زندگانى حضرت زهرا (عليهاالسلام ) جلد سوم
ترجمه و تحقيق از جلد ۴۳ بحارالانوار

علامه محمد باقر مجلسى
مترجم و محقق: محمد روحانى زمان آبادى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۳ -

664- كذا صرح فى الصحاح 1/222، و تاج العروس 1/477، و لسان العرب 1/748.
اقول : و لم نجد فى المصادر السالفة ذكر معنى النجبة على نحو التقييد - كما صرح به المصنف رحمه الله - بل اشار بعضهم الى اءنها تاءتى بمعنى النجيب مرة و الكريم اخرى ، فلاحظ. ثم اءنه فى حاشية (ك ) صفحة : 122 من المجلد الثامن من البحار كلمة : نحب ، و تحتها (صح ) و لا يعلم محلها
665- كما ورد فى لسان العرب 1/752، و القاموس 1/130، و تاج العروس 1/4799
666- النهاية 5/31.
667- اءشاراليه فى مجمع البحرين 3/296، و الصحاح 2/652، و تاج العروس 2/195
668- نطحه - كمنعه و ضربه - اءصابه بقرنه ، قاله فى القاموس 1/254، و تاج العروس : 2/240
669- قاله فى القاموس 4/82، و الصحاح 5/1875.
670- انظر صفحة : 256 من هذا المجلد، و هى مشكلات الامور.
671- كما فى مجمع البحرين 3/301، و تاج العروس 3/203، و غيرهما.
672- قاله فى القاموس 1/57، و تاج العروس 1/219، و لسان العرب 1/327 - 329
673- ذكره فى القاموس 2/145 و لسان العرب 5/220 و 222 و غيرهما.
674- كما ورد فى القاموس 2/145.
675- قاله فى لسان العرب 5/223، و القاموس 2/145.
676- ليس فى المصدر: و قال .
677- الصحاح 2/832، و فى (س ): يتذمر عليه ، و لا معنى لها.
678- صرح به فى مجمع البحرين 3/236، و القاموس 1/383.
679- جاء فى القاموس 4/46، و مجمع البحرين 5/465، و غيرهما. و قال اءميرالمؤ منين عليه السلام كما فى نهج البلاغة : 300 - صبحى الصالح - 2/156 - محمد عبده - اءنا وضعت فى الصغر يكلاكل العرب
680- كما نص عليه فى الصحاح 4/1573، و قال فى مجمع البحرين 5/254 هو: اءسواء الكذب و اءبلعه
681- كذا فى مجمع البحرين 3/445، و تاج العروس 3/476.
682- ذكره فى القاموس 3/291، و تاج العروس 3/476.
683- الصحاح 1/419.
684- ورد من القاموس 1/33، و الصحاح 1/82.
685- قاله فى مجمع البحرين 1/336، و الصحاح 1/350 و غيرهما.
686- جاء فى الصحاح 1/350، و لسان العرب 2/389.
687- كما ورد فى مجمع البحرين 5/246 - 247، و لسان العرب 10/380 - 381
688- نص عليه فى القاموس 4/280 و الصحاح 6/2226.
689- كذا فى الصحاح 6/2545، و لسان العرب 15/437.
690- ذكره فى مجمع البحرين 3/251، و الصحاح 2/617، و فى (س ) بدلا من : عن
691- ورد فى لسان العرب 4/153 كما فى المتن .
692- القاموس المحيط 2/15.
693- صرح به فى النهاية 1/458، و انظر: مجمع البحرين 3/279.
694- نص عليه فى لسان العرب 7/101، و النهاية 5/116.
695- التوبة : 13.
696- قاله فى مجمع البحرين 2/266، و الصحاح 1/295، و غيرهما.
697- ذكره فى الصحاح 6/2221، و مجمع البحرين 2/332.
698- جاء فى مجمع البيان 5/11 و غيره .
699- ذكرها مفصلا المصنف قدس سره فى بحارالانوار 21/91 - 139، و 9/46 و ما بعدها
700- فى (س ): تخشونهم - بلا همزة .
701- ابراهيم : 8.
702- قاله فى النهاية 2/61، و مجمع البحرين 3/44، و غيرهما.
703- قاله فى النهاية 2/61، و مجمع البحرين 3/44، و غيرهما.
704- كذا اءورده فى لسان العرب 7/145، و مجمع البحرين 4/202.
705- الفرقان : 15.
706- كما جاء فى مجمع البحرين 1/131، و النهاية 2/74.
707- ذكره فى الصحاح 6/2330، و مجمع البحرين 1/129، و غيرهما.
708- نص عليه فى مجمع البحرين 4/401، و الصحاح 3/1295 - 1296
709- كما اءورده فى الصحاح 1/340، و مجمع البحرين 2/329.
710- صرح به فى مجمع البحرين 1/444، و الصحاح 6/2535.
711- جاء فى النهاية 2/117، و القاموس 13/2، و غيرهما.
712- قاله فى الصحاح 3/1207، و النهاية 2/117.
