«و الله يحب المطهرين‏».

يعنى: «خدا دوست دارد طهارت كنندگان را» . ⁽¹⁾

و حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمود: «بنا نهاده شده است دين بر پاكيزگى‏» . ⁽²⁾

و فرمود: «پاكيزگى نصف ايمان است‏» . ⁽³⁾

و نيز فرمود: «بد بنده‏اى است‏بنده چركين‏» . ⁽⁴⁾

و حضرت امير المؤمنين - عليه السلام - فرمود: «پاكيزه كردن جامه، غم و حزن رابر طرف مى‏كند» . ⁽⁵⁾

و از براى طهارت، چهار مرتبه است:

اول: پاك ساختن بدن، از حدث و خبث و فضلات.

دوم: پاك نمودن اعضا و جوارح، از معاصى و گناهان.

سوم: پاك نمودن نفس، از اخلاق ذميمه و ملكات رذيله.

چهارم: پاك ساختن خانه دل از آنچه غير از خدا است.و اين طهارت انبيا وصديقين است.و طهارت در هر مرتبه نصف عمل است، كه در آن مرتبه است، زيراغايت قصواى اعمال قلب آن است كه: انوار جلال و عظمت پروردگار بر آن بتابد ومعرفت كامل و حب و انس به خدا از براى او حاصل شود.و اينها ممكن نمى‏شود تا غيراز خدا از آنجا كوچ كند، زيرا خدا با غير، در يك دل جمع نمى‏شود. پس پاك ساختن‏دل از غير خدا نيمه عمل دل است.و نيمه ديگر، تابيدن نور حق است در آن.

و نهايت مطلوب از عبادت نفس، آباد كردن آن است‏به اخلاق حسنه و عقايد حقه.

و نفس به اينها متصف نمى‏شود تا از اخلاق ذميمه و اعتقادات فاسده پاك نگردد.

پس تطهير نفس، نصف عمل آن است.و نصف ديگر، آراستن آن به اخلاق شريفه‏و عقايد صحيحه است.

و اما عمل جوارح و اعضا: پس مقصود كلى از آنها تعمير اعضا است‏به طاعات وعبادات.و آن ميسر نمى‏شود مگر به پاك كردن آنها از معاصى و گناهان.پس اين‏طهارت، نصف عمل اعضا و جوارح است.و همچنين است طهارت از حدث و خبث.

و از اين روست كه پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمود: «پاكيزگى نصف ايمان است‏» . ⁽⁶⁾

و مراد آن است كه: پاك ساختن ظاهر، از خباثات و نجاسات، و اعضا و جوارح، ازمعاصى و سيئات، و دل از اخلاق ذميمه و غير خدا، نصف ايمان است.

چنان گمان نكنى كه مراد آن حضرت آن است كه: مجرد پاك ساختن ظاهر، به‏ريختن آب، نصف ايمان است اگر چه جوارح و اعضا به معاصى ملوث، و دل به‏نجاسات اخلاق ذميمه متنجس باشد! بلكه مراد حضرت چهار مرتبه طهارت است، كه‏بعضى به بعضى ديگر موقوف است، زيرا دل آدمى از غير خدا پاك نمى‏شود تا نفس اواز اخلاق ذميمه پاك نگردد.و نفس از آنها پاك نمى‏شود تا اعضا و جوارح از لوث‏گناهان، پاك نگردد.و اعضا از گناهان طاهر نمى‏شود تا از ظاهر بدن ازاله حدث و خبث‏نگردد.و كسى را كه ديده بصيرت نابيناست از طهارت و پاكيزگى همين مرتبه اول رامى‏فهمد.و سعى مى‏كند در تنظيف و پاكيزگى ظاهر و شستن جامه خود و تحصيل‏آبهاى جارى، و وسواس در امر نجاسات.و چنان پندارد كه: پاكيزگى‏اى كه خواسته‏اندهمين است و بس! بلكه بسيارى از اهل اين زمان، از طريقه پيشينيان غافل، و به شيوه بزرگان دين‏جاهل‏اند، كه ايشان پاى برهنه در كوچه‏ها راه مى‏رفتند. و بر روى زمين مى‏نشستند ومى‏خوابيدند.و دستهاى خود را به جامه‏هاى خود پاك مى‏كردند.و تا يقين به نجاست‏چيزى نمى‏كردند از آن اجتناب نمى‏كردند.و اين رفتار ايشان بود.و اهل اين روزگار، هرگاه چنين كسى را به اين حالت‏ببينند او را ملامت و سرزنش مى‏كنند.بلكه قيامت‏بر پامى‏نمايند.و خود را چون زنان بيارايند و مشاطگى را پاكيزگى و طهارت نام مى‏نهند.وحال آنكه همه اعضا و جوارح ايشان از نجاسات گناه ملوث، و دل ايشان از كثافات‏اخلاق ذميمه آلوده، پاى تا سر به قاذورات معاصى و رذايل اخلاق ذميمه فرو رفته و ازآن مضايقه نمى‏كنند.و اگر مسلمانى را ببينند كه: اندكى جامه او چرك است از او نفرت‏مى‏كنند.و اينها همه از تلبيسات شيطان است.

و بدان كه: بيان شرح طهارت نفس و دل، و آداب آن به طريقى است كه در اين‏كتاب مذكور شد.و بيان طهارت اعضا و جوارح از گناهان، در كتب اخلاق و فقه مذكور است.و همچنين آداب طهارت ظاهر بدن از حدث و خبث در كتب فقهيه‏مشروح است.

و مقصود در اينجا بيان شمه‏اى از آداب باطنيه طهارت بدن است.

و آن بر سه قسم است:

يكى: تطهير بدن از نجاسات.

دوم: تطهير بدن از حدث، كه ازاله آن به وضو و غسل و تيمم مى‏شود.

سوم: پاك ساختن بدن، كه از كثافات بدن حاصل مى‏شود و اين قسم را در سه‏فصل بيان مى‏كنيم.

فصل اول: آداب باطنيه طهارت بدن از خبث

از جمله آداب باطنيه طهارت از نجاسات و ازاله آنها در وقت قضاى حاجت دربيت الخلا آن است كه: به فكر پستى خود و اندرون پر از كثافات خود افتد و نقص وقصور خود را به نظر آورد و تصور خود را كند كه چگونه اندرون او آكنده ازقاذورات، و خود حامل نجاسات است.و چون به فراغت از قضاى حاجت‏به استراحت‏افتد و سبكبار گردد ياد آورد اخلاق ذميمه را كه نجاسات باطنيه و در باطن او مجتمع‏گشته‏اند، اگر از خود دور كند از آنها فارغ شود و نفس او به استراحت مى‏افتد.و دل اواز چركينى آنها مطمئن مى‏شود.و لايق وقوف بساط خدمت مى‏گردد.و اهليت وصول‏به حرم قرب رب العزة را به هم مى‏رساند.