زندگانى حضرت زهرا (عليهاالسلام ) جلد سوم
ترجمه و تحقيق از جلد ۴۳ بحارالانوار

علامه محمد باقر مجلسى
مترجم و محقق: محمد روحانى زمان آبادى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۶ -

1240- الاختيار، تاءليف ابن الباقى به نقل علامه مجلسى از آن
- بحارالانوار، ج 91 ص 225، باب احراز مولاتنا فاطمة الزهرا عليهاالسلام ، ح 1
- مصنف عبدالرزاق ، ج 10 ص 442 شماره 19647: اءخبرنا عبدالرزاق ، عن معمر بن راشد قال : سمعت رجلا يحدث اءن النبى صلى الله عليه و آله كان يقول : اللهم زينا بزينة الايمان ، و اجعلنا هداة مهتدين ، اللهم اهدنا و اهد بنا، و انصرنا و انصر بنا؛ اللهم يا مقلب القلوب ! ثبت قلوبنا على دينك ؛ اللهم و اءساءلك نعيما لا ينفد، و قرة عين لا تنقطع ، و اءساءلك لذة النظر الى وجهك ، و شوقا الى لقائك فى ضراء مضرة ، و لا فتنة ؛ اللهم انى اءساءلك الرضا بعد القضاء و برد العيش بعد الموت
- سنن نسائى ، ج 3 ص 54 شماره 1305: اءخبرنا يحيى بن حبيب بن عربى قال : حدثنا حماد قال : حدثنا عطاء بن السائب ، عن اءبيه قال :...
صلى بنا عمار بن ياسر رحمه الله صلاة فاءوجز فيها، فقال له بعض القوم : لقد خففت اءو اءوجزت الصلاة . فقال : اءما على ذلك فقد دعوت فيها بدعوات سمعتهن من رسول الله صلى الله عليه و آله ، فلما فام تبعه رجل من القوم فساءله عن الدعاء ثم جاء فاخبر به القوم : اللهم بعلمك الغيب ، و قدرتك على الخلق ... و متن دعا مثل آن است كه ما از بحارالانوار نقل كرديم ، جز آنكه به جاى ((اءساءلك النظر الى وجهك )) ((اءساءلك لذة النظر الى وجهك )) آمده است
- سنن نسائى ، ج 3 ص 55 شماره 1306: اءخبرنا عبيدالله بن سعد بن ابراهيم بن سعد قال : حدثنا عمى قال : حدثنا شريك ، عن اءبى هاشم الواسطى ، عن اءبى مجلز، عن قيس بن عباد قال : صلى عمار بن ياسر بالقوم صلاة ، اءخفها فكانهم انكروها فقال : اءلم اءتم الركوع و السجود؟ قالوا: بلى . قال : اما انى دعوت فيها بدعاء كان النبى صلى الله عليه و آله يدعو به : ((اللهم بعلمك الغيب ... الخ ))
- مستدرك حاكم ، ج 1 ص 705 و 706 شماره 1923 مثل آن را از عمار بن ياسر به سند ذيل روايت نموده است : اءخبرنا ابن خزيمة قال : حدثنا حميد بن عبدة قال : حدثنا حماد بن زيد، عن عطاء بن السائب ، عن اءبيه ، عن عمار
- مسند احمد، ج 4 ص 264 نيز آن را از عمار بن ياسر و او از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل نموده است : حدثنا عبدالله ، حدثنى اءبى ، حدثنا اسحاق اءزرق ، عن شريك عن اءبى هاشم ، عن اءبى مجلز قال ... الخ
- مواردالظمآن الى زوائد ابن حبان ، ص 136 شماره 509 به نقل از عمار
- احياء علوم الدين ، ج 1 ص 320، به نقل از عمار بن ياسر
- فردوس ، ج 1 ص 446 شماره 1817، فراز اول دعا را به نقل از رسول اكرم صلى الله عليه و آله آورده است .
تذكر مهم : تذكر اين نكته ضرورى است كه هيچ منافاتى ميان دو دسته روايت مربوط به اين دعا وجود ندارد وجه جمع بين آن دو به اين است كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله اين دعا را به اصحاب خود تعليم فرموده و حضرت فاطمه عليهاالسلام نيز آن را از پدر بزرگوارش آموخته و مى خوانده است كما اينكه عمار بن ياسر چنين مى كرده . والله العالم .
- و در بلدالامين ، اين دعا را به عنوان دعاى امام كاظم عليهاالسلام در روزهاى دوشنبه هر هفته وارد شده است لكن فاقد فراز ((اللهم زينا بزينة الايمان ، و اجعلنا هداة مهديين )) مى باشد.