713- ذكره فى القاموس 3/108، و مجمع البحرين 5/12، و الصحاح 4/1322، و لسان العرب 8/435
714- ابراهيم 7 - 8.
715- فى المصدر: عن ، بدلا من : من ، و هو الظاهر... .
716- صرح به فى الصحاح 1/331، و قريب منه ما فى لسان العرب 2/333
717- قاله فى القاموس 3/366، و لسان العرب 11/202، و تاج العروس 7/301، و فى كل واحد : منها بدون التاء اءى الخذل
718- نص عليه فى الصحاح 2/650، و القاموس 2/24.
719- كما جاء فى لسان العرب 5/8، و القاموس 1002.
720- استشعره : اءى اضمره ، و هذا المعنى اءنسب هنا، فلاحظ
721- اءورده فى القاموس 2/59، و لسان العرب 4/412 - 413.
722- جاء فى الصحاح 3/1099، و انظر: القاموس 2/341، و مجمع البحرين 4/224
723- جاء فى الصحاح 3/1099، و انظر: القاموس 2/341، و مجمع البحرين 4/224
724- كما ورد فى القاموس 2/25، و الصحاح 2/651.
725- كما ورد فى مجمع البحرين 1/350، و القاموس 4/380، و الصحاح 6/2468، و لسان العرب 15/203
726- جاء فى القاموس 4/380، و لسان العرب 15/203.
727- صرح به فى مجمع البحرين 2/234، و الصحاح 1/273، و القاموس 1/161
728- و قريب منه ما ذكره فى مجمع البحرين 2/234، و النهاية 1/95
729- الاعراف : 172.
730- الهمزة 6 و 7.
731- الشعراء 227.
732- كما فى الصحاح 1/114، و انظر: مجمع البحرين 2/45، و القاموس 1/57
733- ععع جاء فى لسان العرب 4/274، و النهاية 2/197، و مجمع البحرين 3/299 عععع
734- ذكره فى لسان العرب 4/274، و النهاية 2/197، و مجمع البحرين 3/299
735- قاله فى الصحاح 1/227، و القاموس 1/134، و مجمع البحرين 2/276
736- كما فى مجمع البحرين 6/183، و الصحاح 5/2051.
737- قاله فى الصحاح 2/704، و مجمع البحرين 3/354، و غيرهما.
738- نص عليه فى مجمع البحرين 3/161، و الصحاح 2/550.
739- القمر: 14.
740- ذكره فى لسان العرب 1/686، و مجمع البحرين 2/146 و 149.
741- كما اءورده فى مجمع الامثال 2/233، و المستقصى 2/274، و فرائد اللال فى الامثال 2/196
742- ذكره فى مجمع البحرين 3/56، و لسان العرب 3/187.
743- اءورده فى القاموس 1/284، و مجمع البحرين 3/26، غيرهما.
744- قاله فى الصحاح 2/444، و مجمع البحرين 3/11.
745- صرح به فى الصحاح 3/1300، و مجمع البحرين 4/405.
746- جاء فى القاموس 4/331، و لسان العرب 14/301.
747- اءورده فى مجمع البحرين 5/78، و القاموس 3/161.
748- كذا جاء فى الصحاح 6/2466، و لسان العرب 15/194.
749- كذا جاء فى الصحاح 6/2466، و لسان العرب 15/194.
750- ذكره فى النهاية 2/421، و انظر: مجمع البحرين 3/338، و لسان العرب 4/376
751- فى (س ): و يجمع - بالياء.
752- كما فى الصحاح 5/690، و لسان العرب 4/376، و غيرهما.
753- كذا، و الظاهر: احتمالها.
754- قال فى القاموس 4/20: تعلل بالامر: تشاغل اءو تجرا كاعتل ... و بالمراءة تلهى ... عل يعل و اعتل و اعتله : اعتله : اعتاقه عن امر اءو تجنى عليه . و قال فى الصحاح 5/1774: و اعتل اءى مرض فهو عليل ... و اعتل عليه بعلة و اعتلة : اذا اعتاقه عن اءمر، و اعتله : تجنى عليه ... .
اقول : لا يخفى مناسبة اكثر المعانى المذكورة بالمقام ، فلاحظ
755- قاله فى مجمع البحرين 3/319، و لسان العرب 4/336.
756- صرح به فى القاموس 4/304، و مجمع البحرين 1/53.
757- نص عليه فى لسان العرب 11/509، و النهاية 3/397، و غيرهما
758- جاء فى القاموس 4/27، و المصباح المنير 2/127.
759- انظر: بحارالانوار 18/187 - 188 و 209، 234 و 235 و غيرها، و 19/1 و 2 و ما بعدهما، و البحار 28/99 - 110 و غيرهما
760- مريم : 6.
761- النمل : 16.
762- يوسف : 18.
763- ذكره فى مجمع البحرين 4/402، و القاموس 3/93، و غيرهما.
764- قاله فى الصحاح 3/1152، و القاموس 2/379، و غيرهما.
765- كما جاء فى مجمع البحرين 2/366، و القاموس 1/226.
766- نص عليه فى الصحاح 6/2160، و القاموس 4/245، و غيرهما.
