قصه هاى قرآن
تاريخ انبياء از آدم تا خاتم

سيد جواد رضوى

- پى‏نوشت‏ها -
- ۳ -


(634) - شعراء / 17.
(635) - شعراء / 18.
(636) - همان .
(637) - شعراء / 19.
(638) - شعراء / 20.
(639) - شعراء / 21.
(640) - همان .
(641) - شعراء / 23.
(642) - شعراء / 24.
(643) - شعراء / 25.
(644) - شعراء / 26.
(645) - شعراء / 27.
(646) - شعراء / 28.
(647) - شعراء / 29.
(648) - شعراء / 30.
(649) - شعراء / 31.
(650) - شعراء / 32.
(651) - شعراء / 33.
(652) - شعراء / 34.
(653) - شعراء / 35.
(654) - اعراف / 110.
(655) - شعراء / 37 - 36.
(656) - شعراء / 38.
(657) - شعراء / 39.
(658) - شعراء / 41.
(659) - شعراء / 42.
(660) - شعراء / 43.
(661) - شعراء / 44.
(662) - طه / 65 - 64.
(663) - اعراف / 116.
(664) - طه / 73.
(665) - شعراء / 45.
(666) - شعراء / 46.
(667) - شعراء / 47.
(668) - شعراء / 48.
(669) - شعراء / 49.
(670) - همان .
(671) - همان .
(672) - شعراء / 49.
(673) - شعراء / 5.
(674) - تحريم / 2.
(675) - عرائس ، ثعلبى ، ص 106.
(676) - مؤ من / 28.
(677) - همان .
(678) - همان .
(679) - مؤ من / 29.
(680) - همان .
(681) - مؤ من / 30.
(682) - مؤ من / 31.
(683) - همان .
(684) - مؤ من / 45.
(685) - زخرف / 51.
(686) - زخرف / 52.
(687) - زخرف / 53.
(688) - نهج البلاغه ، خطبه قاصعه .
(689) - شعراء / 52.
(690) - همان .
(691) - شعراء / 62:
(692) - شعراء / 63.
(693) - مجمع البيان ، ج 5، ص 131.
(694) - يونس / 90.
(695) - يونس / 91.
(696) - يونس / 92.
(697) - اعراف / 138.
(698) - همان
(699) - مائده / 21.
(700) - مائده / 22.
(701) - مائده / 23.
(702) - مائده / 24.
(703) - مائده / 25.
(704) - مائده / 26.
(705) - همان .
(706) - بقره / 57.
(707) - بقره / 60.
(708) - همان .
(709) - بقره / 61.
(710) - همان .
(711) - اعراف / 142.
(712) - همان .
(713) - تاريخ انبياء، محلاتى ، ص 545.
(714) - اعراف / 145.
(715) - همان .
(716) - اين كه زيور آلات بنى اسرائيل از كجا تهيه شده بود، در بخش روايات خواهد آمد. 717- اعراف / 128.
(718) - اعراف / 149.
(719) - اعراف / 150.
(720) - همان .
(721) - همان .
(722) - همان .
(723) - اعراف / 15.
(724) - طه / 96.
(725) - طه / 97.
(726) - بقره / 54.
(727) - مجمع البيان ، ج 1، ص 113 - 111.
(728) - همان .
(729) - كامل التواريخ ، ج 1، ص 193.
(730) - بقره / 63.
(731) - بقره / 64.
(732) - بقره / 67.
(733) - همان .
(734) - بقره / 68.
(735) - همان .
(736) - بقره / 69.
(737) - بقره ، آيات 69 - 73.
(738) - تفسير قمى ، ص 398.
(739) - كهف / 60.
(740) - كهف / 61.
(741) - كهف / 62.
(742) - كهف / 63.
(743) - كهف / 64.
(744) - كهف / 65.
(745) - همان .
(746) - كهف / 67.
(747) - كهف / 68.
(748) - كهف / 69.
(749) - كهف / 70.
(750) - كهف / 71.
(751) - كهف / 72.
