به طورى كه در بعضى از آيات و روايات آمده است با ايمان مردن و به سلامت از دنياى گذران به سراى غيب منتقل شدن در نظر اولياى بزرگ الهى بسيار مهم است و آن را معيار سعادت انسانها مى دانند، و همچنين بى دين مردن و با آلودگى هاى معنوى و مادى از دنيا رفتن در نظر اولياى الهى بسيار مذموم است و آن را معيار شقاوت و بدبختى مى خوانند.
عن على عليه السلام قال : ان حقيقة السعادة ان يختم بالمرء عمله بالسعادة و ان حقيقة الشقاء ان يختم بالمرء عمله بالشقاء.⁽⁶⁶³⁾
على (ع ) فرموده : حقيقت سعادت اين است كه پايان اعمال آدمى به خوبى و سعادت خاتمه يابد، و حقيقت شقاوت اين است كه پايان كارهاى انسان به بدى و شقاوت منتهى گردد.
انسانها در طول زندگى و ايام عمر با پستى و بلندى هاى گوناگونى مواجه مى شوند و تحت تاءثير رويدادها و عوامل مختلف قرار مى گيرند به گونه اى كه حوادث در افكار و اعمالشان اثر مى گذارد، گاهى از خوبى و درستكارى به بدى گرايش مى يابند و گاهى از بدى به افكار و اعمال خوب و پسنديده راه مى يابند. از نظر شرع مقدس تحولات گذران و ايام عمر ميزان حسن عاقبت يا سوء عاقبت نيست بلكه چگونگى انديشه و رفتار ماهها و حتى هفته هاى آخر عمر مى تواند معيار خوب مردن يا بد مردن باشد. به عبارت ديگر گاهى پرونده اعمال يك انسان گناهكار در اواخر عمر با برگشت به سوى خدا و استغفار، بسته مى شود، و گاهى پرونده يك انسان درستكار در پايان عمر با كفر و آلودگى به گناه پايان مى پذيرد.
عن على عليه السلام قال : كم من عاكف على ذنبه ختم له بخير و كم من مقبل على عمله مفسد فى آخر عمره صائر الى النار، نعوذ بالله منها.⁽⁶⁶⁴⁾
على (ع ) فرموده : چه بسا افرادى كه در محيط گناه مقيم بوده اند و كارشان بخوبى پايان يافته ، و چه بسا اشخاصى كه بخوبى و درستكارى روى آورده بودند و در آخر عمر به فساد گراييدند و جهنمى شدند، پناه به خداوند از اين گروه .
عن احمد بن حمزة الاشعرى قال : حدثنى ياسر الخادم قال : سمعت اباالحسن الرضا عليه السلام يقول : ان اوحش ما يكون هذا الخلق فى ثلاثة مواطن : يوم يولد و يخرج من بطن امه فيرى الدنيا، و يوم يموت فيعاين الاخرة و اهلها، و يوم يبعث حيا فيرى احكاما لم يرها فى دار الدنيا و قد سلم الله على يحيى عليه السلام فى هذه الثلاث المواطن و آمن روعته فقال : و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيا. و قد سلم عيسى ابن مريم على نفسه فى هذه الثلاثة المواطن و قال : و السلام على يوم ولدت و يوم اءموت و يوم ابعث حيا.⁽⁶⁶⁵⁾
احمد بن حمزه اشعرى مى گويد: ياسر خادم مرا حديث نمود كه گفت : از حضرت على بن موسى الرضا عليهما السلام شنيدم كه فرمود: وحشتبارترين مواقع براى مردم سه روز است : روز ولادت كه از شكم مادر بيرون مى آيند و دنيا را مى بينند، روزى كه مى ميرند و عالم بعد از مرگ و اهل آن را مشاهده مى كنند و روزى كه دوباره زنده مى شوند و به عرصه قيامت قدم مى گذارند و احكامى را مشاهده مى كنند كه در دنيا نديده اند و خداوند سلامت حضرت يحيى را در اين سه روز اخبار نموده و حضرت مسيح در اين سه مرحله براى خويشتن سلامت خواسته است .
جنين نه ماه عمر خود را در شكم مادر طى مى كند ولى سعادت او وابسته به اين است كه رحم مادر را با حسن عاقبت ترك گويد و سالم متولد شود، چه بسيار اتفاق مى افتد كه جنين هشت ماه عمر رحم را به سلامت گذرانده و در ماه آخر حتى در روز آخر رحم ضربه اى بر او وارد مى شود كه دچار عيب و نقص اساسى مى گردد و ناسالم به دنيا مى آيد. حيات دنيا براى مردم جهان در واقع به منزله گذراندن زندگى در شكم مادر روزگار است . اگر كسى به قدر نود سال عمر داشته باشد هشتاد و نه سال آن را در دنيا به سلامت بگذراند اما در سال آخر عمر بر اثر معاشرت با افراد بى ايمان و لا ابالى ذخاير معنوى خويش را از دست دهد، به انحراف گرايش يابد، و روز مرگ كه روز ولادت شكم مادر روزگار است ناسالم و با سوء عاقبت از دنيا برود، مردان الهى از چنين رويداد وحشتزايى سخت نگران بودند و همواره از پيشگاه بارى تعالى درخواست حسن عاقبت داشتند. حضرت يوسف صديق به پروردگار مهربان عرض مى كند:
و توفنى مسلما و الحقنى بالصالحين ؛⁽⁶⁶⁶⁾بارالها! روح مرا در حال مسلمانى و با تسليم بى قيد و شرط در مقابل ذات اقدس خودت قبض فرما و به صالحين و گروه پاكان و نيكان ملحقم نما.