767- صرح به فى مجمع البحرين 3/416، و الصحاح 2/765.
768- كما فى الصحاح 2/765، و لسان العرب 5/3.
769- ذكره فى مجمع البحرين 5/399، و النهاية 2/425، و لسان العرب 11/350
770- حكاه العلامة المجلسى رحمه الله عن مجمع البيان 5/218.
771- ما اءخذ - هنا - اءى اخذه ، و ما مصرية .
772- كما ورد فى المصباح المنير 2/209، و النهاية 4/142.
773- توجد واو قبل كلمة : الاستئثار، فى (ك ) و هو سهو.
774- نص عليه فى مجمع البحرين 3/199، و 3/11، و لسان العرب 3/81، و 3/4، النهاية 1/105 و 1/22
775- فى (س ): تتدبرون ، و عليه فلا يكون استشهادا بالاية الكريمة
776- سورة محمد صلى الله عليه و آله ، 24.
777- المطففين : 14.
778- قاله فى النهاية 4/122، و لسان العرب 11/573.
779- كما فى القاموس 4/42، و لسان العرب 11/573.
780- ذكره فى مجمع البحرين 1/318، و الصحاح 6/2447، و القاموس 4/370
781- قاله فى القاموس 4/370، و لسان العرب 15/128.
782- سورة النساء، 82 و سورة محمد صلى الله عليه و آله ، 24.
783- حكاء عن مجمع البيان 5/104، و عنه فى تفسير الصافى 5/28، و الميزان 18/245، و غيرهما
784- نص عليه فى النهاية 2/291، و لسان العرب 13/193، و غيرهما
785- كما جاء فى مجمع البحرين 6/259، و الصحاح 5/2129، و لسان العرب 13/193، و غيرهما.
786- اءورده فى لسان العرب 11/33، و النهاية 1/80، الا اءنه ليس فيهما: نقل الشى ء، عن موضعه ، و قريب منهما ما فى مجمع البحرين 1/312
787- قال فى مجمع البحرين 3/356: اشار على بكذا... اءى اءرانى ما عنده من المصلحة ، و مثله فى المصباح المنير 1/395.
788- حكاء عن مجمع البحرين 3/344، و المصباح المنير 1/372.
789- قاله فى المصباح المنير 2/103، و مجمع البحرين 4/217، و غيرهما.
790- كما ذكره فى الصحاح 1/190، و مجمع البحرين 2/130، و غيرهما.
791- قاله فى النهاية 5/146، و لسان العرب 11/720.
792- اءورده فى مجمع البحرين 5/490، و الصحاح 5/1840.
793- صرح به فى مجمع البحرين 1/271، و الصحاح 6/2409، و القاموس 4/355، و لسان العرب 14/473
794- كما جاء فى الصحاح 6/2409، و لسان العرب 14/483.
795- كذا ورد فى القاموس 4/399، و الصحاح 6/2523، و غيرهما.
796- الكهف : 79.
797- فى قولها عليهاالسلام : و بان ماوراه الضراء.
798- قاله فى القاموس 4/399، و لسان العرب 15/389.
799- جاء فى مجمع البحرين 10/44، و الصحاح 6/2278، و غيرهما.
800- كما جاء فى مجمع البحرين 5/322، و المصباح المنير 1/66.
801- قد مرت مصادر الابيات عن بلاغات النساء 12، و شرح نهج البلاغة لابن ابى الحديد 4/93، و اءعلام النساء 3/1208 و غيرها، و فيها اختلاف يسير عن ما هنا، فلاحظ
802- كذا ورد فى النهاية 5/278، و مثله فى لسان العرب 2/199.
803- و قال بدل : لم تكبر، لم يكثر و بدل : و اختل : فاختل .
804- صرح به فى النهاية 5/277، و نحوه فى لسان العرب 2/199.
805- ذكره فى مجمع البحرين 3/77، و الصحاح 2/494، و غيرهما.
806- قاله فى النهاية 2/45، و مجمع البحرين 2/51.
807- نص عليه فى الصحاح 5/1840، و مجمع البحرين 5/490.
808- نص عليه فى القاموس : 1/134.
809- ذكره فى مجمع البحرين 2/176، و المصباح المنير: 2/334.
810- قاله فى المصباح المنير: 2/175، و الصحاح 1/199، و لا توجد فيهما كلمة : فى الاصل
811- كما فى الصحاح 5/1828، و مجمع البحرين 5/482.
812- كذا فى القاموس 4/56، و انظر: الصحاح 5/1828.
813- نص عليه فى لسان العرب 14/274، و مجمع البحرين 1/148.
814- جاء فى الصحاح 1/199، و مجمع البحرين 2/140، و غيرهما.
815- مجمع البيان 9/185، فى بيان مفردات سورة القمر.
816- كذا فى الصحاح 6/2278، و لسان العرب 14/65.
817- قاله فى القاموس 4/393، و الصحاح 6/2503، و غيرهما.
818- جاء فى مجمع البحرين 1/327، و القاموس 4/373.
