و مشهور است كه: «چون عزرائيل به نزد حضرت خليل الرحمن از براى قبض روح‏او آمد جناب خلت مآب فرمود: «هل رايت‏خليلا يميت‏خليله‏» .يعنى: «آيا هرگزديده‏اى كه دوست، دوست‏خود را بميراند» ؟ خطاب رسيد كه: «هل رايت محبا يكره لقاء حبيبه‏» . يعنى: «آيا ديده‏اى تو كه هيچ دوست، كراهت داشته باشد ملاقات دوست‏را» .ابراهيم فرمود: اى ملك الموت! حال مرا قبض روح كن‏» . ⁽³⁴⁾

منقول است كه: «پروردگار، به حضرت موسى - عليه السلام - وحى فرستاد كه: اى‏پسر عمران! دروغ مى‏گويد كسى كه گمان كرده است مرا دوست دارد و با وجود اين،چون ظلمت‏شب او را فرو گيرد بخوابد.آيا دوست، خلوت دوست‏خود را طالب نيست؟ اى پسر عمران! من از احوال دوستان خود مطلع‏ام، چون شب بر ايشان واردشود ديده و دلهاى ايشان به سوى من نگران، و عقاب مرا در پيش خود ممثل نموده بامن از راه مشاهده و حضور، تكلم مى‏كنند.اى پسر عمران! به من فرست از دل خودخشوع، و از بدن خود ذلت و خضوع، و از چشم خود اشك در ظلمتهاى شب، كه مرابه خود نزديك خواهى يافت‏» . ⁽³⁵⁾

حضرت عيسى - عليه السلام - به سه نفر گذشت كه رنگهاى ايشان متغير و بدنهاى‏ايشان كاهيده بود گفت: «چه چيز شما را به اين حال انداخته؟ گفتند خوف از آتش‏جهنم.عيسى - عليه السلام - گفت كه: بر خدا لازم است كه هر خايفى را ايمن گرداند.به‏سه نفر ديگر گذشت كه ضعف و تغير ايشان بيشتر بود، گفت: چه چيز شما را چنين‏كرده؟ عرض كردند: شوق بهشت.فرمود: خدا را لازم است‏شما را به آنچه كه شوق‏داريد برساند.پس گذر او به سه نفر ديگر افتاد كه ضعف و «هزال‏» ⁽³⁶⁾ بر ايشان غالب شده‏و نور از روى ايشان مى‏درخشيد، پرسيد كه: چه چيز شما را به اين حال كرده؟ گفتنددوستى خدا.حضرت فرمود: «انتم المقربون‏» يعنى: شماييد مقربان درگاه احديت‏» . ⁽³⁷⁾

پيغمبر - صلى الله عليه و آله - فرمود: «شعيب از دوستى خدا آن قدر گريست كه دوچشم او كور شد.خدا دو چشم او را به او عطا فرمود باز گريست تا كور شد.خدا ديده‏او را بينا فرمود و همچنين تا سه مرتبه، در مرتبه چهارم وحى الهى رسيد كه: يا شعيب! تاكى مى‏گريى و تا چند چنين خواهى بود؟ اگر گريه تو از خوف جهنم است من تو را ازآن ايمن گردانيدم.و اگر از شوق بهشت است آن را به تو عطا نمودم؟ عرض كرد كه:

الهى و سيدى تو آگاهى كه گريه من نه از ترس جهنم است و نه از شوق بهشت، و ليكن‏دل من به محبت تو بسته شده است و بى ملاقات تو صبر نمى‏توانم كرد و گريه دوستى ومحبت است كه چشم مرا نابينا كرد.پس وحى به او رسيد كه: حال كه گريه تو، از اين راه‏است‏به زودى كليم خود موسى بن عمران را به خدمتكارى تو بفرستم و چوب شبانى به‏دست او دهم تا شبانى تو كند» . ⁽³⁸⁾

اعرابى به خدمت فخر كائنات آمد و عرض كرد كه: «يا رسول الله! متى الساعة‏» .

