(1) - فى بعض النسخ (((مبينه))). و فى بعض النسخ (((منبثه)))
(2) - الكهف:17.
(3) - فى بعض النسخ (((من اسبابهم))).
(4) - اى تغطيه الظلمه. و فى بعض النسخ (((درن الظلمه))) والدرن: الوسخ
(5) - فى بعض النسخ (((المتأمل للحق)))
(6) - يعنى بابى جعفر محمد بن عبدالرحمن بن قبه. و ياتى الحسن على بن‏احمد بن بشار.
(7) - الانعام: 19.
(8) - النساء: 59.
(9) - المائده: 15.
(10) - مريم: 59.
(11) - الحديد: 16.
(12) - روى احمد فى مسنده هذا الحديث و نحوه من اربع و ثلاثين طريقاً عن جابر بن سمره راجع المسند ج 5 ص 87 ص 108. و رواه الخطيب ايضاً فى التاريخ ج 14 ص 353 من حديث جابر بن سمره و نحوه فى ج 6 ص 263 من حديث عبدالله بن عمرو. واخرجه فى صحيحه الاماره بطرق عديده من حديث جابر
(13) - فيه نظر لانه يمكن ان يقال الاخبار التى وردت بان الامام لا يغسله الا الامام مع ضعف سندها لا تدل على وجوب المباشره انما دلالته على ان ولى الامام فى التجهيز هو الامام الذى بعده سواء يباشر ذلك بنفسه أو أمر من يفعل باذنه أو برضاه ان غاب. و فى التهذيب ج 1 ص 321، والاستبصار ج 1 ص 207. باب كيفيه غسل الميت بطريق صحيح أعلانى عن معاويه بن عمار قال: (((أمرنى أبو عبدالله عليه السلام أن أعمر بطنه. ثم اوضيه بالاشنان ثم اغسل رأسه بالسدر و لحييه. ثم افيض على جسده منه. ثم ادلك به جسده، ثم افيض عليه ثلاثاً. ثم أغسله بالماء القراح ثم افيض عليه الماء بالكفور و بالماء القراح و أطرح فيه سبع ورقات سدر.
(14) - يعنى محمد بن النعمان البجلى مؤمن الطاق.
(15) - مريم: 38.
(16) - القصص: 7.
(17) - البقره: 3 و 4 و 5.
(18) - ق: 18. والايه هكذا ما يلفظ من قوله - الايه.
(19) - الانفطار: 11 - 13.
(20) - الاعراف: 27.
(21) - فى بعض النسخ (((لبقره العلم))).
(22) - فى بعض النسخ (((من بعده اماماً))).
(23) - فى بعض النسخ (((فى الستر)))
(24) - فى بعض النسخ (((لاتكون))).
(25) - آل عمران: 110.
(26) - يونس: 35.
(27) - هم فرقه من المباركيه و انما سموا بهذا برئيس لهم من أهل السواد من الانباط كان يلقب (((قرمطويه))) كانوا فى الاصل على مقاله المباركيه ثم خالفوهم فقالوا: لا يكون بعد محمد صلى الله عليه و آله و سلم الاسبعه ائمه: على بن أبى طالب الى جعفر بن محمد ثم محمد بن اسماعيل و هو الامام القائم المهدى و هو رسول. و زعموا أن النبى انقطعت عنه الرساله فى حبابه فى اليوم الذى امر فيه بنصب على بن ابى طالب عليه السلام للناس فى غدير خم، فصارت الرساله فى ذلك اليوم فى على بن ابى طالب، و اعتلوا فى ذلك بقول رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم (((من كنت مولاء فهذا على مولاه))) و ان هذا القول منه خروج من الرساله و النبوه و التسليم منه فى ذلك لعلى عليه السلام بامر الله عزوجل و ان النبى صلى الله عليه و آله بعد ذلك كان مأموماً لعلى محجوجاً به. (قاله النوبختى) و فى تلبيس ابليس لا بن الجوزى تحقيق لسبب سميه القرامطه بهذا الاسم.
(28) - النحل: 16.
(29) - يس: 21.
(30) - التوبه: 34.
(31) - الانفال: 41.
(32) - التوبه: 103.
(33) - من كلام أبى جعفر ابن قبه فى دفع المعارضه
(34) - فى هامش بعض النسخ الظاهر ان الصواب الواقفه على محمد بن امير المؤمنين.
(35) - يعنى أبا زيد العلوى
(36) - سيجيى‏ء الخبر فى باب ما أخبر به امير المؤمنين عليه السلام من وقوع الغيبه
(37) - آل عمران: 36.
(38) - الزخرف: 86.
(39) - المائده: 112.
(40) - فى قوله عزوجل: ولتكن منكم امه يدعون الى الخير
(41) - هذا آخر ما نقله عن كتاب ابن قبه
(42) - الرافضه هم الذين تركوا مذهب سلطانهم. و الرفض فى اللغه: الترك، و الروافض جنود تركوا قائدهم و انصرفوا و ذهبوا عنه. اوالمراد الذين رفضوا الشرك و المعاصى او مذهب الملك او الدنيا و نعيمها.