1241- مهج الدعوات ، ص 175
- اللمعة البيضاء، ص 132
- بحارالانوار، ج 92 ص 406 ح 36، به نقل از مهج الدعوات .
1242- مهج الدعوات ، ص 176
- ذخائرالعقبى ، ص 49، به نقل از صحيح مسلم و ترمذى
- مصباح الانوار، به نقل علامه مجلسى از آن
- بحارالانوار، ج 92، ص 297، ح 13، به نقل از مصباح الانوار و آن بدين صورت است : عن اءبى جعفر الباقر عليهماالسلام قال : زارت فاطمة عليهاالسلام رسول الله صلى الله عليه و آله ذات يوم فقال : يا بنية ! اءلا ازودك ؟ قالت : بلى يا رسول الله ! فقال : قولى : الله ربنا و رب كل شى ء، منزل التوراة و الانجيل و الزبور و الفرقان ، فالق الحب و النوى ، اءعوذ بك ... اقض عنا الدين و اءغننى من الفقر ترجمه : امام باقر عليه السلام فرمود: روزى حضرت فاطمه عليهاالسلام به ديدن پيامبر صلى الله عليه و آله رفت ، ايشان فرمودند: دخترم ! آيا مى خواهى چيزى به تو بياموزم كه به آن ، در زندگانى فزونى و گشايش بينى ؟ حضرت فاطمه عليهاالسلام فرمود: بله اى رسول خدا. و پيامبر فرمود: اين دعا را بخوان : ((...))
- بحارالانوار، ج 92 ص 406 ح 37، به نقل از مهج الدعوات ، مثل آنچه كه از مصباح الانوار روايت شده است ، با اين تفاوت كه متن دعا در مهج الدعوات به صورتى است كه ما نقل كرده ايم
- مصنف ابن ابى شيبه ، ج 10 ص 262، اين دعا را به سند متصل از محمد بن عبيده ، از اعمش ، از ابوصالح ، از ابوهريره ، و او از رسول اكرم صلى الله عليه و آله روايت نموده است و در صدر آن اين عبارت اضافه شده : ((اللهم رب السماوات السبع ، و رب العرش العظيم )) و بقيه دعا مثل آن است كه ما آورده ايم ؛ و صدر روايت مثل آن است كه از مستدرك خواهيم آورد
- مستدرك حاكم ، ج 3 ص 170 شماره 4741: اءخبرنا ابوبكر احمد بن سلمان الفقيه ببغداد، حدثنا هلال بن العلاء الرقى ، حدثنا حسين بن عياش ، حدثنا زهير، عن سليمان ، عن اءبى صالح ، عن اءبى هريرة قال : اءتت فاطمة عليهاالسلام رسول الله صلى الله عليه و آله تساءله خادما فقال لها: الذى جئت تطلبين اءحب اليك ام خير منه ؟ قال : فحسب انها ساءلت عليا. قال صلى الله عليه و آله : قولى : ((اللهم رب السماوات السبع ... الخ )) ترجمه : ابوهريره گفت : حضرت فاطمه عليهاالسلام نزد پيامبر آمد و از ايشان خادمى براى كمك در كارهاى خانه تقاضا كرد و رسول اكرم صلى الله عليه و آله به او فرمود: آيا تو را چيزى نياموزم كه از خادم محبوبتر و بهتر باشد؟ و اين دعا را به ايشان تعليم داد
- مجمع الزوائد، ج 10 ص 121، به نقل از طبرانى در معجم الاوسط: و عن عائشة اءنها قالت : كان رسول الله ياءمر بفراشه فيفرش له ، فيستقبل القبلة ، فاذا اوى اليه توسد كفه اليمنى ، ثم همس لا ندرى ما يقول ، فاذا كان فى آخر ذلك رفع صوته فقال : اللهم رب السموات السبع ... الخ ترجمه : عايشه گفته است : روزى رسول اكرم صلى الله عليه و آله خواستند كه زيراندازى براى ايشان بگسترانم ، پس چون چنين كردم به روى آن قرار گرفت و اذكارى به جاى آورد كه نفهميدم چيست و سپس به صداى بلندترى اين دعا را به جاى آورد كه : اللهم ...
- تفسير القرآن العظيم ، ج 4 ص 324 به نقل از:
الف : مسند احمد، كه آن را نقل كرديم
ب : صحيح مسلم : حدثنى زهير بن حرب ، حدثنا جرير، عن سهل قال : كان ابوصالح ياءمرنا: اذا اءراد اءحدنا اءن ينام اءن يضطجع على شقه الايمن ثم يقول : اللهم رب السموات السبع ...