(752) - كهف / 73.
(753) - كهف / 74.
(754) - كهف / 75.
(755) - كهف / 76.
(756) - كهف / 77.
(757) - همان .
(758) - كهف / 78.
(759) - كهف / 82 - 79.
(760) - كهف / 82.
(761) - قصص / 82 - 76.
(762) - تاريخ انبيا، محلاتى ، ص 577.
(763) - بحارالانوار، ج 13، ص 47، ح 15.
(764) - فروع كافى ، ص 31.
(765) - عرائس ، تعلبى ، ص 105.
(766) - كمال الدين ، ص 148.
(767) - كمال الدين ، ص 148.
(768) - بحارالانوار، ج 13، ص 53.
(769) - مجمع البيان ، علامه طبرسى ، ج 4، ص 457.
(770) - كافى ، ج 1، ص 231.
(771) - كليات حديث قدسى ، ح 98.
(772) - احتجاج ، طبرسى .
(773) - بحارالانوار، ج 13، ص 163.
(774) - خصال ، ج 1، ص 96.
(775) - همان ، ص 47.
(776) - تاريخ طبرى ، ج 1، ص 291.
(777) - كليات حديث قدسى ، ح 56 و 100.
(778) - امالى ، طوسى ، ص 165، ح 275.
(779) - كليات حديث قدسى ، ح 116.
(780) - كليات حديث قدسى ، ح 101.
(781) - همان ، ح 138.
(782) - تفسير قمى ، ص 491.
(783) - عيون اخبار الرضا (عليه السلام )، ص 186.
(784) - علل الشرائع ، ص 59، ح 1.
(785) - كمال الدين ، ص 391.
(786) - بحارالانوار، ج 13، ص 301.
(787) - همان ، ص 311.
(788) - علل الشرايع ، ج 1، ص 59.
(789) - كمال الدين ، ص 390، ح 4.
(790) - بحارالانوار، ج 12، ص 368.
(791) - تهذيب ، ج 1، ص 32.
(792) - كليات حديث قدسى ، ح 47، ص 84.
(793) - مجالس ، شيخ طوسى .
(794) - عيون اخبار الرضا (عليه السلام ).
(795) - مجالس ، شيخ طوسى .
(796) - الغيبه ، شهيد ثانى .
(797) - كليات حديث قدسى ، ح 49.
(798) - همان ، ح 50.
(799) - پيشين ، ح 53.
(800) - پيشين ، ح 60.
(801) - كليات حديث قدسى ، ح 72.
(802) - همان ، ح 120.
(803) - همان ، ح 77.
(804) - پيشين ، ح 77.
(805) - پيشين ، ح 87.
(806) - اعراف / 149.
(807) - اعراف / 150.
(808) - اعراف / 152.
(809) - اعراف / 150.
(810) - حيوه القلوب ، علامه مجلسى ، ج 1، ص 614.
(811) - احتجاج ، ج 2، باب احتجاج امام زمان (عليه السلام )، ح 341.
(812) - علل الشرايع ، ص 123.
(813) - تاريخ انبياء، رسولى محلاتى ، ص 493.
(814) - بقره / 55.
(815) - اعراف / 143.
(816) - همان .
(817) - در اينجا نيز سؤ الى مطرح است و آن اين كه موسى چرا پس از به هوش آمدن عرضه داشت : ((توبه مى كنم ))، در حالى كه كار خلافى انجام نداده بود؟ چه اين كه اگر اين درخواست را از طرف بنى اسرائيل كرده عملى بر طبق ماءموريت بوده است و انجام وظيفه نموده و اگر براى خودش به منظور شهود باطنى سؤ ال كرده ، اين هم كار خلافى محسوب نمى شود؟
از دو جهت مى توان اين سؤ ال را پاسخ داد: نخستين اين كه موسى (عليه السلام ) به عنوان نمايندگى از بنى اسرئيل چنين درخواستى را كرد و باز در همين مقام و به همين صورت نمايندگى ، تقاضاى توبه و اظهار ايمان نمود.
