2- منزلت ابراهيم (ع )
نزد خداوند و موقف بندگى اش
خداى تعالى در كلام مجيدش ابراهيم را به
نيكوترين وجهى ثنا گفته و رنج و محنتى را كه در راه پروردگارش تحمل
نموده بود، به بهترين بيانى ستوده و در شصت و چند جا از كتاب عزيزش اسم
او را برده ، و موهبتها و نعمتهايى را كه به او ارزانى داشته در موارد
بسيارى ذكر كرده است ، اينك چند مورد از آن مواهب را در اينجا ذكر مى
كنيم :
1- خداى تعالى رشد و هدايت او را قبلا ارزانيش داشته بود.
2- او را در دنيا برگزيد. و او در آخرت نيز در زمره صالحين خواهد بود،
زيرا او در دنيا وقتى خدايش فرمود: تسليم شو، گفت : تسليم امر پروردگار
عالميانم .
3- او كسى است كه روى دل را به پاكى و خلوص متوجه خدا كرده بود، و هرگز
شرك نورزيد.
4- او كسى است كه دلش به ياد خدا قوى و مطمئن شده و به همين جهت به
ملكوتى كه خدا از آسمانها و زمين نشانش داد ايمان آورد، و يقين كرد.
5- خداوند او را خليل خود خواند.
6- رحمت و بركات خود را بر او و اهلبيتش ارزانى داشت و او را به
وفادارى ستود.
7- او را به وصف حليم و اواه و منيب توصيف كرد.
8- و نيز او را مدح كرده به اينكه امتى خداپرست و حنيف بوده ، و هرگز
شرك نورزيده ، و همواره شكرگزار نعمتهايش بوده ، و اينكه او را برگزيد
و به راه راست هدايت نمود و به او اجر دنيوى داده و او در آخرت از
صالحين است .
9- ابراهيم (عليه السلام ) پيغمبرى صديق بود. و قرآن او را از بندگان
مؤ من و از نيكوكاران شمرده و به او سلام كرده است . و او را از كسانى
دانسته كه ((صاحبان ايدى و ابصارند))،
و خداوند با ياد قيامت خالصشان كرده است .
10- خداوند او را امام قرار داد. و او را يكى از پنج پيغمبرى دانسته كه
اولى العزم و صاحب شريعت و كتاب بودند.
11- خداوند او را علم ، حكمت ، كتاب ، ملك و هدايت ارزانى داشته و
هدايت او را در نسل و اعقاب او كلمه باقيه قرار داده . و نيز خداوند
نبوت و كتاب را در ذريه او گذاشت . و براى او در ميان آيندگان لسان صدق
(نام نيك ) قرار داد.
اين بود فهرست آن مناصب الهى و مقامات عبوديتى كه خداوند به ابراهيم
ارزانى داشته و در قرآن از آن اسم برده است ، و قرآن كريم فضايل و
كرامات هيچيك از انبياء كرام را به اين تفصيل ذكر نفرموده . و خواننده
عزيز مى تواند شرح و تفصيل هر يك از آن مقامات را در تفسير آيه مربوط
به آن در مجلدات قبلى و يا بعدى مطالعه بفرمايد.
آرى ، قرآن كريم به منظور حفظ شخصيت و حيات ابراهيم (عليهالسلام )، دين
استوار ما را هم ((اسلام
)) ناميده و آنرا به ابراهيم (عليه السلام ) نسبت داده و
فرموده : ((ملة ابيكم ابراهيم هو سميكم
المسلمين من قبل )) و نيز فرموده :
((قل اننى هدينى ربى الى صراط مستقيم
دينا قيما ملة ابراهيم حنيفا و ما كان من المشركين
)).
خداوند كعبه اى را كه آنجناب ساخت ، ((بيت
الحرام )) و قبله عالميان قرار داد و
براى زيارت آن مناسك حج را تشريع نمود، تا بدين وسيله ياد مهاجرتش را
به آن ديار و اسكان همسر و فرزندش را در آنجا و خاطره ذبح فرزند و
توجهاتش به خدا و آزار و محنتهايى را كه در راه خدا ديده ، زنده نگاه
بدارد.
3- آثار پربركتى كه آن
حضرت از خود در جامعه بشرى به يادگار گذاشت
از جمله آثارى كه ابراهيم (عليه السلام ) از خود به يادگار
گذاشت ، يكى دين توحيد است . زيرا از آنروز تاكنون هر فرد و جامعهاى كه
از اين نعمت برخوردار شده ، از بركت وجود آنجناب بوده است .
امروز هم اديانى كه به ظاهر دين توحيد خوانده مى شوند از يادگارها و
آثار وجودى او مى باشند، يكى از آن اديان ، دين يهود است كه منتهى و
منتسب به موسى بن عمران (عليهم السلام ) است ، و موسى بن عمران (عليهما
السلام ) يكى از فرزندان ابراهيم (عليه السلام ) شمرده مى شود، براى
اينكه نسب او به اسرائيل يعنى يعقوب بن اسحاق (عليهم السلام ) منتهى مى
گردد، و اسحاق (عليه السلام ) فرزند ابراهيم (عليه السلام ) است . يكى
ديگر دين نصرانيت است كه منتهى به عيسى بن مريم (عليهما السلام ) مى
شود و نسب عيسى بن مريم (عليهما السلام ) نيز به ابراهيم (عليه السلام
) مى رسد. و همچنين دين اسلام كه از جمله اديان توحيد است ، چون اين
دين مبين منسوب به رسول خدا محمد بن عبدالله (صلى اللّه عليه وآله و
سلم ) است ، و نسبت آنجناب نيز به اسماعيل ذبيح (عليه السلام ) فرزند
ابراهيم خليل (عليه السلام ) منتهى مى شود.
پس ميتوان گفت دين توحيد در دنيا از آثار و بركات آنجناب است . علاوه
بر اصل توحيد، برخى از فروعات دينى مانند: نماز، زكات ، حج ، مباح بودن
گوشت چارپايان ، تبرى از دشمنان خدا، تحيت (سلام ) گفتن و احكام دهگانه
مربوط به طهارت و تنظيف كه پنج حكم آن مربوط به سر و پنج حكم ديگرش
مربوط به ساير اعضاى بدن است ،نيز از آن حضرت به يادگار مانده است .
اما پنج حكم مربوط به سر: گرفتن آبخور (سبيل )، گذاشتن ريش ، بافتن
گيسوان ، مسواك كردن و خلال نمودن دندانها، مى باشد. و اما پنج حكمى كه
مربوط به ساير اعضاى بدن مى باشند، عبارتند از: تراشيدن و ازاله مو از
بدن ، ختنه كردن ، ناخن گرفتن ، غسل جنابت و شستشوى با آب .
بلكه همانطورى كه در بحثهاى قبل مفصلا گذشت ، مى توان گفت آنچه سنت
پسنديده چه اعتقادى و چه عملى كه در جوامع بشرى يافت مى شود همه از
آثار نبوت انبيا (عليهم السلام ) است ، كه يكى از بزرگان اين سلسله
جليل ابراهيم خليل (عليه السلام ) است . پس آن حضرت حق بزرگى به گردن
جامعه بشريت دارد، حال چه اينكه بشر خودش بداند و ملتفت باشد يا نباشد.
4- تورات فعلى درباره
ابراهيم (ع ) چه مى گويد؟
تورات مى گويد: تارح پدر ابراهيم هفتاد سال زندگى كرد، وى صاحب
سه فرزند شد: ابرام ، ناحور و هاران .
اءبرام و ناحور و هاران فرزندان تارحند و لوط، فرزند هاران است . هاران
در حيات پدرش از دنيا رفت ، و مرگش در همان محل تولدش يعنى
((اور))
كلدانيها اتفاق افتاد.
اءبرام و ناحور هر كدام همسرى براى خود گرفتند، اءبرام
((ساراى )) و ناحور
((ملكه ))
را.
پدر ملكه مردى بنام ((هاران
)) بوده كه دخترى ديگر به نام
((بسكه ))
داشته . ساراى زنى نازا بوده و فرزندى نداشته .
تارح ، اءبرام فرزند خود را با لوط بن هاران نوهاش و ساراى همسربرداشت
و از اور كلدانيها بيرون شده و به سوى كنعان روان گرديد. در بين راه به
شهر حاران رسيده و همانجا رحل اقامت افكند. تارح همچنان در حاران بماند
تا آنكه در سن دويست و پنج سالگى از دنيا رفت .