يعنى: «قيامت چه وقت مى‏شود؟»

حضرت فرمود: چه مهيا كرده‏اى از براى قيامت؟

عرض كرد كه: نماز و روزه بسيارى نيندوخته‏ام و ليكن خدا و رسول او را دوست دارم.

حضرت فرمود: «المرء مع من احب‏» .

يعنى: هر كسى با دوست‏خود محشور خواهدشد» . ⁽³⁹⁾

و در اخبار داود وارد شده است كه: «خداى - تعالى - خطاب كرد به داود! كه اى‏داود! بگو به دوستان من كه: اگر مردم از شما كناره كنند چه باك، چون پرده از ميان من‏و شما برداشته شد تا اينكه به چشم دل مرا مشاهده نموديد چه ضررى مى‏رساند به شماآنچه از دنياى شما را گرفتم بعد از آنكه دين خود را به شما دادم.و چه باك از دشمنى‏خلق با شما، چون خوشنودى مرا مى‏طلبيد.اى داود! بگو كه من دوست مى‏دارم هر كه‏مرا دوست دارد.و انس دارم به كسى كه با من انس دارد.و همنشين كسى هستم كه اوهمنشين من است.و هر كه مرا از ديگران بر گزيد من نيز او را برگزينم.و هر كه اطاعت‏مرا كرد من نيز اطاعت او مى‏كنم.هيچ بنده‏اى مرا دوست نمى‏دارد مگر آنكه او را ازبراى خود قبول مى‏كنم.اى داود! هر كه مرا طلب كند مرا نمى‏يابد.به اهل زمين بگو كه‏ترك كنند دوستى غير مرا و بشتابند به سوى من، هر كه مرا دوست داشته باشد طينت اوخلق شده است از طينت ابراهيم خليل من و موسى كليم من‏» . ⁽⁴⁰⁾

و حضرت امير المؤمنين - عليه السلام - در دعاى كميل مى‏فرمايد:

«فهبنى يا الهى وسيدى و مولاى صبرت على عذابك فكيف اصبر على فراقك‏».

يعنى: «اى آقا و مولاى من! خود گرفتم كه توانم صبر كرد بر عذاب تو، پس چگونه صبر كنم بر فراق تو؟» .

و از آن سرور مروى است كه: «خداى - تعالى - را شرابى است كه به دوستان خودمى‏آشاماند كه چون آشاميدند مست مى‏گردند.و چون مست‏شدند به طرب و نشاطمى‏آيند.و چون به طرب و نشاط آمدند پاكيزه مى‏شوند.و چون پاكيزه شدند گداخته‏مى‏گردند.و چون گداخته شدند از هرغل و غشى خالص مى‏شوند.و چون خالص شدنددر مقام طلب محبوب بر مى‏آيند.و چون او را طلبيدند مى‏بينند.و چون يافتند به اومى‏رسند.و چون رسيدند به او متصل مى‏شوند.و چون وجود خودشان را در نزد وجودمحبوب مضمحل ديدند بالمره از خود غافل مى‏شوند و بجز از محبوب،چيزى نمى‏بينند» . ⁽⁴¹⁾

و حضرت سيد الشهداء - روحى فداه - در دعاى عرفه مى‏فرمايد: «خداوندا! تويى كه‏خانه دل دوستانت را از غير خود پرداختى و آن را از اغيار بيگانه خالى ساختى تا بجزدوستى تو در آنجا نباشد و رو به غير تو نياورند و بجز تو را نشناسند» . ⁽⁴²⁾

چشم را از غير و غيرت دوخته همچو آتش خشك و تر را سوخته

و حضرت سيد الساجدين در مناجات انجيليه مى‏فرمايد كه: «به عزت تو قسم كه چنان‏ترا دوست مى‏دارم كه شيرينى محبت تو در دل من جاى گرفته و نفس من به مژده‏هاى آن‏انس يافته‏» . ⁽⁴³⁾

و در مناجات هشتم از مناجات خمسة عشر عرض مى‏كند: «و الحقنا بعبادك الذين‏هم بالبدار اليك يسارعون.و بابك على الدوام يطرقون.و اياك فى الليل و النهار يعبدون. و هم من هيبتك مشفقون‏».