ديگر اين كه موسى اگر چه ماءموريت داشت كه تقاضاى بنى اسرائيل را مطرح كند، ولى وقتى جريان تجلى پروردگار پيش آمد و حقيقت امر آشكار شد، مدت اين ماءموريت پايان يافته بود، در اين موقع بايد به حالت نخست يعنى قبل از ماءموريت بازگردد و ايمان خويش را ابراز دارد تا اشتباهى براى كسى باقى نماند. از اين رو آن ايمان را به صورت توبه بيان فرمود.
(818) - احتجاج ، ج 2، باب احتجاج امام رضا (عليه السلام ) بر فرق مختلف ، ح 308، ص 462.
(819) - همان ، باب احتجاج امام زمان (عليه السلام )، ح 341.
(820) - كامل ابن اثير، ج 1، ص 76.
(821) - ص / 19 - 18.
(822) - سباء / 11.
(823) - ص / 20.
(824) - ص / 21.
(825) - ص / 22.
(826) - ص / 23.
(827) - ص / 24.
(828) - ص / 24.
(829) - ص / 25.
(830) - عيون اخبار الرضا (عليه السلام )، ص 107.
(831) - قصص الانبياء، راوندى ، ص 205.
(832) - من لا يحضره الفقيه ، كتاب قضاء و شهادت ، ح 3255.
(833) - تاريخ انبيا، محلاتى ، ص 643.
(834) - بحارالانوار، ج 14، ص 39.
(835) - كليات احاديث قدسى ، ح 160.
(836) - اصول كافى ، ج 2، ص 314.
(837) - عيون اخبار الرضا (عليه السلام )، ص 174.
(838) - من لايحضره الفقيه ، كتاب حرمت زنا، ح 4986.
(839) - كليات حديث قدسى ، ح 164.
(840) - همان ، ح 166.
(841) - بحارالانوار، ج 14، ص 42.
(842) - كليات حديث قدسى ، ح 171.
(843) - عده الداع ، ص 22.
(844) - كليات حديث قدسى ، ح 179.
(845) - همان ، ح 184.
(846) - پيشين ، ح 195.
(847) - كليات حديث قدسى ، ح 189.
(848) - كامل ابن اثير، ج 1، ص 76.
(849) - اعراف / 166 163.
(850) - سعدالسعود، ص 119.
(851) - تفسير منسوب به امام حسن عسكرى (عليه السلام )، ص 106.
(852) - ص / 30.
(853) - انبى اى / 79.
(854) - همان .
(855) - ص / 34.
(856) - ص / 35.
(857) - ص / 36.
(858) - ص / 37.
(859) - سباء / 12.
(860) - ص / 38.
(861) - ص / 39.
(862) - ص / 40.
(863) - نمل / 17.
(864) - همان .
(865) - نمل / 18.
(866) - همان .
(867) - البته از آيه شريفه كه مى فرمايد: ((داخل لانه هاى خود شويد تا شما را پايمال نكنند در حالى كه نمى فهمند)) چنين استفاده مى شود كه عدالت سليمان حتى بر مورچگان نيز ظاهر بود چرا كه مفهومش اين است كه اگر آنان متوجه باشند حتى مورچه ضعيفى را پايمال نمى كنند و اگر پايمال كنند بر اثر بى توجهى است .
(868) - تاريخ انبياء، محلاتى ، ص 667.
(869) - در روايات نقل شده كه هدهد چنان تيزبين است كه آب هاى زير زمين را مى بيند چنان كه ما آب را در شيشه مى بينيم . از صاحب تفسير عياشى حديثى نقل شده كه ابوحنيفه به امام صادق (عليه السلام ) عرض كرد: ((چه شد كه سليمان ميان همه پرندگان از هدهد جويا شد؟)) حضرت فرمود: ((چون هدهد آب را در زير زمين مى بيند، چنان كه شما روغن را در شيه مى بينيد)). ابوحنيفه رو به اصحاب خود كرد و خنديد، امام (عليه السلام ) به او فرمود: چرا مى خندى ؟ گفت : قربانت گردم ! برتو پيروز شدم ! امام (عليه السلام ) فرمود: چگونه ؟ گفت : مرغى كه آب را در زير زمين مى بيند چگونه دام را در زير خاك نمى بيند كه در آن مى افتد و گردنش را مى گيرد؟ حضرت فرمود: مگر نمى دانى وقتى قضا و قدر بيايد، چشم را مى پوشاند؟!