و نيز در تورات است كه : پروردگار به اءبرام گفت : از سرزمين پدرى و از
ميان قوم و قبيله خود به سوى شهرى كه بعدا برايت تعيين مى كنم بيرون شو
تا تو را در آنجا امتى عظيم و موجودى پر بركت گردانيده و اسمت را بزرگ
كنم ، و هر كه را هم كه تو را مبارك بداند بركت دهم و هر كس كه تو را
از رحمتم دور بداند از رحمت خود دور سازم ، و سرانجام كارت را به جايى
رسانم كه جميع قبايل زمين به تو تبرك جويند. اءبرام همانطور كه
پروردگار دستور داده بود به راه افتاد و لوط را هم همراه خود برد. لوط
برادرزاده او بود. و در آن ايام ، اءبرام در سن نود و پنج سالگى بود.
در موقع خروج ، اءبرام ، ساراى همسرش و لوط برادرزادهاش و همه اثاث و
خدمه و بردگان خود را كه در آنجا جمع كرده بود، همراه خود برداشت و به
سرزمين كنعان رفت .
اءبرام در بين راه گذارش به محل ((شكيم
)) و از آنجا به ((بلوطستان
موره )) افتاد، در اين هنگام كنعانيها
نيز در آن سرزمين بودند. ناگاه پروردگار، خود را براى اءبرام ظاهر ساخت
و به وى گفت : اين سرزمين را به نسل تو مى دهم . اءبرام پس از شنيدن
اين مژده قربانگاهى براى پروردگارى كه برايش ظاهر شده بود در آنجا بنا
نهاد. و به طرف كوهى در سمت مشرق ((بيت
ايل )) به راه افتاد. در آنجا خيمه خود
را برافراشت ، و محل اين خيمه طورى قرار داشت كه ((بيت
ايل )) در طرف مغرب و
((عاى )) در طرف مشرق آن قرار
مى گرفت . آنجا نيز قربانگاهى براى پروردگار بنا نهاد و پس از خواندن
نام پروردگار، به سمت جنوب طى منازل كرد تا به كنعان رسيد، وقتى در
كنعان قحط سالى شد و مردم از گرسنگى تلف مى شدند، ديدن اين وضع براى
اءبرام سخت دشوار بود، از آنجا بطرف مصر حركت كرد تا بدين وسيله خود را
از ديدن آن وضع دور بسازد، در همين سفر بود كه براى اءبرام پيش آمدى رخ
داد، و آن اين بود كه ساراى همسرش ، مورد طمع پادشاه آن ديار واقع شد.
ساراى زنى بسيار زيباروى بود و اءبرام به همين جهت در نزديكى هاى مصر
به همسرش گفت : تو زنى زيبا و نيكومنظرى و من از اين مى ترسم كه مصريان
با ديدن تو بگويند اين همسر اوست و براى اينكه به تو دست يابند مرا به
قتل رسانند، ناچار به تو توصيه مى كنم كه هر كس به تو گفت چه نسبتى با
اءبرام دارى ، بگو من خواهر اويم تا بدين وسيله خيرى به من برسد و جانم
را حفظ كرده باشى .
اتفاقا وضع همانطورى شد كه اءبرام پيشبينى كرده بود. چون سركردگان و
صاحب منصبان دربار فرعون ، ساراى را ديده و زيبايى او را نزد فرعون
تعريف كردند و او را به دربار فرعون بردند و فرعون بخاطر ساراى ،
اءبرام را صاحب گوسفند، گاو، الاغ ، غلامان ، كنيزان ، خران ماده و
شتران بسيار كرد.
پروردگار به سبب طمعى كه او به همسر اءبرام كرده بود لطمه هاى زيادى به
خودش و خانه و زندگيش وارد كرد. فرعون اءبرام را خواسته و به او گفت :
چرا به من نگفتى كه ساراى همسرت بوده و چرا گفتى او خواهر من است تا
اينكه من او را براى همسرى خود اتخاذ كردم و به اين همه بلا و مصيبت
دچارم كردى ؟ الان همسرت را بگير و برو. آنگاه به رجال دربارش گفت تا
او و همسرش و آنچه همراهش هست را مشايعت كنند.
تورات اضافه كرده است كه : اءبرام با اين كيفيت از مصر بيرون آمد و به
همراهى ساراى و لوط و با اغنام و احشام و خدمه و اموال فراوان وارد
((بيت ايل ))
و آن خيمه اى كه بين ((بيت ايل
)) و ((عاى
)) زده بود گرديد، و پس از چندى در اثر
كمى مرتع از لوط جدا شده و خود در كنعان و در ميان كنعانيها و فرزيها
ماند، و لوط با مقدارى از رمه خود در سرزمين سدوم فرود آمد.
تورات سپس اضافه مى كند كه : در همان ايام در سدوم جنگى بين
((اءمرافل ))
پادشاه شنعار كه سه پادشاه ديگر نيز با وى متفق بودند، و بين
((بارع ))
پادشاه ((سدوم ))
كه چهار پادشاه نيز با او معاهده داشتند، درگرفت ، در اين جنگ پادشاه
سدوم و متفقينش شكست سختى خوردند و بارع و همراهانش از سدوم فرارى شدند
و عده زيادى از لشكريانش كشته شدند، و اموالشان به غارت و كودكان و
زنانشان به اسيرى رفتند. از جمله كسانى كه در اين جنگ اسير شدند لوط و
اهل بيت او بودند و اموالشان هم به تاراج رفت .
تورات مى گويد: يكى از افرادى كه از اين جنگ جانش را نجات داده بود،
نزد اءبرام عبرانى رفت و او را كه ساكن ((بلوطستان
ممرى )) بود از سرگذشت سدوم و اسيرى لوط
و اهلبيتش خبردار نمود.
اءبرام در كنعان با رؤ ساى قبايل آن روز از قبيل :
((آمورى ))،
((اشكول )) و
((عانر))
كه هر سه برادر بودند معاهده داشت وقتى از اين داستان خبردار شد
غلامانى كارآزموده را كه خانه زاد وى بودند، و عده آنان به سيصد و
هيجده نفر مى رسيد جمع نموده و به همراهى آنان دشمن را تا
((دان ))
دنبال كرد و در آنجا خود و بردگانش دسته دسته شده ، از همه طرف بر دشمن
تاختند و آنان را شكست داده و تا قريه ((حوبه
)) كه از قراى شمال دمشق است فراريان را
دنبال كردند، و برادرش لوط را با غلامان و زنان و ملازمين و كليه
اموالى كه به غارت رفته بود برگردانيد. پادشاه سدوم كه از اين فتح
(شكست كدر لعومر) خبردار شده بود به اتفاق ملوك همراه خود، اءبرام را
تا وادى ((شوى ))
كه همان وادى الملك است استقبال نمود.
از جمله پادشاهانى كه به استقبال اءبرام آمده بود ((ملكى
صادق )) پادشاه ((شاليم
)) بود كه در عين سلطنت مردى كاهن نيز
بود. او وقتى به رسيد نان و شرابى بيرون آورد و مقدم او را مبارك شمرد
و چنين گفت : ((مبارك باد اءبرام از جانب
خداى بزرگ ، مالك آسمانها و زمين ، و مبارك باد خداى متعال آن كسى كه
دشمنان تو را تسليم تو ساخت )) آنگاه او
را از همه چيز ده يك عطا كرد.
و نيز پادشاه سدوم به اءبرام عرض كرد: از آنچه كه در اختيار گرفتهاى
افراد رعيت را به من واگذار و بردگان و اموال و حشم را براى خود
نگاهدار.گفت : من به درگاه پروردگار، خداى بزرگ و پادشاه آسمان و زمين
دست برافراشتهام كه حتى تار نخى و بند كفشى از آنچه متعلق به تو است
برندارم (و آنچه را كه از آن شما است به شما بازگردانم ) تا نگويى كه
من اءبرام را توانگر ساختم ، نه ، من از غنيمت اين جنگ چيزى جز همان
خوراكى كه غلامان خورده اند تصرف نكرده ام ، و اما
((عابر))،
((اسلول )) و
((ممرى )) كه مرا در اين
جنگ همراهى نمودند البته بهره و نصيب خود را از اين غنيمت خواهند گرفت
.
تا آنجا كه مى گويد: و اما ساراى او تا آنروز فرزندى به دنيا نياورده
بود، ناگزير به همسر خود اءبرام گفت : به طورى كه ميبينى پروردگار مرا
از آوردن فرزند بى بهره كرده ، تو مى توانى هاجر، كنيز مصرى مرا تصرف
كنى باشد كه از او فرزندانى نصيب ما شود. اءبرام پيشنهاد ساراى را
پذيرفت ، و ديرى نگذشت كه هاجر باردار شد.
