.
55- اخبار طوال ، ص 167 امامة و السياسة 1/123، واقعه صفين ، ص 156.
56- سوره دخان /29-25.
57- نامه /26 نهج البلاغه عبده ، ص 426.
58- نهج البلاغه ، نامه 28.
59- قصص /56.
60- تاريخ طبرى 5/240، ابن اثير 2/364، اخبال طوال ص 168.
61- تاريخ طبرى 6/6، اخبار طوال ص 171، واقعه صفين 205.
62- حريث غلام معاويه بود كه لباس و سلاح شبيه معاويه مى پوشيد.
63- در بعضى كتب مبرقع بن منصور تقل شد.
64- صبح .
65- سوره صف /3.
66- احزاب /16.
67- طليق ، آزاد شده به دست مسلمانان .
68- حكايت ام سنان در كتاب عقدالفريد مشروح توضيح داده شده .
69- يا ابا نوح
70- يهودى .
71- سخنان عمار ياسر در مسند احمد با سندهاى مختلف و كتاب البداية و النهاية 7/383 نقل شد.
72- اخبار طوال ص 173 هم اين حكايت را نگاشته است .
73- واقعه صفين ص 309.
74- واقعه صفين ص 309.
75- بقره /194.
76- چشم چپ هاشم اعور بود به سبب تيرى كه در جنگ يرموك در زمان عمر بن خطاب به چشم او اصابت كرد.
77- واقعه صفين ص 348
78- در كشنده عبيدالله بن عمر اختلاف است بعضى حريص بن خالد را كشنده او مى دانند و بعضى هانى بن خطاب و بعضى هانى بن عمرو را قاتل او مى دانند، ولى صحيح همان عبدالله بن سوار است .
79- طليق : آزاده شد از اسارت مسلمانان .
80- بت .
81- سوره حج / 39.
82- نامه فوق در كتاب الامامة و السياسة /132 و واقعه صفين ، ص 412 اختلاف اندكى آمده است .
83- الامامة و السياسة 1/134، واقعه صفين ص 415 هم ذكر شد.
84- اخبار و طوال ، ص 187، الامامة و السياسة 1/137، واقعه صفين 471 با اختلاف كمى نامه بن عباس ذكر شد.
85- نهج البلاغه ، نامه 17.
86- اخبار طوال ، ص 187.
87- خبر فوق در اخبار طوال ، ص 188 و واقعه صفين ، ص 474 روايت شد.
88- تاريخ طبرى ، 6/21.
89- اين حكايت را بيهقى در كتاب الدلائل 6/420. و احاديث مختلفى در اين خصوص وارد شده است .
90- بيهقى در الدلائل 6/420 و احاديث مختلفى در اين خصوص وارد شده است .
91- كتاب الامامة و السياسة 1/135.
92- تاريخ طبرى 6/8 با اختلاف اندك خطبه را نقل كرد.
93- سوره توبه /12.
94- سوره محمد /31.
95- سوره نور /48.
96- سوره نور /49-51.
97- نهج البلاغه ، 272 عبده .
98- داستان فوق در اخبار طوال ، ص 196 نوشته كه نامبرده با شعار لا حكم الا لله بر اهل شام حمله كرد و آنقدر ادامه داد تا كشته شد. در مروج الذهب 2/436 البيان و التبين 3/206 و كامل 3/1106 با كمى اختلاف اين مطلب را نوشته شد.
99- طبرى ، 6/37 تعداد را پانصد نفر، در مروج الذهب و اخبار طوال چهار هزار نفر نوشتند.
100- سوره اسراء 33.
101- گفت و گو بين عمروعاص و ابوموسى در تاريخ طبرى 6/40، اخبار طوال ، ص 201 مروج الذهب 2/442، تاريخ يعقوبى 2/190، الامامة و السياسة 1/157 مفصل نقل شد.
102- اعراف /176.
103- جمعه /3.
104- نهج البلاغه ، كلمات قصار /78.
105- كامل بن ايثر، 2/428 و كتاب الغارات ، ص 346.
106- نهج البلاغه ، نامه /55.
107- تاريخ طبرى /78: سى نفر از طرفداران على را كشتند.
108- الغارات : سعيد بن قيس با هشت هزار نفر به سرزمين عانات رسيد.
109- ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه ، ج 1/279 در اين باره شرح و بسط داده است .
110- فصلت /46.
111- در تاريخ طبرى ، يعقوبى و ابن ايثر سه هزار نفر نقل كردند.
112- وقايع جنايت بار بُسر بن ارطاة در تاريخ طبرى 6/80، كامل ابن ايثر 2/430، الغارات ثقفى ص ‍ 409، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد 1/273، تاريخ يعقوبى 2/197 بطور مفصل آورده شده است .
113- شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحديد، 1/287، تاريخ طبرى 6/80، ابن ايثر 2/431، تاريخ يعقوبى 2/198 عبدالله بن عبدالمدان را جايگزين عبيدالله بن عباس ذكر كردند.
114- نهج البلاغه ، خطبه 25.
115- طبق نقل تاريخى ديگر بُسر در اين زمان كشته نشد بلكه در سال 86 فوت كرد.
116- بقره /14.
117- به تاريخ طبرى 6/85 و ابن ايثر 2/433 و عقد الفريد 4/355 و عقد 4/355 مراجعه شود.
118- نهج البلاغه ، نامه 41.
119- تاريخ طبرى 6/65 اين ماجرا را مفصل ذكر كرد.
120- حرورا در پشت كوفه است ، و گفته شده در دو مايلى كوفه است .
121- مناظره على عليه السلام عبدالله بن كواء در كتاب اخبار طوال ، ص 208 و عقد الفريد 4/327 كامل مبرد 3/1099 مشروحا ذكر شد.
122- نهج البلاغه ، خطبه 26.
123- نهج البلاغه ، خطبه 29.
124- نهج البلاغه ، خطبه 62.
125- انعام /1.
126- مائده /50.
127- انعام /62.
128- كهف /104.
129- اخبار الطوال .
130- احزاب /38.
131- نهج البلاغه عبده ، وصيت 280 .
132- فصلت /40 .
133- يمين : سمت راست .
134- يسار: سمت چپ .