اول: بر خوردن به كمال خود، زيرا مرتبه كمال در نزد هر كسى محبوب، و فى نفسه‏كمال از براى هر نفسى مطلوب است.پس هر گاه كسى به كمالى از خود بر مى‏خورد ولذت مى‏برد و به نشاط مى‏آيد، و مدح و ثناى مردم باعث آن مى‏شود كه آن شخص به‏كمالى از خود بر مى‏خورد و به اين جهت اگر اين مدح از شخصى خبير دانا كه حراف ولاف زن نباشد صادر شده باشد لذت آن اعظم و ابتهاج به آن بيشتر است.و اگر آن مدح،صادر از شخص نادان حراف چرب گوئى باشد اين قدر لذت نمى‏بخشد.و بسا باشد كه‏آدمى به كمال خود برخورده باشد و ليكن به آن ملتفت نباشد و از مدح ديگران به آن‏ملتفت‏شود به اين جهت لذت يابد.و از اين قبيل است مدح به صفاتى كه ظاهر ومحسوس است، چون سفيدى رخسار و اعتدال قامت و حسن صورت و نسبت‏بلند وامثال اينها.

دوم: آن است كه مدح و ثنا، دلالت مى‏كند بر اينكه دل آن شخص ثناگوى، مسخر ومايل ممدوح شده و مريد و معتقد او گرديده.و تسخير قلوب، موجب لذت و نشاط وسرور و انبساط است.و از اين جهت هرگاه شخص عظيم الشان و صاحب اقتدارى كه‏تسخير دل او باعث‏حصول فوايد شود مدح كسى را گويد از آن نشاط عظيم حاصل‏مى‏شود، به خلاف مدح گفتن كسى كه بى‏اعتبار و حقير باشد.

سوم: آن است كه ذكر اوصاف حميده و مدح كردن كسى باعث صيد دلهاى ديگران‏نيز مى‏شود، خصوصا هرگاه ثناگو كسى باشد كه مردم به قول او اعتماد داشته باشند.

چهارم: آن است كه مدح كردن كسى تو را دلالت مى‏كند بر اينكه از براى تو در نزد او حشمت و هيبتى، و تو را در دل او وقع و مهابتى است كه بى‏اختيار زبان او به مدح توجارى است.و اين است‏سبب در لذت بردن از خوش آمدگويى كسانى كه آدمى مى‏داندكه آنچه ايشان مى‏گويند اعتقاد ندارند و كسى هم از ايشان قبول نمى‏كند.و از آنچه‏گفتيم اسباب كراهت از مذمت نيز معلوم شد.و خوش آمدن از مدح و ثنا به جهت‏هر يك از اين اسباب كه بوده باشد از امراض نفس انسانى و علامت نقصان است. مگراينكه نشاط و سرور از مدح و ثنا به سبب اول بوده باشد كه آدمى به واسطه مدح‏ديگرى بر خورد به اتصاف خود به كمالى كه مشكوك فيه از براى او بود، و به جهت‏اتصاف خود به اين كمال، و حصول چنين صفتى از حضرت ذو الجلال شاد گردد، زيرااين لذت و سرور مذموم نيست.و ليكن فى الحقيقه اين لذت از مدح و ثنا نيست، بلكه ازكمال خود است.و به اين جهت است كه: اكثر علماى اخلاق همه اقسام محبت مدح وثنا را از صفات رذيله گرفته‏اند و هيچ قسمى را استثناء نكرده‏اند.علاوه بر اين، نشاط به‏كمالى كه خاتمه آن معلوم نيست و آدمى نمى‏داند كه آيا آن واسطه نجات خواهد بوديا وسيله هلاك، نيست مگر از جهل و نادانى.

فصل: معالجه حب مدح و ثنا، و كراهت ذم

چون دانستى كه: حب مدح، و كراهت ذم از جمله مهلكات و رذايل صفات است،پس بايد دامن همت‏بر ميان زده و در صدد معالجه آن بر آيى پيش از آنكه امر از دستت‏بيرون رود.