819- فى (س ): سايرها، و فيها طمس ، و فى المصدر: لسائرها.
820- المصباح المنير 1/91، و مثله فى مجمع البحرين 2/13.
821- المصباح المنير 1/91، و مثله فى مجمع البحرين 2/13.
822- ذكره فى النهاية 1/462، و لسان العرب 11/189، و غيرهما.
823- قال فى مجمع البحرين 6/248: تقول هو دون ذلك ... اءى اءقرب منه ، و مثله فى القاموس 4/224، و الصحاح 5/2115
824- قال فى القاموس 4/92 - فى مادة الجهم - بتقديم الجيم على الهاء -: كمنعه و سمعه : استقبله بوجه كريه كتجهمه .
اقول : لعلة التبس عليه رحمه الله التهجم : بالتجهم ، فتاءمل . و اما الهجم ... - بتقديم الهاء على الجيم - فقد مال فى المصباح المنير 2/347: هجمت عليه هجوما - من باب قعد - دخلت بغتة على غفلة منه ، و هجمته على القوم جعلته يهجم عليهم ، يتعدى و لا يتعدى . و قال فى الصحاح 4/188:... و هجم فلانا: طرده ... و الهجوم : الريع الشديدة تقلع البيوت .
اقول : المعنى المناسب هنا هو تشبيه دخول القوم بالريح الشديدة ، فهى تقلع البيوت و تذرى الاموال ، كناية عن هتك الحرمات و اباحة الاموال
825- قال فى القاموس 1/111، و الصحاح 1/194: الغصب و الاغتصاب بمعنى
826- كما اءورده فى القاموس 3/161، و اقتصر فى الصحاح 4/1384 على المعنى الاول
827- قاله فى لسان العرب 1/702، و القاموس 1/122، و غيرهما.
828- نص عليه فى مجمع البحرين 1/183، و النهاية 2/218.
829- كذا ورد فى القاموس 4/239، و مجمع البحرين 6/271.
830- اءى العجم .
831- القاموس 4/147، و نحوه فى الصحاح 5/1980.
832- كذا فى الصحاح 1/67، و القاموس 1/26.
833- نص عليه فى القاموس 3/97، و الصحاح 3/1303، و غيرهما.
834- قاله فى الصحاح 3/1253، و القاموس 3/59، و زاد فى الاول : و تطلعت الى ورود كتابك ، و فى الثانى : و تطلع الى ورده : استشرف
835- كما ذكره فى مجمع البحرين 3/457، و القاموس 2/115.
836- نص عليه فى لسان العرب 15/347، و الصحاح 6/2517، الا انه ليس فيهما جملة : و استقرت بهم النوى
837- ذكرة فى لسان العرب 11/386، و القاموس 2/115.
838- آل عمران : 37، نوح 17.
839- كما جاء فى مجمع البحرين 6/101، و القاموس 4/137، و المصباح المنير 1/399
840- قاله فى الصحاح 5/2094، و مثله فى المعنى ما فى مجمع البحرين 6/230، و القاموس 4/210
841- نص عليه فى لسان العرب 4/168، و الصحاح 2/623 و غيرهما.
842- كذا جاء فى مجمع البحرين 6/180، و الصحاح 6/2160.
843- النهاية 1/344.
844- القاموس 2/171 - 172.
845- كما اءورده فى الصحاح 5/2007، و مجمع البحرين 6/136، و غيرهما.
846- نص عليه فى لسان العرب 12/469، و الصحاح 5/2007.
847- ذكره فى مجمع البحرين 5/337، و الصحاح 5/1763، و مجمع البحرين 5/423
848- كما جاء فى الصحاح 5/1763، و مجمع البحرين 5/423.
849- فى المصدر: انقض على الصيد.
850- ليس فى المصدر لفظة : شاعر.
851- كما جاء فى الصحاح 1/248، و مثله فى المعنى ما فى لسان العرب 2/32
852- نص عليه فى القاموس 3/183، و لسان العرب 9/276، و غيرهما.
853- جاء فى مجمع البحرين 4/8، و الصحاح 3/865.
854- ذكره فى القاموس 2/166.
855- اءورده فى مجمع البحرين 4/8، و الصحاح 3/865.
856- كما جاء فى لسان العرب 11/650، و مجمع البحرين 5/478.
857- قاله فى الصحاح : 5/1826.
858- كما ذكره فى مجمع البحرين 5/478، و لسان العرب 11/650.
859- نص عليه فى الصحاح 2/732، و القاموس 2/82.
860- اءورده فى مجمع البحرين 6/58، و المصباح المنير 1/208.
861- ذكره فى القاموس 4/386، و مجمع البحرين 1/377.
862- كما جاء فى المصباح المنير 2/244، و مجمع البحرين 3/141، و غيرهما
863- و الظاهر انه تصغير ابن للتحقير.
864- كذا، و الظاهر: قولها.
865- فى المصدر: اءى جد فيه و بالغ .
866- النهاية 1/319 - 320.
867- جاء على حاشية (ك ): من الاوس و الخزرج .