آنگاه مى گويد: هاجر وقتى خود را باردار ديد، از آن به بعد آن احترامى
را كه قبلا درباره ساراى مراعات مى كرد، رعايت ننمود و نسبت به وى
استكبار مى كرد. ساراى شكايتشرا به نزد اءبرام برد، اءبرام به پاس وفا
و خدماتش زمام امر هاجر را بدو واگذارنمود، تا هر چه پيشنهاد كند
اءبرام بى درنگ انجام دهد، و به هاجر دستور داد تا مانندسابق نسبت به
وى كنيزى و فرمانبرى كند. اين امر باعث ناراحتى هاجر شد. او روزى ازدست
ساراى به تنگ آمد و به عنوان فرار از خانه بيرون شد، در ميان راه فرشته
اى بهاو گفت كه به زودى داراى فرزند ذكورى به نام((اسماعيل
)) خواهد شد، و از اينجهت اسمش اسماعيل
شده كه خدا ((سمع لمذلتها شنيداظهار عجز
هاجر را)) و گفت كه اين فرزند انسانى
خواهد بود گريزان از مردم و ضد باآنان ، و مردم نيز در مقام ضديت با او
برخواهند آمد. فرشته ، پس از دادن اين بشارتدستور داد تا بخانه و نزد
خانمش ساراى برگردد، پس از چندى هاجر فرزند ذكورىبراى اءبرام زائيد و
اءبرام نامش را اسماعيل نهاد، در موقع ولادتاسماعيل اءبرام در سن هفتاد
و شش سالگى بود.
و نيز در تورات است كه : وقتى اءبرام به سن نود و نه سالگى رسيد،
پروردگار براى او ظاهر شد و به وى گفت : من اللّه قدير هستم ، پيش روى
من سير كن و مردى كامل باش تا عهدى بين خود و بين تو قرار دهم ، و تو
را بسيار زياد گردانم . اءبرام در مقابل اين جلوه و ظهور به خاك افتاد.
پروردگار بار ديگر به وى گفت : عهدى كه من در باره تو به عهده مى گيرم
اين است كه تو را پدر تمامى امتها قرار داده ، ثمره وجودى تو را بسيار
زياد گردانم و به همين جهت از اين به بعد اسمت ((ابراهيم
)) خواهد بود كه به معناى
((پدر امتها)) است . آرى ،
از ذريه تو امتهاى مختلفى و پادشاهانى منشعب خواهم كرد، و اين عهد بين
من و تو و نسل آينده تو عهدى ابدى است تا براى تو و نسلت معبودى باشم ،
و نيز عهد من اين باشد كه بعد از سرزمين غربت تو، همه ارض كنعان را به
تو و به نسل تو واگذار نموده و آنرا ملك ابدى شما قرار دهم ، تا براى
آنان معبود باشم .
آنگاه گفته است : رب در اين باره عهدى بين خود و ابراهيم و نسل او بست
، و آن اين بود كه ابراهيم و نسلش ، خود و اولاد خود را در روز هشتم
ولادتشان ختنه كنند، لذا ابراهيم خود را در سن نود و نه سالگى و همچنين
فرزند خود اسماعيل را در سن سيزده سالگى و ساير فرزندان ذكور و غلامان
را ختنه نمود.
تورات مى گويد: خداوند به ابراهيم فرمود: از اين به بعد همسر خود ساراى
را، بدين نام مخوان ، بلكه اسم او را ((ساره
)) بگذار، من او را مبارك زنى قرار داده
و به تو نيز از او فرزند ذكورى مى دهم و مباركش مى كنم تا از نسل او
نيز امتها و سلاطين به جاى مانده و شاخه ها منشعب شود، ابراهيم از
شنيدن اين بشارت خنديد و به سجده افتاد، و در دل با خود گفت : مگر ممكن
است از مرد صد سالهاى چون من و زن نود سالهاى چون ساره فرزندى متولد
شود؟
ابراهيم به خداى تعالى عرض كرد: دلم مى خواهد اسماعيل پيش روى تو زندگى
كند. خداى تعالى فرمود: نه ، همسرت ساره فرزندى برايت مى زايد به نام
((اسحاق ))
من عهد خود را با او و تا ابد با نسل او مى بندم . و اما درخواست تو را
در باره اسماعيل نيز عملى مى كنم ، و او را مبارك مى گردانم ، و نسل او
را بسيار زياد مى كنم ، تا دوازده فرزند از او به وجود آمده و هر يك
رئيس و ريشه دودمان و امتى شوند. و ليكن عهدم را در اسحاق و دودمان او
قرار مى دهم ، و او از ساره در سال آينده به دنيا خواهد آمد. هنگامى كه
كلام خدا با ابراهيم بدينجا رسيد خداوند از نظر ابراهيم غايب شد و به
آسمان صعود كرد.
آنگاه تورات داستان نازل شدن پروردگار را به اتفاق دو فرشته ، براى
هلاك كردن قوم لوط يعنى سدومى ها را ذكر نموده ، مى گويد: پروردگار و
آن دو فرشته بر ابراهيم وارد شدند، ابراهيم در پذيرائى از آنان گوساله
اى ذبح نمود و از گوشت آن و مقدارى كره و شير، مائدهاى آماده نمود و
پيش آورد، ميهمانان ، او و همسرش ساره را به تولد اسحاق بشارت داده و
از داستان قوم لوط خبردارشان كردند. ابراهيم قدرى در باره هلاكت قوم
لوط با آنان بحث و مجادله نمود ولى سرانجام قانع شد، و چيزى نگذشت كه
قوم لوط هلاك شدند.
سپس داستان انتقال ابراهيم به سرزمين ((حرار))
را ذكر نموده و مى گويد: ابراهيم در اين شهر خود را معرفى نكرد، و به
پادشاه آنجا ((ابى مالك
)) گفت كه ساره خواهر من است ، پادشاه كه شيفته زيبايى
ساره شده بود او را به دربار خواند، و در خواب ديد كه خداى تعالى او را
در امر ساره و جسارتى كه به او كرده ملامت و عتاب مى كند. از خواب
برخاسته ابراهيم را احضار نمود، و او را ملامت كرد كه چرا نگفتى ساره
همسر تو است ؟ ابراهيم گفت : ترسيدم مرا به طمع دست يافتن به ساره به
قتل رسانى و اينهم كه گفتم او خواهر من است ، راست گفتم ، زيرا ساره
خواهر پدرى من است ، و ما از مادر جدا هستيم ، پادشاه ساره را به او
برگردانيد و مال فراوانى به او داد. تورات نظير اين داستان را در
ملاقات ابراهيم با فرعون مصر قبلا ذكر كرده بود.
تورات مى گويد: پروردگار همانطورى كه وعده داده بود ساره را مورد عنايت
خود قرار داد و از او و ابراهيم در سن پيرى فرزندى به وجود آورد.
ابراهيم فرزندى را كه ساره برايش آورد اسحاق نام گذارد، و او را
همانطورى كه خداوند دستور داده بود در روز هشتم ولادتش ختنه نمود.
ابراهيم در اين ايام مرد صد ساله اى بود، ساره به وى گفت : خداى تعالى
با اين عطيه اى كه به من داد مرا مايه خنده مردم كرده ، چون هر كس مى
شنود كه از من در سن پيرى فرزندى متولد شده ، مى خندد، و باز گفت :
كيست به ابراهيم گفته بنا شد كه ساره به اولاد شير خواهد داد زيرا در
پيرى براى او پسرى زائيده ام و بالاخره اسحاق بزرگ شد، و ابراهيم در
روز فطامش يعنى روزى كه از شيرش گرفتند وليمه و جشن با شكوهى بر پا
نمود.
روزى ساره اسماعيل پسر هاجر مصرى را ديد كه مى خندد، به ابراهيم گفت :
اين كنيز و فرزندش را از من دور كن تا شريك ارث اسحاق نشود. اين كلام
در نظر ابراهيم بسيار زشت آمد، براى اينكه معنايش چشم پوشى از اسماعيل
بود. خداى تعالى به ابراهيم فرمود: به خاطر اسماعيل و مادرش هاجر،
ساره را از نظر نينداز، و هر چه مى خواهد انجام بده ، براى اينكه بقاء
نسل تو، هم به اسحاق است و هم به اسماعيل .