ج : مسند ابويعلى الموصلى : حدثنا عقبة ، حدثنا يونس ، حدثنا السرى بن اسماعيل ، عن الشعبى ، عن مسروق ، عن عائشة و روايت عايشه را از مجمع الزوائد نقل كرديم
- مسند فاطمة الزهراء عليهاالسلام : ص 96 و 97 شماره 256 به نقل از ابوهريرة : جاءت فاطمة عليهاالسلام الى النبى صلى الله عليه و آله تساله خادما فقال : اءلا اءدلك على ما هو خير لك من خادم : تسبحين الله ثلاثا و ثلاثين تسبيحة و تكبر اءربعا و ثلاثين تكبيرة و تحمدين ثلاثا و ثلاثين تحميدة و تقولين : اللهم رب السموات السبع ...
- مسند مذكور: ص 39 شماره 34 به نقل از ابوهريره فقط متن دعا را روايت كرده است
- دعوات : ترمذى ، ج 2 ص 420: حدثنا عبدالله بن عبدالرحمن ، حدثنا عمرو بن عوف ، اءنباءنا خالد بن عبدالله ، عن سهيل ، عن اءبيه ، عن اءبى هريرة قال : كان رسول الله صلى الله عليه و آله ياءمرنا اذا اءخذنا مضجعنا اءن نقول : ((اللهم رب السموات و رب الارضين ، و رب كل شى ء فالق الحب و النوى و...))
- و مثل آنچه را كه ترمذى در دعوات خود نقل كرده ، امام غزالى در احياء علوم الدين ، ج 1 ص 327 / ب ، نقل كرده است
- معالم التنزيل ، ج 4 ص 293 از ابوهريره ، مثل كتاب دعوات
- تفسير الدر المنثور، ج 6 ص 171 به نقل از ابوهريره در مصادر ذيل :
الف : مصنف ابن ابى شيبه
ب : مسند احمد
ج : صحيح مسلم
د: مناقب ابى مردويه
ه : سنن بيهقى
- فردوس ، ج 1 ص 447 شماره 1821 به نقل از ابوهريره
- صحيح ابن حبان (الاحسان )، ج 2 ص 157 شماره 962: اءخبرنا محمد بن الحسن بن الخليل قال : حدثنا اءبوكريب قال : حدثنا ابواساقة قال : حدثنا الاعمش ، عن اءبى صالح ، عن اءبى هريرة ... الخ
- صحيح مذكور، ج 7 ص 426 شماره 55142: اءخبرنا اءبويعلى قال : حدثنا اءبوخيثمة قال : حدثنا جرير، عن سهيل قال : كان اءبوصالح ... الخ مثل آنچه كه از صحيح مسلم روايت كرديم
- بحارالانوار، ج 92 ص 406 به نقل از مهج الدعوات .
1243- فضائل شهر رمضان : شيخ صدوق ، ص 99 ذ ح 84: حدثنا محمد بن ابراهيم بن اسحاق قال : حدثنا اءحمد بن محمد الكوفى قال : اءخبرنا المنذر بن محمد قال : حدثنا الحسن بن على الخزاز، عن اءبى الحسن على بن موسى الرضا عليهماالسلام قال : معاشر شيعتى اذا طلع هلال شهر رمضان فلا تشيروا اليه بالاصابع ، و لكن استقبلوا القبلة ، و ارفعوا ايديكما الى السماء و خاطبوا الهلال و قولوا: ربنا و ربك ... الخ ، و لقد كانت فاطمة سيدة نساء العالمين تقول ذلك
حديث فوق طولانى تر از آن است كه ما آورديم زيرا قسمت اول آن حاوى ساير آداب ماه رمضان مانند استقبال و ممارست با قرآن و غيره است و بخش ديگر آن حاوى امورى ديگر مى باشد و لذا از نقل آن خوددارى كرديم .
1244- عمل اليوم و الليلة : ابن السنى ، ص 196: اءخبرنى محمد بن اءحمد بن الحسن بن سلام ، حدثنا اءبوسهل بن داود بن اءسعر، حدثنا مجاشع بن عمرو بن حسان بن كعب الاسدى ، حدثنا سليمان بن محمد النخعى ، حدثنا عبدالله بن الحسن و الحسن بن السحن ، عن فاطمة بنت الحسين ، عن فاطمة بنت رسول الله صلى الله عليه و آله مرفوعا قالت فاطمة بنت رسول الله صلى الله عليه و آله : علمنى رسول الله صلى الله عليه و آله كلمات و قال : اذا اءخذت مضجعك فقولى : الحمدلله الكافى ... الخ
- مسند فاطمة الزهراء، ص 88 شماره 232
- مسند فاطمة الزهراء، ص 97 شماره 257 به نقل از ديلمى و او از حضرت فاطمه عليهاالسلام كه ايشان فرموده اند:
قال رسول الله صلى الله عليه و آله (لى ): يا فاطمة ! اذا اءخذت مضجعك فقولى : الحمدلله الكافى ... الخ
كنزالعمال ، ج 15 ص شماره 42000 به نقل از ديلمى
- فردوس ، ج 5 ص 435 و 436 شماره 8660 م
- زهرالفردوس ، ج 4 ص 374، از كتاب ابن سنى .
