«و هو الذى انساها عهود الحمى و هو الذى اهواها فى مهاوى الضلالة و الردى‏»

يعنى:

«عهد پروردگار به واسطه آن فراموش، و در چاههاى گمراهى و سرگردانى با شياطين به‏سبب آن هم آغوش‏» .

آرى: دلى كه از لقمه حرام روئيده شده باشد كجا و قابليت انوار عالم قدس كجا؟ ونطفه را كه از مال مردم هم رسيده باشد با مرتبه رفيعه انس با پروردگار چه كار؟ چگونه‏پرتو لمعات عالم نور، به دلى تابد كه بخار غذاى حرام، آن را تاريك كرده؟ و كى‏پاكيزگى و صفا از براى نفس حاصل مى‏شود كه كثافات مال مشتبه آن را آلوده و چرك‏نموده باشد؟ و به همين جهت‏حاملين شرع و احكام، و امناى وحى ملك علام، نهايت تحذير ازاو فرمودند.و به شدت هر چه تمامتر از او منع نمودند.

از حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - مروى است كه: «در بيت المقدس فرشته‏اى‏هست كه هر شب ندا مى‏كند كه: هر كه بخورد چيزى را كه حرام باشد، خدا از او نه قبول‏مى‏فرمايد سنتى را، و نه واجبى را» . ⁽³²⁾

و نيز از آن سرور مروى است كه: «هر كه باك نداشته باشد از اينكه هر جا مال راتحصيل كند، خدا هم باك ندارد كه از هر درى او را وارد جهنم كند» . ⁽³³⁾

و فرمود: «هر گوشتى كه از حرام روئيده شود آتش سزاوارتر است‏به آن‏» . ⁽³⁴⁾

و نيز فرمود كه: «هر كه مالى از ممر حرامى به دست آورد و به آن صله رحم به جاآورد، يا تصدق كند، يا در راه خدا انفاق نمايد، خداوند عالم، همه را جمع مى‏كند،پس آن را داخل آتش مى‏كند» . ⁽³⁵⁾

و فرمود: «هر كه مالى از حرام كسب نمايد، پس اگر آن را تصدق كند از او قبول‏نمى‏شود.و اگر بگذارد آن را، توشه راه جهنم او مى‏شود» . ⁽³⁶⁾

از حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - مروى است كه: «هر گاه كسى مالى از غيرمداخل حلال به دست آورد و به آن حج كند، چون گويد: «لبيك، اللهم لبيك‏» خطاب‏رسد كه: «نه لبيك و نه سعديك‏» . ⁽³⁷⁾

و در بعضى اخبار وارد شده است كه: «چون روز قيامت‏شود بنده‏اى را در نزدترازوى اعمال نگاه دارد و از براى او اعمال حسنه مانند كوههاى عظيمه باشد، پس اورا در مقام محاسبه باز مى‏دارند و از او سؤال مى‏كنند كه: مال خود را از كجا به دست‏آورده و به چه مصرف رسانيده است؟ و رعايت عيال خود را چگونه نموده است؟ وحقوق ايشان را به جاى آورده است‏يا نه؟ تا به واسطه اين محاسبات، همه اعمال حسنه‏او تمام شود و هيچ از براى او باقى نماند.پس ملائكه ندا مى‏كنند كه: «هذا الذى اكل‏عياله حسناته‏» يعنى: اين است آنچنان كسى كه عيال او حسنات او را خوردند.و امروزبه اعمال خود گرفتار آمد» . ⁽³⁸⁾

و وارد شده است كه: «زن و فرزندان آدمى در روز قيامت‏به او مى‏آويزند و او رادر موقف حضور پروردگار باز مى‏دارند و مى‏گويند: پروردگارا! حق ما را از اين شخص‏بستان.به درستى كه ما جاهل به احكام شريعت‏بوديم و او ما را تعليم نكرد.و غذاى‏حرام به ما خورانيد و ما عالم به آن نبوديم‏» . ⁽³⁹⁾

پس هر كه طالب نجات، و مشتاق وصول به سعادات باشد بايد فرار كند از مال حرام.

همچنان كه از شير درنده و مار گزنده فرار مى‏نمايد.آه، آه! از امثال اين زمان، كجا اين‏دست مى‏دهد و حال اينكه حلالى جز آب باران و گياه بيابان يافت نمى‏شود! و آنچه‏مى‏بينى همه دست عدوان آن را حرام كرده.و معاملات فاسده آن را فاسد نموده. هيچ‏درهمى نيست مگر آنكه پى‏درپى دستهاى غاصبين به آن رسيده.و هيچ دينارى نيست‏مگر آنكه مكرر به كسى كه از جمله قاهرين است در كيسه او داخل شده.بيشتر آب و زمينها مغصوب، و اكثر «مواشى‏» ⁽⁴⁰⁾ و حيوانات «منهوب‏» . ⁽⁴¹⁾

پس چگونه قطع به حليت قوتى حاصل مى‏شود.هيهات، هيهات! تاجرى را نمى‏يابى‏مگر آنكه معامله او با اهل ظلم و عدوان، و صاحب عمل را نمى‏بينى مگر اينكه مال اومخلوط است‏به اموال حاكم و سلطان.

و بالجمله حلال در امثال اين زمان مفقود، و راه وصول به آن مسدود است.و اين‏آفتى است كه خانه دين از آن ويران، و آتشى است كه گلشن ايمان از آن سوزان است.

و اين نه چنين است كه مخصوص اين عصر باشد، بلكه ظاهر آن است كه حال اكثراعصار چنين بوده.

و از اين جهت است كه حضرت امام جعفر صادق - صلوات الله و سلامه عليه - فرمودند كه: «خوراك بنده مؤمن در دنيا، خوراك، مضطرين است‏» . ⁽⁴²⁾

و با وجود همه اينها، بايد طالب نجات مايوس نباشد از تحصيل حلال.و دست وشكم خود را به هر غذائى نيالايد.

فصل: اموال حلال و حرام و مشتبه و درجات آنها

بدان كه اموال بر سه قسم است: حلال واضح.و حرام واضح.و مال مشتبه.و از براى‏هر يك از اينها درجات بسيار است، زيرا كه: مال حرام اگر چه همه آن خبيث است و ليكن‏بعضى از بعضى خبيث‏تر است.چنانكه حرمت مالى كه كسى به معامله فاسده بگيرد باوجود تراضى از يكديگر، مثل حرمت مال يتيمى كه به قهر و عدوان گرفته شود، نيست.