و از براى ظلم، معنى ديگرى نيز است كه عبارت است از: ضرر و اذيت رسانيدن به‏غير، از قبيل: كشتن و يا زدن، يا دشنام و فحش دادن، يا غيبت او را كردن، يا مال او را به‏غير حق تصرف كردن و گرفتن، يا غير اينها از كردار يا گفتارى كه باعث اذيت غير باشد. و اين، ظلم به معنى اخص است.

و بيشتر آنچه در آيات و اخبار، و عرف مردم ذكر مى‏شود اين معنى مراد است.وباعث اين ظلم، اگر عداوت و كينه باشد از نتايج قوه غضبيه خواهد بود.و اگر موجب‏آن، حرص و طمع در مال باشد از جمله رذايل قوه شهويه محسوب خواهد شد.

به هر حال، به اجماع جميع طوايف عالم، و به اتفاق همه اصناف بنى‏آدم، ظلم ازهمه معاصى اعظم، و عذاب آن اشد، و ندامت آن بيشتر، و وبال آن بالاتر است.درمواضع متكثره در قرآن بر ظالمين لعن شديد وارد، و در اخبار متواتره ذم عظيم وتهديد بر آن ثابت است.و اگر هيچ تهديدى بر آن نباشد، همين آيه مباركه از براى‏طايفه ظالمين كافى است كه پروردگار جبار مى‏فرمايد:

«و لا تحسبن الله غافلا عما يعمل الظالمون انما يؤخرهم ليوم تشخص فيه الابصار مهطعين مقنعي رؤسهم لا يرتد اليهم طرفهم و افتدتهم هواء»

خلاصه معنى آن كه: «گمان مكن كه پروردگار، غافل است از كرده ظالمان وستمكاران! نه چنين است، و اين مهلتى كه به ايشان داده به جهت آن است كه: عذاب وسزاى عمل ايشان را به روزى اندازد كه در آن چشمها به كاسه سر مى‏جهد.و همه‏مردمان در آن روز شتابان خواهند بود.يعنى از حيرانى و سرگردانى آرام و سكون‏نخواهند داشت و به هر طرف خواهند دويد.و چشمهاى ايشان باز خواهد ماند، وقدرت نخواهند داشت كه: چشمهاى خود را به هم گذارند.و دلهاى ايشان از شدت‏خوف و فزع، پريده خواهد بود و از عقل و هر چيزى خالى خواهد بود» . ⁽¹⁾

و باز حق - سبحانه و تعالى - مى‏فرمايد:

«و سيعلم الذين ظلموا اى منقلب ينقلبون‏»

يعنى: «زود باشد بدانند آنان كه ظلم و ستم كردند، كه بعد از موت بازگشت ايشان به‏كدام مكان خواهد بود» . ⁽²⁾

آرى: بازگشت ظالم، البته به آتش سوزنده، و مار و عقرب گزنده خواهد بود.و ستم‏بر بندگان خدا، و چشم داشت آمرزش در روز قيامت، نيست مگر از حمق و سفاهت.

مكن بد كه بد بينى اى يار نيك كه نايد ز تخم بدى بار نيك

دهقان سالخورده چه خوش گفت‏با پسركاى نور چشم من بجز از كشته ندروى‏از متمم مكارم اخلاق، و مبعوث بر كافه آفاق، مروى است كه: «پست‏ترين وذليل‏ترين خلق در نزد خدا كسى است كه: امر مسلمانان در دست او باشد و ميان ايشان‏به راستى رفتار نكند» . ⁽³⁾

و در حديثى ديگر از آن سرور مروى است كه: «ظلم و جور كردن در يك ساعت،بدتر است در نزد خدا از شصت‏سال گناه‏» . ⁽⁴⁾

و فرمود كه: «هر كه از انتقام و مكافات بترسد، البته از ظلم كردن باز مى‏ايستد» . ⁽⁵⁾

چون منتقم حقيقى البته انتقام هر ظلمى را مى‏كشد.و مكافات ظالم را به اومى‏رساند.

چو بد كردى مباش ايمن ز آفات كه واجب شد طبيعت را مكافات

از جانب خداوند معبود، وحى به حضرت داود رسيد كه: «به اهل ظلم بگو: مرا يادنكنند كه بر من واجب است‏ياد كنم هر كه مرا ياد بكند.و ياد كردن ظالمين، به لعن كردن‏ايشان است.

در هنگامى كه حضرت سيد سجاد - عليه السلام - را وفات رسيد به حضرت امام‏محمد باقر - عليه السلام - فرمود كه: «زنهار، اى فرزند! كه ظلم نكنى بر كسى، كه‏دادرسى به غير از خدا نداشته باشد» . ⁽⁶⁾

زيرا كه او را چون كسى ديگر نباشد، دست‏به درگاه مالك الملوك بر مى‏دارد و منتقم‏حقيقى را بر سر انتقام مى‏آورد.هان، هان اى آنكه زمام اختيار مردم در دست دارى! تابيچارگان بى‏كس را نيازارى، كه كس بى‏كسان در مقام آزار تو برآيد.