1245- مكارم الاخلاق ، ج 2 ص 262: حرز النبى لفاطمة عليهاالسلام خاصة لها و لكل مؤ من مقر بالحق
- بحارالانوار، ج 91 ص 280 شماره 1، به نقل از مكارم الاخلاق .
1246- بحارالانوار، ج 92 ص 203 شماره 36، به نقل از مهج الدعوات
- مهج الدعوات ، ص 176: روى اءن رجلا كان محبوسا بالشام مدة طويلة مضيقا عليه ، فرآى فى منامه كاءن الزهراء عليهاالسلام اءتته فقالت : له : ادع لنا بهذا الدعاء، فتعلمه ، و دعا به فتخلص و رجع الى منزله ترجمه : روايت شده كه مردى به مدت طولانى و تحت اعمال شاقه ، در شام زندانى بود، پس در خواب حضرت فاطمه عليهاالسلام را ديد كه نزد او آمده و فرمود: اين دعا را بخوان ! و آن مرد اين دعا را خواند و اسباب آزادى او فراهم شد و به منزلش بازگشت
- مصباح كفعمى ، ص 179
- مفاتيح الجنان ، ص 112.
1247- مهج الدعوات ، ص 175
- بحارالانوار، ج 92 ص 406 و 407 شماره 38، به نقل از كتاب العتيق تاءليف محقق غروى
- كتاب العتيق غروى ، به نقل علامه مجلسى از آن .
1248- مصباح المتهجد، ص 282 و 283، به نقل از صفوان ، از محمد بن على الحلبى ، از امام صادق عليه السلام به عنوان بهترين اعمال در روز جمعه ، كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله به حضرت فاطمه عليهاالسلام آموخت ، و از آن جمله است اين دعا كه بعد از نماز مخصوص حضرت فاطمه عليهاالسلام در روز جمعه خوانده مى شود
- مثل آن با تغييراتى جزئى در: جنة الامان ، ص 435
- البلدالامين ، ص 69: مستحب است كه اين دعا در شب جمعه ، روز جمعه ، شب عرفه ، و روز عرفه خوانده مى شود
- بحارالانوار، ج 86 ص 294 و 295 شماره 6 به نقل از مصباح المتجهد، و جنة الامان ، و جمال الاسبوع ، و بلدالامين
- دعائم الاسلام ، ج 1 ص 185، بدون انتساب به حضرت فاطمه عليهاالسلام و در آن دعاى مذكور به امام باقر عليه السلام نسبت داده شده است
- بحارالانوار، ج 87 ص 373 شماره 27
- اقبال الاعمال ، ص 279 و 280: ادع عند التهيؤ ا للخروج الى صلاة الفطر فقل ما رويناه باسنادنا الى هارون بن موسى التلعكبرى ، باسناده الى اءبى حمزة الثمالى ، عن اءبى جعفر عليه السلام قال : اءدع فى الجمعة و العيدين اذا تهيات للخروج : اللهم من تهيا فى هذا اليوم اءو تعبا اءو استعد لوفاده ... .
فراز اول از دعاى مذكور مى باشد
- اقبال الاعمال ، ص 121 به عنوان قسمتى از دعاى روز دوم از ماه رمضان : اللهم من تهيا و تعبا و اءعد و استعد لوفادة الى مخلوق رجاء رفده ، و طلب نائله و جائزته ،... الخ
- بحارالانوار، ج 88 ص 19 شماره 5، به نقل از مصباح المتهجد، و بلدالامين ، و جنة الامان : اذا توجهت الى المصلى - فى يوم الفطر - فادع بهذا الدعا:...
- بحارالانوار، ج 95 ص 285 و 286، از اقبال الاعمال ، و او از كتابى بسيار قديمى متعلق به سال 270 هجرى
- هدايه ، ص 65، حاوى خلاصه اين دعا به عنوان تعقيب دو ركعت نماز وداع از خانه كعبه در اتمام حج