(870) - نمل / 21.
(871) - نمل / 22.
(872) - همان .
(873) - نمل / 23.
(874) - نمل / 24.
(875) - نمل / 29.
(876) - نمل / 31 - 30.
(877) - نمل / 32.
(878) - نمل / 34.
(879) - نمل / 35.
(880) - نمل / 36.
(881) - نمل / 37.
(882) - نمل / 38.
(883) - نمل / 39.
(884) - نمل / 40.
(885) - نمل / 41.
(886) - نمل / 42.
(887) - همان .
(888) - نمل / 43.
(889) - نمل / 44.
(890) - همان .
(891) - نمل / 44.
(892) - مجمع البيان ، علامه طبرسى ، ج 8، ص 383.
(893) - علل الشرايع ، ص 36.
(894) - تاريخ انبياء، محلاتى ، ص 681.
(895) - تفسير ابوالفتوح رازى ، ج 9، ص 370.
(896) - يونس / 98.
(897) - انبياء / 88.
(898) - صافات / 139.
(899) - -: / 48.
(900) - - ن / 51.
(901) - نينوا از شهرهاى سرزمين آشور بوده كه در كرانه شرقى دجله و در نزديكى موصل بنا شده است .
(902) - عارف نامور، محى الدين ابن عربى اسنباط كرده است كه حضرت يونس (عليه السلام ) از محبت خاص الهى برخوردار بود و خداوند بر اثر محبوب بودن يونس به قوم او احسان مخصوصى روا داشت كه نسبت به اقوام و امم ديگر روا نداشت ، زيرا عذابى كه در آستانه نزول بود برطرف كرد و ايمانى كه سودمند نبود نافع قرار داد. (نقل از سيره پيامبران در قرآن ؛ حضرت آيه الله جوادى آملى حفظه الله تعالى ص 310).
(903) - صافات / 148.
(904) - تفسير عياشى ، ج 2، ص 129.
(905) - همان ، ص 135.
(906) - مناقب آل ابى طالب ، ج 3، ص 281.
(907) - تفسير قمى ، ج 2، ص 75.
(908) - اصول كافى ، ج 2، ص 851.
(909) - آل عمران / 41 - 37.
(910) - علل الشرايع ، ص 38.
(911) - تاريخ انبيا: محلاتى ، ص 715.
(912) - عيون اخبار الرضا (عليه السلام )، ب 28، ح 538.
(913) - مجمع البيان ، علامه طبرسى ، ج 6، ص 506.
(914) - من لايحضره الفقيه ، ج 4، ص 33.
(915) - بحارالانوار، ج 14، ص 167.
(916) - اصول كافى ، ج 2، ص 665.
(917) - بحارالانوار، ج 14، ص 165.
(918) - همان ، ص 166.
(919) - احتجاج ، طبرسى ، ج 2، ح 341.
(920) - امالى ، شيخ طوسى ، ص 216.
(921) - مجمع البيان ، علامه طبرسى ، ج 6، ص 502.
(922) - تفسير مى ت ص 616.
(923) - تفسير نور الثقلين ، ج 3، ص 324.
(924) - بحارالانوار، ج 14، ص 168.
(925) - همان ، ج 45، ص 314.
(926) - پيشين ، ص 182 و 356.
(927) - بحارالانوار، ج 14، ص 356.
(928) - آل عمران / 37.
(929) - آل عمران / 44.
(930) - آل عمران / 37.
(931) - تفسير عياشى ، ج 1، ص 171.
(932) - آل عمران / 42.