868- قاله فى النهاية 4/134، و قريب منه فى الصحاح 5/1808، و القاموس 4/43
869- كما جاء فى مجمع البحرين 5/89، و الصحاح 4/1393.
870- كذا فى الصحاح 3/1095، و مجمع البحرين 4/218، و الصحيح فى املاء الكلمة : خفضه بالضاد
871- نص عليه فى لسان العرب 12/520، و النهاية 4/178، و مجمع البحرين 6/154
872- صرح به فى القاموس 4/121، و مجمع البحرين 6/73 - 74.
873- كما اءورده فى الصحاح 5/1935، و لسان العرب 12/246، و غيرهما.
874- لا توجد الواو فى (ك ).
875- كذا جاء فى القاموس 3/56، و تاج العروس 5/430.
876- كما ورد فى الصحاح 3/1249، و لسان العرب 8/221 - 222.
877- قاله فى تاج العروس 5/437، و القاموس 3/58.
878- ذكره فى الصحاح 1/463، و القاموس 1/286، و فيه : و ما يعتريه من الغضب بعد ذكره : الباءس
879- نص عليه فى لسان العرب 6/161، و الصحاح 3/985.
880- فى (س ): اسدالله .
881- قاله فى مجمع البحرين 1/434.
882- قاله فى مجمع البحرين 1/434.
883- قال فى لسان العرب 15/366 - 367: تكون هنات هنات ... اءى شرور و فساد... و تكون هنت هنات ... اءى شدايد و امور عظام ... هنات من قرظ... اءى قطع متفرقة . و قال فى 19/379: و الهناة : الداهية ، و قال فى الصحاح 6/2537: و فى فلان هنات ... اءى خصلات شر، و لا يقال ذلك فى الخير.
اقول : كاءنه قدس سره اءورد لازم المعن لا نفسه ، فتدبر
884- جاء فى المتن بالعين المهملة ، و الصحيح بالمعجمة ، لما مر منه سلفا، و عدم معنى مناسب على الاول
885- ذكره فى النهاية 5/42، و القاموس 3/114، و الصحاح 3/1327.
886- قاله فى مجمع البحرين 5/113، و القاموس 3/191.
887- نص عليه فى النهاية 3/392، و لسان العرب 15/138 - 139.
888- الجاثية : 19.
889- الصحاح 5/1754 - 1755.
890- كذا فى لسان العرب 15/138، و الصحاح 6/2449، و غيرهما.
891- ذكره الطريحى فى مجمع البحرين 1/320.
892- قاله فى النهاية 5/290، و لسان العرب 13/440.
893- ذكره فى الصحاح 6/2218، و فيه : على هينتك - بتقديم الياء على النون - و نحوه فى القاموس 4/278، و مجمع البحرين 6/331، و النهاية 5/290، و لسان العرب 13/440، و الصحيح ما ذكرناه ، لا ما اءثبتناه
894- كما جاء فى مجمع البحرين 5/388، و القاموس 3/389، و غيرهما.
895- نص عليه فى القاموس 3/389، و لسان العرب 11/306.
896- كذا اءورده فى تاج العروس 7/358، و غيره .
897- لهف - كفرح -: حزن و تخسر... و يا لهفه : كلمة يتحسر بها على قائت ... قاله فى القاموس المحيط 3/197، و مثله فى الصحاح 4/1428 - 1429
898- كما فى النهاية 3/197.
899- قاله فى الصحاح 2/741.
900- نص عليه فى مجمع البحرين 1/286، و القاموس 4/360.
901- قاله فى الصحاح 6/2319، و لسان العرب 14/198.
902- ذكره فى النهاية 3/197، و تاج العروس 3/386 و غيرهما، و قد جاء فى حاشية (ك ) تعليقة غير معلمة ، و لعل محلها هنا و هى :
قول الشاعر:

اريد حباءه و يريد قتلى
	عذيرك من خليلك من مراد

من يعذرك فيما تذم من خليلك الذى هو من مراد، و هو ابوقبيلة من اليمن ، و هو مراد بن مالك بن زيد بن كهلان بن سباء، و كان اسمه : حابر، فتمرد فيسمى : مرادا!
مما اءفاد الميذانى فى كتاب الهادى للشادى
اقول : الابيات لعمر بن معدى كرب ، كما قاله الزمخشرى فى اساس البلاغة 295، و جاء البيت فى الارشاد للشيخ المفيد: هكذا:
اريد حباءه و يريد قتلى ... الى آخره .
و حكاه عنه فى بحارالانوار 43/193، و له بيان هناك صفحه : 194، و اءورده فى كشف الغمة 128 (1/581) الا انه عكس صدر البيت الى ذيله . و جاء هكذا:

عذيرى من خليلى من مراد
	اريد حباه و يريد قتلى

يقول : اءريد الاحسان اليه و يريده (كذا) ضده الى ، ثم رجع عن الغيبة الى الخطاب
903- الصحاح 5/1846.
904- الصحاح 4/1500 - 1501، و قريب منه فى لسان العرب 10/174.
905- قاله فى مجمع البحرين 3/107، و القاموس 1/317.