ناچار يك روز صبح خيلى زود برخاست و مقدارى نان و يك مشك آب به دوش
هاجر انداخت و او و فرزندش را از شهر بيرون نمود. هاجر تا آنجا كه
توانائى داشت در بيابان پيش رفت ، ناگهان متوجه شد كه راه را گم كرده
است . مدتى در اين بيابان كه نامش بيابان ((بئرسبع
)) بود حيران و سرگردان راه پيمود و با
صرف نان و آبى كه همراه داشت تجديد قوائى نمود، و همچنان در بيابان قدم
مى زد تا آنكه از شدت خستگى و تشنگى حالت مرگ بر آنها عارض شد، و براى
اينكه مرگ يگانه فرزندش را به چشم نبيند، فرزند خود را زير درختى
انداخت و خود به مقدار يك ميدان تير از او دور شد، بدان سبب كه جان
كندن او را به چشم خود نبيند، آنگاه صدا به گريه بلند كرد. خداوند صداى
گريه او و ناله طفلش را شنيد، يكى از فرشتگانش هاجر را از آسمان ندا در
داد: اى هاجر چيست ترا، و بدان كه خداوند ناله طفلت را شنيد و به حال
او آگاه شد، برخيز و طفلت را تنگ در آغوش گير و در محافظتش سخت بكوش كه
من او را به زودى امت عظيمى قرار مى دهم . در اين موقع خداوند دو چشم
هاجر را باز كرد، هاجر چشمش به چاه آبى افتاد، برخاست و مشك را
برداشت و از آن آب پر كرد و طفل خود را سيراب نمود، خداوند همچنان با
اسماعيل و ياور او بود، تا آنكه در همان بيابان كه نامش
((فاران )) بود، بزرگ شد و
به حد تير اندازى رسيد، و مادرش از دختران مصر زنى برايش گرفت .
و نيز تورات در باره ابراهيم (عليه السلام ) گفته است كه : خداوند پس
از اين جريانات ابراهيم را امتحان كرد و به او چنين گفت : اى ابراهيم !
ابراهيم عرض كرد اينك در اطاعتت حاضرم . خداوند فرمود: فرزند يگانه و
محبوب اسحاق را برگير و او را براى قربانى سوختنى به سرزمين مريا بالاى
كوهى كه بعدا به تو نشان مى دهم ببر. ابراهيم روز بعد صبح زود از جا
برخاست و الاغ خود را آماده نمود و اسحاق و دو تن از غلامان را همراه
برداشت و با مقدارى هيزم بدان سرزمين رهسپار شد. پس از سه روز راه
پيمودن يك وقت چشم را خيره نمود از دور، آن محلى را كه خداوند فرموده
بود بديد، لاجرم به غلامان خود گفت : شما اينجا نزد الاغ بمانيد تا من
و اسحاق بدانجا رفته و پس از انجام عبادت و سجده برگرديم ، پس ابراهيم
هيزم قربانى سوختنى را گرفت و بر پشت پسر خود اسحاق نهاد و خود آتش و
كارد را به دست گرفت و هر دو با هم مى رفتند، اسحاق رو به پدر كرد و
گفت : بابا آتش و هيزم آورديم و ليكن برهاى كه آنرا با آتش بسوزانيم
كجاست . ابراهيم فرمود: خداوند فكر بره را نيز براى سوزانيدن مى كند.
وقتى بدان موضع كه خداوند دستور داده بود رسيدند، ابراهيم قربانگاهى به
دست خود ساخته و هيزمها را مرتب چيد و پاى اسحاق فرزند عزيزش را بست و
بر لب قربانگاه بالاى هيزمها قرارش داد، آنگاه دست برد و كارد را
برداشت تا سر از بدن فرزندش جدا كند، ملكى از ملائك خداوند از آسمان
ندايش داد كه اى ابراهيم ! ابراهيم گفت لبيك ! گفت دست به سوى فرزندت
دراز مكن ، و كارى به او نداشته باش ، الان فهميدم كه از خدايت مى ترسى
و در راه او از يگانه فرزندت دريغ ندارى . ابراهيم نگاه كرد ديد قوچى
پشت سر وى به دو شاخش به درختهاى بيشه بسته شده ، قوچ را گرفت و او را
به جاى فرزندش در آن بلندى قربانى نمود، و اسم آن محل را
((يهوه براءه ))
نهاد و لذا امروزه هم كوه معروف به جبل الرب را ((برى
)) مى نامند.
فرشته آسمان بار دوم ابراهيم را ندا درداد كه به ذات خودم سوگند
پروردگار مى گويد: من به خاطر اين امتثالت تو را مبارك نموده و نسلت را
به عدد ستارگان آسمان و ريگهايى كه در كنار دريا است زياد مى كنم . اى
ابراهيم ! بدان كه نسل تو به زودى بر دشمنان خدا مسلط مى شوند، و جميع
امتهاى زمين از نسل تو بركت مى جويند، براى اينكه تو امر مرا اطاعت
كردى .
ابراهيم پس از اين جريان به سوى دو غلام خود بازگشت و به همراهى آنان
به سوى بئرسبع رهسپار شد، و ابراهيم در بئرسبع سكونت گزيد.
تورات سپس داستان تزويج اسحاق با يكى از دختران قبيله خود در كلدان را
و بعد از آن داستان مرگ ساره را در سن صد و بيست و هفت سالگى در حبرون
و سپس ازدواج ابراهيم را با ((بقطوره
)) و آوردن چند پسر از او، و مرگ ابراهيم
را در سن صد و هفتاد و پنج سالگى و دفن اسحاق و اسماعيل پدر خود را در
غار ((مكفيله ))
كه همان مشهد خليل امروزى است ، شرح مى دهد.
اين خلاصه تاريخ زندگى ابراهيم (عليه السلام ) است از نظر تورات ، و
تطبيق اين تاريخ با تاريخى كه قرآن كريم در باره آن حضرت ذكر نموده با
خود خواننده محترم است .
5- تناقضات تورات بهترين
دليل بر دست خوردگى آن است
تناقضاتى كه تورات موجود، تنها در ذكر داستان ابراهيم دارد،
دليل قاطعى است بر صدق ادعاى قرآن مبنى بر اينكه تورات و آن كتاب مقدسى
كه بر موسى (عليه السلام ) نازل شده ، دستخوش تحريف گشته و به كلى از
سنديت ساقط شده است .
و از عمده مسايلى كه در كتاب مذكور اغماض شده ، اهمال در ذكر مجاهدات
ابراهيم (عليه السلام ) مى باشد، مثلا تورات درخشانترين خاطرات زندگى
ابراهيم را كه همان مجاهدات و احتجاجات او با امت و آزار و اذيت ديدن
از مردم است ، اصلا ذكر نكرده ، همچنانكه از ساختن كعبه و مامن قرار
دادن آن و نيز از احكامى كه براى حج تشريع كرد هيچ ذكرى به ميان
نياورده . و حال آنكه هيچ آشناى به معارف دينى و مباحث اجتماعى در اين
معنا ترديد نكرده كه خانه كعبه كه اولين خانه اى است كه به نام خانه
خدا و خانه بركت و هدايت ساخته شده و از چهار هزار سال قبل تاكنون بر
پايه هاى خود استوار مانده از بزرگترين آيات الهى است كه پيوسته مردم
دنيا را به ياد خدا انداخته و آيات خداوندى را در خاطره ها زنده نگه
داشته و در روزگارى دراز كلمه حق را در دنيا حفظ كرده است .
اين بى اعتنائى تورات به خاطر آن تعصبى بوده كه توراتنويسان نسبت به
كيش خود داشته كه قربانگاههايى را كه ابراهيم (عليه السلام ) در شكيم و
در سمت شرقى ((بيت ايل
)) و در ((جبل الرب
)) بنا كرده ، همه را اسم برده و از
قربانگاه كعبه او اسمى نبرده اند.
وقتى هم كه به اسماعيل مى رسند طورى اين پيغمبر بزرگوار را وصف مى كنند
و در باره آنجناب چيزهايى مى گويند كه قطعا نسبت به عادى ترين افراد
مردم هم توهين و تحقير شمرده مى شود. مثلا او را مردى وحشى و ناسازگار
با مردم و مطرود از پدر و خلاصه جوانى معرفى كرده اند كه از كمالات
انسانى جز مهارت در تير اندازى چيزى كسب نكرده ، آرى :
((يريدون ليطفؤ ا نور اللّه بافواههم و اللّه متم نوره
)).
و همچنين به خود ابراهيم (عليه السلام ) نسبتى داده كه به هيچ وجه لايق
مقام ارجمند نبوت و روح تقوى و جوانمردى نيست . مثلا تورات مى گويد:
ملكى صادق پادشاه ((شاليم
)) كه خود كاهن خدا بود نان و شراب برايش برد و او را
بركت داد.