(933) - نورالقلين ، ج 1، ص 336.
(934) - آل عمران / 43.
(935) - مريم / 17 - 16.
(936) - مريم / 19 18.
(937) - ميم / 21 - 19.
(938) - امالى ، طوسى ، ص 125.
(939) - تاريخ انبياء، محلاتى ، ص 725.
(940) - مريم / 23.
(941) - مريم / 26 24.
(942) - مريم / 27.
(943) - همان .
(944) - مرحوم طبرسى در جلد ششم مجمع البيان مى گويد: در معناى اين جمله كه به مريم گفتند: ((اى خواهر هارون ...)) مفسرين چهار وجه گفته اند: هارون نام مرد صالحى دربنى اسرائيل بود كه هر شخص صالحى را به او تشبيه مى كردند. بنابراين معناى جمله اين گونه مى شود: ((اى شبيه و ماند هارون ...))؛ كلبى گفته : هارون نام برادر پدرى مريم بوده كه به خير و صلاح معروف بوده است ؛ منظور از هارون برادر حضرت موسى (عليه السلام ) است كه نسبت مريم به او مى رسد و در عرب رسم است كه هر كس از تيره كسى باشد، به لفظ ((اخ )) يا ((اخت )) او را به آن شخص نسبت مى دهند، چنان كه مى فرمايند يا اخا تميم ؛ هارون نام مرد فاسقى بود كه به فساد و زنا مشهور بود و منظورشان سرزنش مريم و تشبيه كردن او به آن مرد در انجام عمل زشت زنا بوده است . اما آنچه صحيح تر به نظر مى رسد؛ اين است كه هارون مرد پاك و صالحى بود، آن چنان كه در ميان بنى اسرائيل ضرب المثل شده بود، هر كس را مى خواستند به پاكى معرفى كنند، مى گفتند: او برادر يا خواهر هارون است و مرحوم طبرسى در مجمع البيان نيز اين معنى را در حديث كوتاهى از پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) نقل كرده است .
(945) - مريم / 28.
(946) - مريم / 29.
(947) - مريم / 33 - 30.
(948) - اصول كافى ، ج 1، ص 382.
(949) - همان ، ص 384.
(950) - همان .
(951) - همان .
(952) - قصص الانبيا، نجار، ص 405.
(953) - تاريخ انبيا، رسولى محلاتى ، ص 750.
(954) - مائده / 112.
(955) - همان . پ
(956) - مائده / 113.
(957) - مجمع البيان ، ج 3، ص 266.
(958) - مائده / 114.
(959) - مائده / 115.
(960) - تفسير نمونه ، ج 5، ص 130.
(961) - مائده / 110.
(962) - آل عمران / 49 و 48.
(963) - تاريخ انبيا، محلاتى ، ص 734.
(964) - آل عمران / 55.
(965) - نساء 157.
(966) - تفسير قمى ، ص 93.
(967) - تفسير فرات ، ص 44.
(968) - تاريخ انبى ، رسولانى محلاتى ، ص 754.
(969) - اصول كافى ، ج 2، ص 306.
(970) - اصول كافى ، ج 2، ص 318.
(971) - روضه الكافى ، ص 337.
(972) - اصول كافى ، ج 1، ص 37.
(973) - همان ، ج 2، ص 400.
(974) - كليات حديث قدسى ، حديث 208.
(975) - امالى ، صدوق ، ص 109.
(976) - همان ، ص 183.
(977) - پيشين ، ص 331.
(978) - پيشين ، ص 324.
(979) - تحف العقول ، باب پندهاى مسيح ، ح 16.
(980) - همان ، ح 17.
(981) - همان ، ح 21.
(982) - پيشين ، ح 22.
(983) - پيشين ، ح 26.
(984) - پيشين ، ح 32.
(985) - پيشين .
(986) - پيشين .
(987) - خصال ، ج 1، ص 56.
(988) - بحارالانوار، ج 14، ص 323.
(989) - تنبيه الخواطر، ج 1، ص 123.