يعنى: «اى خداى! ما را برسان به آن بندگانى كه در پيشى‏گرفتن بسوى تو شتابان‏اند.و على الدوام در رحمت تو را مى‏كوبند.و شب و روز پرستش‏ترا مى‏نمايند و از هيبت و سطوت تو ترسان‏اند» .

«الذين صفيت لهم المشارب و بلغتهم الرغائب...و ملات لهم ضمائرهم من حبك و رويتهم من صافى شربك‏».

«آنچنان بندگانى كه مشربهاى ايشان را صافى فرموده است. ايشان را به عطاهاى بسيار سرافراز كرده.و دلهاى ايشان را از نور محبت‏خود مملوساخته.و از شراب صاف محبت‏خود ايشان را سيراب گردانيده‏» .

«فبك الى لذيذ مناجاتك وصلوا و منك اقصى مقاصدهم حصلوا».

«پس به لطف ومرحمت تو لذت راز گفتن با تو را دريافتند و از عنايت تو به بالاترين مقصدهاى خودرسيدند».

«...فقد انقطعت اليك همتى و انصرفت نحوك رغبتى‏».

«اى خدا نهايت مقصودمن تويى.و غايت رغبت من به سوى توست‏» .

«فانت لا غيرك مرادى و لك لا لسواك سهرى و سهادى‏».

«تويى مراد و مقصد من وبس.و از براى توست‏بيدارى و خواب من‏».

«و لقاوك قرة عينى و وصلك منى نفسى.واليك شوقى.و فى محبتك و لهى.و الى هواك صبابتى.و رضاك بغيتى.و رويتك حاجتى. و جوارك طلبى.و قربك غاية سؤلى.و فى مناجاتك روحى و راحتى.و عندك دواء علتى و شفاء غلتى و برد لوعتى و كشف كربتى‏».

«اى خدا! ديدار تو روشنى ديده من.و وصال‏تو آرزوى دل غمديده من.و به سوى تو اشتياق جان من.و دوستى تو مايه سرگشتگى وحيرانى من.و از آتش محبت تو سوزش جگر من.و خوشنودى و رضاى تو مطلب ومقصد من.

خاك درت بهشت من مهر رخت‏سرشت من

عشق تو سرنوشت من راحت من رضاى تو

اى خدا! راحتى بجز رضاى تو ندارم.و منزلى به غير از كوى تو نمى‏طلبم.و سئوالى‏سواى قرب آستان تو نمى‏كنم.روح و راحت من در مناجات تو.و دواى درد من در دست توست.تويى سيرابى جگر تشنه من.و تويى خنكى سوزش دل تفتيده من.تويى‏آرام جان غمناكم و شفاى درد دل دردناكم‏» .

دنيا و دين و جان و دل از من برفت اندرغمت جايى كه سلطان خيمه زد غوغا نباشد عام را

«...و لا تقطعنى عنك و لا تبعدنى منك يا نعيمى و جنتى و يا دنياى و آخرتى‏» .يعنى: «اى‏خدا! اميد مرا از خود منقطع نكن و مرا از درگاه خود مران.اى نعيم من، بهشت من،دنياى من، آخرت من!» . ⁽⁴⁴⁾

گر بى‏توام به دامن نقد دوكون ريزند دامان بى‏نيازى بر اين و آن فشانم

و در مناجات نهم عرض مى‏كند: «الهى! من ذا الذى ذاق حلاوة محبتك فرام منك‏بدلا! و من ذا الذى انس بقربك فابتغى عنك حولا!».

يعنى: «اى خداى من! كيست كه‏شيرينى محبت تراچشيده پس غير تو را دوست گرفت! و كيست كه به قرب تو انس‏گرفت كه روى به ديگرى آورد!» .