و اما تناقض گوييهاى تورات يكى اينكه يك جا مى گويد: ابراهيم به دروغ
به فرعون مصر گفت ساره خواهر من است ، و به خود ساره هم سفارش كرد كه
اين دروغ را تاءييد نموده و بگويد من خواهر ابراهيم تا بدين وسيله مالى
به دست آورده و از خطر كشته شدن هم رهائى يابد. و در جاى ديگر نظير
همين جريان را نسبت به ابراهيم (عليه السلام ) در دربار ابى مالك
پادشاه جرار نقل مى كند. دوم از تناقض گويى تورات اين است كه يكجا
توريه ابراهيم (عليه السلام ) را اين طور ذكر كرده كه مقصود ابراهيم
(عليه السلام ) اين بود كه ساره خواهر دينى او است ، و در جاى ديگر
گفته مقصود ابراهيم اين بود كه ساره خواهر پدرى او و از مادر با او جدا
است . حال چگونه ابراهيم كه يكى از پيغمبران بزرگ و از برگزيدگان و
اولى العزم است با خواهر خود ازدواج كرده ، جوابش را از خود تورات بايد
مطالبه كرد.
گفتگوى ما فعلا در اين است كه اولا ابراهيم اگر پيغمبر هم نبود و يك
فرد عادى مى بود، چگونه حاضر شد كه ناموس خود را وسيله كسب روزى قرار
داده و از او به عنوان يكى از مستغلات استفاده كند، و به خاطر تحصيل
پول حاضر شود كه فرعون و يا ابى مالك او را به عنوان همسرى خود به خانه
ببرند؟! حاشا بر غيرت يك فرد عادى . تا چه رسد به يك پيغمبر اولى العزم
.
علاوه بر اين ، مگر خود تورات قبل از ذكر اين مطلب نگفته بود كه ساره
در آن ايام و مخصوصا هنگامى كه ابى مالك او را به دربار خود برد پير
زنى بود كه هفتاد سال يا بيشتر از عمرش گذشته بود. و حال عادت طبيعى
اقتضا مى كند كه زن در هنگام پيرى ، شادابى جوانياش و حسن جمالش از بين
برود، و فرعون و يا ابى مالك و يا هر پادشاهى ديگر كجا به چنين پيرزنى
رغبت مى كنند تا چه رسد به اينكه شيفته جمال و خوبى او شوند.
نظير اين قبيل نسبتهايى كه تورات به ابراهيم خليل (عليه السلام ) و
ساره داده ، در روايات عامه نيز ديده مى شود. مثلا در صحيح بخارى و
مسلم از ابى هريره روايت شده كه گفته است : رسول خدا (صلى اللّه عليه
وآله و سلم ) فرمود:
ابراهيم خليل هيچ دروغ نگفت مگر در سه مورد: دو مورد در باره ذات خدا و
اثبات توحيد او، و يكى در باره ساره . اما آن دو دروغى كه در راه اثبات
توحيد گفت يكى جمله ((انى سقيم
)) بود و يكى اينكه گفت :
((بل فعله كبيرهم هذا)). و
اما آن دروغى كه در باره ساره گفت اين بود كه وقتى به سرزمين آن مرد
ديكتاتور و جبار رسيدند به ساره كه زنى بسيار زيبا بود گفت : اگر اين
پادشاه بفهمد كه تو همسرم هستى تو را به هر وسيله اى كه شده از من مى
گيرد. بنابراين ، اگر از تو پرسيد با ابراهيم چه نسبتى دارى بگو من
خواهر اويم ، و راست هم گفته اى ، براى اينكه تو خواهر دينى منى ، چون
در روى زمين مسلمانى غير از من و تو نيست . پيشبينى ابراهيم درست
درآمد، چون وقتى وارد آن شهر شدند، يكى از درباريان ، ساره را ديد و به
نزد شاه رفت و گفت : زنى در كشور تو ديدم كه جز براى تو كسى را سزاوار
نيست . شاه ساره را احضار كرد و ابراهيم پس از رفتن ساره به نماز
ايستاد. شاه از ديدن ساره چنان شيفته او شد كه بى اختيار برخاست و دست
به سوى او دراز كرد، در همان لحظه دستش به سختى جمع و خشك شد. شاه به
ساره گفت از خدا بخواه كه دست مرا باز كند كه ضررى به تو نخواهم
رسانيد. ساره نيز دعا كرد ولى شاه از كار پيشين خود دست برنداشت . بار
ديگر كه دست دراز كرد، دستش سختتر از دو بار اول و دوم ، جمع و خشك شد،
آنگاه به ساره گفت : از خدا بخواه كه دست مرا باز كند، خدا را ضامن مى
گيرم كه ضررى به تو نرسانم . ساره باز دعا كرد و دستش باز شد. شاه آن
مردى كه ساره را آورده بود خواست و به او گفت : تو شيطانى پيش من آوردى
نه انسان ، او را از كشور من بيرون كن و هاجر كنيزم را هم به او بده .
پس ساره از پيش شاه برگشت و مى رفت ، همينكه ابراهيم او را ديد از نماز
منصرف شد و گفت : چه شد. ساره گفت : خير بود. خدا دست اين فاجر بزهكار
را كوتاه كرد و كنيزى هم رسانيد. آنگاه ابو هريره خطاب به حضار كه عرب
بودند گفت : او (هاجر كنيز ساره ) مادر شما فرزندان
((ماء السماء)) است .
و در صحيح بخارى به طرق زيادى از انس و ابى هريره ، و در صحيح مسلم از
ابو هريره و حذيفه ، و در مسند احمد از انس و ابن عباس ، و حاكم در
كتاب خود از ابن مسعود، و طبرانى از عبادة بن صامت و ابن ابى شيبه از
سلمان و ترمذى از ابى هريره و ابو عوانه از حذيفه از ابى بكر حديث
شفاعت رسول خدا (صلى اللّه عليه وآله و سلم ) در قيامت را، روايت كرده
اند.
در ضمن اين حديث كه حديثى است طولانى رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و
سلم ) فرموده : اهل موقف يكى پس از ديگرى به حضور انبيا آمده و از آن
حضرات درخواست شفاعت مى كنند، هر پيغمبرى به لغزشى از لغزشهاى خود
اعتذار جسته آنان را به پيغمبر بعد از خود حواله مى دهد، تا اينكه
پايان كار همه مردم به خود ايشان ، يعنى خاتم النبيين (صلى عليه و آله
و سلم ) مى رسد و از آن حضرت درخواست مى كنند و آنجناب آنان را شفاعت
مى كند.
در اين حديث است كه : وقتى مردم نزد ابراهيم (عليه السلام ) مى روند
آنجناب مى فرمايد: از من كارى ساخته نيست ، براى اينكه من سه تا دروغ
گفته ام ، و مقصودش از آن سه دروغ يكى ((انى
سقيم )) و يكى ((بل
فعله كبيرهم )) و ديگرى اينكه به ساره
گفت : به شاه بگو من خواهر ابراهيمم .
و ليكن مضمون اين دو حديث به اعتراف اهل بحث با اعتبار صحيح (و با
قواعد دينى ) سازگار نيست ، براى اينكه اگر مراد از اين دو حديث اين
است كه اين سه دروغ در حقيقت دروغ نيست و ابراهيم توريه كرده همچنانكه
از بعضى از الفاظ حديث هم استفاده مى شود، مثل آنچه در روايات ديگر هم
هست كه ابراهيم (عليه السلام ) هيچ دروغ نگفت مگر در سه جا و در هر سه
جا هم در راه خدا دروغ گفت . و يا فرموده اند: دروغهاى ابراهيم (عليه
السلام ) در حقيقت دروغ نبود بلكه مجادله و محاجه براى دين خدا بود پس
چرا ابراهيم (عليهالسلام ) در حديث قيامت و شفاعت خود را گناه كار
خوانده ، و به همين جهت از شفاعت گنهكاران اعتذار جسته است ؟ اين نوع
حرف زدن ، آنهم براى خدا اگر براى انبياء جايز باشد در حقيقت از
محنتهايى است كه به خاطر خدا كشيده و جزو حسنات شمرده مى شود نه جزو
گناهان . البته در سابق در آنجايى كه راجع به نبوت بحثهايى داشتيم (در
جزو چهارم ترجمه ) گفتيم كه اينگونه احتجاجات براى انبيا (عليهم السلام
) جايز نيست ، زيرا باعث مى شود كه مردم به گفته هاى آنان اعتماد
ننموده و وثوق نداشته باشند.