دردمندان بلا زهر هلاهل نوشند قصد اين قوم خطا باشد هين تا نكنى

منجنيق آه مظلومان به صبح زود گيرد ظالمان را در حصار

از حضرت امام محمد باقر - عليه السلام - مروى است كه: «هيچ كس نيست كه به‏ديگرى ظلم كند مگر اينكه خدا به آن ظلم او را مى‏گيرد، در جان يا مال او» . ⁽⁷⁾

مردى كه مدتى والى موضعى بود به خدمت آن والى امامت عرض كرد كه: «آيا توبه از براى من هست؟ فرمود نه، تا هر كه بر ذمه تو حقى دارد به وى برسانى‏» . ⁽⁸⁾

و نيز از آن حضرت مروى است كه: «آنچه مظلوم از دين ظالم مى‏گيرد بيش از آن‏چيزى است كه ظالم از مظلوم مى‏ستاند» . ⁽⁹⁾

و از حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - منقول است كه: «در تفسير قول خداى - عز و جل -

«ان ربك لبالمرصاد»

فرمودند كه: پلى بر صراط هست كه از آن نمى‏گذردبنده‏اى كه بر گردن او مظلمه باشد» . ⁽¹⁰⁾

و فرمود كه: «هيچ ظلمى شديدتر و بدتر از ظلمى نيست كه بر كسى باشد كه ياورى‏بجز خداوند قهار نيابد» . ⁽¹¹⁾

و نيز فرمود كه: «هر كه بخورد مال برادر خود را به ناحق و به او رد نكند، خواهدخورد در روز قيامت‏شرارى از آتش دوزخ را» . ⁽¹²⁾

و از آن جناب مروى است كه: «پروردگار عالم - جل شانه - وحى فرستاد به‏پيغمبرى از پيغمبران، كه در مملكت پادشاه جبارى بود، كه برو به نزد اين مرد جبار و به‏او بگو كه: من تو را وانداشته‏ام از براى ريختن خون بى‏گناهان و گرفتن اموال مردمان،بلكه ترا صاحب اختيار كردم به جهت آنكه صداهاى مظلومان را از درگاه من بازدارى.

و ناله‏هاى ايشان را كوتاه كنى.من نخواهم گذشت از ظلمى كه بر احدى شود، اگر چه ازجمله كفار باشد» . ⁽¹³⁾

آرى: پادشاهى، حكم شبانى دارد، كه آفريدگار عالم او را بر رعيت گماشته و از اومحافظت ايشان را خواسته.و چنانچه اندكى در حفظ و حراست ايشان اهمال ومسامحه نمايد به زودى دست او را از شبانى ايشان كوتاه فرمايد و در روز محاسبه روزقيامت‏حساب جزء جزء را از او مى‏طلبد.

ميازار دهقان به يك خردله ⁽¹⁴⁾ كه سلطان، شبان است و دهقان گله

چو پرخاش بينند و بيداد از او شبان نيست، گرگ است، فرياد از او

شهى كه حفظ رعيت نگاه ميدارد

حلال باد خراجش كه مزد چوپانى است

و گرنه راعى خلق است زهر مارش باد

كه هر چه ميخورد از جزيه مسلمانى‏ست

و نيز از آن حضرت مروى است كه فرمود: «هر كه بدى كند با مردمان و بر ايشان‏ستم روا دارد، او را ناخوش نيايد، چون به او بدى كنند و ستمى به او رسد، چون فرزندآدم، آنچه را مى‏كارد مى‏درود و هيچ كس از تخم تلخ، ميوه شيرين برنمى‏دارد.و تخم‏شيرين، بار تلخ نمى‏دهد» . ⁽¹⁵⁾

اگر بد كنى چشم نيكى مدار كه هرگز نيارد گز، انگور بار

مپندارم اى در خزان كشته جو كه گندم ستانى به وقت درو

چه عجب نيست از بسيارى از ابناء زمان، كه انواع ظلم و ستم از ايشان به بيچارگان‏مى‏رسد! و اگر روزى ورق زمانه برگردد و دست ايشان از ظلم كوتاه شود، و روزگاردر صدد مكافات برآيد، آه و ناله ايشان از ثريا مى‏گذرد.و زبان شكوه خالق و خلق رامى‏گشايد.و بر كسانى كه اگر شفاعت مظلومى را در نزد ايشان مى‏كرد به هيچ گونه قبول‏نمى‏كردند، اعتراض مى‏كنند و ايشان را ملامت و سرزنش مى‏نمايند كه آخر، چنين‏ظلمى بر ما مى‏شود، و تو چنين ساكت نشسته‏اى! چرا گريبان چاك نمى‏كنى و بر سر،خاك نمى‏ريزى و شورش و غوغا نمى‏نمائى؟ !

ببرى مال مسلمان و چو مالت‏ببرند بانگ و فرياد بر آرى كه مسلمانى نيست

برگشت اثر هر ظلمى، به خود ظالم يا به اولاد او

و غافل است از اينكه: هر ظلمى كه از كسى سرزد، البته روزگار، اثر آن را به اومى‏رساند.