906- ذكره فى الصحاح 6/2394، و مجمع البحرين 1/252، و غيرهما.
907- كما اءورده فى الصحاح 6/2411، و مثله فى المعنى فى مجمع البحرين 1/287
908- نص عليه فى لسان العرب 11/185 و 189، و مجمع البحرين 5/359
909- صرح به فى مجمع البحرين 4/50، و لسان العرب 6/20، و غيرهما
910- فى (ك ): انكالا و الظاهر اءنه اشتباة .
911- اءورده فى النهاية 5/117، و لسان العرب 11/677.
912- قال فى القاموس 4/66: الويل : حلول الشر، و بهاء: الفضيحة ، او هو تفجيع ... و كلمة عذاب ، و واد فى جهنم ، اءو بثر، اءو باب لها، و قال فى النهاية 5/236 الويل : الحزن و الهلاك و المشقة من العذاب و كل من وقع فى هلكة دعا باويل ، و معنى النداء فيه : يا خزنى ! و يا هلاكى ! و يا عذابى ! حضر فهذا وقتك و اءوانك
913- كذا فى الصحاح 1/57، و لسان العرب 1/101 - 102، و غيرهما.
914- ذكره فى الصحاح 6/2254، و مثله فى المعنى اءورده الطريحى فى مجمع البحرين 6/364
915- كما جاء فى مجمع البحرين 3/155، و القاموس 6/364.
916- قاله فى القاموس 4/352، و الصحاح 6/2401، و غيرهما.
917- صرح به فى النهاية 3/40، و لسان العرب 14/462.
918- كذا جاء فى لسان العرب 15/415، و الصحاح 6/2531.
919- فى (ك ): يبتلغ ، و هو غلط.
920- كما اءورده فى القاموس 3/103، و الصحاح 4/1317، و غيرهما.
921- لاحظ النهاية 1/382، و لسان العرب 1/315.
922- فى (س ): فقد مقدرتى ترى ، و وضع على : مقدرتى ، رمز (ظ.ل ) اءى الظاهر من نسخة ، و لعلة : فقد ترى مقدرتى . و فى (ك ): مقدرتى فقد ترين ... و وضع ذلك الرمز على مقدرتى اءيضا، فراجع
923- القاموس 1/16، و قارن ب :لسان العرب 1/85.
924- اءمالى الشيخ الطوسى 2/295 - 296.
925- فى المصدر: ابوالحسن محمد.
926- فى الامالى : قال حدثنى ابوالحسين ، بدلا من : عن .
927- فى المصدر: المفضل بن همام الكوفى .
928- فى الامالى : معمر الكوفى ، و فى (ك ): معر.
929- فى المصدر: الزيات الكوفى .
930- لم يرد فى الامالى لفظ: عن ابان بن عثمان .
931- لم يرد فى المصدر: له .
932- خ . ل . ظلامى جاء على مطبوع البحار، و كذا فى المصدر.
933- فى المصدر: و لا خيار.
934- لم يرد فى المصدر: ليتنى من قبل ذلك .
935- فى الامالى : زلتى .
936- فى (ك ): عزبك .
937- بحارالانوار 13/195 - 248.
938- فى (ك ): و الثانى .
939- فى شرحه على نهج البلاغة 16/214 - 215، باختلاف كثير.
940- جاء فى المصدر: فلما سمع اءبوبكر خطبتها شق عليه .
941- فى المصدر: لكل .
942- فى شرح النهج : يستعينون ... يستنصرون .
943- فى المصدر: يا معشر، و هى نسخة جاءت فى (س ).
944- فى المصدر: و لا لسانا.
945- فى شرحه على نهج البلاغة 16/215 بتصرف .
946- فى المصدر: على النقيب اءبى يحيى جعفر بن يحيى بن اءبى زيد البصرى و قلت له :... .
947- فى شرح النهج : يقوله . قال .
948- فى المصدر: عليهم .
949- فى المصدر: اءما الرعة .
950- قال فى النهاية 5/174: الورع فى الاصل : الكف عن المحارم و التحرج منه ، ثم قال : ثم استعير للكف عن المباح و الحلال
951- كما فى النهاية 4/123، و القاموس 4/42، و غيرهما.
952- فى شرح النهج : الثعلب .
953- فى المصدر: اءنه قد اءكل الشاة التى كنت قد اءعددتها لنفسك و كنت حاضرا، قال
954- لا يوجد فى المصدر: لازم .
قال فى النهاية 2/181: اءو فقر مرب اءو قال ملب ... اءى لازم غير مفارق ، من اءرب بالمكان و اءلب : اذا قام به و لزمه .
و قال فى القاموس 1/70: رب : جمع و زاد و لزم و اءقام ، كارب
955- فى المصدر: و يضرب بها المثل فيقال .
956- تقدم ما استظهرناه قريبا، فراجع .
957- كما فى القاموس 3/92، و النهاية 5/166، و غيرهما.
958- فى شرح نهج البلاغة لابن اءبى الحديد 14/214، باختلاف يسير.
959- فى المصدر: الاحمر و الابيض .