(43) - فى بعض النسخ يغتم و يأسف.
(44) - ازرق كبود چشم را گويند و ظاهراً مراد غلامان رومى كه زرق العيون بودند مى‏باشند.
(45) - فى بعض النسخ (((و لم تنكر))).
(46) - فى البحار (((فأذقتك الجوع))).
(47) - و فى الخبر ما يدل على ضعفه.
(48) - فى بعض النسخ (((محمد بن هشام قال: حدثنا احمد بن زياد الكوفى))).
(49) - الذاريات: 42.
(50) - كذا. و هو لقب عبدالكريم بن عمرو.
(51) - فى بعض النسخ (((بطبقه الشكاك))).
(52) - الاعراف 76 و 77. و فيها (((تعلمون ان صالحا - الايه))).
(53) - تتمه الحديث فى الكافى ج 8 تحت رقم 558 فليراجع.
(54) - مريم: 49 - 51.
(55) - كذا و فى الكافى (((طوله))). والقطع كما فى الوافى: العمود، ولعه تصحيف (((رفع))).
(56) - فى الكافى ج 8 ص 392 تحت رقم 591 (((مقال لابراهيم))).
(57) - يوسف: 98.
(58) - يوسف: 95 - 98.
(59) - فى الكافى ج 1 ص 232 (((عن المفضل بن عمر، عن أبى عبدالله عليه السلام))).
(60) - يوسف: 95 و التفنيد: النسبه الى الفند و هو نقصان عقل يحدث من الهرم.
(61) - يوسف: 84.
(62) - يوسف: 88.
(63) - فى بعض النسخ (((حال اخوه يوسف))).
(64) - يوسف: 90.
(65) - كذا و الظاهر انه عبيد بن آدم بن اياس العسقلانى فصحف و ليس هو محمد بن آدم ابن سليمان الجهنى المصيصى الذى روى عن سعيد بن جبير.
(66) - راجع سوره القصص 14 الى 20.
(67) - كمال الدين، باب 24 حديث 11.
(68) - تتمه الخبر.
(69) - فيه وهم لأن اسلام عقيل قبيل الحديبيه و شهاده حمزه فى الاحد و لا يمكن اجتماع عقيل و حمزه والنبى صلى الله عليه و آله و سلم فى المدينه، والستند ضعيف، و سيأتى الكلام فيه آخر الباب
(70) - توضيحاً اشاره مى‏شود كه عقيل در جنگ بدر در سپاه مشركين بوده و اسير شده است و آزاد شدن او بواسطه فديه‏اى بوده است كه عباس بن عبدالمطلب پرداخته است. عقيل تا قبل از صلح حديبيه با مشركين بود ولى قبل از صلح ايمان آورد. و اما حمزه سيدالشهدا در جنگ بدر شهيد شده و عقيل را در اين فاصله زمانى نديده بوده است. و اما سلمان فارسى رضى الله عنه را گفته‏اند كه در بدر حاضر بوده و در غزوه احزاب با مشورت او مسلمين به حفر خندق پرداختند. بنابراين ظواهر بايد اين قصه ساختگى باشد كه على بن مهزيار از پدرش كه از اهل كتاب بوده و نه راوى شيعه، از قول فرد داستان‏پردازى قصه را نقل مى‏كند و به امام موسى كاظم عليه السلام نسبت مى‏دهد و قطعاً حقيقت ندارد و ساختگى است و ساختگى بودن آن بر اهل خرد پوشيده نيست. شيخ صدوق رحمه الله در اين كتاب خود قصه‏ها و داستانهائى را نقل مى‏كند كه رغبتى در خواننده ايجاد كرده باشد براى آگاهى از اخبار صحيحه و همانگونه كه اشاره مى‏كند به هيچكدام از اين داستانها استناد نمى‏كند چون خود آن را داستان مى‏داند.
(71) - كذا فى البحار و فى بعض النسخ (((آبى))).
(72) - كذافى البحار، و فى بعضى النسخ (((آبى))).
(73) - فى بعض النسخ (((سيعود))).
(74) - فى بعض النسخ (((شعله نار))).
(75) - قطاه پرنده‏اى است مانند كبوتر كه در اهتداء به آن مثل زده مى‏شود گويند: (((أهدى من القطا))) جمع قطاه.
(76) - فى بعض النسخ (((جلبنا النصح))).
(77) - أى ارتفع، و فى بعض النسخ بالغين.
(78) - اعلم ان هذه القصه مع ضعف سندها و انقطاعها و اشتمالها على الغرائب التى كانت شأن الاساطير نقلها جمع من المورخين باختلافات فى متنها. راجع سيره ابن هشام ج 1 ص 204 و المواهب اللدنيه و شرحه و اعلام الورى و تاريخ الطبرى ج 1 ص 519 و تاريخ الخميس و غيرها.