و اگر بنا شود بر اينكه اين قسم حرف زدن دروغ شمرده شود و ارتكاب به آن
از شفاعت جلوگيرى كند، بايد گفتن ((هذا
ربى و هذا ربى )) در هنگام ديدن ستاره ،
ماه و خورشيد بيشتر مانع شفاعت شود، براى اينكه آن دروغها دروغ بستن به
بت بزرگ و دروغ گفتن به پادشاه و امثال آن بود، و اين دروغها دروغ بستن
به خدا است ، و ستاره و ماه و خورشيد را به عنوان خدايى معرفى كردن است
.
خواهيد گفت پس معناى ((انى سقيم
)) و همچنين معناى((بل
فعله كبيرهم )) چيست ؟ و آيا به زعم شما
دروغ هست يا نه ؟ جوابش اين است كه ازقرائنى كه در آيه
((فنظر نظرة فى النجومفقال انى سقيم
)) است ، به هيچ وجه دروغ بودن جمله ((انى
سقيم )) استفاده نمى شود،شايد راستى
ابراهيم (عليه السلام ) كسالتى داشته ، و ليكن نه آنقدر كه از
شكستنبتها بازش بدارد. و اما جمله ((بل
فعله كبيرهم )) - جوابش اين است كه اين
حرف را درمقابل كسانى زده كه خودشان مى دانسته اند كه بتها از سنگ و
چوب درست شده اند وشعور و اراده اى ندارند. علاوه بر اين ، پس از گفتن
اين حرف اضافه كرده است كه :((فاسالوهم
ان كانوا ينطقون اگر اين بتها قادر بر تكلمند از خودشان بپرسيد))
ومعلوم است كه اين سنخ حرف زدن دروغ بشمار نمى آيد، بلكه منظور از آن
اسكات و الزامخصم و وادار ساختن او به اعتراف بر بطلان مذهب خويش است .
و لذا مى بينيم كه قومابراهيم (عليه السلام ) با شنيدن آن چارهاى جز
اعتراف نديده و در جواب ابراهيم (عليهالسلام ) گفتند:
((لقد علمت ما هؤ لاء ينطقونقال افتعبدون من دون اللّه
ما لا ينفعكم شيئا و لا يضركم اف لكم و لما تعبدون من دون الله)).
اين در صورتى بود كه اين دو حديث اين سه گفتار ابراهيم را واقعا دروغ
ندانند و اما اگر بگويند كه اين سه جمله از آنجناب دروغ حقيقى است
جوابگويش صريح قرآن است كه ابراهيم (عليه السلام ) را
((صديق )) ناميده و با
بهترين ستايشها ستوده چنانكه در فصل دوم گذشت . خواننده گرامى به همان
فصل مراجعه كرده ، خودش قضاوت كند -.
با اين حال چطور انسان راضى مى شود كه چنين پيغمبر بزرگوارى كذاب و
مردى دروغ پرداز خوانده شود كه هر وقت دستش از همه جا بريده مى شود به
دروغ تشبث مى كند؟ و چطور ممكن است خداوند كسى را كه در راستى و درستى
خدا را مراقب خود نمى داند به آن بيان عجيب مدح نموده و به فضائل كريمه
اى بستايد؟
روايات وارده از ائمه اهل بيت (عليهم السلام ) اصل داستان ابراهيم
(عليه السلام ) و ساره را تصديق كرده ، و ليكن مقام شامخ آن حضرت را از
دروغ و هر چيز ديگرى كه منافى با قداست ساحت انبيا (عليهم السلام ) است
منزه دانسته است ، جامعترين رواياتى كه در اين باب وارد شده ، روايتى
است كه مرحوم كلينى آنرا در كافى از على از پدرش و از عده اى اصحاب
اماميه از سهل از ابن محبوب از ابراهيم بن ابى زياد كرخى نقل كرده كه
گفت :
از امام صادق (عليه السلام ) شنيدم كه فرمود: ابراهيم (عليه السلام )
در ((كوثار))
كه دهى از توابع كوفه است به دنيا آمد، پدرش نيز اهل همان قريه بود.
مادر ابراهيم و مادر لوط، ساره و ورقه و در نسخهاى ديگر رقبه خواهر
يكديگر و دختران ((لاحج
)) بودند. و لاحج نبيى از انبيا و انذار كننده اى از
منذرين بود، ولى رسول نبود. ابراهيم (عليه السلام ) در ابتداى سن ، در
باره معارف الهى بر همان فطرتى بود كه خداوند مردم را به آن آفريده است
تا اينكه خداى تعالى او را به سوى دين خود هدايت نموده و برگزيد.
ابراهيم (عليه السلام ) با ساره دختر لاحج كه دختر خاله اش بود ازدواج
نمود. ساره صاحب گوسفندان بسيار و مالك زمينهاى زيادى بود، و تمامى
مايملك خود را به ابراهيم (عليهالسلام ) بخشيد. ابراهيم (عليه السلام )
هم در رسيدگى و سرپرستى آن اموال كمال مراقبت را نمود و به آن سر و
صورتى داد، و در نتيجه گوسفندان و همچنين زراعتها از سابق بيشتر شد، و
كار به جايى رسيد كه در آن قريه كسى در ثروت در رديف ابراهيم (عليه
السلام ) نماند. ابراهيم (عليه السلام ) بعد از آن كه بتها را شكست ،
نمرود او را به بند كشيد و دستور داد تا چارديوارى بزرگى ساخته و از
هيزم پر كردند، آنگاه هيزمها را آتش زده ابراهيم (عليه السلام ) را در
آتش انداخته و خود به كنارى رفتند. ولى آتش خاموش شد. وقتى نزديك چار
ديوارى آمدند تا سرانجام كار ابراهيم (عليه السلام ) را ببينند،
ابراهيم (عليه السلام ) را از بند رها شده و صحيح و سالم در همانجا كه
افتاده بود نشسته ديدند، خبر به نمرود بردند، نمرود دستور داد تا
ابراهيم (عليه السلام ) را از بلاد خود بيرون كنند، و نگذارند از
گوسفندان و چارپايان خود چيزى را همراه ببرد. ابراهيم (عليه السلام )
گفت : حال كه نتيجه زحمات چندين ساله مرا از من مى گيريد بايد عمرى را
كه من در سرپرستى و نگهدارى اين اموال در كشور شما صرف كرده ام به من
بدهيد. نمروديان با ابراهيم (عليهالسلام ) بر سر اين مساءله نزاع و
مشاجره نموده عاقبت توافق كردند كه طرفين به نزد قاضى رفته و فصل خصومت
را به او واگذارند. قاضى نمرود، پس از شنيدن ادعاى طرفين حكم كرد كه
بايد ابراهيم (عليه السلام ) از گوسفندان خود چشم پوشيده و از كشور
نمرود با دست تهى بيرون رود، و نمرود هم بايد آن مقدار عمرى را كه
ابراهيم (عليه السلام ) در تحصيل اين اموال صرف كرده به ابراهيم
بازگرداند. حكم قاضى را به سمع نمرود رساندند، نمرود ناچار حرف خود را
پس گرفت و گفت تا مزاحم ابراهيم (عليه السلام ) نشوند، و بگذارند تا
ابراهيم (عليه السلام ) با همه اموال خود بيرون رود چون ماندنش باعث مى
شود كه دين مردم و خدايان آنها تباه گردند. لاجرم ابراهيم (عليه السلام
) و لوط را از بلاد خود به سوى شام بيرون كردند.
لوط (عليه السلام ) كه هيچ وقت حاضر نمى شد از ابراهيم (عليه السلام )
جدا شود در اين سفر نيز به همراهى او بيرون آمد، ابراهيم (عليه السلام
) براى ساره صندوقى ساخت و او را در آن قرار داد، و از شدت غيرتى كه
داشت درهاى آن را از همه طرف بست ، و با اين وضع از وطن ماءلوفش چشم
پوشيد.
هنگام خروج ، ابراهيم (عليه السلام ) به قوم خود گفت :
((انى ذاهب الى ربى سيهدين ))،
و مقصودش از اينكه گفت من به سوى پروردگارم مى روم اين بود كه من به
سوى بيت المقدس حركت مى كنم .
خلاصه ، ابراهيم (عليه السلام ) از قلمرو سلطنت نمرود بيرون شد و به
كشور مردى قبطى بنام ((عزاره
)) وارد شد. در اين سرزمين به ماءمور
مالياتى آنكشور برخورد نمود و ماءمور از او ماليات مطالبه كرد، و پس از
صورت گرفتن از گوسفندان و ساير اموالش دستور داد تا آن تابوت (صندوق )
را كه ساره در آن بود نيز باز نموده و اموال درون آن را هم صورت بگيرد.