هر كس كه ترا شناخت جان را چه كند فرزند و عيال و خانمان را چه كند

ديوانه كنى هر دو جهانش بخشى ديوانه تو هر دو جهان را چه كند

بعد از آن عرض مى‏كند آنچه مضمون آن اين است كه: «اى خدا! بگردان مرا ازكسانى كه به جهت قرب خود برگزيده، و از براى مودت خود خالص ساخته، و به‏ملاقات خود او را مشتاق كرده، و به قضاى خود او را خشنود و راضى گردانيده، و به‏ديدار خود بر او منت گذارده، و رضاى خود را به او عطا فرموده، و از دورى و افتادن‏از نظر خود او را پناه داده‏اى.و دل او را «واله‏» ⁽⁴⁵⁾ اراده خود ساخته‏اى.و از جهت‏خوداو را اختيار كرده‏اى.و به جهت محبت‏خود دل او را فارغ نموده‏اى.بار پروردگارا! بگردان مرا از آن كسانى كه شيوه ايشان نشاط و ميل به راه تو است.و عادتشان ناله و آه‏در درگاه تو.رويهاى ايشان در سجده بر خاك مذلت و خوارى، و اشك چشمهايشان ازخوف بر رخسارشان جارى است.دلهاشان به قيد محبت تو بسته، و خاطرهاشان از هيبت‏تو شكسته.

از بندگى زمانه آزاد غم شاد به او و او به غم شاد

جز درغم تو قدم ندارند غمخوار تواند و غم ندارند

ز آلايش نفس باز رسته بازار هواى خود شكسته

از باد صبا دم تو جويند با خاك زمين، غم تو گويند

اى خدا! اى كسى كه انوار ذات پاكش روشنى بخش ديده محبان بارگاه، و پرتوخورشيد جمالش مشتاق دلهاى بندگان آگاه است.

اى به يادت تازه جان عاشقان ز آب لطفت‏تر، زبان عاشقان

اى غايت مقصد دل مشتاقان! و اى نهايت آرزو و آمال دوستان! از تو دوستى رامى‏طلبم و دوستى دوستان تو را و دوستى هر عملى را كه مرا به تو نزديكتر سازد» . ⁽⁴⁶⁾

و در مناجات يازدهم عرض مى‏كند كه: «اى خدا! سوزش دل مرا خنك نمى‏سازدمگر زلال وصال تو.و شعله كانون سينه مرا فرو نمى‏نشاند مگر لقاى تو.آتش اشتياق مراخاموش نمى‏كند مگر ديدار تو.اضطراب من سكون نمى‏يابد مگر در كوى تو.و اندوه‏مرا زايل نمى‏كند مگر نسيم گلشن تو.و بيمارى مرا شفا نمى‏بخشد مگر دواى مرحمت‏تو.و غم مرا تسلى نمى‏دهد بجز قرب آستانه تو.و جراحت‏سينه مرا بهبود نيست مگر به‏مرهم لطف تو.و زنگ آئينه دل مرا نمى‏زدايد مگر صيقل عفو تو» . ⁽⁴⁷⁾

به اميد تو من اميدها را بر اوراق فراموشى نوشتم

و در مناجات دوازدهم عرض مى‏كند كه: «بارالها! مرا از جمله كسانى گردان كه درجويبار سينه ايشان درخت اشتياق تو محكم گشته.و شعله محبت تو اطراف دلهاى‏ايشان را فرو گرفته.و از سرچشمه صدق و صفا قطره‏هاى وفا مى‏نوشند.

من خاك ره آنكه ره كوى تو پويد من كشته آن دل كه گرفتار تو باشد

اى خداى من! چه شيرين است‏بر دلها، ياد تو.و چه نيكوست طعم محبت تو.و چه‏صاف و گواراست زلال قرب وصال تو.چه هموار و روشن است راههاى پنهانى به‏سوى تو» . ⁽⁴⁸⁾

كوى جانان را كه صد كوه و بيابان در ره است رفتم از راه دل و ديدم كه ره يك گام بود

از حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - مروى است كه: «دوستى خدا چون به‏خلوتخانه دل بنده پرتو افكن شد او را از هر فكرى و ذكرى خالى مى‏سازد.و از هر ياد،بجز از ياد خدا مى‏پردازد.نه به چيزى مشغول مى‏گردد و نه بجز ياد خدا يادى دارد» . ⁽⁴⁹⁾

شوق لبت‏برد از ياد حافظ درس شبانه و، ورد سحرگاه

و چون دوست‏خدا دست‏به مناجات بردارد ملائكه ملكوت به او مباهات مى‏كنندو به ديدن او افتخار مى‏نمايند.بلاد خدا به او معمور و خرم، و بندگان خدا به كرامت اونزد خدا مكرم‏اند.اگر خدا را به او قسم دهند و سؤال كنند عطا مى‏كند و به واسطه او ازايشان دفع بلا مى‏نمايد.اگر مردمان قدر و مرتبه او را نزد خدا بدانند به خاك قدم او نزدخدا تقرب مى‏جويند.