ملاحظه مى كنيد كه حضرت يوسف صديق ، آن مرد بزرگ الهى ، از خوب مردن و حسن عاقبت سخن مى گويد و از پيشگاه مقدس بارى تعالى درخواست مى كند كه مسلمان و باايمان از دار دنيا برود.
مردم در آستانه ماه مبارك رمضان قرار داشتند. رسول اكرم صلى الله عليه و آله خطبه اى ايراد فرمود و در آن خطبه دستورهاى متعددى به مردم داد كه در ماه مبارك رمضان به كار بندند و با انجام آن تعاليم موجبات سعادت و كمال خويش را فراهم آورند. خطبه در شرف اتمام بود كه على (ع ) فرمود: من به پا خاستم :
فقلت : يا رسول الله ! ما افضل الاعمال فى هذا الشهر؟ فقال : با ابا الحسن ! افضل الاعمال فى هذا الشهر الورع عن محارم الله عزوجل ثم بكى . قلت : يا رسول الله ! ما يبكيك ؟ فقال : يا على ! ابكى لما يستحل منك فى هذا الشهر، كانى بك و انت تصلى لربك و قد انبعث اشقى الاولين و الاخرين شقيق عاقر ناقة ثمود فضربك ضربة على قرنك ، فخضب منها لحيتك . قال امير المؤ منين عليه السلام : فقلت : يا رسول الله ! و ذلك فى سلامة من دينى ؟ فقال صلى الله عليه و آله : فى سلامة من دينك .⁽⁶⁶⁷⁾
عرض كردم : يا رسول الله ! در ماه رمضان چه عملى از ديگر اعمال برتر است ؟ فرمود: اجتناب از گناهان . آنگاه رسول اكرم (ص ) گريست . عرض ‍ كردم يا سول الله ! چه موجب گريه شما گرديد؟ فرمود گريستم براى حادثه اى كه در اين ماه دامنگير تو مى شود، گويى مى بينم كه تو در پيشگاه الهى نماز مى گزارى كه شقى ترين افراد، نظير پى زننده ناقه صالح ، ضربتى به سرت مى زند كه ريشت از خون سرت خضاب مى گردد. على (ع ) پرسيد: آيا اين حادثه موقع سلامت دينم روى ميدهد؟ فرمود بلى در سلامت دينت .
على (ع ) مرد شمشير و فداكارى در راه حق است ، از اين رو وقتى خبر قتل خود را از زبان پيشواى اسلام مى شنود آن را عادى تلقى مى كند و كمترين واكنشى از خود نشان نمى دهد، حتى نمى پرسد براى چه مرا مى كشند. على (ع ) آن مرد نيرومندى است كه مى فرمايد:
و الذى نفس ابن ابيطالب بيده لالف ضربة بالسيف اهون على من ميتة على الفراش فى غير طاعة الله .⁽⁶⁶⁸⁾
قسم به خدايى كه جان فرزند ابيطالب در دست اوست هزار ضربه شمشير براى من آسانتر از مردن در بستر است كه در غير طاعت بارى تعالى باشد.
آنچه براى على (ع ) مهم است حسن عاقبت و با ايمان مردن است . از اين رو وقتى خبر قتل خود را مى شنود از رسول اكرم (ص ) مى پرسد: آيا در آن موقع دينم سالم است ؟ پيشواى اسلام ، او را از سلامت دينش ، در آن موقع ، آگاه مى سازد. از سخن على (ع ) متوجه مى شويم كه با ايمان از دار دنيا رفتن تا چه حد مهم است . بايد همواره از خداوند سبحان بخواهيم در آن لحظات حساس ما را مشمول رحمت خود قرار دهد تا با حسن عاقبت بميريم و با ايمان به سراى جاودان منتقل شويم .
از آنچه معروض افتاد روشن شد كه سه روز در زندگى انسان مهم است : يكى روز ولادت كه از مادر سالم متولد شود، و يكى روز مرگ كه با سلامت معنوى و حسن عاقبت بميرد، و آن ديگر روز بعثت و قيام قيامت است . امام سجاد (ع ) به فضل خداوند روز اول را بخوبى گذرانده و از مادر به سلامت متولد شده است . جمله دوم دعاى امام (ع ) كه آخرين قسمت سخنرانى امروز است ناظر به دو مرحله بعد است ، به پيشگاه الهى عرض مى كند: پروردگارا! مرا مشمول رحمت خود بنما و به گونه اى قرارم ده كه با دين تو بميرم و با دين تو در قيامت زنده شوم .