960- فى شرح النهج : انما كان مالا من .
961- فى المصدر: عباس - بدون الف و لام .
962- صحيح مسلم 3/1381 - 1382 حديث 54.
963- صحيح اءبى داود 3/142 - 143 حديث 2970.
964- جامع الاصول 9/637 حديث 7438، و فى طبعة دار احياء التراث العربى 10/386 حديث 7417، و قد تكرر ذكر مصادر هذه الروايات
965- فى (ك ): اءبوبكر الصديق .
966- لا يوجد فى المصدر: و فدك .
967- فى المصدر: من ذلك شيئا.
968- فى جامع الاصول : لحقوقه التى تعروه .
969- فى المصدر: البخارى منه .
970- صحيح البخارى 8/185، جامع الاصول 9/637، و صحيح مسلم 1/6، و انظر جملة من مصادر الحديث فى الغدير 7/228
971- فى المصدر: لم نعلم .
972- خ . ل . تنبيه ، فى (ك ).
973- كما فى كنزالعمال ، المجلد السادس ، حديث 14862 و 14863 و 14865 و 14866، و انظر الغدير 10/126 عن جملة مصادر
974- صحيح البخارى 9/59.
975- صحيح مسلم 3/1478 حديث 56، و مثله بنفس السند 3/1477 حديث 55
976- ععع جامع الاصول 4/69 حديث 2052، و فى طبعة دار احياء التراث العربى 4/456 حديث 2053 عععع
977- فى جامع الاصول : ان رسول الله صلى الله عليه و آله قال : من .
978- لا يوجد فى المصدر: طاعة .
979- لا توجد فى جامع الاصول كلمة : اخرى .
980- خ . ل : ميتته ، كما فى (ك ).
981- صحيح مسلم 3/1478 حديث 58.
982- فى جامع الاصول 4/78 حديث 2064.
983- فى جامع الاصول : عبدالله بن مطيع .
984- فى جامع الاصول : سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله .
985- جامع الاصول : 4/78 حديث 2064.
986- بحارالانوار 51/160، 52/142، و قد سلف فى 8/362 و 10/353 و 361، و قد فصلها شيخنا الامينى رحمه الله فى الغدير 10/258 - 362، فراجع
987- فى (س ): روايتهم .
988- فى (س ): و روايتهم .
989- صحيح مسلم 3/1380، حديث 52.
990- فى (ك ): ذكره - بدون الواو.
991- جامع الاصول 4/103 - 105، حديث 2078.
992- النمل : 16.
993- مريم : 6.
994- الانفال : 74.
995- النساء: 11.
996- البقرة : 180.
997- البقرة : 143.
998- مريم : 6.
999- النمل : 16.
1000- امالى صدوق ، ص 25 شماره 4.
1001- عيون الاخبار، ج 2 ص 8 شماره 21.
1002- عيون الاخبار: ج 2 ص 25 شماره 6.
1003- عيون الاخبار، ج 2 ص 32 شماره 55.
1004- صحيفة الرضا، ص 63 شماره 101.
1005- عيون الاخبار، ج 2 ص 30 شماره 38.
1006- ثواب الاعمال ، ص 257
- الايقاظ من الهجته ، ص 250 شماره 29.
1007- ثواب الاعمال ، ص 258 شماره 5
- مثيرالاحزان ، ص 81.
1008- ثواب الاعمال ، ص 260 شماره 10.
1009- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 107.
1010- اين حديث مكرر ترجمه شده است .
1011- امالى مفيد، ص 130 شماره 6.
1012- تفسير فرات كوفى ، احاديث شماره 362 و 578.
1013- الطور: 21.
1014- سوره طور، 21.
1015- تفسير فرات ، ص 445 و 446 شماره 57.
1016- الطور: 21.
1017- الانعام : 84.
1018- آل عمران : 184.
1019- آل عمران : 184.
1020- الانعام : 84.
1021- الانعام : 83.
1022- الانعام : 84.
1023- آل عمران : 184.
1024- آل عمران : 184.
1025- آل عمران : 184.
1026- الانعام : 84.
1027- معانى الاخبار، ص 106 شماره 1.
1028- هود 46.
1029- معانى الاخبار، ص 106 شماره 2.
1030- معانى الاخبار، ص 107 شماره 3.
1031- به ترجمه حديث سوم مراجعه شود.
1032- عيون الاخبار، ج 2 ص 63 شماره 264.
1033- به ترجمه حديث سوم مراجعه شود.
1034- عيون الاخبار، ج 2 ص 234 شماره 4.
1035- هود: 45.
1036- هود: 46.
1037- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 107.
1038- تاريخ بغداد، ج 3 ص 54 شماره 997.
1039- به ترجمه حديث سوم مراجعه شود.
1040- احتجاج ، ج 2 ص 58
- بحارالانوار، ج 93 ص 240 شماره 3.
1041- الانعام : 84.
1042- آل عمران : 59.
1043- النساء: 23.
1044- سوره الانعام : 83.
1045- سوره الانعام ، 84.
1046- سوره آل عمران ، 61.