حضرت امير المؤمنين - عليه السلام - فرمود كه: «دوستى خدا آتشى است كه به هيچ‏چيز نمى‏گذرد مگر اينكه او را مى‏سوزاند، يعنى اينكه همه هواها و شغلها را از دل‏مى‏برد.و نور خداوندى است كه به هيچ چيز بر نمى‏خورد مگر اينكه نورانى و درخشان‏مى‏كند.آسمانى است‏خدايى كه هيچ چيز از زير او سر بر نمى‏كشد مگر اينكه او رامى‏پوشاند.و نسيمى است الهى كه به هيچ چيز نمى‏وزد مگر اينكه آن را از جاى خودمى‏كند.آبى است از سرچشمه مكرمت پروردگار، كه هرچيزى به آن زنده است. وزمين خدايى است كه هر چيزى از ملك و ملكوت از آن مى‏رويد» . ⁽⁵⁰⁾

گر به اقليم عشق رو آرى همه آفاق گلستان بينى

بر همه اهل آن زمين به مراد گردش دور آسمان بينى

آنچه بينى دلت همان خواهد آنچه خواهد دلت همان بينى

بى‏سر و پاگداى آنجا را سر ز ملك جهان گران بينى

هم در آن سر برهنه قومى را بر سر از عرش سايبان بينى

هم در آن پا برهنه قومى را پاى بر فرق «فرقدان‏» ⁽⁵¹⁾ بينى

و مخفى نماند كه آنچه در خصوص محبت‏خدا از اخبار و ادعيه رسيده زياده از آن‏است كه در حيز تحرير برآيد.و حكايات عشاق و محبين نه به حدى است كه انكار وتاويل را شايد.

مروى است كه: «حضرت داود - عليه السلام - از پروردگار سؤال نمود كه: بعضى‏از اهل محبت‏خود را به او نمايد.خطاب رسيد كه: برو به كوه لبنان كه در آنجا چهارده‏نفر از دوستان ما هستند، بعضى جوان و بعضى در سن كهولت و برخى پيران، چون به‏نزد ايشان رسى سلام مرا به ايشان رسان و بگو: پروردگار شما مى‏گويد كه: چرا از من‏حاجتى نمى‏خواهيد؟ به درستى كه شما دوستان من و برگزيدگان و اولياى من هستيد، به‏شادى شما شاد مى‏شوم و به دوستى شما مسارعت مى‏كنم.داود چون به نزد ايشان رسيدديد در لب چشمه‏اى نشسته‏اند و در عظمت‏خدا متفكرند.چون داود را ديدند از جاى جستند كه متفرق بشوند داود گفت: من فرستاده خدايم آمده‏ام كه پيغام او را به شمابرسانم.پس رو به او آوردند و گوشهاى خود را فرا داشتند و چشمهاى خود را بر زمين‏دوختند، داود گفت: خدا شما را سلام مى‏رساند و مى‏گويد: چرا از من حاجتى‏نمى‏خواهيد؟ و چرا مرا نمى‏خوانيد تا صداى شما را بشنوم كه دوستان و برگزيدگان‏منيد؟ به شادى شما شادم و به محبت‏شما شتابانم.و هر ساعت‏به شما نظر مى‏كنم‏چنانكه مادر مهربان به فرزند خود نظر مى‏كند؟ چون ايشان اين سخنان را از داودشنيدند اشكهاى ايشان بر رخسارشان جارى شد و هر يك زبان به تسبيح و تمجيدپروردگار گشودند و با پروردگار به كلماتى چند مناجات مى‏كردند كه آثار احتراق‏دلهاى ايشان، از شوق و محبت او ظاهر مى‏شد» . ⁽⁵²⁾