ابراهيم (عليه السلام ) از گشودن درب صندوق كراهت داشت ، لذا در جواب
عشار گفت : فرض كن كه اين صندوق مالامال از طلا و نقره است من حاضرم ده
يك (ماليات ) ظرفيت آن را طلا و يا نقره به تو بدهم و تو آنرا باز نكنى
. عشار زير بار نرفت و گفت بايد باز كنى . بناچار ابراهيم (عليه السلام
) با خشم و غضب در صندوق را باز كرد. وقتى چشم عشار به ساره كه حسن و
جمال بى نظيرى داشت افتاد، پرسيد اين زن با تو چه نسبتى دارد؟ ابراهيم
(عليه السلام ) فرمود: دختر خاله من و همسر من است . پرسيد پس چرا او
را در صندوق كرده و در صندوق را به رويش بسته اى ؟ ابراهيم (عليه
السلام ) فرمود غيرتم قبول نمى كند كه چشم نامحرمان به او بيفتد. عشار
گفت دست از تو بر نميدارم تا حال تو و او را به شاه گزارش دهم ،
همانجا مامورى را به نزد شاه فرستاد و از جريان با خبرش كرد.
شاه پيك مخصوص خود را فرستاد و ساره را به دربار احضار نمود، خواستند
تا صندوق او را به طرف دربار ببرند ابراهيم (عليه السلام ) فرمود به
هيچ وجه از اين صندوق جدا نمى شوم مگر آنكه روح از تنم جدا گردد.
مامورين جريان را به دربار گزارش دادند، شاه دستور داد تا ابراهيم
(عليه السلام ) را نيز با صندوق حركت دهند، ابراهيم (عليه السلام ) و
صندوق و هر كه با آنجناب بود به طرف دربار حركت نموده و بر شاه وارد
شدند.
شاه گفت قفل اين صندوق را باز كن . ابراهيم (عليه السلام ) فرمود ناموس
من در اين صندوق است (و غيرت من قبول نمى كند همسرم را در مجلس
نامحرمان ببينم ) و اينك حاضرم تمامى اموالم را بدهم و اين كار را نكنم
.
شاه از اين حرف ، بر ابراهيم (عليه السلام ) خشم گرفت و او را مجبور به
گشودن صندوق نمود. وقتى چشم شاه به جمال بى مثال ساره افتاد عنان
اختيار از دست داده بى محابا دست به طرف ساره دراز كرد. ابراهيم (عليه
السلام ) كه نميتوانست اين صحنه را ببيند روى گردانيده و عرض كرد:
پروردگارا! دست اين نامحرم را از ناموس من كوتاه كن . هنوز دست شاه به
ساره نرسيده بود كه دعاى ابراهيم (عليه السلام ) به اجابت رسيد و شاه
با همه حرصى كه به نزديك شدن به آن صندوق داشت دستش از حركت باز ايستاد
و ديگر نتوانست نزديك شود. شاه به ابراهيم (عليه السلام ) گفت كه آيا
خداى تو دست مرا خشكانيد؟ ابراهيم (عليه السلام ) گفت آرى خداوند من
غيور است ، و حرام را دوست نمى دارد، او است كه بين تو و بين عملى كردن
آرزويت حائل شد. شاه گفت : پس از خدايت بخواه تا دست مرا به من
برگرداند كه اگر بار ديگر دستم را بازيابم ديگر به ناموس تو طمع نخواهم
كرد. ابراهيم (عليه السلام ) عرض كرد: پروردگارا! دست او را باز ده تا
از ناموس من دست بردارد. فورا دستش بهبودى يافت ، و ليكن بار ديگر نظرى
به ساره انداخت و باز بى اختيار شده دست به سويش دراز نمود. در اين
نوبت نيز ابراهيم (عليه السلام ) روى خود را برگردانيد و نفرين كرد. و
در همان لحظه دست شاه بخشكيد، و به كلى از حركت باز ماند. شاه رو به
ابراهيم كرد كه اى ابراهيم ! پروردگار تو خدايى است غيور، و تو مردى
هستى غيرتمند، اين بار هم از خدا بخواه دستم را شفا دهد، و من عهد مى
بندم كه اگر دستم بهبودى حاصل كند ديگر اين حركت را تكرار نكنم .
ابراهيم (عليه السلام ) گفت من از خدايم درخواست مى كنم و ليكن بشرطى
كه اگر اين بار تكرار كردى ديگر از من درخواست دعا نكنى . شاه قبول
كرد. ابراهيم (عليه السلام ) هم دعا نمود و دست او به حالت اول برگشت .
پادشاه چون اين غيرت و آن معجزات را از او بديد در نظرش بزرگ جلوه نمود
و بى اختيار به احترام و اكرامش بپرداخت و گفت اينك به تو قول مى دهم
از اينكه متعرض ناموس تو و يا چيزهاى ديگر كه همراه دارى نشوم ، به
سلامت به هر جا كه خواهى برو، و ليكن من از تو حاجت و خواهشى دارم ،
ابراهيم (عليه السلام ) گفت : حاجتت چيست ؟ گفت اين است كه مرا اجازه
دهى كنيز مخصوص خودم را كه زنى قبطى و عاقل و زيبا است به ساره ببخشم
تا خادمه او باشد. ابراهيم (عليه السلام ) اجازه داد، شاه دستور داد تا
آن كنيز كه همان هاجر مادر اسماعيل (عليه السلام ) است حاضر شد و به
خدمت ساره درآمد.
ابراهيم (عليه السلام ) وسايل حركت را فراهم نمود و با همراهان و
گوسفندان خود به راه افتاد.
پادشاه هم به پاس احترامش و از ترس و هيبتى كه خدا از ابراهيم (عليه
السلام ) در دلها افكنده بود مقدارى موكب او را بدرقه نمود. خداى تعالى
به ابراهيم (عليه السلام ) وحى فرستاد كه پيشاپيش اين مرد جبار راه
مرو، او را تعظيم و احترام بنما و جلو بيندازش ، و خودت دنبالش حركت كن
، براى اينكه او زمامدار است ، و زمامداران هر چه باشند چه فاجر و چه
نيكوكار احترامشان لازم است ، چون جوامع بشرى به زمامدار احتياج دارد.
ابراهيم (عليه السلام ) از حركت باز ايستاد و پادشاه را گفت تا جلو
بيفتد، و گفت پروردگار من همين ساعت مرا ماءمور كرد به اينكه ترا
احترام كنم و بزرگت بشمارم ، و در راه رفتن تو را مقدم بر خودم بدارم ،
و خود به دنبال تو راه بپيمايم ، شاه گفت : راستى خدا به تو چنين
دستورى وحى كرده ؟ ابراهيم (عليه السلام ) فرمود: آرى ، گفت : من شهادت
مى دهم به اينكه اله تو الهى رفيق و حليم و كريم است . آنگاه گفت : اى
ابراهيم تو مرا به دين خود متمايل كردى ، آنگاه با ابراهيم (عليه
السلام ) وداع نمود و برگشت .
ابراهيم (عليه السلام ) همچنان راه مى پيمود تا به بلندترين نقطه از
سرزمين شامات فرود آمد و لوط را در پايين ترين نقطه شامات جاى گذاشت .
ابراهيم (عليه السلام ) وقتى پس از سالها انتظار از باردار شدن ساره نا
اميد شد به او گفت : اگر مايل باشى هاجر را به من بفروش ، باشد كه
خداوند از او به من فرزندى روزى فرمايد، تا براى ما خلفى باشد. ساره
موافقت نمود و هاجر را به ابراهيم (عليه السلام ) فروخت ، و از هاجر
اسماعيل (عليه السلام ) به دنيا آمد.
اگر به خاطر داشته باشيد تورات ، ذبيح ابراهيم (عليه السلام ) را اسحاق
دانسته در حالى كه ذبيح نامبرده اسماعيل (عليه السلام ) بوده نه اسحاق
. مساءله نقل دادن هاجر به سرزمين تهامه كه همان سرزمين مكه است ، و
بنا كردن خانه كعبه در آنجا و تشريع احكام حج كه همه آن و مخصوصا طواف
، سعى و قربانى آن حاكى از گرفتاريها و محنتهاى هاجر و فرزندش در راه
خدا است ، همه مؤ يد آنند كه ذبيح نامبرده اسماعيل بوده نه اسحاق .
انجيل برنابا هم يهود را به همين اشتباه ملامت كرده و در فصل چهل و
چهار چنين گفته است : ((خداوند با
ابراهيم (عليه السلام ) سخن گفت و فرمود: اولين فرزندت ، اسماعيل را
بگير و از اين كوه بالا برده او را به عنوان قربانى و پيشكش ذبح كن ، و
اگر ذبيح ابراهيم (عليه السلام ) اسحاق بود انجيل او را يگانه و اولين
فرزند ابراهيم (عليه السلام ) نمى خواند، براى اينكه وقتى اسحاق به
دنيا آمد اسماعيل (عليه السلام ) كودكى هفت ساله بود)).