(79) - فى بعض النسخ (((الربع الاعظم))).
(80) - ذكر هذا الخبر بتمامه ابن منظور فى لسان العرب فى ماده سطح.
(81) - هود: 40.
(82) - هود: 37.
(83) - هود: 81.
(84) - الانبيا: 71.
(85) - الانفال: 33.
(86) - مريم: 48 و 49.
(87) - الانبيا: 72.
(88) - فى بعض النسخ (((هو ابن له من الحوراء))).
(89) - فى بهض النسخ و الفقيه (((جفسيه))).
(90) - المائده: 27.
(91) - هود: 25، المومنون: 23.
(92) - النساء: 164.
(93) - الشعراء: 105.
(94) - الاعراف: 65.
(95) - الشعراء: 123 و 124.
(96) - البقره: 132.
(97) - الانعام: 84.
(98) - هود: 89.
(99) - العنكبوت: 26.
(100) - الصافات: 99.
(101) - العنكبوت: 16.
(102) - المومنون: 44.
(103) - الكهف: 60 اذ قال موسى لفتاه لا ابرح حتى ابلغ مجمع البحرين.
(104) - الاعراف: 157.
(105) - الصف: 6.
(106) - آل عمران: 33 و 34.
(107) - النساء: 54.
(108) - الزيغ: الميل عن الحق. و فى بعض النسخ (((فقد كذبوا...))).
(109) - فى بعض النسخ (((و لم تكن))).
(110) - النور: 36.
(111) - الانعام 84 الى 90.
(112) - الصافات: 99.
(113) - فى بعض النسخ (((هلك))).
(114) - الصف: 8.
(115) - آل عمران: 55.
(116) - النساء: 157.
(117) - البقره: 259.
(118) - البروج: 4 و 5.
(119) - كذا و فى بعض النسخ (((الحميرى))) و الظاهر كونه (((الحسنى))) فصحف.
(120) - هذا الحديث بهذا السند بعينه قد مضى تحت رقم 49 من هذا الباب.
(121) - تقدم بهذا السند عيناً تحت رقم 50.
(122) - فى بعض النسخ (((مدينه العلم))) و فى بعضها معا بزياده الواو.
(123) - هود: 81.
(124) - القمر: 34.
(125) - غافر: 46.
(126) - فى بعض النسخ الاابنيه.
(127) - شرح البيت فى لسان العرب 4 / 538.
(128) - الاسراء: 82.
(129) - التوبه: 124 و 125.
(130) - الفرقان: 74.
(131) - يس: 41.
(132) - الانعام: 133.
(133) - الاسراء: 3.
(134) - الاعراف: 179.
(135) - الشورى: 10.
(136) - المومنون: 12.
(137) - شرح الابيات فى لسان العرب 11 / 339 و 9/ 281.
(138) - قال فى النهايه: فيه: مثل اهل بيتى مثل سفينه نوح من تخلف عنها زخ به فى النار اى دفع ورمى.
(139) - المؤمن: 4.
(140) - فى بعض النسخ (((و هو امام كل مسلم و أمير كل مؤمن))).
(141) - فى بعض النسخ (((فى ارض كرب و بلاء أالا و انه))).
(142) - فى بعض النسخ (((حدثنا))).
(143) - فى بعض النسخ (((على بن الحسين))).
(144) - فى بعض النسخ: مهدى يحكم بالعدل و يامر به‏
(145) - فى بعض النسخ: هما رايتان و فى العيون و هما آيتان‏
(146) - فى بعض النسخ (((كيف جاءك بيان هولاء ائمه))).
(147) - فى بعض النسخ (((سبطين))) مكان (((صالحين))).
(148) - فى بعض النسخ (((من ذلك))).
(149) - التوبه: 100.
(150) - الواقعه: 10.
(151) - النساء: 59.
(152) - المائده: 60.
(153) - التوبه: 16.
(154) - المائده: 3.
(155) - الاحزاب: 33.
(156) - التوبه: 119.
(157) - يعنى: (((و ما جعل عليكم فى الدين من حرج مله أبيكم ابراهيم - الى - و تكونوا اشتهداء على الناس))).
(158) - فى بعض النسخ (((الحسن بن بهلول))) و لم أظفر به على كلا العنوانين.
(159) - و فى بعض النسخ (((و منفعه المال تزول بزواله))).
(160) - فى بعض النسخ (((على عباده))).
(161) - فى بعض النسخ (((او منقاد الحمله الحق، لا بصيره له فى احيائه))).
(162) - فى بعض النسخ (((أبى الصباح))).
(163) - فى بعض النسخ (((على ولايتنا)))
(164) - الاحزاب: 6.
(165) - الزخرف: 28.
(166) - التكوير: 15 و 16.
(167) - هود: 88.
(168) - فى بعض النسخ (((فاذا اجتمع له العقد))).