1047- سوره النساء، 23.
1048- النساء 23.
1049- تفسير القمى ، ج 1 ص 196.
1050- آل عمران : 184.
1051- النساء 23.
1052- كافى ، ج 8 ص 317 شماره 501
- بحارالانوار، ج 93 ص 239 شماره 3.
1053- آل عمران : 184.
1054- آل عمران : 184.
1055- آل عمران : 59.
1056- النساء: 23.
1057- النساء 23.
1058- مناقب ابن شهر آشوب ، ج 3 ص 132.
1059- آل عمران : 59.
1060- الاحزاب : 40.
1061- آل عمران : 59.
1062- سوره احزاب ، 40.
1063- كافى ، ج 7 ص 48 شماره 4.
1064- كافى ، ج 7 ص 48 شماره 5.
1065- كافى ، ج 7 ص 49 شماره 6.
1066- به ترجمه حديث قبل مراجعه شود.
1067- كافى ، ج 7 ص 48 شماره 3.
1068- از بستانها و مزرعه هاى هفت گانه حضرت فاطمه است كه در احاديث قبلى ذكر گرديد.
1069- كافى ، ج 7 ص 47 و 48 شماره 1.
1070- الثاقب فى المناقب ، ص 291 شماره 248
- مناقب آل ابى طالب ، ج 3 ص 385
- دلائل الامامة ، ص 48
- الخرائج و الجرائح ، ج 2 ص 531 شماره 7
- اخبار فاطمة : ابوعلى صولى ، به نقل آل ابى طالب از آن
- فضائل العشرة : ابوالسعادات ، به نقل مناقب از آن
- بحارالانوار، ج 43 ص 29 شماره 34
- بحارالانوار، ج 43 ص 46 ذيل شماره 44
- عوالم العلوم و المعارف ، ج 11 ص 116 شماره 2.
1071- ((امر ضرورى )) در اديان الهى عبارت از چيزى است كه اعتقاد و پذيرفتن آن ((واجب )) و عدم قبول آن يا انكار آن موجب خروج از دين مى گردد، برخى از ضروريات دين اسلام عبارتند از:
1 - اعتقاد به وجود خداوند
2 - اعتقاد به يگانگى خداوند
3 - اعتقاد به نبوت و انبيا
4 - اعتقاد به خاتميت حضرت محمد صلى الله عليه و آله
5 - اعتقاد به قرآن به عنوان كتاب دينى اسلام ، و وجوب پيروى از آن
6 - اعتقاد به تبعيت از پيامبر صلى الله عليه و آله و حرمت مخالفت با او
7 - اعتقاد به وجود قيامت ، و بهشت و جهنم ، وجود حسابرسى و... .
اينها نمونه هايى از ((ضروريات اعتقادى )) دين اسلام است اما در ذيل پاره اى از ((ضروريات عملى )) را نيز يادآور مى شويم :
1 - وجوب ترك محارم و انجام واجبات
2 - نماز
3 - روزه
4 - خمس
5 - زكات
6 - حج
7 - امر به معروف و نهى از منكر
و ... .
نكته قابل توجه درباره ضروريات دين آن است كه همه فرق و مذاهب اسلامى بر ضرورى و واجب يا حرام بودن آن اعتقاد دارند و در اين باره بين آنها اختلافى وجود ندارد گرچه ممكن است درباره جزئيات مربوط به آنها اختلاف وجود داشته باشد.
1072- تحف العقول ، ص 276
- معانى الاخبار، ص 180
- كنزالعمال ، حديث شماره 11.
1073- عيون اخبارالرضا، ج 2 ص 28 شماره 17
- امالى شيخ صدوق ، ص 221 شماره 15
- خصال ، ج 1 ص 179 شماره 242
- امالى شيخ طوسى ، ج 1 ص 290
- اعلام الدين ، ص 75
- اخبار اصبهان ، ج 1 ص 138
- سنن ابن ماجه ، ج 1 ص 25
- تاريخ بغداد، ج 9 ص 385
- التدوين ، ج 1 ص 492
- اصول كافى ، ج 2 ص 27
- نزهة الناظر، ص 23
- نهج البلاغه ، حكمت 227.
1074- غررالحكم ، ج 2 ص 136 شماره 2094.
1075- اصول كافى ، ج 2 ص 34.
1076- اصول كافى ، ج 2 ص 34.
1077- اصول كافى ، ج 2 ص 45.
1078- اصول كافى ، ج 2 ص 34
- الفردوس ، ج 1 ص 110 شماره 373.
1079- دستور محالم الحكم ، فصل اول .
1080- اشاره به حديث : ((لا يثبت الا بالعمل الصالح )) از امام صادق عليه السلام است (اصول كافى ، ج 2 ص 38).
1081- امالى شيخ صدوق ، ج 1 ص 292
- اختصاص ، ص 342
- بحارالانوار، ج 70 ص 173.
1082- نهج البلاغه ، خطبه 157 - بحارالانوار، ج 75 ص 62.
1083- غررالحكم ، ج 5 ص 147 شماره 7706.