و همچنين از آيات قرآن كريم به خوبى استفاده مى شود كه ذبيح ابراهيم
(عليهالسلام )، فرزندش اسماعيل بوده نه اسحاق ، براى اينكه بعد از ذكر
داستان شكستن بتها، و در آتش افكندن ابراهيم (عليه السلام ) و بيرون
آمدنش به سلامت ، مى فرمايد:
((فارادوا به كيدا فجعلناهم الاسفلين ، و
قال انى ذاهب الى ربى سيهدين ، رب هب لى من الصالحين ، فبشرناه بغلام
حليم ، فلما بلغ معه السعى قال يا بنى انى ارى فى المنام انى اذبحك
فانظر ما ذا ترى قال يا ابت افعل ما تؤ مر ستجدنى انشاء اللّه من
الصابرين ، فلما اسلما و تله للجبين ، و ناديناه ان يا ابراهيم قد صدقت
الرؤ يا انا كذلك نجزى المحسنين ، ان هذا لهو البلاء المبين ، و فديناه
بذبح عظيم و تركنا عليه فى الاخرين سلام على ابراهيم ، كذلك نجزى
المحسنين ، انه من عبادنا المؤ منين ، و بشرناه باسحق نبيا من الصالحين
و باركنا عليه و على اسحق و من ذريتهما محسن و ظالم لنفسه مبين
)).
اگر كسى در اين آيات دقت كند چاره اى جز اين نخواهد ديد كه اعتراف كند
به اينكه ذبيح همان كسى است كه خداوند ابراهيم (عليه السلام ) را در
جمله ((فبشرناه بغلام حليم
)) به ولادت او بشارت داده . و جمله
((و بشرناه باسحق نبيا من الصالحين
)) بشارت ديگرى است غير آن بشارت اول ، و
مساءله ذبح و قربانى در ذيل بشارت اولى ذكر شده . و خلاصه ، قرآن كريم
پس از نقل قربانى كردن ابراهيم (عليه السلام ) فرزند را، مجددا بشارت
به ولادت اسحق را حكايت مى كند و اين خود نظير تصريح است به اينكه
قربانى ابراهيم (عليهالسلام ) اسماعيل بوده نه اسحاق .
و نيز روايات وارد از ائمه اهل بيت (عليهم السلام ) همه تصريح دارند بر
اينكه ذبيح ، اسماعيل (عليه السلام ) بوده . و اما در روايات وارده از
طرق عامه ، در بعضى از آنها اسماعيل (عليهالسلام ) و در بعضى ديگر
اسحاق اسم برده شده . الا اينكه قبلا هم گفتيم و اثبات هم كرديم كه
روايات دسته اول موافق با قرآن است ، و روايات دسته دوم چون مخالف با
قرآن است قابل قبول نيست .
طبرى در تاريخ خود مى گويد: علماى پيشين اسلام اختلاف كرده اند در
اينكه آن فرزندى كه ابراهيم (عليه السلام ) ماءمور به قربان كردن او شد
كداميك از دو فرزندش بوده ، بعضى گفته اند اسحاق بوده ، و بعضى ديگر
گفته اند: اسماعيل ، و بر طبق هر دو قول از رسول خدا (صلى اللّه عليه
وآله و سلم ) نيز روايت وارد شده . و ما اگر در بين اين دو دسته روايات
يكدسته را صحيح مى دانستيم البته بر طبق همان حكم مى كرديم و ليكن
روايات هيچكدام بر ديگرى از جهت سند ترجيح ندارد، لذا ناگزير بر طبق آن
رواياتى حكم مى كنيم كه موافق با قرآن كريم است ، و آن رواياتى است كه
مى گويد: فرزند نامبرده ، اسحاق بوده ، چون قرآن كريم دلالتش بر صحت
اين دسته از روايات روشنتر است ، و اين قول بهتر از قرآن استفاده مى
شود.
طبرى رشته كلام را ادامه داده تا آنجا كه مى گويد: اما اينكه گفتيم
دلالت قرآن بر صحت اين دسته از روايات روشنتر است براى اين بود كه قرآن
پس از ذكر دعاى ابراهيم خليل (عليهالسلام ) در موقع بيرون شدن از
ميان قوم خود با ساره به سوى شام ، مى فرمايد: ((انى
ذاهب الى ربى سيهدين رب هب لى من الصالحين ))
و اين دعا قبل از آن بود كه اصلا به هاجر برخورد كند، و از او فرزندى
بنام اسماعيل به وجود آيد. آنگاه دنبال اين دعا اجابت دعايش را ذكر مى
كند، و او را به وجود غلامى حليم بشارت مى دهد و سپس خواب ديدن ابراهيم
(عليه السلام ) مبنى بر اينكه همين غلام را پس از رسيدن به حد رشد
ذبح مى كند بيان مى فرمايد.
و از آنجايى كه در قرآن كريم بشارت به فرزند ديگرى به ابراهيم داده
نشده ، و در پارهاى از آيات مانند آيه و امراته قائمة فضحكت فبشرناها
باسحق و من وراء اسحق يعقوب و آيه ((فاوجس
منهم خيفة قالوا لا تخف و بشروه بغلام عليم فاقبلت امراته فى صرة فصكت
وجه ها و قالت عجوز عقيم )) صراحتا بشارت
را در باره ولادت اسحاق ذكر مى كند ناگزير بايد هر جا بشارت ديگرى در
اين باره ديده شد حمل بر ولادت همين فرزند كنيم .
آنگاه مى گويد: كسى اشكال نكند به اينكه اين ادعا با بشارت تولد اسحاق
از ابراهيم (عليهما السلام ) و تولد يعقوب از اسحاق نمى سازد، و چون
بشارت تولد اسحاق تواءم با بشارت به تولد يعقوب ذكر شده پس فرزند مورد
بحث اسماعيل بوده ، براى اينكه صرف تواءم ذكر شدن اين دو بشارت دليل بر
اين نيست كه فرزند مورد بحث اسماعيل بوده ، ممكن است اسحاق بوده ، و
يعقوب قبل از جريان قربانى شدن از اسحاق به دنيا آمده باشد، و اسحاق پس
از تولد يعقوب به حد سعى رسيده باشد.
و نيز كسى اشكال نكند به اينكه اگر مقصود از فرزند مورد بحث اسحاق باشد
به طور مسلم اين جريان در غير كعبه رخ ميداد، و حال آنكه در روايات
دارد ابراهيم (عليه السلام ) ديد كه قوچى به خانه كعبه بسته شده براى
اينكه ممكن است قوچ را از شام به مكه آورده و به خانه خدا بسته باشند.
اين بود كلام طبرى در پيرامون اين بحث ، و عجيب اينجا است كه چطور
متوجه اين نكته نشده كه ابراهيم (عليه السلام ) در موقع مهاجرتش به شام
تنها از خدا فرزند صالحى خواست ، و قيد نكرد كه اين فرزند صالح از ساره
باشد يا از غير او، و با اين حال هيچ اجبارى نيست به اينكه ما بشارت
بعد از اين دعا را بشارت بر ولادت اسحاق از ساره بدانيم .
اين هم كه گفت : چون در چند مورد بشارت به فرزند، بشارت به ولادت اسحاق
است پس بايد هر جاى ديگر قرآن بشارت به فرزندى به ابراهيم ديديم حمل بر
ولادت اسحاق كنيم صرفنظر از اشكالى كه در خود آن موارد هست اصولا اين
حرف قياس بدون دليل است ، بلكه نه تنها دليلى بر صحت آن نيست ، دليل بر
خلافش هم هست ، و آن اين است كه در آيات مورد بحث بعد از آنكه خداوند
ابراهيم را به وجود فرزندى بشارت مى دهد، و سپس مساءله ذبح را ذكر مى
كند، مجددا بشارت ديگرى به تولد اسحاق مى دهد، و با اين حال هر كسى مى
فهمد كه بشارت اولى مربوط به تولد فرزند ديگرى غير اسحاق بوده ، و الا
حاجتى به ذكر بشارت دومى نبود. و از آنجايى كه علماى حديث و تاريخ
اتفاق دارند بر اينكه اسماعيل قبل از اسحاق به دنيا آمده ناگزير بايد
گفت آن بشارتى هم كه قبل از بشارت ولادت اسحاق و قبل از مساءله ذبح ذكر
شده بشارت به تولد اسماعيل است .
